Sayıtay Dergisi Sayı: 43 AVRUPA BRL PROGRAMLARI VE TÜRKYE Dr. Eyüp ZENGN Qafqaz Üniversitesi..B.F. Röven BRAHMOV Qafqaz Üniversitesi Ara. Gör. GR 1997 yılında genileme strateji çerçevesinde benimsenen Gündem 2000 belgesinde; aday ülkelerin Topluluk programlarına katılımı, aday ülkelerin ve bu ülkelerin yurttalarının Birlik'in politikalarına ve çalıma yöntemine yakınlatırılmasının önemli bir hazırlık aracı olduu ifade edilmiti. Komisyon, Gündem 2000 belgesinde 1997 yılında Topluluk programlarının çounun katılım tarihi beklenmeksizin aamalı olarak aday ülkelerine açılmasını önermiti. Topluluk programları özellikle topluluk müktesebatının uygulanmasının önemli araçlarından birisidir. Birkaç yılı kapsayan bir dönem boyunca Avrupa Birliine üye ülkeler arasında Topluluk politikaları ile ilikili bir dizi alanda ibirliini güçlendirmek üzere tasarlanmılardı. Aday ülkelere de açılacak olan bu Topluluk programlarının sayısı 31'dir. Türkiye 19 program için katılma isteini iletmi bulunmaktadır. Türkiye'ye yönelik Katılım Ortaklıı çerçevesinde belirlenen stratejilerin arasında topluluk programlarının önemli bir yeri vardır. Bu yüzden bu aratırma Türkiye'nin bavurduu bazı programlar konusunda bilgi vermeyi amaçlamaktadır. I. SOCRATES PROGRAMI SOCRATES eitimde yerleik hale getirilmi bir Avrupa Programıdır. Katılımcı ülkeler arasındaki ibirliini artırarak eitimde Avrupa boyutunun artırılmasını ve eitimin kalitesinin iyiletirilmesini hedeflemektedir. Anaokulundan doktora programlarına kadar her tür ve 57
Sayıtay Dergisi Sayı: 43 seviyedeki öretimi kapsamaktadır. SOCRATES programının, eitimin içerii, eitim sistemlerinin düzenlemesinin yanı sıra kültürel ve dil farklılıklar açısından Üye Ülkelerin eylemlerini tamamlayıcı bir nitelii bulunmaktadır. SOCRATES, Avrupa Birlii'ne üye 15 ülkenin yanı sıra Avrupa Ekonomik Alanını oluturan zlanda, Liechtenchtein ve Norveç'e açıktır. Orta ve Dou Avrupa ülkeleri ile Kıbrıs'ın da 1997 yılında dahil olduu bir programın, 2000 yılında Türkiye'ye de açık olarak ikinci 5 yıllık uygulamasına geçilecektir. SOCRATES programı altında üç temel eylem programı bulunmaktadır. ERASMUS:Yüksek örenim COMENIUS:Okul eitimi Yatay Eylemler: LINGUA: Dil öreniminin tevik edilmesi Açık ve Uzaktan Örenim Erikin Eitimi Bilgi ve Deneyim Alıverii Bu üç temel eylem programına ek olarak, bu programları tamamlayıcı nitelikteki belirli etkinlikler desteklenebilmektedir. Avrupa Komisyonu Eitim, Öretim ve Gençlikten sorumlu 22 No'lu Genel Müdürlüü SOCRATES Programının yürütücüsüdür. Bunun dıında bu programa, üye ülkelerin temsilcilerinden oluan ve Avrupa Komisyonunun bakanlıını yaptıı SOCRATES Komitesi de Genel Müdürlüe bu görevin yürütülmesinde yardım etmektedir. Avrupa düzleminde kurulmu olan SOCRATES Teknik Yardım Ofisi de programın teknik yönetiminde Komisyona yardımcı olmaktadır. II. AVRUPA ÇN GENÇLK PROGRAMI Avrupa için Gençlik Programı, gençlikle ilgili konularda ibirliini gelitirme araçlarından birisidir. Eitim ve örenim yapıları dıında kalan tüm genç insanları hedefleyen programın amacı, genç insanların Avrupa ile 58
Sayıtay Dergisi Sayı: 43 balantı kurmak ve Avrupa'nın yapılanmasında etkin ve sorumlu yurttalar olarak yer almaları salamak için fırsatların geniletilmesidir. Avrupa çin Gençlik Programı, Topluluun kendi içinde ve üye olmayan ülkelerle mübadele yoluyla gençlerin eitimine katkıda bulunmayı hedefler. Nihai hedef ise, yerel düzeyde gençlik çalımalarının oluturulması ve var olanların yerleik hale getirilmesini salamaktır. Bu program, 15-25 arası ya grubunu hedeflemektedir ve gençlik örgütlemelerine, yerel, bölgesel, ulusal ve Avrupa düzleminde ilev gören örgütlere ve yapılanmalara, gençlikle ilgili konularda uraı veren hükümet ya da hükümet dıı kurululara açıktır. Avrupa düzleminde programın yönetiminden Avrupa Komisyonu sorumludur ve Gençlik Teknik Yardım Ofisinden teknik destek almaktadır. Teknik Yardım Ofisi aynı zamanda tavsiye verme ve bilgilendirme etkinliklerinde bulunma sorumluluunu üstlenmitir. 2000-2006 yılları için öngörülen yeni GENÇLK Programı topluluk ülkeleri ve üye olmayan ülkeler arasında gençlerin deiim programını öngörmektedir. Programın bu süre için öngörülen bütçesi 600 milyon Euro'dur. Program 2000 yılın baharında kabul edilmitir. III. LEONARDO DA VINCI PROGRAMI Programın amaçları, meslek eitimi ve çalımaları alanında kaliteyi artırmak, yenilenmeyi tevik etmek ve Avrupa Boyutunun gelitirilmesini salamak için uluslararası ibirliinden yararlanmaktır: (a) tüm düzeylerde balangıç meslek eitiminde insanların, özellikle genç insanların becerilerini ve yeteneklerini iyiletirmek; bu amaç, istihdam edilebilirlii tevik etmeye ve mesleki entegrasyon ve reentegrasyonu kolaylatırmaya yönelik olarak, i balantılı mesleki eitim ve çıraklık yoluyla gerçekletirilebilir; (b) özellikle teknolojik ve örgütsel deiimi pekitirmek için, uyarlanabilirlii arttırmaya ve gelitirmeye yönelik olarak, devamlı mesleki eitimin ve yaam boyu beceri ve yetenekler edinilmesinin kalitesini ve bunlara eriim imkanını iyiletirmek; yenilikçi danımanlık ve rehberlik 59
Sayıtay Dergisi Sayı: 43 yaklaımları, yukarıda (a) ve (b) maddelerinde belirtilen amaçlara ulaılması için özel önem taırlar ve bu yaklaımlara destek verilecektir; (c) yeni istihdam imkanları da dikkate alınarak, rekabet gücünü ve giriimcilii gelitirmeye yönelik olarak, mesleki eitimin yenileme sürecine katkısını tevik ve takviye etmek; bu açıdan, üniversiteler dahil mesleki eitim kurumları ve iletmeler, özellikle KOB'ler arasında ibirliinin güçlendirilmesine özel dikkat gösterilecektir. "Leonardo da Vinci" adlı mesleki eitim eylem programının ikinci aaması (2000-2006) 26 Nisan 1999 tarihinde Konsey'in 99/382/EC kararıyla tesis edilmitir, mali destek miktarı ise 1150 EURO olacaktır. IV. BENC ÇERÇEVE PROGRAMI 5 inci çerçeve programı anahtar faaliyetlerin üzerine dayanan üç esas tematik program ve üç tane yatay programdan olumaktadır. A. Tematik Programlar Komisyon, Birliin aratırmalarını, bilim ve teknoloji temelini güçlendirecek olan üç esas konuda gruplatırmayı teklif etmitir: -Yaanan dünyanın ve ekosistem kaynaklarının düzenlenmesi; - yi niyetli - tüketici bilgi toplumu oluturmak; - Rekabetçi ve sürdürebilir büyümeyi salamak. Bu bölünme, çok alanlı aratırmada, belirli sayıda sosyal ve ekonomik öncelikli amaçların üzerinde durulduunu göstermektedir. Her konu programın içinde iyi belirlenmi alan dahilinde bir de anahtar faaliyetleri öngörmektedir. Bu faaliyetlerin içerii aratırmacı ve tüketicilerin sıkı ibirlii neticesinde belirlenecektir. Bunlar, sorun çözümlenmesinde her türlü (bilimsel, teknolojik ve sosyo-ekonomik) konulara deineceklerdir. Bu yeniliin amacı, esasen, kamu ve özel Avrupa ve milli kaynakları kullanarak, entegre olunmu bilim ve teknoloji oluturmaktır. Anahtar faaliyetlerin gerçekletirilmesi için, her konu programı genel teknolojileri gelitirmesi için daha çaplı, ve daha geni aktiviteler 60
Sayıtay Dergisi Sayı: 43 içermektedir. Bu aktivitelerin amacı, teknolojik buluların veya knowhow'ları bir veya daha fazla anahtar faaliyetin gelitirilmesi için dorudan uygulamaktır, veya belirli alanlarda Avrupa'daki aratırma boyutunun bilimsel ve teknolojik seviyenin standartlarını yükseltmektir. Son olarak, konu programının içerdii bir çok alanda, aratırma aktiviteleri büyük kurgular, belli merkezlerin kurulması, net baların oluturulması gibi temel altyapıların gereksinimlerinin karılanması öngörülmütür. Bu programların dahilinde bu tür altyapıların oluturulmasının amacı, Avrupa çapında, uluslararası aratırmayı güçlendirmek ve maliyetleri karılamak için etkinlerini optimum seviyesine getirmektir. Bu üç programın arasında sıkı bir balantı-aaıda gösterilen yatay programlarla da-programlar arasında entegrasyonu salamak için önemli bir arttır. Böyle bir entegrasyon, aratırma alanlarında, çok fenli yaklaımı gerektiren anahtar faaliyetleri uygulanmaya balandıı zamandan beri, daha büyük önem kazanmıtır. Bu durum teknolojik alanda da geçerlidir, mesela uydular bir çok alanda (çevre, tarım, kent planlaması) aratırma aracı olarak kullanılmaktadır Sonuç olarak, teknolojilerin gösterimi ve uluslararası pazarlara bu tür teknolojileri entegre etmek için zamanında yapılacak tanıtma, önemli bir yer tutacaktır. Bunun için önemli harcamalar tüketicilerin güvenlik ve kalite taleplerinin karılanması için harcanacaktır. Üç tematik program on altı anahtar faaliyet balıı içermektedir: 1.Yaam dünyası ve ekosistem kaynakları Salık ve gıda Enfeksiyon hastalıkların denetimi Suyun iletilmesi ve kalitesi Çevre ve salık Tara ve deniz kıyı alanlarının entegre halde gelitirilmesi 2.Tüketici dostu olan bilgi toplumunun yaratılması Vatanda için sistemler ve hizmetler Çalımada yeni metotlar ve elektronik çalıma 61
Sayıtay Dergisi Sayı: 43 Çok medyalı durum Etkili teknolojiler ve altyapılar 3.Rekabetçi ve sürdürülebilir büyümeyi salamak Mallar, süreçler, tekilatlanma Sürdürülebilir dolaım ve modellik Aeronavtika konusunda yeni imkanların oluturulması Deniz teknolojileri Gelien enerji sistemleri ve hizmetler Yarınki kent B. Yatay Programlar Bu programların amaçları: Ar-Ge'de uluslararası ibirlii KOB'de yenilikler ve katılımları Avrupa bilim ve teknolojik gelime sürecine insan kaynaklarının katılımı. Bu üç alan Birliin aratırmalarında ve dı ilikiler, endüstriyel politika, eitim, talim ve kii dolaımı gibi dier temel politikalarda merkezi yer tutmaktadır. Faaliyetler yatay programları iki türlü sergilemektedir: Konu programların amaçları ile dorudan balantılı faaliyetler. Bu, örnein, KOB'ye katılım ve aratırmacıların anahtar programların dahilinde yer deitirme gibi konularda faaliyetleri destekleyen ve yönlendiren, destekleyen, önemli bir egüdüm düzeni oluturabilir. Daha geni Birlik amaçlarını ilgilendiren faaliyetler: Avrupa aratırmalarının uluslararası boyutunun tasdik edilmesi. Uluslararası ibirlii gelien ekonomik küresellemesinde önemli ölçüde Avrupa'nın aratırma politikalarıyla temsil olunmaktadır. Bu programının amacı: Birlie üye olmayan devletler ile Avrupa Birlii üye devletleri aratırmacıları arasında bilimsel ve teknolojik ibirliinin tevik edilmesi; 62
Sayıtay Dergisi Sayı: 43 Avrupa Birliinin aratırmacıları için Birlik dıında mevcut olan know-how'a ulama yollarının kolaylatırması; Avrupa endüstrisinin oluacak yeni piyasalarda yerinin pekitirilmesi ve kendi aratırmacılarına, Birlik dıı aratırma imkanlarının gelitirilmesini, faaliyetlerin gelitirilmesini ve aratırma konularında öncelikli alanların daha iyi belirlenmesinin salanması; Özel ibirlii faaliyetleri, karılıklı çıkarlar ilkesine dayanarak altı grup ülke ile uygulanabilir. C. Yenilikçi Yatırım (Innovation) ve KOB'lere (SME'ye) Destek Bu programlar iki kural üzerine dayanmaktadır: Bulular, endüstri rekabetinde anahtar faktörlerden birisidir, ve büyüme, istihdam ve sosyal açıdan istenilen neticeler anlamında. Lakin, aratırma / gelime / bulu zincirlenmesinde, Avrupa, aratırma sonuçlarını pazarlayabilecek ürüne dönütürülmesinde ciddi bir sıkıntı yaamaktadır. Bunun önemli nedenlerden birisi, yeni buluları tatbik edebilecek, Amerika'da daha yaygın halde olan riske katlanacak sermayenin kıtlııdır Avrupa Birlii nin tüm ilemlerinin üçte ikisini oluturan KOB'ler, bulular için dinamik bir araç olarak kendini ispatlamıtır. Bunlar, mevcut teknolojilere kolay ulaımı salamalıdırlar. Bu yatay programın ikinci amacı, anahtar faaliyetlerinde katılım salamaktır. Her faaliyet için, teknolojik etkinlik ölçüleri önemli ölçüde gelitirilecektir. D. nsani Kapasitenin Gelitirilmesi Avrupa'nın bata gelen üstünlüü, aratırmacıların, mühendislerin ve teknisyenlerin uzmanlık derecesidir. Avrupa bilim ve teknoloji seviyesiyle pekitirilen bu kapasite, mutlaka korunmalı, gelitirilmeli ve etkin bir ekilde kullanılmalı. Bu program, üç temel konu programlarında öngörülen özel aratırmaların esasında yapılan tüm talimlerin egüdümünü salamaktadır. Bu program insan kapasitesini gelitirme politikasını aaıda gösterilen araçlarla destekleyecektir. 63
Sayıtay Dergisi Sayı: 43 Aratırma eitim ebekelerinin, gelimekte olan ve öncelikli kabul edilen aratırma alanlarında kurulması; Genç bilim adamlarına aratırma merkezlerinde ve endüstri alanlarında staj yapma imkanı salamak için "Marie Curie" adını taıyan bursların verilmesi; Avrupa nın aratırma araçlarını oluturan altyapılarına rahat bir ekilde ulaılmasını salaması; Öncelikli aratırma alanları olarak kabul edilmeyen alanlarda ekip aratırma çalımalarının teviki için özel baıların verilmesi vb.. Bu programın genel amaçları: - Yeni çalıma yerlerinin oluturulması açısından, eitim sürecinde yeni endüstri alanlarının kurulması için bilimsel buluların tevik edilmesi; - Avrupa bölgesini, aratırmacılara ve Avrupa'daki aratırma alanlarına yatırımlara çekici haline getirilmesi; - Uluslararası alanda Avrupa'nın bilimi ve teknolojisini tanıtılması; - Avrupa toplumunun ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını tespit etmesi için gereken bilgilerin gelitirilmesi ve Birliin ve ona Üye olan Devletlerin bilimsel ve teknolojik politikalara bu ihtiyaçlarını karılamasında yardımcı olması. 5. Çerçeve Programın Bütçesi; çeitli faaliyetler için harcanacak mebla aaıdaki ekilde öngörülmütür: "Avrupa Birlii" 5. Çerçeve Programı, tüm bütçenin % 91 i. Dolaylı faaliyetler: Bu fonun % 86 oluturarak, aaıda gösterilen faaliyetleri içermektedir: % 84 birincil faaliyete ayrılan (üç konu programına, her birine eit bir biçimde %28); % 3.5 ikincil faaliyete (uluslararası ibirlii); % 2.5 üçüncül faaliyete (sonuçların daılımı ve iletilmesi); % 10 dördüncül faaliyete (aratırmacıların eitimi); 64
Sayıtay Dergisi Sayı: 43 Dolaysız faaliyetler: (Ortak Aratırma Merkezi): % 5 EURATOM Çerçeve Programı: % 9, Dolaylı faaliyetler (Füzyon ve Parçalanma): %7 Dolaysız faaliyetler (Ortak Aratırma Merkezi): %2 V. MEDIA II MEDIA II Programı Avrupa görsel endüstrisinin rekabet gücünü artırmak amacıyla Ocak ayının 1996 yılında yürürlüe girmitir ve aaıdaki amaçları içermektedir: Uzmanların eitimi Üretim projelerinin ve irketlerin gelitirilmesi Sinematografik çalımaların ve görsel-iitsel programların daıtımı Bu program çerçevesinde, be yıllık dönem için (1995-2000) Avrupa görsel-iitsel alanının gelitirilmesi ve daıtımı için 265 milyon EURO, bu alanda uzmanlara gereken talimin verilmesi için ise 45 milyon EURO ayrılmıtır. 14 Aralık 1999 tarihinde, Komisyon görsel-iitsel endüstrinin destei için hazırlanan MEDIA PLUS Programını kabul etmitir. Bu program MEDIA II Programının bir devamı olarak 31 Aralık 2000 yılında yürürlüe girecektir. VI. DAPHNE PROGRAMI lk kez 1997 yılında uygulanmaya balanan DAPHNE, insan haklarının korunması balamında, kadınlara, gençlere ve çocuklara iddet uygulanmasına karı mücadele eden gönüllü kurululara mali destek salamayı amaçlamaktadır. Topluluk, 1997 ve 1998 yıllarında bu giriimle ilikili olarak, yıllık 3 milyon EURO yardımda bulunmutur. DAPHNE'nin 1999 yılına ilikin programında, AB üye ülkelerinde, ücretli ya da ücretsiz "telefonla yardım hattı" oluturularak: 65
Sayıtay Dergisi Sayı: 43 iddet ve sömürü, ayrıca fiziksel, zihinsel, duygusal ya da psikolojik sorunlarla karı karıya olan çocuk ve gençler ile yardım ve danımanlık isteyen ailelerine yardım salanması; ve Kayıp çocuk ve gençlerin izlenmesi ve bulunması planlanmaktadır. Bu uygulama için 5 milyon Euro tutarında bir bütçe öngörülmütür. Programın amacı; Hükümet dıı örgütleri (NGO) ve buna benzer baka örgütleri destekleyerek, onlarla birlikte programı ilgilendiren konularda ortak çalımalar yapmaktır. Bunun için Topluluk düzeyinde ilgili konularda pratik çalımaların yapılmasının salanılması ve gereken bilgi alı veriinin rahat bir ekilde yapılması için, uluslararası düzeyde enformasyon ebekelerinin kurulmasının salanılması ve bu yönde deiik alanları kapsayan çalımaların yapılması öngörülmütür. lgili örgütlerle birlikte yapılan çalımalarla birlikte, cinsel istismarı, cinsel ticareti ve cinsel suiistimalin kurbanları dahil, çocuklara, kadınlara ve gençlere karı iddetin önlenmesi için, kamu oyunun iddet olaylarına duyarlılıının yaygınlatırılmasının salanmasını amaçlamaktadır. SONUÇ Türkiye, AB'ne dier aday ülkelere uygulanan aynı kriterler temelinde, bu Birlie katılması için aday olarak kabul edilmitir. Tam üye olma sürecinde Türkiye insan haklarına atıfta bulunarak, müktesebatın analitik inceleme sürecinde bunu üstlenme ve uygulama yükümlülüü taımaktadır. Türkiye'ye yönelik Katılım Ortaklıı kısa ve orta vadeli öncelikleri, ara hedefleri ve siyasi ve ekonomik kriterler ııında katılım hazırlıklarında; Topluluk programlarına katılım ve bu programlardan yararlanmak önemli bir yer tutmaktadır. Bu programların gerçekletirilme süreci Türkiye'ye, AB ile bir çok konuda ve alanda entegrasyonunu salama konusunda yardımcı olacaktır. Nitekim, AB üye devletleri entegrasyon sürecinde ve ortak politikaların gerçekletirilmesinde araç olarak bu ve benzeri bir çok programlardan yararlanmıtır. 66
Sayıtay Dergisi Sayı: 43 KAYNAKÇA Çimen, Ahmet (1996), Gümrük Birlii ve Avrupa Topluluu-Türkiye likileri, Ankara. Güncel Avrupa, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcilii, Tisamat Basım Sanayii, Ankara, No 3, Mart-Nisan 1999. Güncel Haber, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcilii, Yayınevi A.., Ankara No 4, Aralık-1999. Güncel Haber, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcilii, Yayınevi A.., Ankara No 6, Mart-2000. Güncel Haber, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcilii, Yayınevi A.., Ankara No 4, ubat-2000. Güncel Haber, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcilii, Yayınevi A.., Ankara No 13-14; Kasım-Aralık 2000. Tanrıtanır, Nuray (1999), Avrupa Birlii Programları, ktisadi Kalkınma Vakfı Dergisi Ocak-Nisan. Yedinci Be Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000) 2000 Yılı Programı, DPT. http://www.eureptr.org.tr http://www.europaeu.int/comm/dg1a/enlarge/index.htm http://www.kobinet.org/kosgebabm/ikvhttp://www.kosgeb.org.tr 67