Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 34 Volume: 7 Issue: 34 www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581 GÜLTEN DAYIOLU NUN TUNA DAN UÇAN KU VE AL ARSLAN IN AMA SEVG KALMALI YAPITLARINDA ÖZNENN BÇMLENME PROBLEMAT VE DLN BELRLEYC ROLÜ THE IDENTITY PROBLEMS OF THE SUBJECTS AND THE ROLE OF LANGUAGE IN THE BRD FLYNG FROM THE DONUBE OF GÜLTEN DAYIOLU AND BUT LOVE S FOREVER OF AL ASAN Birkan KARGI * Öz Çeitli nedenlerle corafya deiiklii yaamak zorunda kalan gençlerin kültürel ikilem içinde yaamlarını biçimlendirme sorunlarına, Türkçe ve Almanca yazan Türk yazarları da uzak kalmadılar. Yapıtlarında genellikle 'öznenin deiim izleini çok kültürlülük balamında ele alıp konu olarak ilediler. Burada temel sorun, yapıtlarda nasıl bir insan tipolojisinin ortaya konulduu ve bu balamda dilin rolünün betimlenmesiyle ilgilidir. Aratırmada yaam-yazın balamında bildiriimsel etkinliklerinin yüksek olması nedeniyle gençlik yazını kapsamında deerlendirilen Gülten Dayıolu nun Tunadan Uçan Ku ve Ali Arslan ın Ama Sevgi Kalmalı romanlarında öznenin biçimlenme problematii ve bu süreçte dilin belirleyici rolü ele alınmı ve incelenmitir. Anahtar Sözcükler: Öznenin Biçimlenmesi, Dilin Etkisi, Aidiyet, Kiilik. Abstract The Turkish writers who write Turkish and German boks have not been indifferent to the problems of they outh living in a cultural dilemma due to their having to make their living in a different geographical area. In their literary works, they focused on multi-cultural topics. The essential point here is what kind of human characteristics have been focused on and in this respect the role of language has been described. In this study, because of their having great influence on the issue of life and literary work, those that have been evaluated as they outh literature 'The Bird Flying From the Danube' of Gülten Dayıolu and 'But Love Is Forever' of Ali Arslan, the shaping problems of the subject and in this respect, the characteristic role of the language has been sucrutinizingly focused on. Keywords: The identity of the Subject, Personality, Belonging to, Role of Language. GR Yazınsal yapıtlarda, 'öznenin biçimlenmesi' belirli zaman süreçlerinde olay örgüsü içerisinde etik,sosyolojik, politik ve estetik açılardan kendilerine özgü parametrelerle sıkça dile getirilmitir. Avrupa daki dünya savalarından sonra oluan sosyal, politik ve ekonomik kırılmaların yarattıı öznelerle ilgili çelikiler yetikin yazının yanı sıra çocuk ve gençlik yazınını da etkilemitir. Aynı balamda 1960 lı yıllarda Türkiye nin de aralarında bulunduu farklı ülkelerden Almanya ya uzanan büyük içi göçünün yarattıı sosyal sorunlar kapsamı ve sınırları çok geni olan çocuk ve gençlik yazınında öznenin biçimlenmesiyle ilgili ciddi bir anlayı farklılamasına yol açmıtır. Kurmaca dünyasını etkileyen yeni bakı açısıyla oluan öznenin deiim sorunu sosyal yaamdaki bir çok yazar ve düünür tarafından da dile getirilmitir. Örnein, sveçli yazar MaxFrisch'in büyük göçün sonuçlarıyla ilgili olarak 'Biz içiler bekliyorduk insanlar geldi' *Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eitim Fakültesi, Yabancı Diller Eitimi Bölümü Öretim Üyesi. - 92 -
cümlesinde özetlenen bireyin anonimletirilmesin den doan sorunun çözümü, 35 yıl sonra Sauter yazısına yansıyan 'Biz Frankfurtlu Türkleriz' cümlesiyle daha karmaık hale dönümütür.(sauter, 2000:20) Aynı dorultuda Horst Hamm'ın çok kültürlü,çok dilli yetien insanın her yere 'yabancı' kalacaı görüü, (Hamm, 1988:91) arayıların çözümünün ne denli zor olduunu ortaya koymutur. Çeitli nedenlerle corafya deiiklii yaamak zorunda kalan gençlerin kültürel ikilem içinde yaamlarını biçimlendirme sorunlarına, Türkçe ve Almanca yazan Türk yazarları da uzak kalmazlar. Yapıtlarında uyum, kabullenme ve çok kültürlülük gibi 'öznenin deiim izleini' bütün yönleriyle ele alıp konu olarak ilerler. Bu tür çou yapıtlarda kültür, dil, yazın çizgisinde öznenin deiim izleinin nasıl ele alındıı ve biçimlenme sürecinde hangi etmenlerin rol oynadıının aydınlatılması gereken sorulardır. Ayrıca yapıtlarda kahramanların kendilerini gerçekletirme çabası, farklı dil ve kültür etkisiyle birey toplum çelikisine dönüüp dönümediinin irdelenmesi de önemli bir yer tutar. Bir anlamda sorun, yapıtlarda nasıl bir insan tipolojisinin ortaya konulduunun betimlenmesiyle ilgilidir. Bu aratırmada, yaam-yazın balamında bildiriimsel etkinliklerinin yüksek olması nedeniyle gençlik yazını kapsamında deerlendirilen Gülten Dayıolu nun Tuna dan Uçan Ku ve Ali Arslan ın Ama Sevgi Kalmalı romanlarında öznenin biçimlenme problematii ve bu süreçte dilin belirleyici rolü yukarıdaki sorunsallar ııında ele alınmı ve incelenmitir. Tuna dan Uçan Ku Türk çocuk ve gençlik yazınında Gülten Dayıolu nun 'Tuna dan Uçan Ku' Romanı (2000) tarihi roman, hatta geliim (özyaam) romanı olarak görülse de yapıttaki kahramanın ergenlik dönemiyle ilgili imgeler olay akıının temel öesini oluturmaktadır. Tuna dan Uçan Ku romanının özeti öyledir: Boris,Tuna kıyılarında yaayan,zeki ve yetenekli bir çocuktur. Padiah fermanıyla, ailesinden ayrılarak devirme sistemine dahil edilir. Zorla ailesinden koparılarak stanbul a götürülen Boris yolda kaçar, sonra kaçırılır ve köle pazarında satılır. Habe sarayından Ferhat aanın yardımıyla kurtulup stanbul a gelir. Boris stanbul da Behram olur. Enderunda eitim görür ve yükselir. Savalara katılır,tunus beyi olur. Daha sonra evlenir ve Osmanlı imparatorluuna bavezir olur. Ayaklanma sonucunda Malta ya sürülür. Yolda kaçarak Mora ya yerleir. Burada kimliini gizleyerek yeni bir yaam kurar. Tuna dan Uçan Ku, arka dokusunu tarihin oluturduu, yaanmı olanları anımsatan öelerle örülmü maceraların ard arda yerletirildii ve ekin bilgisini gerektiren çocuk ve gençlik romanıdır. Ailesinden ve çevresinden zorla alınan çocuun (Boris) yaadıkları evrenseldir.(ate,1998:226).yazar tarihsel olayların arkasındaki insanın trajik durumlarını öne çıkararak geçmiten daha çok imdinin algılanıını kolaylatırmaya çalımıtır. Romandaki bakiinin özyaam öyküsünde ergenlik döneminin önemli bir yer tutması daha çok gençlerin ilgisini çekmitir. Evden kopu, bakaldırı, direni, kimlik arayıı, sürekli yer deiimi ve iç-dı dünya çatıması gibi ergenlik (Adolesenz) dönemi romanı özelliklerini içermesi okur profilinin belirleyicisi olmutur. Tuna kıyısındaki Boris,stanbul da Behram, romanın sonunda Mora da kimliklerinden sıyrılarak sadece 'Bilge' olmayı tercih etmitir. Roman bakiisinin dil ekseninde yaadıı kültürel deiimler ve kendisinin son tercihi H.Hamm'ın yukarıdaki 'aidlik' düüncesiyle örtüme göstermektedir. Tunadan Uçan Ku romanını kahramanı Boris in ve Ama Sevgi Kalmalı romanının kahramanı Hans ın yaadıı 'deiim serüveninin benzerleri tarih içerisinde defalarca yaanmıtır. (Örn. Bkz. Yıldırım, 2008: 490) Tarih olan anı yazar ise olabilir olanı anlatır. Bu balamda G. Dayıolu ve A. Arslan ın birer yazar olarak esinlendikleri tarihi, kendi yaklaımlarıyla imdiye taımı ve 'toplumsal gözlemciliklerini' (Gansel, 1992:48) yerine getirirken altını çizdikleri sorunun yordanmasına katkıda bulunmaya çalımılardır. Ama Sevgi Kalmalı Gençler için yazılan romanlar ile yetikinler için yazılan romanların kapsamları giderek birbirlerine yaklatıı görülmektedir. Bunun nedeni özyaam romanları gibi birçok romanın, kahramanların yetikinlie geçi dönemlerine uzun uzun yer vermesinde yatmaktadır. Roman kültürler arası karılatırma balamında okura öteki taraftan bakma fırsatı yaratır. Okur - 93 -
zenginlii, bu tip romanların toplumsal bildiriimsel ilevlerinin artarak çoalmasına neden olmaktadır. Bu balamda aratırma kapsamında ikinci olarak örneklenen Ali Arslan ın 'Ama Sevgi Kalmalı' (2003) romanı da öznenin biçimlenme sorunu ortaya koyan dier bir yapıttır. Öykü ve söylem düzleminde alımlanması ve tarihsel toplumsal balamı içerisinde deerlendirilmesini gerekir. Roman, sonradan adı Yaar Bora olan Hans Dieter Biermann ın ölümünden sonra sırlarının torunu Emil Bora tarafından öykülenmesinden olumaktadır. Birinci Dünya Savaı öncesi Hans düüncelerinden ötürü okuldan atılır. Sofiya ile birlikte yaarlarken askere çarılır. Sava karıtlıı nedeniyle kendi gibi olanlarla Filistin cephesine yollanır. Yolda tanııp arkada olduu Osmanlı askeri Hasan la kaçıp onun memleketine giderler. Çetelerle mücadele ederler. Hans, Yaar adını alır, Müslüman olur hatta evlenir. Ancak hayali bir gün hep Sofiya ya kavumaktır. Anadolu nun Yunan igali sırasında direni kuvvetlerine katılır ve idealleri uruna savaır. Savaın bitiminde Almanya ya dönmek ister ancak Alman Konsolosluunda vatan hainliiyle tutuklanmak üzereyken kaçar. Artık Almanya ya dönü ve Sofiya'ya kavuma hayalini yitirmitir. Köye döner, örnek bir çiftçi olarak yaamını sürdürür. Roman akıında Hannoverli Hans Dieter Biermann, Egeli Yaar Bora olmu daha sonra da bilge çiftçi veya Bozdalı Alman olarak adlandırılmıtır. Bu romanda da genç bir insanın kimlik arayıları, var olan toplumsal deerlere farklı yaklaım sonucu oluan, dünyaya,çevreye yabancılamanın yarattıı sorunlar ve farklı dil sınırsallarındaki deiimler, dayatmalardan uzak, basit ancak etkili bir dil kullanılarak yazıya dökülmütür. Anlatımdaki çok katmanlılık hem gençlere hem de yetikinlere seslenebilir bir düzey yaratmıtır. Anlatılanlar sorgulayıcı düünceyi önceleyen, empati duygusunu ve dü gücünü gelitiren bir üslupla sunulmutur. Kiisel geliim ve yazın ilikisi C. Kavcar öznenin biçimlenmesi ile yazın arasındaki ilikiyi Benlik algılaması, her insanın kendi eilimlerine, yeteneklerine göre gelimesi, hayatta karılatıı yeni artlara göre izleyecei yolu kendisinin seçmesi demektir. Böyle bir hayat ve eitim anlayıı insanda çok çeitli duyma, düünme ve hareket etme bilincinin bulunmasını gerektirir. te yazın, bu bilinci uyandırmaya yarayan araçların baında gelir. Eitim bakımından yazının deeri, insana çok çeitli duyma, düünme ve hareket etme örnekleri vermesidir. eklinde vurgular. (Kavcar, 2002:4) Tanım kapsamında yazının görevi, farklı yaam modellerini ve hayata dair problemleri okura hissettirmektir. Aynı balamda Malte Dahrendorf, çocuk ve gençlik yazınını ilevini, okurlarının ilgilerini kapsar, okuma ilgisi oluturur, çocukların ve gençlerin aydınlanmalarını, deneyimlerinin artmasını, ön yargılardan ve toplumsallamalarını koutlayarak, onların kimliklerini kazanmalarına yardımcı olur, biçiminde açıklar. (Dahrendorf, 1992:55) Bu bakı açısıyla, ortak geçmiin yazında hatırlanarak yeniden canlandırılması kiisel geliim için önemli kaynak olarak görülür. Tuna dan Uçan Ku ve Ama Sevgi Kalmalı romanlarında macera sürecinde seçilen temalar ve bir tarihsel dönüüme ait canlandırmalara dokusunda yer verir. Yazarlar tarihi yazın kapsamında ele alarak, maceralar aracılııyla öznenin biçimlenmesini ve yeni insan tipolojisini vurgularken okurlarında bu konudaki farkındalıı da arttırmayı amaçlar. Dil- kültür balamında kimlik Kimlik sorunu kiinin algılama ve aidiyet sorunuyla ilgilidir. Bozkurt Güvenç de bunu öyle tanımlar: Kimlik, insanın kendisini nasıl algıladıı, kimle özdeletirdiidir. (Güvenç, 2000: 8) Uzamsal bakıa göre ise içinde yaanan ve üyesi olunan toplum-corafya-tarihsel süreç kimliin oluumunda belirleyici rol oynar. (Turan, 1995:463)Aynı dorultuda kültürkimlik ilikisinde dil taıyıcı olarak (bkz.güvenç, 2000:18) sadece iitsel iletiim aracı deil, aynı zamanda kullananın var olma ve kendini gerçekletirmesinin de belirleyicisidir. Ayrıca dil tarihsel, kültürel hatta dinsel boyutlara sahip bir bütünlüktür. Tanımlanan bu bütünlük kendini dil aracılııyla dıa vurur. Humbolt un insan hem kendini hem de dilini deitirebilir, her dil bir dünya görüüdür (Humbolt,1963:198) söyleminde vurguladıı gibi farklı iki dil edinimi farklı iki bütünlüü de karı karıya getirdiinden 'ben özdeliini' sorun haline getirmekte ve - 94 -
'aitlii' zorlatırarak öznenin toplum içinde biçimlenmesinde çelikiler domasına neden olmaktadır. Bu duruma özellikle uzam deiimlerini ele alan göç yazını sıkça yer verir. Yukarıda sözü geçen sorunun çözümüne önemli katkıda bulunabilecek etken, kültürel bellein uyarılması, bir dier söylemle ekin bilgisinin harekete geçirilmesi eksikse eksikliin giderilmesi olabilir. Zira aidiyet duygusunun belirdii ortak geçmiin yapılandırdıı kültürel bellek için gerçek deil, hatırlanan tarih önemlidir. Görevi üstlenen yazın geçmite olandan çok, olabilir olanı anlatır, okurlarına yansıtır. Toplumun kimlii, kültürel bellek aracılııyla sürekli yaatılır ve dil aracılııyla sonraki kuaklara aktarılır. Bu balamda yazın, toplumsal kimlik olarak adlandırılan sosyal aidiyet bilincini, ortak dil aracılııyla ulaılan ortak bilgi ve bellee katılımını yeniler, sürekli etkinletirir. (Arkonaç, 2004:86) Arka dokusunu tarihselliin oluturduu ve çok dilliliin etkisinde kalan kahramanların kimlik dönüümleri, okurun, kendini anlamlandırması için, kökenlerini hissettii geçmiini ve evrensel deerleri alımlamasında uyarıcı rol oynar. Her iki romanın yazarı, Tuna dan Uçan Ku ve Ama sevgi Kalmalı romanlarında tarihe bakarken insanı öne alan bir anlayıa vurgu yapmılardır. Örnein, Tuna dan Uçan Ku yapıtında ele alınan devirme ve Ama Sevgi Kalmalı yapıtında sava karıtlıı eylemlerinde kaderi deil, toplumsal tarihin olu süreci öne çıkar. Yazarlar okura yönelik olarak birlikte var olmayı ortak bir ruha dönütürmü ve tarihi duyarlılık imdiye taıyarak bireyin kendiliini arayıında tarihi kavrayıı belirginletirmilerdir. Romanlardaki tarihsellik masalsı bir yaklaımla ele alınmıtır. Benzer ekilde kahramanlar bir sorunla karılaır, evden ayrılır, zorunlu yolculua çıkar, yolda sosyal ve fiziksel sınamalarla karılaır ve sonunda eve dönerler. Hasret, aidiyet, gibi sorunlar kahramanların ortak sorunlarıdır. Arka planını masalsı tarihselliin oluturduu romanlarda masallarda pek rastlanmayan öznenin biçimlenmesi önemli yer tutar.kahramanların bakı açılarını çeitlendiren ve aynı zamanda postmodern anlayıın yansımalarından olan çok dilli yapı, figürlerin kimlik dönüümlerinin dayanaı olmutur. M. Orali in de vurguladıı gibi nançların, yargıların, taleplerin, düünce biçimlerinin temel kaynaklarını belirleyen dil, bireyin toplumsallama sürecinin olduu kadar kimliinin de belirlenmesinde önemli rol oynar (Orali 2001:81) Nitekim romanların çok dilli ba kiileri Boris ve Hans anayurtlarını yitirmi, ama buna karın baka yurtlarda bir dünya insanı olarak kimlik arayıları içerisinde olmulardır.bu süreçte Boris ve Hans ın ben i köklerinin bulunduu anavatanlarıyla yeni yurtları arasında ruhsal gelgitler yaar. Edindikleri sosyal deneyimleri bilgi ya da bilgelik çevresinde örerek kimlik sorununa çözüm bulmaya çalıırlar. Boris Sılav ve Hırıstiyan olarak çıktıı uzun yolda Müslüman ve Osmanlı Behram olarak devlete vezir olmutur. Bu süreçte deierek üyesi olduu toplumun deerlerini benimsemi (Toplumsal kimlik Kuramı) ırk, din ve dil farklılıının çok daha üstündeki Osmanlı kimlii içinde öteki olmaktan sıyrılmıtır.kendi var oluuna anlam katmak için yeni bir benlik ina etmitir. Dier roman akıında Hannoverli Hans Dieter Biermann ülkesini, dinini, dilini deitirerek Egeli Yaar Bora olmu daha sonra da bilgili çiftçi veya Bozdalı Alman olarak ünlenmitir. Yazarlar Behram a ve Yaar Boray a bilgelii vererek kültüre medeniyet balamında baktıklarını ve ülkelere göre ayırt etmediklerini, insanlıın bir ortak kültürü olduunu vurgularlar. Kahramanlar Adsız Bilge ve bilgili örnek Çiftçi kavramlarıyla evrensel bir hüviyet kazanırlar. Tunadan Uçan Ku romanında olay akıı içinde kahramanın deiimini içeren döngü öyle dile getirilir. Balangıçta Hırıstiyan ve Slav iyi evlat Boris kimlik deiimiyle karı karıya kalır. (TUK.s.13) Ben annemden evimden yurdumdan ayrılmak istemiyorum. Dinimi, dilimi deitirmek istemiyorum (s.13) diyerek kimlik deiimine razı deildir. Devirme olması nedeniyle Bütün köylü Boris ölmü gibi yastadır.(s.15) Bu var olan kimliin yaarken ölüme mahkum edilmesidir. Boris romandaki olay akıında örnein: Devirmeler (s.25), Kaçaklar(s.42), Köle Çocuklar (s.44), Suçlular,(s.47), erbetçi Olan (s.25) gibi anonim kimlikler içinde yansır. Ferhat Aanın karanlıkta kendine yaklaan birisine sen kimsin sorusunu sorduunda Boris in yarı Arapça,yarı Slavca, biraz da Habeçe kendisini tanıtmasında (s.32) zorluk çekmesi kimliinin dil ve corafya bulmaya ihtiyaç duyduunun bir göstergesi - 95 -
olmutur. Nitekim Boris in padiahın huzurunda Bendeniz Behram kulunuz. (s.52) dediinde yeni kimlii için yurt ve dil bulmutur. Yeni kimliiyle içine girdii toplumun sosyal deerlerini benimseyerek zamanla en üst görevlere gelmi yıllarca herkesin takdirini kazanmıtır. Ancak zaman içerisinde dı koutların deiimi iç tepileri kimlik deiimi sürecinde öne çıkarmıtır. Ne yapsa ana babasını atamıyordu içinden, arada bir kardelerini de düünmeden edemiyordu. Özellikle annesinin çiftlikten ayrılırken çılık çılıa haykırıp alayıı hala dülerine giriyordu. (s.110) Geçmie atfen yüreine yıllarca batıp duran diken (s.111) gibi Behram ın eski kimliine öykünmesini vurgulayan bu söylemler, içinde bulunduu ruhsal çatıma sonucunda romanın baındaki kendi halkına hizmet i içeren (s.13) anne dileini, çok uzun yıllar sonra anne buyruu olarak görmesinin ve bu buyruu büyük bir mutlulukla yerine getirmesinin önünü açmıtır. Behram, doduu yere isimsiz bir bilge olarak yerleip, insanlara hizmet etmeye balamı ve annesinin bu isteini gerçekletirmitir. Sonuçta anlatıcının Behram a atfen dile getirdii zira yaamının hiçbir döneminde annesinin bu dilei belleinden silinmemiti söylemi (s.174) Behram ın kimlik sentezindeki son aamasında sosyal zorlayıcı etmenlerin yanı sıra iç tepilerinin ve ana dilinin önemli bir etken olduunu göstermitir. Ama Sevgi Kalmalı romanı kahramanı Hans ta da Borisin durumuna benzer iç tepiler görülmektedir. Dinini, dilini ve ülkesini deitirerek içine bulunduu toplumun tüm kurallarına uygun örnek bir insan olmasına ramen yine de Almanya ya eski hasletlerine dönmek ister; ancak bu istenç mümkün olmaz. Modernlemeyle birlikte artı gösteren bireyin kimlik sorunsalı ve yaamın anlamını geçmite arama düüncesi Ama Sevgi Kalmalı romanın temel konusunu oluturur. Romanda öznenin biçimlenme problemi yazar ve üçüncü kuak torun Emil Bora nın bize neden Almanlar dendiini sordum dedeme (ASK.s.9). cümlesiyle ortaya konur ve dedenin yaamının son günlerine kadar gizlice Sofiya ya atfen kullandıı anadili Almanca Liebling sevgilim (s.11). sözcüüyle kimlik deiim süreci aydınlanmaya balar. Dedemin Türk olmadıı aklımın ucundan bile geçmiyordu (s.14). söylemi, bulunan Almanca yazılmı mektuplar sayesinde dedem Türk deil, Alman mı ( s.15). cümlesiyle gerçee dönüür. Emil Bora dedesinin kimlik dönüümünü onun güncesini okuyarak ortaya çıkarır. Buna göre asıl adı Hans Dieter Biermanndır ve 1898 yılında Hannover de domutur.(s.18). Sava karıtı olsa da askerdir. Sen Alman askerisin sakın unutma (s.77).gibi sava çıırtkanlıı yapan militarist söylemlere fazla dayanamaz ve Filistin Cephesinden Türk asker arkadaı Hasan la birlikte kaçar ve Anadolu ya gelir.burada arkadaı ona Hans kimliini unutmasını (s.128) ve bundan böyle Yaar Boraolu (s.129) kimliini kullanmasını önerir. (s.129). Yaamını kendi tanımlamasıyla Edelrauber veya Anadolu nun Robin Hoodlar ı (s.212) efelere katılarak sürdürür. Çevresinde Alman Efe (s.234) olarak kabul görür, ün salar. Evlenir. Kurtulu Savaı sürecine katılarak bir yurt edinir. Gökçen Efe nin ster Türk kökenli olalım, ister Çerkezister Alman kökenli olalım bu ülke hepimizin, (s.266) gibi modernitenin felsefi anlamını yansıtan sözleriyle Alman kökenli Anadolulu (s.267) olarak bu ülkenin insanı olur. (s.266). Yeni kurulan ülkenin eit paydaı olarak nüfus cüzdanı alır. (s.367). En itibarlı görevlere gelir, herkesten sevgi ve saygı görür. Ancak hayır burada sonuna kadar kalmayacaım (s.359), öldükten sonra burada kalmak istemiyorum, Almanya da senin yanında (Sofiya)gömülmek istiyorum, Güzel Almanya mızın topraında yan yana olmak üzere elveda (s.379) söylemlerinde dile getirdii gibi ölü veya diri hep Almanya ya dönme hasleti içine olmutur. Öznenin deiimi balamında verilen alıntılardan da anlaılacaı gibi yapıtlardaki kahramanların kimlik oluum sürecinde E. Erikson un Psikososyal yaklaımında da belirtilen sosyolojik, psikolojik, kalıtımsal ve sonradan edinilen bütün duyguların ekillendirici etkileri gözlemlenmitir. Cervantes in gerçeklerinin dülerinde yer alması gibi roman kahramanı Hans ın gerçei hep sevdii kadın Sofiya ya kavuabilme hayalinde yatar. Kahramanın kendi olmaktan vazgeçmesi ve yeni bir aidiyet aramasını nedeni hayaline ulaabilme arzusudur. Burada Sofiya ya duyulan sevgi aslında Almanya sözcüünün metaforik kullanımıdır. Goethe nin Wertheri nin Lotteye yazdıı (1774) mektupları anımsatan Hans ın Sofiya ya her koulda - 96 -
yazdıı mektuplar hayali ile gerçekleri arasında tek köprü olmutur. Yaamı mektuplardaki yazı dili, anadili Almancanın ve konuma dili Türkçenin içinde kendini, iç benliini var edebilme süreci içinde geçmitir. Eski kuak Hans ın yürei geçmi, yabancılık, arada kalmılık, hasret, sıla gibi kavramlarla yüklüdür ve imdiyi bu kavramlar çelikisinde yaar. Aslında kendisinin nerede olduunu, ne olduunu bilir ve geri kalan her eyi, buna göre konumlandır. lkelerini önceleyen insan anlayıının örnei olan Hans, toplumsal yaamın koutladıı çoklu ve deiken bir kimlik anlayıını yansıtır. Toplum onu tanımlar; ama yaamı kendinindir. Sosyopsikologların ayrımladıı bireysel ve kolektif kimlik onun yaamının iki boyutunu oluturur. Kolektif kimlik oluumlarında iç benliini yadsımaz. Bir taraftan sava karıtıdır, haksızlıa bakaldırır, isyankardır,vefalı ve sevgi doludur öte taraftan askerdir, vatan hainidir, efedir, yurtseverdir, yurttatır,önderdir, bilge çiftçi ve Anadolulu Alman dır. Israrla yazımayı sürdürdüü ana dilinde kaleme alınmı mektuplar iç benliini canlı tutmu ve bireysel kimliinin temel kimlii olmasını salamıtır. Kahramanların yaadıkları serüvenler nedeniyle karılatıkları kültürlerin, kolektif kimliklerin oluumuna etkisi Edward Said in farklı uzam ve zaman süremlerinde deer deiimlerini vurgulayan Gezicilik Kuramı (Bkz.Aksoy.2003:9) görüüyle paralellik gösterir. Bu balamda Postmodernite nin önceledii dil,modernite ve çok kültürlülük arasına sıkıan bireyin kimlik anlayıına, sınırları incelterek daha akıkan bir tutum oluturmasına yardım eder. Dönemsel anlayıa uygun olarak incelemede ele alınan roman kahramanlarının yansımalarında izlendii gibi, kimlikler, deiken hemen içselletirilen ve kolayca terk edilebilen kültürel bir bireim anlayıına göre biçimlenmitir. Ancak son aamada her iki romanda da Freud un vurguladıı bireyin davranılarında bilinçaltının etken rolü dil aracılııyla belirginleir. Kahramanlar, kimliklerinin deiim sürecine, iç tepilerinin etkisiyle anadillerini öne çıkararak katkıda bulunurlar. SONUÇ Her iki romanda öznenin deiimi üzerindeki dilin rolü, Fransız varoluçu yazar Albert Camus'ün bireyin dilinin yurdunun da belirleyicisi olduunu vurgulayan düüncesiyle örtümektedir. 'Moralı bilge' ne kadar Slav ve Osmanlıysa, Bozdalı Almanda o kadar Türk ve Alman dır, ayni Frankfurtlu Türkler gibi. Çok dilliliin baat unsur olduu yapıtlarda Ortam bir yandan kiinin nasıl bir kimlik benimseyeceini ve kabul edeceini belirlerken dier taraftan belli kimliklerle farklı anlamlar yükleyerek içeriini deitirebilecei anlaılmaktadır. (Hortaçsu, 2007:63) Aynı balamda romanlarda kimlik- ortam arasındaki ilikide, varlıın anlamlanmasında, ortak geçmiin (zaman) uzam dan (corafya) ayrı düünülemeyecei betimlenmitir. (bkz. Harvey, 2003: 227) Kahramanlar Sosyo-psikologların ayrımladıı bireysel ve toplumsal yaamın koutladıı kolektif kimlikleri arasında sürekli gel- gitler yaarlar. Kollektif kimlik süreçlerinde her iki kahramanda iç benliklerini göz ardı etmezler. Hatta iç benlikler iki romanda da asıl kimliin belirleyicisi olur. Bu kimliklerin göstergesi dildir. Boris ve Hans her türlü üne, ana, makama, mevkiye, yeni ailelere ramen sonuçta temel eitim dilleri olan anadillerini ve buna balı anayurtlarını tercih etmilerdir. Romanlarda öne çıkan, hedef dil öncülüünde alt dilleri yadsımadan özellikle ergenlik dönemlerinde ortak kültür içerisinde birikiklii oluturarak benlik sorunsalının aılmasına yardımcı olmak ve yine öznenin biçimlenme sürecinde katılımcılıı artırarak 'yabancılıı' yenme ve ortak bir 'aitlik' bilinci yaratabilme arzusudur. Okur açısından bakıldıında bu düünce Malte Dahrendorf un gençlik yazınına yükledii yetien kuaı toplumsallatırma göreviyle de örtümektedir. (Dahrendorf,1992:60) Bu süreçte yukarıdaki yapıtlarda hedeflendii gibi, okur, yazın aracılııyla özgür düünebilme,sorgulama,sorunların özüne inebilme ve kendi seçimlerini yapabilme becerileri kazanır. Böylelikle kendine ve çevresine yabancı olmayan demokratik davranılar edinen özerk okur,yazın sayesinde kendi kimliini gelitirme olanaı kazanır. KAYNAKÇA ABRAHAM,U.(1988).'Übergange' Literatur, SozialisationundliterarishesLernen. Der westdeutsche Verlag, Opladen, Wiesbaden. - 97 -
AKARSU,B.(1984).Wilhelm vonhumboldt, Dil Kültür Balantısı, Remzi Kitabevi, stanbul. AKSOY.N.(2003). Postmodernizm ve çokkültürlülük, Alman Dili Edebiyatı Dergisi,stanbul Üniversitesi Yayınları,sayı.13. stanbul, (S.4-10) ALEMDAR.Y. Gıyasettin A.(2005).Çocuk Edebiyatı,3.Baskı.Ankara. ARKONAÇ.S.A.(2004).Kartezyen Olmayan Özne,Öteki,Fail ve Yerel Gerçekliin nası,dounun ve Batının Yerellii,Alfa,stanbul. ARSLAN,A.(2003).Ama Sevgi Kalmalı, Berfin Yayınları, stanbul. ASUTAY,H. (2000).Türk ve Alman Yazınında Ergenlik Romanı, Doktora tezi, ÜSBE, stanbul. AYDIN, H. (2006). Eletirel Aklın Iıında Postmodernizm, Temel Dayanakları ve Eitim Felsefesi, Eitimde Politika Analizleri ve Stratejik Aratırmalar Dergisi 1(1) Online :http://www.inased.org/epasad/c1s1/epasadc1s1.pdf ATE,K.(1998).Gülten Dayıolu'nun Çocuk Romanları,KültürBakanlıı,Ankara. DAHRENDORF.M.(1992). 'Anmerkıng zum Auslanderthema in der westdeutschen Kinderund Jugendliteratur',Dialog,Alman Kültür Merkezi, Ankara. (51-69) --------------------------- (1983).AnpassungWiderstand,Verweigerung, Jugend probleme und Jugendliteratur. Wangerin. DAYIOLU,G (2000).Tuna'dan Uçan Ku,Altın Kitaplar Yayınevi, 4.Basım.Istanbul. ------------------------(2000).Çocuk Kitaplarında Eitsellik',1. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu, Ankara Ünv. Yay., (522-535). GANSEL,C.(1992).Der Autoralssozialer Beobachter Anmerkungenzuvorlaufigen Rahmenrichtlinienund problemorientierterjugendliteratur im Unterricht, Deutschunterricht. GRENZ,D.(1992).'Das Problem desanderen':diedarstellungtürkischermadchenundjuger in der zeitgenossischen KinderundJugendliteratur.' Dialog,Alman kültür Merkezi, Ankara. (S.33-51). GÜVENÇ,B.(1999).Tarihi Persfektifte Kimlik Sorunu Özdeimlerini Belirleyen Etkenler, 2.Uluslararası Tarih Kongresi,stanbul. HARVEY,D.(2003).PostmodernliginDurumu,Çev:SungurSavan,MetrisYay.Istanbul. HAMM,H.(1988).Fremdgegangen,freigeschrieben.Einfüheung in diedeuschsprahige Gastarbeiterliteratur.Würzburg. HORTAÇSU,N.(2007).Ben biz siz,toplumsal kimlik ve gruplar arası ilikiler, mge Yay. Ankara. HUMBOLT,W.(1963).Werke in fünf Bänden. Hg.von Andreas Flitner und Klaus Giel. Band 3, Darmstadt. KAVCAR,C.(1999).Eitim ve Edebiyat, EnginYay.stabul. ORAL.M.(2001). Dil-Siz-Le-Me, Alman Dili ve Edebiyatı Dergisi, sayı: 13, stanbul Üniversitesi Yay.,stanb (S.73-84). TURAN,. (1995). Türk Aydını ve Kültür. Yayına hazırlayan: Sabahattin en. Türk Aydını ve Kimlik Sorunu. Balam Yayınları/87. stanbul. SAUTER,S.(2000).WirsindfrankfurterTürken,AdoleszenteAblösungsprozesse in der dten Einwandeungsgeselschaft. ApselVerlag,Frankfurt. YILDIRIM,M.(2008). Tarihten Günümüze Münih teki Türkler ve Bazı Türk Eserleri Sosyal bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 19, Konya. - 98 -