YAZILAR Alberto Giacometti 1901 y l n da s viç re nin tal yan ke si minde k i B or go no vo d a dü n ya ya gel d i. s v iç re n i n t a n n m ş i z le n i m c i res sam la r n dan Gi ovan ni Gi aco met ti nin oğ lu olan Al ber to Gia c o met t i, 18 ya ş n d a C e nev re de k i Me s lek ve S a n at Oku lu n a g i r d i. 19 2 0 l i y l l a r n b a ş n d a t a l ya ya g i den ve or a d a k a l d ğ iki y l için de Bi zans, Rö ne sans ve Ba rok sa nat la r na il gi duy maya b a ş l a ya n A l b er t o Gi a c o met t i, 19 22 y l n d a Pa r i s e yer le ş t i ve Gr a n de C h a u m i ère A k a de m i si nde A n t o i ne B o u r del le den yon t u ders le ri al d. Gi aco met ti nin Bo ur del le in atölyesinde ger çek leşt i r d i ğ i i l k dö nem ya p t l a r, o dö nem et k i len d i ğ i s a n at ç l a r n i z le r i n i t a ş r : Yon t u l mu ş bi r el Ro d i n i ç a ğ r ş t r r ken, 19 2 5 t a r i h l i Çift Lé ger nin et ki sini his set ti rir. 1930 lu y l lar, Gi aco met ti nin Gerç e kü s t ü cü ler le do st lu k ku r du ğ u ve G er ç e kü s t ü cü a n l a t m l a en i l g i nç ya p t l a r n d a n b a z l a r n or t a ya koy du ğ u dö nem d i r. 193 0 lu y l l a r n i k i n c i ya r s n d a G er ç e kü s t ü cü lü k a k m n d a n bü t ü nüy le u z a k l a ş a n Gi a c o met t i, 1935 y l n d a mo del den ç a l ş m a yön t e m i n i ye n i den b e n i m s e d i ve k a r de şi D i ego y u mo del ol a r a k ku l l a n d ğ bi r d i z i yon t u ger ç ek le ş t i r d i. S a n at ç, A l b er t o Gi a c o met t i de n i n ce ak la ge len uzun, in ce, so yut lan m ş fi gür le ri ni ise 1940 l y ll a r n i k i n c i ya r s n d a n it i b a ren ü ret me ye b a ş l a d. Bu dö nem de yont t u ğ u Yü rü yen Adam, Ayak ta Du ran Ka d n ve Büst g i bi ya p tla r, seç ti ği iz lek ler aç s n dan bi rer te mel ör nek oluş tu rur. Gi acomet ti bu dö nem de yap t ğ eser lerle Va ro luş çu luk ak m n n plast i k s a n at l a r a l a n n d a k i t e mel t em si l c i le r i n den bi r i ol a r a k g ü n de me gel m i ş t i r. Yon t u nu n ya n s r a ya ş a m b o y u n c a re si m ve de s en ça l ş ma la r n da sür dü ren sanatç, son dö ne min de de yü rü yen ya da ye rin de du ran kib rit çö pü fi gür le ri ni üret ti. Et ra f ma bakt ğ m d a her ş ey gö z ü m den k a ç yor, gör dü ğ ü mü t a m a n l a m y l a k av r a ya m a d ğ m iç i n ş a ş r p k a l yo r u m. Her ş ey ç ok k a r m a ş k. O h a l de s a n at ç s a lt t a k l it et me l i, gör dü ğ ü nü bi r a z ol su n or t a ya koy m a ya ç a l ş m a l. G er ç ek l i k, i n s a n n sü rek l i a r a l a m a ya ç a l ş t ğ p er de le r i n a r k a s n d a g i z l i s a n k i d i yen A l b er t o Gi a c o met t i, 19 6 6 y l n d a s v iç re de öldü. Aykut Derman 1942 y l n da s tan bul da doğ du. Ga la ta sa ray Lis e si nde oku du, s t a n bu l Ün i ver si t e si Fr a n s z Fi lo lo ji si n i bi t i r d i. Mey dan La ro us se An sik lo pe di si n i n ç e v i r i ku r u lu n d a gö rev a l d. Öte den be ri sür dür dü ğü çe vi ri uğ ra ş na da ha da yo ğun luk kazan d r mak ama c y la Y l d z Tek nik Üni ver si te si Fran s z ca okutm a n l ğ n d a n emek l i ol du. C a n Ya y ne v i a ğ r l k l ol m a k ü z e re, ç e şit l i ya y nev le r i n den ç k m ş ot u z u a ş k n ç e v i r i si va r d r.
ALBERTO GIACOMETTI Yazılar Hazırlayanlar: Mary Lisa Palmer ve François Chaussende Çeviren: Aykut Derman
çindekiler Yaşamöyküsü 7 Okurların Dikkatine 13 Ya pı Kre di Ya yın la rı - 1051 Sa nat - 42 Yazılar / Alberto Giacometti Özgün adı: Écrits Hazırlayanlar: Mary Lisa Palmer ve François Chaussende Çeviren: Aykut Derman Ki tap edi tö rü: Korkurt Erdur Dü zel ti: Korkut Tankuter K a p a k t a s a r ı m ı : Na h i d e D i kel Grafik uygulama: Gülçin Erol Kemahlıoğlu Baskı ve Cilt: Ertem Basım Yayın Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Başkent O.S.B. 22. Cad. No: 6 Malıköy / Ankara Tel: (0312) 640 16 23 Sertifika No: 26886 1. baskı: Istanbul, Ağustos 1998 Genişletilmiş 3. baskı: İstanbul, Mayıs 2013 ISBN 978-975-363-847-7 Ya pı Kre di Kül tür Sa nat Ya yın cı lık Ti ca ret ve Sa na yi A.Ş. 1998 Sertifika No: 12334 1990, Hermann, éditeurs des sciences et des arts Bütün yayın hakları saklıdır. Kaynak gösterilerek tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. Yapı Kredi Kültür Merkezi Istiklal Caddesi No. 161 Beyoğlu 34433 Istanbul Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23 http://www.ykykultur.com.tr e-posta: ykykultur@ykykultur.com.tr Internet satış adresi: http://alisveris.yapikredi.com.tr I- 1966 Öncesi Yayımlanan Metinler Devingen ve Suskun Nesneler 16 Yedi Mekânlı Şiir 19 Kahverengi Perde 20 Ot Kömürü 21 Dün, Kımıltı Kumlar 22 Deneysel Araştırmalar 25 Yontularımdan Ancak Dolaylı Olarak Söz Edebilirim 30 Karşılaştırma Üstüne Soruşturma - 1933 33 1934 Diyaloğu: Andé Breton ve Alberto Giacometti 34 Resim Nereye Gidiyor? 1935 35 Henri Laurens 37 Jacques Callot Hakkında 42 Düş, Sfenks ve T. nin Ölümü 45 Pierre Matisse e Mektup 66 Pierre Matisse e Mektup 71 Bir Kör İlerliyor Eli Gecenin İçinde 80 Gri, Kahverengi, Siyah... (Georges Braque) 83 Mayıs - 1920 92
Derain - 1957 94 Benim Gerçeğim 97 Büyüsünü Yitiren Otomobil 98 Diderot ile Falconet Aynı Düşünceyi Paylaşıyorlardı 102 Yontuların Ortasında Oturan Germaine Richier ye Veda 105 Sanat Hakkında Ne Düşündüğümü Soruyorsunuz Bana 106 Bugün Resimden Nasıl Söz Etmeli? (Gaston-Louis Roux) 108 Georges Braque 110 Goothard Jedlicka nın Anısına (Gaston-Louis Roux) 113 II- 1966 dan Sonra Yayımlanan Metinler Bacak Hakkında 117 Sonsuz Paris 118 Kopyalar Üzerine Notlar 123 III- Yayımlanmış Söyleşiler Yvon Taillandier ile söyleşi - 1952 131 Profesör Gotthard Jedlicka ile söyleşi 136 Alain Jouffroy ile söyleşi 146 Isaku Yanaihara ile söyleşi 149 Gotthard Jedlicka ile söyleşi - 1957 159 Gotthard Jedlicka ile söyleşi - 1958 162 Pierre Schneider ile söyleşi 165 André Parinaud ile söyleşi 174 Antonio Del Guercio ile söyleşi - 1962 185 Pierre Schneider ile söyleşi - 1962 191 Grazia Livi ile söyleşi - 1963 205 Pierre Dumayet ile söyleşi - 1963 213 Jean Clay ile söyleşi - 1963 221 Gotthard Jedlicka ile söyleşi - 1964 234 Marie-Therese Maugis ile söyleşi - 1964 240 IV- Yayımlanması İçin Hazırlanmış Metinler 249 V- Defterler ve Kağıtlar 279 Ya şa möy kü sü 19 01 A l ber t o Gi ac o met t i, 10 Ek i m de, t a l ya n s v iç re si n i n kü çük bi r kö y ü ola n Bor go no vo da do ğ u yor. Ba ba s Gi ovan ni Gi aco met ti (doğ. 1868 öl. 1933) s viçre n i n il k i z le n i m ci res sa m la r n da n bi r iy di. Al ber to Gi aco met ti nin ço cuk lu ğu Stam pa da ge çiyor. Ç ok kü çük ya ş la r da de sen ç a l ş ma ya ba ş l yor, ilk tab lo su olan el ma lar, 1913 y l n da, bir can l model ça l ş ma s olan Di ego nun büs tü nü ise 1914 y l nda ya p yor. Mo del ola r a k ay r c a a n ne si A n net t e y, er kek kar de şi Bru no yu ve k z kar de şi Ot ti lia y da kul la na cak t r. Özel lik le Dü rer, Remb randt ve Van Eyck ile il gi le ni yor. 1915 1919 a k a da r, Gr i sons da k i S chi er s Ko le ji n de ya t l ola rak or ta öğ re nim gö rü yor. Ede bi ya ta (Al man Roma n t i k le r i: G o et he, Höl der li n), do ğa bi li m le r i ne ve ta ri he tut kun. 1917 Rus Dev ri mi onu çok et ki li yor. De sen, re sim ve yon tu yap ma y sür dü rü yor. 1919 Ce nev re Meslek ve Sa nat Oku lu nun yon tu s n f na devam ediyor. 1920 tal ya ya ilk yol cu luk: Ve ne dik Bi enali n de s viç re hü kü me t i t a r a f n da n gö rev len di r i len ba ba s na eş li k edi yor. Ti n t o ret t o ya fe na ha l de t u t u lu yor (Bel li n i ve S a n Ma r c o mo z a i k le r iy le de i l g i le n i yor); Pa do va ya yol cu luk ya p yor, or a da Gi ot t o la r onu a lt üst edi yor. 1920 ilk ba ha r n da tal ya ya, do kuz ay l k ikin ci yol culu ğu nu ya p yor. Flo ran sa da gör dü ğü bir büst ona M s r sa na t n n k a p la r n aç yor, onu, Ro ma ya g it me ye, Va ti kan n M s r ko lek si yon la r n gör me ye iti yor. Yolda A s si si ye uğ r u yor, or a da Ci ma bue y i keş fe di yor. Ro ma da, geç mi şe iliş kin tüm sa nat lar la, özel lik le de Ba rok sa nat la (Bor ro mi ni) ve Bi zans mo za ik ler iy le i l g i le n i yor. Bi r ç ok kop ya ya p yor ; bu et k i n li ğ i ya şa m b o y un c a sür dü re c ek t i r. Kon ser le re, ope r a la r a 7
gi di yor. Ro ma da kal d ğ bu sü re için de, can l mo delden bir çok port re ça l ş ma s ya p yor, iki büst ça l ş yor, bun la r da ha son ra yok edi yor. 1922 1 Ocak ta Pa ris e ge li yor. 1925 e ka dar, Gran de-chaum i ère A k a de m i si n de, Bo ur del le i n s n f na de va m ediyor. 1925 Fro ide va ux so ka ğ n da ilk atölyesini aç yor. 1927 de, ya şa m n n so nu na k a da r iş ga l et t i ğ i, Hip poly t e Ma i nd ron so k a ğ n da k i at ölyesi ne t a ş na c a k t r. Gö züy le gör dü ğü nü yon tu ya ya da res me dö nüş türme ko nu sun da kar ş kar ş ya kal d ğ mut lak ola naks z l k, onu c a n l mo del le ç a l ş ma k t a n va z ge ç me ye, Ger ç ek çi li ğe s r t n dön me ye it i yor. Ç ağ da ş sa na t n (La urens, Arp, Lipc hitz) ve eg zo tik sa na t n (Af rika, Ok ya nus ya, Mek si ka) et ki sin de ka la rak, ger çeğ i i m ge lem yo luy la ye n i den ya k a la ma ya ç a ba l yor. 1925 te, Çift, Göv de, Di ki len Ka d n g i bi ya p t la r n ort a ya ko y u yor. 1926 1928 e ka dar düz yon tu lar ya p yor (baş lar ve fi gürler). 1926, 1927 ve 1928 y l la r n da, ya p t la r n Sa lon des Tu ile ri es de ser gi li yor. 1928 Té ri ade ile dost luk ku ru yor. And ré Mas son la, onun a r a c l ğ y la da Mic hel L e i r is le t a n ş yor, onun ve ba ş k a l d r a n G er ç e küs t ü cü g r u bun t üm üye le r i nin (Qu ene au, Lim bo ur, Des nos, Pré vert) en ya k n dost la r n da n bi r i ha li ne ge l i yor. Bu a r a da C a l der le ve Mi ró yla da gö r ü şü yor. Aç k yon t u la r ya p yor : Yat m ş Ka d n, Apol lon vb. 1929 Pi er re Ga le ri si y le bir y l l k söz leş me ya p yor, bu rada, 1930 y l n da, Mi ró ve Arp la bir lik te nes ne-yont u la r ser g i li yor. 1930 Öz gür ce ça l şa bil mek için, kar de şi Di ego nun yard m y la, 19 4 0 y l na k a da r, de ko r a t ör Je a n-mic hel Frank için ya rar l nes ne ler ya p yor. Ara gon la, da ha son ra Bre ton la ve Da li yle ta n ş yor. G er ç e küs t ü cü lük ha re ke t i ne g i r ip Gr up un ya y n ve ser gi et kin lik le ri ne ka t l yor. 1931 y l n da Gran ge - 8 Ba t e li ère sö mür ge ci li k k a r ş t ha re ke t i ne k a t l yor, son ra ki y l lar da Ma ison de la cul tu re de ser gi ler aç yor. 1932 de Pa r is t e, Pi er re C ol le G a le r i si n de, 193 4 t e de New York ta, Ju li en Lévy Ga le ri si n de ilk ki şi sel sergilerini aç yor. Duy g u sa l yon t u la r ya p yor : Kafes, As l Top, Art k O y u n O y n a n m y o r, Sa a t Sa b a h n D ö r d ü n d e Sa ra y. Daha son ra, 1934 te, so yut yon tu la ra ge çi yor ve son düşsel ya r a t de ne me le r i n i ger ç ek leş t i r i yor : G ö r ü n m e z Nes ne, 1+1=3. 1935 Gö züy le gör dü ğü nü ya p t ola rak can lan d r ma olana k s z l ğ y ü z ün den, 19 25 t en be r i b r a k t ğ c a n l mo del ç a l ş ma s na ye n i den dö nü yor. G er ç e küs t ü cü Gr up t a n ç k a r l m ş t r. 19 4 0 y l na k a da r, Di ego sa ba h la r, R i t a ad l mo del de öğ le den son r a la r ona mo del lik edi yor; y l da iki kez elin den b ra k p, bir sü re son ra ye ni den baş la d ğ baş la r ya p yor. Gi derek da ha kü çük yon tu lar yap ma ya baş l yor. Bu yont u la r (be li r li öl çü de ç ek me ye uğ r a d k t a n son r a), ne re dey se gö r ün me ye c ek k a da r kü çü lü yor. Ba lt hus, Grü ber ve Tal Co at la dost luk ku ru yor. Her tür lü etkin li ği il gi si ni çe ken And ré De ra in le s k s k gö rü şüyor. 1935 ten 1947 ye ka dar hiç ser gi aç m yor. 1940 Can l mo del le ça l ş ma y b ra k p, gi de rek ne re deyse gö rül me ye cek ka dar kü çült tü ğü ay n ç p lak kad n yon t u su nu bel le ğ i n den ya p yor, b r a k yor, son r a ye n i den ya p yor. Bu g i r i şi m i, 19 4 0 t a n 19 45 e k a da r sür dü r ü yor. Gi ac o met t i, 19 42 y l na k a da r, Pa r is t e Pi c a s so yla s k s k gö r ü şü yor, S a r t re ve Si mo ne de Be au vo ir ile dos tu luk ku ru yor. 1942 den 1945 e kada r s v iç re de, ö z el li k le C e nev re de ya ş yor ; bu r a da, son r a da n k a r s ola c a k A n net t e A r m la t a n ş yor. 1945 Pa r is e, kar de şi Di ego nun, onun b rak t ğ gi bi, hiç bir şe ye do kun ma dan ko ru ma y ba şar d ğ atölyesine ger i dö nü yor. A r t k da ha faz la kü çült mek ten vaz geç ti ğ i, ç p lak ve baş ça l ş ma la r na ye ni den baş l yor ; yap t ğ 9
yon tu la r, bu ka ra r na kar ş n, elin de ol ma dan in cel tiyor. 1946 da, mo del kul la na rak re sim yap ma ya ye niden baş l yor ; na t ür mor t lar, pey zaj lar, özel lik le de hep ay n mo del le r i (an ne si A n net te, Di ego, da ha son ra Yanaihara, Ca ro li ne) kul lan d ğ por t re ler ya p yor. 1948 New York ta ki Pi er re Ma tis se Ga le ri si n de ser gi aç yor; bu ga le ri de 1950, 1954, 1961 ve 1964 y l la r n da da ser gi aça cak t r. 1950 de, Ba sel deki Kunst hal le de ser gi aç yor. 1949 dan 1951 e ka dar, de vi nim siz ve dev i n i m ha li n de f i g ür g r up la r n n yon t u la r n ya p yor. 1951 Ma eght Ga le ri si n de ilk ser gi si ni aç yor ; bu ga le ride 1954, 1957 ve 1961 y l la r n da yi ne ser gi aça cakt r. Bir çok kent te ki şi sel ser gi ler aç yor ya da kar ma ser gi le re ka t l yor; özel lik le 1955 te, New York ta, Gug gen he i m Mü z esi nde; L ond r a da, A r t s C o uncil of Gre at Bri ta in de; 1956 da, Ve ne dik Bi en a li n de Fran s z pav yo nun da ve Bern de ki Kunst hal le de. Jean Ge net ile 1954 ten be ri dost tur. 1956 Bü yük bo yut ta bir di zi Dikilen Kad n yon tu su çal ş ma s ya p yor, bu yon t u la r Ve ne di k Bi ena li n de, Fran s z pav yo nun da ser gi li yor (Ve n e d i k K a d n l a r ). Bu t a r i h t en ba ş la ya r a k yon t u la r a r t k, i n c e le rek ve uza ya rak yi tip git me teh li ke siy le kar ş kar ş ya değil, ne var ki Gi aco met ti bu yon tu la r bir tür lü bit i re m i yor. G er ç e ğ i gör dü ğ ü g i bi a k t a r ma y t ut kuy la ve t i t i z li k le gö z et t i ğ i re si m le r i içi n de du r um ay n. Di ego ve A n net t e, ona mo del li k et me y i sür dü r ü yor, a ma bun la r a k sa sü re son r a, se ç me den ön c e t i t i z li k le sor g u la d ğ i k i mo del Ja pon Ya na i ha r a ve C a ro li ne k a t la c a k t r. 1959 Mi mar Gor don Buns haft, Gi aco met ti ye, New York t a k i Cha se Ma n hat t a n ba n k a s n n önün de k i a la n da yer a la c a k bi r a n t s ma r l yor. Bu pro je için ger ç ek leş me ye c ek t i r Gi ac o met t i, y ü r ü yen bi r adam, ayak ta du ran bir ka d n ve ken di gö zün de, yap t ğ tüm araş t r ma la r n öze ti olan, otur ma l k üstün de bir baş yap ma y dü şü nü yor. Da ha son ra, bun 10 la r bü y ük öl ç ek t e ve bi r ç ok ver si yon ola r a k ya p yor. 1960-1963 Gi aco met ti, ola nak s z bir ben zer lik pe şin de ko şuyor, ö z el li k le A n net t e i n büst le r i n de ve C a ro li ne i n re si m le r i n de. Ç a l ş ma la r n gö z ve ba k ş ü z e r i n de yo ğ un la ş t r yor ; bu i k i öğe, ona gö re, ba ş n ger ç e ğ i n i bü t ü nüy le yö net mek t e di r. 1961 de Pitts burgh da, Car ne gie Yon tu Bü yük Ödülü nü, 1962 de Ve ne dik Bi enali Yon tu Bü yük Ödülü nü ka za n yor. 1962 y l so nun da, Zü rih te ki Kunstha us da önem li bir ser gi aç yor. 19 6 4-19 65 19 6 4 t e U lus la r a r a s Gug gen he i m Re si m Bü y ük Ödü lü nü, 1965 te de Fran s z Sa nat la r Ulu sal Büyük Ödü lü nü ka za n yor. Son mo de li olan Lo tar, ona büst ç a l ş ma la r n da mo del li k et me ye ba ş l yor. Su nuş met ni ni de ka le me al d ğ Son suz Pa ris baş l k l albüm için çok sa y da taş bas k ya p yor. 1965 y l n da, üç ret ros pek tif ser gi için Lond ra ya, New York a ve Ko pen hag a gi di yor. S on ba ha r da, Er nst S che ideg ger, Jac qu es Du pi n le bir lik te, Hip poly te Ma ind ron so ka ğ n da ki atölyesinde ve Stam pa da Gi aco met ti hak k n da otuz da ki kal k bir film ya p yor. 1965-1966 Ara l k 1965 te, Co ire da ki kan ton has ta ne si ne kal d r l yor, ora da 11 Ocak 1966 gü nü ölü yor. 15 Ocak ta, a n ne siy le ba ba s n n yat t ğ Bor go no vo me z a r l ğ n da t op r a ğa ve r i li yor. 11