KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(2)-24 83 KSU. Journal of Science and Engineering 7(2)-24 Kahramanmaraş İlindeki İşletmelerin Pazarlama Faaliyetlerinde İnternet i Kullanma Eğilimleri Ahmet TAN 1, Abdulvahap BAYDAŞ 2, Nurullah AKSEN 2 1 Devlet İstatistik Enstitüsü, Gaziantep Bölge Müdürlüğü, Gaziantep 2 Kırıkkale Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Üretim Yönetimi ve Pazarlama Bölümü, Kırıkkale ÖZET: Küreselleşen dünya ekonomisinde elektronik ticaret, ekonomik kalkınma açısından stratejik bir önem kazanmaktadır. Özellikle son on yıl içindeki gelişmeler bu eğilimi desteklemektedir. Değişik kaynaklarda farklı tahminler olmasına rağmen, elektronik ticaret dünyada her yıl ikiye katlanmaktadır. Türkiye deki işletmeler de bu değişime ayak uydurmaktadırlar. Kahramanmaraş ilinde faaliyet gösteren işletmelerin pazarlama faaliyetlerinde internet i kullanma eğilimlerinin incelendiği bu çalışmada; işletmelerin, pek azında WEB sitesi olduğu görülmüştür. WEB sitesine sahip olan işletmelerin de önemli bir kısmı siteyi; tanıtım ve haberleşme amacıyla kullanmaktadırlar. Satış ve müşteri ilişkileri amacıyla WEB siteleri kullanılmamaktadır. Buna rağmen, işletme yöneticileri yakın zamanda mutlaka bir WEB sitesi oluşturmayı ve gelecekte internet üzerinden ticaretin giderek artacağını düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: e-ticaret, internet, Kahramanmaraş The Tendency of Internet Usage at the Marketing Activities of the Enterprises in Kahramanmaraş ABSTRACT: Electronic trade has a strategic importance in terms of economic development in the global world economy. Especially development occurred in the last decade has support this inclination. Although there are different predictions in various sources, electronic trade is doubled every passing year. This research was conducted to investigate the tendencies of internet usage for marketing facilities of the organizations placed in the city of Kahramanmaraş. It was found that only a small part of the organizations has a WEB page. The great amount of the organizations, which have a WEB page, use the WEB page for the purposes of communication. WEB pages are not used for the purposes of the selling the goods and the conducting customer relationships. However, it was perceived that in the near future, operations in Kahramanaraş are planing to have WEB page and trade over the internet. Key Words: e-commerce, internet, Kahramanmaraş GİRİŞ Bilişim ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeye bağlı olarak iletişim ağları üzerinden mal ve hizmetlerin üretim, satış, reklam, tanıtım ve dağıtım faaliyetleri yaygınlaşmaktadır. Doğal olarak bu teknolojileri yoğun kullanan kesimlerin, globalleşen dünya ekonomik düzeninde, uluslararası rekabette ön plana geçmeleri kaçınılmaz bir sonuç olarak gözükmektedir. Bunun yanı sıra bilgisayarın her alanda kullanımı ile özellikle son on yıldan beri hayatımızdaki yerini gittikçe hissettiren internet üzerinde yoğunlaşmanın, yaşadığımız çağın vazgeçilmez bir gereği olduğu bilinci toplumda giderek yerleşmektedir. Bahsedilen bu gelişmeler ekonomik kalkınma açısından da elektronik ticarete stratejik bir önem kazandırmaktadır (Akyazı, 2). İnternet genel anlamıyla dünyanın pek çok yerinden milyonlarca kişi ve organizasyonun katıldığı bilgisayarlar arası bilgi transferini gerçekleştiren bir ağ olarak tanımlanabilir (Birkan, 1998). İnternet üzerinden uluslararası pazarlama faaliyetleri patlamış ve beraberinde gelen küresel bilgi ağı (Hamill, 1997) ortaya çıkmıştır. İnternet uluslararası pazarlama için temelde farklı bir çevre sağlamış, köklü ve farklı stratejik yaklaşımı gerekli kılmıştır (Hoffman ve Novak, 1996). İnternet, şirketlerin daha az maliyetle müşterilerinin ihtiyaçlarına yönelik çalışmalarına olanak vermektedir. Şirketler; üretim - tedarik zincirinde gerek ortakları, gerekse son kullanıcı ile doğrudan bağlantı kurma imkanına sahiptirler. Dolayısıyla hem geniş bir müşteri veri tabanı oluşturma, hem de verdikleri hizmetlere ilişkin geri dönüşüm alabilmektedirler (Anonim, 1999). Türkiye ve dünyada küçük ve orta büyüklükteki işletmeler toplam işletmeler içinde sayı ve istihdam açısından büyük bir paya sahiptirler. Günümüzün küçük işletmeleri sürekli değişen ve internet ekonomisine doğru yol alan pazarlarla yüz yüzedir. İnternet, herhangi bir coğrafik kısıt olmadan bilgiye ulaşabilme imkanı vermekle beraber, renkli ve sesli mesaj gönderebilme, gerçek veya sanal imaj ve karşılıklı etkileşim oluşturabilme yeteneklerine de sahiptir (Yılmaz ve Ecevit, 2). İletişim ağının gelişmesi ve internet kullanımı 199 lı yılların ortalarından bu yana her yıl ikiye katlanarak büyümektedir. Bu nedenle, işletmeler bütün faaliyetlerinde, özellikle pazar çevresinin sunduğu fırsatların ve dönüşümlerin değerlendirilmesinde internet in sunduğu bu imkanları göz önünde bulundurmak durumundadırlar. Tahminler çok farklı olmasına rağmen, elektronik ticaret dünyada her yıl % 94 oranında büyümektedir. Türkiye deki şirketler de bu müthiş değişime ayak uydurmaktadırlar. Ardı ardına sanal mağazalar açılmakta ve dijital ortamlarda iş yapmanın şirketlere büyük avantajlar sağladığı (Capital, 2) görülmektedir.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(2)-24 84 KSU. Journal of Science and Engineering 7(2)-24 Ülkemizdeki işletmelerin karşılaştıkları sorunlardan en önemlisi pazarlama alanında yaşanmaktadır. İşletmeler hem kendilerini büyük işletmelerin rekabetinden korumak, hem de müşteriye ulaşabilmek için internet in sunduğu stratejik üstünlüklerden yararlanabilirler. Kahramanmaraş ili özellikle 199 lı yılların başından itibaren Türkiye nin en hızlı gelişen şehirlerden bir tanesi olmuştur. Bunda ilin kullanmış olduğu teşviklerin büyük bölümünün yatırıma dönüştürülmesinin rolü vardır. Bunun sonucunda, özellikle tekstil sektöründe üretime yeni geçen birçok işletme mevcuttur. Bu araştırmada Kahramanmaraş ilindeki firmaların işyerlerinde ne ölçüde bilgisayar ve internetten yararlandığı belirlenmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede aşağıda belirtilen konuların incelenmesi amaçlanmıştır; İşletmelerin bilgisayar sahipliği ve bilgisayar kullanabilen elemanlarının varlığı, İşletmelerin WEB sitesi sahipliği, İşletmelerin WEB sitesinin kullanma amaçları, İşletmelerin WEB sitesi kurmada karşılaştıkları sorunlar, İşletmelerin gelecekte WEB sitesi kurma ile ilgili düşünceleri, İşletmelerde pazarlama bölümü olup olmadığı. E-Ticaret Değişik kaynaklarda e-ticaret için çok farklı tanımlar yapılmaktadır. Bazı tanımlara göre, e-ticaret, her türlü malın ve servisin bilgisayar teknolojisi, elektronik iletişim kanalları ve ilgili teknolojiler kullanarak satılması ve satın alınmasını kapsayan bir kavramdır. Başka bir görüşe göre ise e-ticaret, ödeme işleminin internet üzerinden yapıldığı alış-satışları içermektedir. Elektronik iletişim teknolojileri ticari hayatta 198 lerden beri kullanılmaktadır. Ama internetin e- ticaret için kullanılması 1997 yılından sonra ağırlık kazanmıştır. Uluslararası kuruluşlardan Dünya Ticaret Örgütü (WTO), elektronik ticareti; mal ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılması şeklinde tanımlamaktadır. Benzer şekilde, OECD Elektronik ticareti; sayısallaştırılmış yazılı metin, ses ve görüntünün işlenmesi ve iletilmesine dayanan, kişileri ve kurumları ilgilendiren tüm ticari işlemler şeklinde tanımlamaktadır (Anonim, 1998; Bozkurt, 2). Günümüzde elektronik ticaret uygulamalarının sunduğu fırsatların farkında olmak, işletmenin gelecekte hangi alanlara yatırım yapacağına karar vermesi açısından kritik rol oynamaktadır. İşletmeler müşteri bağlılığı ve uzun vadede müşteri tatmini sağlamanın güç olduğu bilincindedir (Caplan, 21). Bugün çok az sayıda işletme müşterilerin ne kadar büyük bir riski temsil ettiğini tahmin edebilmektedir. İşletmeler teknik iletişim kanalları sayesinde en yenilikçi yöntemlerle kişiselleştirilmiş hizmet sağlama arayışı içindedir. Elektronik ticaretin ekonomik ve toplumsal hayatta giderek kendisine daha fazla yer edinmesine bağlı olarak ortaya çıkan olumlu ve olumsuz etkileri vardır (Anonim, 2). Elektronik ticaretin olumlu yönleri aşağıdaki gibi özetlenebilir. Açık ağ üzerinden gerçekleşen e-ticaret faaliyetleri, elektronik iletişimi artırmıştır. Ulusal ve uluslararası ticari işlemlerin elektronik ortamda yürütülmesi zamanın etkin kullanılmasını sağlamaktadır. Elektronik ticarette ihtiyaç duyulan belgeler elektronik ortamda hazırlanmakta, bu bilgi ve belgeler ilgililerin kullanımına sunulmaktadır. E-ticaret, mal ve hizmet piyasalarının yapısını değiştirmekte, yeni ürün, pazarlama ve dağıtım tekniklerine yol açmakta, hızlı bir şekilde ürün geliştirilmesi, test edilmesi ve müşteri ihtiyaçlarının tespit edilmesini olanaklı kılmakta, pazar talebindeki değişikliklere hızla yanıt verebilmektedir. E-ticaret, ticari faaliyetlerin tabana yayılmasını sağlamış, pazar alanını genişletmiş ve ekonomik yoğunlaşmaya yol açmıştır. Elektronik ortamda üretim, pazarlama ve dağıtım faaliyetleri, maliyetleri düşürmesi nedeniyle e-ticaret işletmelere, ulusal ve uluslararası düzeyde rekabet üstünlüğü sağlamakta ve rekabeti artırmaktadır. Tüketiciler için işlem maliyetleri ve nakliye masrafları düşmektedir. Tüketiciler evlerinden çıkmadan sorun yaşamadan ve zaman harcamadan sanal mağazalardan alışveriş yapabilmektedirler. Tüketiciler internet sayesinde, yeni ürün bilgilerine kolay ulaşabilmekte, bilgi sahibi olmakta ve alternatif ürünleri karşılaştırarak kolayca satın alabilmektedir. Zaman ve fiziksel engellerin kalkması elektronik ticaret yoluyla çok sayıda tüketicinin küresel piyasaya girmesine yol açmış, azalan maliyetler, yüksek hız ve çeşitlilik tüketiciler arasında yoğun bir rekabet ortamı yaratmıştır. E-ticaret yeni tüketici memnuniyeti ve yeni işgücü profilleri getirmiştir. E-ticaret, yeni birçok iş, görev ve unvanlar ortaya çıkarmıştır. E-ticaret, ekonomik bir olgu olmasına karşın, sosyal ve politik yaşamı etkilemektedir. Bilgisayar yoluyla veri tabanlarına kolay ulaşım ve e- posta, geleneksel eğitim ve öğretim alışkanlıklarını değiştirmektedir. Organizasyonlar ve işletmeler dönüşmekte, geleneksel yöneticilerinin sayısı azalmakta, daha fazla uzmanlaşmakta, yatay ve dikey olarak küçülmekte ancak etkinliği artmaktadır. E- ticaret, işletmeler arası verinin paylaşılmasına, işletme çalışanlarının işbirliğine, koordinasyonuna, müşteri öneri ve taleplerinin değerlendirilmesine büyük ölçüde kolaylıklar getirmiştir.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(2)-24 85 KSU. Journal of Science and Engineering 7(2)-24 İnternetin olumlu etkilerinin yanında olumsuz etkileri de kısaca şu şekilde özetlenebilir. İnternet firmalara yönelik dünya çapında potansiyel pazarlar oluşturduğu için, bu uluslararası unsur, bir takım yeni fırsatların yanında bazı engelleri de beraberinde getirecektir. Bu engeller; kültürel, yasal ve sosyal niteliklidirler (Palumbo ve Herbig, 1998) Bazı hükümetler, ağ erişimini kısıtlamakta, sınırlı içerik vermekte ve bazı iletişim şekilleri için ceza kanunları düzenlemektedirler (Nemey, 1996) Çin 1996 yılında içinde The Economist in de bulunduğu 1 internet sitesini kapatmıştır (The Economist, 1996). İnternetin kültürel açıdan negatif yanları olduğunu iddia eden bir başka görüşe göre, internet bir bilgi çöplüğüdür ve insanları yönlendirmektedir. Yirminci yüzyılın son çeyreği bilgi çağı, yirmi birinci yüzyıl ise bilgiyi yönetme çağı olarak adlandırılmaktadır. Gerçekten bilgiyi üretmeyen ve yönetemeyenler için internet bir bilgi çöplüğü olabilir. Olumsuzlukların ve sınırlamaların asgariye indirilmesiyle internet bir ayrıcalık ve üstünlük aracı olabilir. Elektronik ticaret ve internet işlemleri ile ilgili bir diğer önemli konu yasal düzenleme yetersizliği ve belirsizliğidir. Yasal belirsizlik özellikle internet aracılığıyla yapılan ticaretin geliştiği ülkelerde düzenleme boşluğu ortaya çıkarmıştır. İnterneti yürürlükteki mevzuat açısından ele aldığımız zaman, konunun farklı yönleri bakımından oldukça değişik bir görünüm ile karşılaşmaktayız. Hukuk sistemimizin, internetin bazı önemli öğelerinin düzenlenmesi bakımından yetersiz olduğu anlaşılmakla beraber, birçok yönlerine çözüm getirecek hükümleri bulunduğu da görülmektedir. Bunlar tahmin edileceği üzere, daha çok özel hukuk alanındadır. İletişim alt yapıları ve bilgi teknolojilerine dayanılarak yürütülen küresel elektronik ticaret, son derece gelişmiş iletişim şebekesine, bilgisayarlara ve ona bağlanan bilgi teknolojilerine dayanmaktadır. Giderek elektronik ticaret ölçeğinin büyümesi ve küresel bilgi altyapısının sunduğu imkanların dünya ticareti ve tüketici refahı açısından öngörülmeyecek boyutlara ulaşması, altyapı sorunlarını da birlikte getirmiştir. İnternet üzerinden yapılan ticarete ilişkin en yaygın endişelerden biri güvenliktir. Daha doğrusu internette güvenilir finansal işlemlerin yapılıp, yapılamayacağıdır. Örneğin, kredi kartlarıyla yapılacak alış veriş gerçekten güvenilir mi? Klasik sistemlerde kullanılan kredi kartları ne kadar güvenli ise internette kullanılan kredi kartları da o denli güvenilirdir (Palumbo ve Herbig, 1998). Üstelik teknolojinin gelişmesi ve yeni şifreleme sistemleriyle (SET ve SSL gibi) internet üzerinden alış veriş daha güvenilir olacaktır. Örneğin, 1996-1997 yıllarında gerçekleştirilen SET güvenlik sistemi sayesinde finansal işlemler ve ödemeler daha güvenilir bir durum almıştır. Ayrıca çevrim içi finansal işlemlerin daha güvenilir yapılabilmesi için yeni yeni değişik alternatifler (elektronik para) ortaya çıkmaktadır. Türk toplumunun internet'le tanışması sadece birkaç yıl öncesine dayanmasına rağmen, internet kullanımı için gerekli olan teknolojik altyapının sürekli gelişmesiyle, internet kullanımı ülkemizde de her alanda büyük bir hızla yaygınlaşmaktadır. Özellikle 1999 yılından itibaren internet kullanıcılarının sayısındaki hızlı artış, Türkiye'deki şirketleri de internet ortamına girmeye zorlamıştır. Şu anda Türkiye'deki elektronik ticaret uygulamaları işletmeden son kullanıcılara satış biçimiyle gerçekleşmektedir. Ancak dünyadaki mevcut uygulamalardan da anlaşılabileceği gibi işletmeden işletmeye satış elektronik ticaret hacminin büyük kısmını oluşturmaktadır. Kısa bir süre sonra Türkiye'de de büyük firmalardan başlamak üzere bir çok şirketin tedarikçileri ve bayileri arasındaki işlemleri internete taşımalarına ve işletmeler arası elektronik ticaretin patlamasına tanıklık edilecektir. Elektronik ticaretin büyüme trendini gören ve bu yeni pazarda yerini almak isteyen çok sayıda şirket rekabette geri kalmamak için Internet üzerinde site açmaya başladı. Birçok ünlü marka sanal mağaza açarken, internet servis sağlayıcıları oluşturdukları alışveriş merkezlerinde sanal mağaza kiralamaya başladılar. Bu gelişmeler elektronik ticaret konusunda danışmanlık veren şirket sayısının da artmasına yol açtı. İnternette sunulan mal veya hizmetler üç boyutta incelenebilir. Birinci boyut, ürünün satın alınma maliyeti ve satın alma sıklığıdır. İkinci boyut, ürünün fiziki varlığı ya da değeridir. Üçüncü boyut ise ürün veya hizmetin farklılaştırma derecesidir (Peterson, 1997) Satın alıcılar bir tuşla daha çok alternatifin fiyat ve kalitesini öğrenebilirler. Satıcılar ise ürünlerinin özelliklerini; fiyat, kalite, garanti vb. daha ucuza geltirebilirler. Geleneksel pazarlamada böyle bir fırsat bulunmamaktadır (Peterson, 1997) O Keefe ve ark. (1998), yaptıkları bir araştırmada KOBİ ler WEB sitesini aşağıdaki ürün sınıfları için kullanmaktadırlar. Elbise ve mobilya gibi fiyat ve kalite karşılaştırmalarının yapıldığı beğenmeli mallar % 43, bilgisayar gibi elektronik cihazlar % 37, mücevher gibi nadiren satın alınan, pahalı olan mallar % 12, transistör gibi nihai mallarda yer alan tamamlayıcı özellikli mallar % 7, yangın söndürme aleti gibi aranmayan ya da sık satın alınmayan mallar % 1 dir. İnternet aracılığı ile müşteri desteğini sağlamanın yollarından biri, işletme çalışanlarının e-posta adreslerinin olmasıdır. İkincisi, WEB sitesinde sıkça sorulan sorular (SSS) bölümünün olmasıdır. Üçüncüsü ise müşterilere gerekli ve faydalı bilgilere erişim olanağı tanımasıdır (Heinen, 1996) Elektronik Ticaret KOBİ'ler için, yeni pazarlara erişmek ve rakipleriyle rekabet etmek konusunda çok önemli olanaklar sunmaktadır. Üretim yapan işletmeler, ürünlerini pazarlamada e-dükkan kullanımıyla, pazarlama ve reklam masraflarını neredeyse sıfırlayarak çok geniş pazarlara erişmektedirler. Ancak, KOBİ'lerin
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(2)-24 86 KSU. Journal of Science and Engineering 7(2)-24 üretime dönük doğaları, internet teknolojilerine yatırım yapmalarını ve kaynak ayırmalarını zorlaştırmaktadır. KOBİ'lerin e-ticaretten yararlanma oranları özellikle Finlandiya, İtalya, İngiltere, İsveç gibi ülkelerde çok yüksek boyutlardayken, ülkemizde WEB ve ilgili teknolojileri kullanarak ürettiklerini satan KOBİ örnekleri (2 yılı başlarında) çok azdır. Bu kuruluşların, sanal dükkan açmalarını kolaylaştıracak ve KOBİ'leri mevcut e-ticaret fırsatları konusunda yönlendirecek daha fazla sayıda mekanizmalara ihtiyaç vardır. MATERYAL ve METOT 198 li yılların başından itibaren ekonomik kalkınmada yükselişe geçen Kahramanmaraş ilinde Ticaret ve Sanayi Odası verilerine göre 1998 yılında ilde toplam 72 olan sanayi işletmesi 21 yılının başlarına kadar 6 katlık bir büyüme göstererek toplam 437 ye ulaşmıştır. Bu verilerden yola çıkarak işletmelerin dökümü ortaya konulmuştur. İşletmelerin faaliyet alanı, üretim kapasitesi, istihdam ettiği personel sayısı gibi özelliklerinden hareket ederek toplam 6 işletme seçilmiş, bu işletmelerin yöneticileri ile yüz yüze anket uygulaması yapılmıştır. Anketler yapıldıktan sonra tek tek gözden geçirilerek üç tanesi değerlendirme dışı bırakılmıştır. Geriye kalan anket bilgisayar ortamında SPSS programı ile değerlendirilmiştir. BULGULAR ve TARTIŞMA Ankete katılan deneklerin tümü erkeklerden oluşmaktadır. Yine ankete katılanların yaklaşık % 85 i 3 yaşın altındadır. Deneklerin % 64.9 u da üniversite mezunlarından oluşmaktadır. Yaklaşık % 9 ının son on yıl içinde işlerine başladıkları belirlenmiştir. Ankete katılan deneklerin % 45.6 sı şu an yaptıkları işe ilk kez kendilerinin başladığını ifade ederken, % 43.9 u da aile mesleği olmasından dolayı bu işi yaptıklarını belirtmişlerdir. Ankete dahil olan işletmelerin faaliyet alanına baktığımızda ise yaklaşık % 85 inin tekstil ile ilgili olduğu ortaya çıkmıştır (Tablo.1). Tablo 1. Ankete katılan deneklerin demografik özellikleri Özellikler Adet % Adet % Cinsiyet Erkek Kadın Yaş Grupları 2 den küçük 21 3 31 4 41 den büyük Eğitim Düzeyleri İlköğretim Lise Üniversite 11 37 9 4 16 37 19.3 64.9 15.8 7. 28.1 64.9 Kaç yıldır bu işi yapıyor? 2 yıldan az 3 5 yıl 6 9 yıl 1 yıldan fazla Neden bu işi yapıyor? Kendim işimi kurdum Ailemden kalma Ortaklı Yaptıkları işin faaliyet alanı İplik Dokuma ve örme Çorap Konfeksiyon Çırçır Diğer... 19 33 5 26 25 6 26 11 2 4 6 8 33.3.9 8.8 45.6 43.9 1.5 45.6 19.4 3.5 7. 1.5 14. Tablo 1 e göre öne çıkan konular; cevaplayıcıların tümünün erkek olması, cevaplayıcıların büyük çoğunluğunun (% 9) aynı işte 1 yıl veya üstünde çalıştıkları, cevaplayıcıların büyük bir bölümünün (% 85) 3 yaşın altında oldukları (gençler çoğunlukta), cevaplayıcıların önemli bir kısmının (% 64.9) üniversite mezunu oldukları ve anketi cevaplayan personelin önemli bir kısmının (% 43.9) aile mesleğini devam ettirme şeklinde olduğu görülmektedir. Çalışmadaki işletmelerin % 38.6 sı 11-49 arası personel ve % 36.8 i 1-499 arası personel ve % 17.5 i de 5-99 arası personel çalıştırdıkları belirlenmiştir (Tablo 2). Tablo 2 de 11-49 personel çalıştıran işletmeler ile 1-499 personel çalıştıran işletmeler çoğunluğu oluşturmaktadırlar (% 75.4). Anketteki işletmelerin tümü bilgisayara sahiptir. İşletmelerin % 31.6 sı en az 2, % 5.9 u 3 5, % 1.5 i 6 1 ve % 7 sinin de 11 den fazla bilgisayara sahip olduğu ortaya çıkmıştır (Tablo 3). İşletme büyüklükleri göz önüne alındığında söz konusu bilgisayarların çoğu işletmede yeterli olmadığı anlaşılmaktadır. Çünkü, en az iki bilgisayara sahip olan işletmeler ile 3-5 arasında bilgisayara sahip olan işletmelerin oranı % 82.5 tir (31.6+5.9=82.5). Söz konusu oran sanayi işletmeleri için oldukça yüksektir. Özellikle bilgi ve bilgi teknolojisinin geliştiği günümüzde işletmelerin az sayıda (2-5) bilgisayarla gelişmeleri izlemesi, rekabete karşı koyması, rekabet üstünlüğü sağlaması ve dünyaya açılması oldukça zordur.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(2)-24 87 KSU. Journal of Science and Engineering 7(2)-24 Tablo.2. Ankete katılan işletmelerin çalıştırdıkları personel sayıları Çalıştırılan Personel İşletme Sayısı % 1 kişiden az 2 7.1 11 49 22 38.6 5 99 1 17.5 1 499 21 36.8 5 den fazla Tablo 3. Ankete katılan işletmelerde bulunan bilgisayar sayıları Bilgisayar Adedi İşletme Sayısı % 2 den az 18 31.6 3 5 29 5.9 6-1 6 1.5 11 den fazla 4 7. İşletmelerin bilgisayar kullanabilen personel sayılarının dağılımı Tablo 4 te gösterilmiştir. Tabloya göre; işletmelerin yarıya yakınında bilgisayar kullanabilen sadece bir eleman var iken, % 18 inde 2 eleman, % 17 sinde 3 eleman ve % 19 unda da 4 eleman olduğu belirlenmiştir. Tablo 3 te işletmelerin sahip oldukları bilgisayar yetersizliği, bilgisayar kullanan ya da kullanabilen personel sayılarında da görülmektedir. Araştırma kapsamındaki işletmelerde bilgisayar kullanan personel oranı düşüktür. Tablo 4 ayrıntılı bir şekilde incelendiğinde işletmelerde az sayıda personelin bilgisayar kullandıkları görülmektedir. Personelin % 82.5 i (en az 2 ile 3-5 kişi) bilgisayar kullanmaktadır. İşletmelerde bilgisayar kullanma oranı yüksek olmasına karşın, bilgisayar kullanan personel oranı düşüktür. Çünkü sanayi işletmeleri için bilgisayar kullanım oranı yeterli değildir. Yani, işletmelerde bilgisayar kullanan ya da kullanabilen personel sayısı daha da fazla olmalıdır. Tablo 4. Ankete katılan işletmelerde bilgisayar kullanabilen personel sayıları Bilgisayar Kullanabilen İşletme Personel Sayısı Sayısı % 1 26 46. 2 1 18. 3 1 17. 4 11 19. 5 den fazla Ankete katılan işletmelerin büyük çoğunluğu yeni ve üst düzey yöneticileri üniversite mezunu olmalarına karşın, WEB sitesi sahipliği bakımından iyi bir noktada olduklarını söylemek son derece zordur. Zira ankete katılan işletmelerin sadece % 2.4 ü kendilerine ait bir WEB sitesinin olduğunu ifade edilmiştir (Tablo 5). Araştırma kapsamındaki işletmelerin yaklaşık olarak % 8 ninde WEB sitesi bulunmamaktadır. Tablo 5. Ankete katılan işletmelerin WEB sitesi sahipliği WEB Sitesi Sahipliği İşletme Sayısı % WEB sitesi var 11 2.4 WEB sitesi yok 46 79.6 WEB sitesi olan işletmeleri, siteyi hangi amaçla kullandıkları Tablo 6 da gösterilmiştir. Tabloya göre işletmelerin % 72.7 si siteyi tanıtım amacıyla kullandıkları belirlerken, % 18.2 si haberleşme için ve % 9.1 i de siteyi müşteriler ile ilişkileri güçlendirmek amacıyla kullandıkları belirlenmiştir. Tablo 5 te belirtildiği gibi araştırma kapsamındaki işletmelerin sadece % 2 sinde WEB sitesi bulunmaktadır. Bu işletmelerin büyük bir çoğunluğu WEB sitesini; işletme ve ürünlerinin tanıtımı amacıyla kullanmaktadırlar (% 79.6). İşletmelerin ana amacı müşteri memnuniyetini artırmak ile ürün ve hizmetlerin satışlarını gerçekleştirmektir. Araştırma kapsamındaki işletmelerin bütününde (sadece 1 işletme hariç) müşteri ilişkileri ve satış ile ilgili herhangi bir çalışmanın olmadığı görülmektedir. Rekabet ortamında başarılı olabilmek için müşteri ilişkilerine önem verilmelidir. Tablo 6. İşletmelerin WEB sitesi kullanma amaçları Amaçlar İşletme Sayısı % Tanıtım ve reklam 8 72.7 Haberleşme 2 18.2 Satış Müşteri ile ilişkiler 1 9.1 Yukarıdakilerin tümü Diğer... 11 İşletme yöneticileri WEB sitesine sahip olmamalarının nedenleri olarak ilk sırada site için yeterli alt yapılarının olmayışını (% 48), ikinci olarak siteyle ilgilenecek elemanlarının bulunmayışını (% 28), üçüncü olarak siteyi karşılayacak sermayelerinin olmadığını (% 9) ve dördüncü olarak da sitenin işletmeye herhangi bir yarar getirmeyeceğini (% 8) ifade etmişlerdir. Ankete katılan işletmelerin % 7 si böyle bir şeyin varlığından haberdar olmadıklarını belirtmişlerdir (Tablo 7). WEB sitesine sahip olmama; yukarıda belirtildiği gibi işletmelerdeki bilgisayar sayısı, bilgisayar kullanabilen personel sayısı, işletmelerde WEB sitesi sahipliği ve WEB sitesinin kullanım amacı ile paralellik göstermektedir. Dolayısıyla nitelikli eleman yokluğu en önemli unsur olarak görülebilir. Sanayi işletmeleri için WEB sitesinin maliyeti veya sermayenin olmaması WEB sitesinin kurulmaması ile ilişkisi bulunmamalıdır. İşletmelere yapılan yatırım ve harcamalar getiri ile açıklanabilir. İyi bir WEB sitesi de işletmeye kar ve getiri getireceğine göre, bunun da bir yatırım olarak görülmesi gerekmektedir.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(2)-24 88 KSU. Journal of Science and Engineering 7(2)-24 Tablo 7. İşletmelerin WEB sitesi sahibi olmamasının nedenleri Nedenler İşletme Sayısı % Maliyetini karşılayacak durumumuz yok 5 9. WEB sitesi için yeterli alt yapımız yok 22 48. WEB sitesi ile ilgilenecek elemanımız yok 13 28. Bir getirisi olacağına inanmıyorum 4 8. WEB için yardımcı olacak firma yok Öyle bir şeyden haberdar değilim 3 7. Diğer... 46 Ankete katılan işletme yöneticilerinin büyük çoğunluğu (% 7) mümkün olan en kısa zamanda mutlaka bir WEB sitesi oluşturmayı düşündüklerini belirtmişlerdir (Tablo 8). Dolayısıyla, işletme yöneticilerinin en kısa zamanda WEB sitesi oluşturma düşünceleri olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Tablo 8. İşletmelerin WEB sitesi oluşturma ile ilgili düşünceleri Düşünceler İşletme Sayısı % Kesinlikle evet 2 43.5 Evet 12 26.1 Hayır 14 3.4 46 Kahramanmaraş ilinde faaliyet gösteren işletmelerin büyük çoğunluğunda WEB sitesi olmamasına karşın, yöneticiler; önümüzdeki dönemlerde WEB sitesi üzerinden ticaretin giderek artacağını belirtmişlerdir. Zira ankete katılan işletme yöneticilerinin yaklaşık olarak % 93 ü görüşlerini bu yönde ifade etmişlerdir (Tablo 9). Tablo 9. İşletmelerin internet üzerinden ticaretin yoğunlaşacağı ile ilgili düşünceleri Düşünceler İşletme Sayısı % Kesinlikle evet 27 47.4 Evet 26 45.6 Hayır 4 7. Ankete dahil olan işletmelerin WEB sitesi sahipliğinin işletmeye yarar getirmesi ile ilgili görüşleri tablo 1 da gösterilmiştir. Tabloya göre; işletme yöneticilerinin yaklaşık olarak % 75 i WEB sitesinin işletmeye özellikle satışların artması ve yurtdışına açılma yönünden yarar getirebileceğini ifade etmişlerdir. Tablo 1. İşletmelerin WEB sitesinin işletmeye yarar getirmesi ile ilgili düşünceleri Düşünceler İşletme Sayısı % Kesinlikle evet 24 42.1 Evet 19 33.3 Hayır 14 24.6 Kahramanmaraş İlinde faaliyet gösteren ve araştırmaya katılan işletmelerin yaklaşık % 7 inde pazarlama ölümü yoktur (Tablo 11). İşletmenin pazarlama işleri daha çok üst düzey sorumlular tarafından yürütüldüğü görülmektedir. Dolayısıyla, çağdaş pazarlama anlayışına sahip, pazarlamadaki yenilik ve değişiklikleri takip eden elemanların işletmelerde çalıştırılması gerekmektedir. Tablo 11. İşletmelerde pazarlama bölümü varlığı Düşünceler Adet % Evet 17 29.8 Hayır 4 7.2 SONUÇ ve ÖNERİLER Özellikle son on yılda büyük bir kalkınma hamlesi gerçekleştirmekte olan Kahramanmaraş ilinde faaliyet gösteren işletmelerin internet üzerinden ticarete bakış açılarının incelendiği bu çalışmada özet olarak şu sonuçlar elde edilmiştir; Ankete katılan işletmelerde üst düzey yönetici olarak kadın görünmemektedir. Yöneticilerin büyük çoğunluğu genç ve üniversite mezunlarından oluşmaktadır. İşletmelerin büyük çoğunluğu son on yıl içinde faaliyeti başlamıştır. Dolayısıyla, hem işletmeler yeni kurulmuş hem de kullandıkları teknolojileri yenidir. Bilgisayarı olmayan hiçbir işletmeye rastlanmamıştır. İşletmelerin % 2 sinde WEB sitesi bulunmaktadır. İşletmelerin yaklaşık olarak % 8 nin WEB sitesi bulunmamaktadır. WEB sitesi olan işletmeler daha çok siteyi tanıtım ve reklam ile haberleşme amacıyla kullanmaktadır. İşletmelerde WEB sitesinin olmamasının ana nedeni; WEB sitesi için yeterli alt yapı ve sermaye yetersizliği olarak gösterilmiştir. İşletme yöneticilerinin büyük çoğunluğu en kısa zamanda bir WEB sitesi oluşturmayı düşünmektedir. İşletme yöneticilerinin büyük bir kısmı önümüzdeki dönemlerde WEB sitesi üzerinden ticaretin giderek artacağına inanmaktadır. İşletme yöneticilerinin yaklaşık dörtte üçü WEB sitesinin özellikle satışların artması ve dış pazarlara açılması yönünden yarar getireceğini belirtmiştir. İşletmelerin % 7 inde pazarlama bölümü yoktur. Pazarlama ile ilgili faaliyetleri üst düzey yöneticiler, özellikle muhasebe ve satın alma bölümlerinin yürüttüğü ortaya çıkmıştır.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(2)-24 89 KSU. Journal of Science and Engineering 7(2)-24 Bu genel sonuçlardan sonra öneri olarak da şunlar ifade edilebilir; İşletmeler faaliyetlerinde bilgisayara ağırlık vermelidirler. İşletmelerde bilgisayar kullanan eleman sayısı artırılmalıdır. İşletmeler daha çok nitelikli elemana yönelik çalışmalıdırlar. İşletmeler internet özerinden faaliyetlerin giderek artacağını düşünerek gerekli altyapıyı zaman kaybetmeden tamamlamalıdırlar. İşletmeler internet konusunda elemanlarını yetiştirmelidirler. İşletmeler bilgisayar ve internet için gerekiyorsa yeni bölümler açmaktan kaçınmamalıdırlar. Çağdaş pazarlama anlayışına sahip, yenilikleri takip eden ve Ar-Ge aracılığı ile yenilik çıkaran ve piyasaya sürebilen pazarlama bölümleri kurulmalıdır. Müşteri ilişkilerine ağırlık verilmeli ve müşteri tatmininin sağlanması için yeni projeler üretilmelidir. İşletmeler bilgisayar ve internet konusunda uzman ekipler kurarak geleceğe hazırlık yapmalılar. KAYNAKLAR Akyazı, E., 2. Pazarlamada Yükselen Yıldız: Elektronik Ticaret. 5. Ulusal Pazarlama Kongresi. 16 18 Kasım 2. Antalya, 243s. Anonim. 1999. İnternet 25; Pazarlamanın Yeni Yüzü, Capital Dergisi, 7(9) Anonim. 2. E-Ticarette Sektör Analizi, Capital Dergisi, 8 (2). Anonim. 21. www.e-ticaretmerkezi.net Birkan, İ. 1998. Bilgisayar Teknolojisindeki Gelişmelerin Turizm Pazarlaması Üzerindeki Etkileri. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 9: 29. Bozkurt, V. 2. Elektronik Ticaretin Ekonomik ve Toplumsal Boyutu, Elektronik Ticaret Bildirileri, Alfa Basım Yayım, Mayıs 2. Caplan, J. 21. Taking Customer Analysis to the Fourth Dimension, DM Review, http://dmreview.com/portal.cfm. (8.3.21). Anonim. 1998. Elektronik Ticaretle İlgili Genel Bilgiler, http://www.etkk.gov.tr/genelbilgiler.htm Hamill, J., Internet and International Marketing, International Marketing Review, 14(5): 3-323. Heinen, J., 1996. Internet Marketing Pratices, Information Management & Computer Security, 4(5): 7-17. Hoffman, D.C., Novak, T.P. 1996. Marketing in Hypermedia Computer, Mediated Environments, Conceptual Foundations, Journal of Marketing, 6: 5 68. Nemey, J. 1996. Net Freedom Limited Abroad, Network World, July 1996: 1-1. O Keefe, R. M., O Cunner, G., Kung, H. 1998. Early Adopter of the WEB as a Retail Medium: Small Company Winners and Losers, Europen Journal of Marketing, 32(7/8): 629-643. Palumbo, F., Herbig, P. 1998. International Marketing, Tool: The Internet, Industrial Management & Data Systems, 6: 253-261. Peterson, R. A., Sridhar, B., Bart J. B. 1997. Exploring The Implication of the Internet for Consumer Marketing, Journal of Academy of Marketing Science, 25(4): 329-346. Yılmaz, C., Ecevit, Z. 2. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerde İnternet Kullanımı. 5.Ulusal Pazarlama Kongresi. (16 18 Kasım. Antalya