78 O.M.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi, 1999, 14, (2): 78-92 J. Agric., Fc., O.M.Ü., 1999, 14, (2): 78-92 FINDIKTA GENÇLEŞTİRME BUDAMA UYGULAMASININ VERİM, MEYVE KALİTESİ VE SÜRGÜN GELİŞİMİNE ETKİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Nerimn BEYHAN, Ümit SERDAR, Tki DEMİR O.M.Ü. Zirt Fkültesi Bhçe Bitkileri Bölümü, Smsun Geliş Trihi: 10.02.1999 ÖZET: Bu rştırmd, verimi zlmış yşlı fındık hçelerini yenilemek için şiddetli tç udmsı (ŞTB), ockdki itkilerin yrısının dipten kesilmesi (YDK) ve itkilerin gövdelerinden kesilmesi (BGK) şeklindeki üç frklı gençleştirme udm uygulmsı denenmiştir. Deneme Ordu ilinin Fts ilçesi ve Smsun ilinin Terme ilçesi olmk üzere iki frklı ekolojide kurulmuştur. Fts ilçesinde Tomul, Terme ilçesinde ise Plz fındık çeşidi kullnılmıştır. Fts ilçesinde 1997 de ŞTB uygulmsı kontrole göre isttistiki düzeyde verim rtışı sğlmıştır. Anck u uygulmnın Terme ilçesinde verim üzerine isttistiki düzeyde ir etkisi olmmıştır. YDK ve BGK uygulmsı ise her iki ekolojide henüz eklenen verim potnsiyeline ulşmmıştır. Budm uygulmlrı sürgün uzunluğu ve krnfil dedini olumlu yönde etkilemiştir. Fts ilçesindeki itkilerin gövdelerinden kesilmesi uygulmsı hriç her iki ekolojideki diğer uygulmlrd, sürgündeki krnfil syısı sürgün oyu ile doğru orntılı olrk rtmıştır. A RESEARCH ON THE EFFECT OF REJUVENATION PRUNING OF HAZELNUT ON THE YIELD, FRUIT QUALITY AND SHOOT DEVELOPMENT ABSTRACT: In this study, three different rejuvention pruning tretments, nmely, severe pruning (ŞTB), cutting hlf of the plnts in ush t the soil level (YDK) nd cutting the stem of plnts (BGK) were pplied. The reserch ws estlished in oth Fts (in Ordu) nd Terme (in Smsun) districts which hve different ecologicl conditions. The cultivrs, used in this study, were Tomul in Fts nd Plz in Terme. In Fts, the severe pruning tretment hs incresed the rte of the yield sttisticlly in 1997. On the other hnd this tretment hd sttisticlly no effect on the yield in Terme. Cutting hlf of the plnts in ush t the soil level nd cutting the stem of plnts tretments hven t reched the expected yield potentil in oth of the districts yet. Pruning tretments hve ffected shoot length nd pistillte flower cluster numer in positive wy. In the other tretments, pplied in two different ecologicl conditions, except for the cutting the stem of plnts in Fts, the increse of the pistillte flower cluster numer ws proportionl to the shoot length.
79 1. GİRİŞ Fındık itkilerinde, dikimden 20-25 yıl sonr, sürgünler sıklşmkt ve yıllık sürgünler kıslrk verim düşmektedir. Yetiştiriciliğin ypıldığı yer ve çeşitlere göre, u sürenin elirtilenden dh kıs olildiği gözlenmektedir. Fındık dip sürgünü verme yeteneğinde ir itki olduğundn, dip sürgünlerinin yedek dl olrk ırkılmsı, gençleştirme mcı ile yygın olrk uygulnn ir işlemdir. Ülkemizde uygulnn u yöntemde, sonhrdki dip sürgünü kesimi sırsınd, n dllrın yerine geçeilecek zı dip sürgünleri yedek olrk ırkılmkt ve u dip sürgünlerine dokunulmmktdır. Yedek dllr meyve vermeye şldığınd n dllr kesilmektedir. Bu sistemde, n dllr ve yedek dllr ile irlikte, ir ockdki itki syısı gereğinden fzl olmktdır. Bu durumd, n dllr ile yedek dllr rsınd eslenme ve ışıklnm yönünden ir reket söz konusudur. Ayrıc, hst sırsınd, sık oln dllrın iririne sürtünmesi ile sürgün ve tomurcuklr zrr görmektedir. Bu ve enzeri nedenlerden, n dllrın verimi ve yedek dllrın gelişmesi istenen düzeyde olmmktdır (Bş, 1983; Oky ve rk., 1986; Ky ve Koç., 1992). Bunlrın dışınd n dl syısı sit tutulrk u n dllrd çeşitli gençleştirme udm uygulmlrı ile itkilerde vegettif ve genertif gelişme hızlndırılilmektedir. Böylece, ozuln fizyolojik dengenin tekrr kurulmsı mümkündür (Romisondo ve rk., 1983; Me ve rk., 1994). Oky ve rk. n (1986) göre, fındıkt sürgün gelişiminin zyıflmsındn dolyı verim düşüklüğü gözlenen itkilerde, yn dllr üzerindeki dllrd seyreltme, dl içlerine ve tcın dışın tşn uzun sürgünlerde kısltm ypılmsı gerektiği ifde edilmektedir. Me ve rk. nın (1994) yptıklrı gençleştirme udm uygulmsınd, gövde kesim yüzeyinin hemen ltındn itiren çok syıd sürgün gelişimi olmuştur. Arştırıcılr, eş yıllık toplm verim, yıllık sürgün uzunluğu ve sürgünlerdeki krnfil dedinin udnn itkilerde kontrol itkilere göre dh yüksek olduğunu ildirmişlerdir. Ky ve Koç (1992), Giresun ekolojisinde yptıklrı ir çlışmd, verimin, yedek dl ırkıln ocklrd yedek dl ırkılmynlr göre dh düşük olduğunu orty koymuşlrdır.
80 Bu rştırmnın mcı, ülkemizdeki fındık yetiştiriciliğinde, geleneksel olrk uygulnn yedek dl ırkrk ypıln gençleştirme udm sistemine lterntif olilecek diğer zı gençleştirme udm sistemlerinin, verim, meyve klitesi ve sürgün gelişimi üzerine etkileri ile ilgili ön ilgilerin lınmsıdır. 2. MATERYAL VE METOT Bu rştırm 1995-1998 yıllrı rsınd Ordu ilinin Fts ilçesi ile Smsun ilinin Terme ilçesinde yürütülmüştür. Arştırmd mteryl olrk Fts d Tomul ve Terme de Plz fındık çeşitleri kullnılmıştır. Her iki ekolojide de hçeler ock dikim sisteminde kurulmuştur. Fts d ir ockt 6 itki, Terme de ise ir ockt 10 itki ulunmktdır. Arştırmd uygulnn gençleştirme udm sistemleri Şekil 1 de verilmiştir. Bu uygulmlrdn şiddetli tç udmsınd (ŞTB), ocktki itkilerin tümünde, tç kısmındki dllrd seyreltme ve kısltm ypılmıştır. Ocktki itkilerin yrısının dipten kesildiği uygulmd (YDK), ocktki itkilerin yrısı toprk seviyesinden kesilmiştir. Bu sistemde, kesilen itkilerin yerine ikme edilecek dllr optimum düzeyde meyve vermeye şldığınd ocktki diğer dllrın kesilmesi plnlnmıştır. Bu uygulm Terme ilçesinde denemeye lınmmıştır. Bitkilerin gövdelerinden kesildiği uygulmd ise (BGK) ocğın tümünde, itkilerin gövdeleri toprk yüzeyinden itiren 1.5 m yükseklikten kesilmiştir. Bu uygulmd, sdece 1997 yılınd incelemeye değer miktrd meyve lınmy şlnmıştır. Bu nedenle BGK uygulmsınd sdece 1997 ve 1998 yıllrın it meyve sonuçlrı verilmiştir. Kontrol ocklrınd ise n dllrd hiç ir işlem ypılmmış ve geleneksel sisteme uygun olrk n dllrın yerine dip sürgünlerinden irer yedek dl ırkılmıştır. Budm işlemleri Şut 1995 de ypılmıştır. Budmdn sonr, 1995 ve 1998 yıllrı rsınd verim ve meyve klitesi sptnmıştır. 1996, 1997 ve 1998 yılının Şut yınd ise yıllık sürgün gelişimi ile ilgili özellikler elirlenmiştir. Terme ilçesindeki denemede, 1995 yılınd ilkhr don zrrı nedeni ile meyve lınmdığındn, 1995 yılı Terme ilçesi meyve sonuçlrı verilememiştir.
81 Kontrol Şiddetli tç udmsı (ŞTB) Ockdki itkilerin yrısının dipten kesilmesi (YDK) Bitkilerin 1.5 m den kesilmesi (BGK) Şekil 1. Kontrol ve uygulnn gençleştirme udm sistemleri. Arştırmd verim ve meyve klite özellikleri ile ilgili olrk, ock şın verim, meyve ğırlığı, iç ğırlığı, iç ornı (rndımn), sğlm iç ornı, oş meyve ornı elirlenmiştir. İç ğırlığı ve iç ornının elirlenmesinde çürümüş ve kurtlnmış içlerin dışındki içlerin tümünün ğırlığı dikkte lınmıştır. Sğlm iç ornının elirlenmesinde ise sdece zrr görmemiş dolgun içler dikkte lınmış, üzülmüş ve ortif içler ise dikkte lınmmıştır. Yıllık sürgün gelişimi ile ilgili olrk ortlm sürgün uzunluğu, itkideki krnfil dedi, sürgündeki krnfil dedi, sürgündeki toplm tomurcuk dedi ve krnfil/toplm tomurcuk ornı sptnmıştır. Ayrıc, sürgün oylrı ile ilgili frekns tlolrı hzırlnmış ve unlrdn yrrlnılrk frklı uzunluktki sürgünlerin, itkideki yüzde dğılımlrı sptnmıştır. Sonuçlr, vryns nlizi ile değerlendirilmiş ve ortlmlr rsındki frkı göstermek için Duncn çoklu krşılştırm testi uygulnmıştır. Boş meyve oluşumu ile ilgili sonuçlr, tekerrürler rsınd fzl vrysyon gösterdiğinden rcsin çı trnsformsyonu uygulnrk vryns nlizi ypılmıştır. Çizelgelerdeki sonuçlr ise orijinl değerleri ifde etmektedir. Sürgündeki krnfil syısının sürgün oyun ğlı olrk değişimi regresyon nlizi ypılrk incelenmiştir.
82 3. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA 3.1. Gençleştirme Budm Uygulmlrının Meyve Verim ve Klitesine Etkileri 3.1.1. Fts ilçesinde elde edilen ulgulr Arştırmd uygulnn gençleştirme udm uygulmlrının Fts ilçesinde meyve verim ve klitesine etkisi ile ilgili sonuçlr Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1 den tkip edileceği gii, Fts ilçesinde ock şın verim ile ilgili değerler incelendiğinde, 1995 yılınd ŞTB ve YDK uygulmsınd ock şın verim, isttistiksel çıdn kontrole göre önemli düzeyde düşmüştür. Budmdn sonrki yıld, verimin, udnn itkilerde kontrole göre düşük olmsı ile ilgili sonuçlr Me ve rk. nın (1994) ildirdiği gii eklenen doğrultud gerçekleşmiştir. 1996 yılındki sonuçlr kıldığınd ise, udm uygulmlrı ile kontrolun verimleri rsındki frkın isttistiksel çıdn önemli olmdığı görülmektedir. Bun göre, Fts d, 1996 yılınd henüz ikinci yıl olmsın rğmen ŞTB ve YDK gençleştirme udm uygulmlrındn isttistiksel olrk kontrol ile ynı düzeyde verim elde edilmiştir. 1997 yılınd en yüksek verim ŞTB uygulmsındn elde edilmiştir. YDK ile kontrol ynı düzeyde verim vermişlerdir. 1998 yılınd ise kontrol, ŞTB ve YDK uygulmlrı rsınd verim kımındn isttistiksel ir frk orty çıkmmıştır. BGK uygulmsındn, hem 1997 ve hem de 1998 yılınd en düşük verim lınmıştır. Terme ilçesinde BGK uygulmsınd, 1998 yılınd lınn verimin (1987 g/ock) 1997 yılın göre (423 g/ock) rtmış olmsı dikkti çekmektedir. Bun göre sonrki yıllrd verimin irz dh rtcğını söylemek mümkündür. Çizelge 1 den görüldüğü gii, udm uygulmlrının meyve ğırlığı, iç ğırlığı, iç ornı ve oş meyve ornı üzerine önemli ir etkisi olmmıştır. 3.1.2. Terme ilçesinde elde edilen ulgulr 1996 yılınd Terme ilçesinde ŞTB uygulnn ocklrdn elde edilen verim değerleri, kontrol ile ynı düzeyde olmuştur (Çizelge 2). ŞTB ile kontrol rsınd meyve klite özellikleri kımındn isttistiksel çıdn önemli ir frk orty çıkmmıştır. 1997 yılınd, ŞTB uygulmsındn elde edilen verim
83 isttistiksel olrk kontrolden çok önemli düzeyde düşük olmuştur. 1998 yılınd uygulmlr rsınd verim kımındn isttistiki ir frk orty çıkmmıştır. 1997 ve 1998 yılınd BGK uygulmsındn elde edilen verimin, udmyı tkip eden ilk yıllrd Kont ve ŞTB dn düşük oluşu eklenen ir durumdur. Anck ŞTB uygulmsınd, udmyı izleyen yıldn sonr, verimin kontrolden dh fzl olmsı eklenmiştir. 1997 yılınd, Terme ilçesinde ise zıt sonuçlr lınmıştır. 1998 yılınd, verim tüm uygulmlrd isttistiksel olrk ynı düzeyde olmkl irlikte, ŞTB uygulmsınd miktr dh fzl olmuştur. Bun neden olrk denemede sınırlı syıd itki kullnılmsı, itkiler rsındki frklılıklr ve fındığın periyodisite göstermesi söyleneilir. Çizelge 1 ve Çizelge 2 deki değerler incelendiğinde, verimde yıllr göre ir düzensizlik olduğu göze çrpmktdır. Ayrıc, ock şın ortlm verimlerin ynısır, itki zınd d verimde düzensizlik olmsı çlışmlr sırsınd dikkti çekmiştir. Çok meyve veren ir itki, ertesi yıl hçe genelinde fzl ürün yılı ols ile, önceki yıl göre dh z ürün vermektedir. Çizelge 1. Gençleştirme Budm Uygulmlrının Fts İlçesinde Meyve Verim ve Klitesi Üzerine Etkisi Uygulmlr Verim (g/ock) Meyve Ağırlığı (g) İç Ağırlığı (g) İç Ornı (%) Sğlm İç Ornı (%) Boş Meyve Ornı (%) 1995 KONT 2990 * 1.44 0.95 54.7 83 7.3 ŞTB 2000 1.69 0.98 53.9 90 5.3 YDK 1900 1.60 0.98 55.6 90 2.3 1996 KONT 2621 1.67 0.92 53.1 92.5 * 1.6 ŞTB 2587 1.70 0.97 52.8 90.0 2.9 YDK 2459 1.80 1.00 52.2 90.5 3.1 1997 KONT 3440 * 1.58 0.90 53.0 86.9 3.9 ŞTB 4457 1.50 0.90 52.9 89.3 7.3 YDK 3395 1.54 0.90 53.3 88.7 6.2 BGK 423 c 1.54 0.91 52.4 84.9 7.8 1998 KONT 4550 * 1.31 0.75 55.3 88.2 3.3 ŞTB 4950 1.37 0.79 54.0 88.2 4.7 YDK 4025 1.44 0.83 55.1 88.5 3.8 BGK 1987 1.36 0.80 54.7 90.5 4.7 * : Aynı hrfle gösterilen ortlmlr rsınd %1 önem seviyesinde frk yoktur. KONT: Kontrol, ŞTB: Şiddetli tç udmsı, YDK: Ockdki itkilerin yrısının dipten kesilmesi, BGK: Bitkilerin gövdelerinden kesilmesi.
84 Çizelge 2. Gençleştirme Budm Uygulmlrının Terme İlçesinde Meyve Verim ve Klitesi Üzerine Etkisi Uygulmlr Verim (g/ock) Meyve Ağırlığı (g) İç Ağırlığı (g) İç Ornı (%) Sğlm İç Ornı (%) Boş Meyve Ornı (%) 1996 KONT 1264 1.90 1.10 48.6 76.9 13.1 ŞTB 1213 1.90 1.10 48.5 75.2 14.6 1997 KONT 5521 * 1.64 0.99 50.8 73.2 10.2 ŞTB 4123 1.62 0.96 49.2 79.1 9.6 BGK 1119 c 1.86 1.13 48.4 75.5 12.3 1998 KONT 2116 1.80 1.13 53.0 78.3 10.3 ŞTB 2135 1.69 1.05 54.4 80.1 9.2 BGK 1884 1.82 1.13 52.7 84.7 9.5 * : Aynı hrfle gösterilen ortlmlr rsınd %1 önem seviyesinde frk yoktur. KONT: Kontrol, ŞTB: Şiddetli tç udmsı, BGK: Bitkilerin gövdelerinden kesilmesi. Arştırm sonuçlrınd meyve özellikleri ile ilgili veriler incelendiğinde Plz fındıkt meyve ve iç ğırlığı Tomul dn yüksek, sğlm içli meyve ornı, iç ornı ve oş meyve ornı ise Tomul dn düşük ulunmuştur. İlçeler ve çeşitler rsındki sonuçlrın frklı oluşunun, öncelikle çeşit özelliği, iklim, toprk ve eslenme gii diğer zı değişken fktörlerden kynklndığı söyleneilir. 3.2. Gençleştirme Budm Uygulmlrının Sürgün Gelişimine Etkileri 3.2.1. Fts ilçesinde elde edilen ulgulr 1996 yılınd ŞTB uygulmsı, ortlm yıllık sürgün uzunluğu, yıllık sürgündeki krnfil ve yıllık sürgündeki toplm tomurcuk dedini kontrole göre isttistiksel düzeyde rtırmıştır (Çizelge 3). 1997 yılınd Kont, ŞTB ve YDK uygulmlrı rsınd sürgün gelişimi kımındn önemli düzeyde ir frk orty çıkmmıştır. Anck BGK uygulmsı, kontrol ve diğer uygulmlr göre sürgün uzunluğunu isttistiksel olrk önemli düzeyde rttırmıştır. Bun krşılık itki ve sürgün şın krnfil dedi ile krnfil/toplm tomurcuk ornını zltmıştır. Bu sonuç BGK uygulmsındki kuvvetli vegettif gelişmeden kynklnmıştır. 1998 yılınd, udm uygulmlrının sürgün gelişimine etkisi 1997 yılının sonuçlrı ile enzerlik göstermektedir.
85 Çizelge 3. Gençleştirme Budm Uygulmlrının Fts İlçesinde Sürgün Gelişimi Üzerine Etkisi Uyg. Sürgün Uzunluğu (cm) Sürgündeki Krnfil Syısı (det) Bitkideki Krnfil Syısı (det) Sürgündeki Toplm Tomurcuk Syısı (det) Krnfil/ Toplm Tomurcuk 1996 KONT 13.3 * 0.87 * - 3.60 * 0.23 ŞTB 30.6 1.53-7.07 0.21 YDK 15.4 1.33-5.00 0.26 1997 KONT 8.0 ** 0.76 177.0 * - 0.30 * ŞTB 10.8 1.29 277.0-0.40 YDK 8.9 0.87 192.0-0.31 BGK 35.2 0.63 22.7-0.11 1998 KONT 9.46 ** 0.83 * 208.0 ** 2.48 ** 0.33 ŞTB 8.83 0.75 250.0 2.31 0.33 YDK 6.86 0.56 199.3 2.09 0.27 BGK 23.71 1.27 99.8 4.59 0.28 * : Aynı hrfle gösterilen ortlmlr rsınd %5 önem seviyesinde frk yoktur. ** : Aynı hrfle gösterilen ortlmlr rsınd %1 önem seviyesinde frk yoktur. KONT: Kontrol, ŞTB :Şiddetli tç udmsı, YDK: Ockdki itkilerin yrısının dipten kesilmesi, BGK: Bitkilerin gövdelerinden kesilmesi. Uzunluklrın göre sürgün yüzde dğılımı çısındn udm uygulmlrı rsındki frklılıklr her ir sürgün sınıfı için yrı yrı elirlenmiştir (Şekil 2). BGK uygulmsınd 1 cm ile 9.5 cm rsı uzunluktki sürgünlerin yüzde dğılımı, kontrol ve diğer uygulmlr göre isttistiksel olrk dh z, 25 cm den uzun sürgünlerin yüzde dğılımı ise dh fzl olmuştur. ŞTB ve YDK udm uygulmsınd, tüm sürgün oyu gruplrı çısındn kontrol ile yklşık ynı düzeyde sonuçlr elde edilmiştir. Fts ilçesinde 1997 yılınd, sürgünlerdeki krnfil syısı değerlerinin sürgün oyun ğlı olrk değişimleri Şekil 3 de verilmiştir. ŞTB, kontrol ve YDK uygulmlrınd, sürgündeki krnfil syısı, sürgün oyun ğlı olrk önemli (P<.01) düzeyde rtmıştır. Ayrıc ŞTB ve YDK uygulmlrınd, sürgün oyundki rtış ğlı olrk krnfil syısının kontrole göre dh fzl rttığı görülmektedir. BGK udm uygulmsınd ise sürgün uzunluğunun rtmsın krşılık, krnfil syısınd önemli ir rtış olmdığı, diğer udm uygulmlrı ve kontrole göre krnfil syısının dh düşük olduğu nlşılmktdır.
86 Sürgün Uzunluğu (cm) >34,0 31,0-33,5 28,0-30,5 25,0-27,5 22,0-24,5 19,0-21,5 16,0-18,5 13,5-15,5 10,0-12,5 7,0-9,5 4,0-6,5 1,0-3,5 c 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Yüzde Dğılım (%) KONT Ş.T.B. Y.D.K. B.G.K. Şekil 2. Fts ilçesinde 1997 yılınd uzunluklrın göre sürgün yüzde dğılımı.
87 Krnfil Syısı (Adet) 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 r²=0.391 r²=0.264 r²=0.152 r²=0.005 2 8 14 20 26 32 38 44 50 56 62 Sürgün Boyu (cm) Ş.T.B. KONT. Y.D.K. B.G.K. Şekil 3. Fts ilçesinde 1997 yılınd sürgündeki krnfil dedinin sürgün uzunluğun ğlı olrk değişimi. 3.2.2. Terme ilçesinde elde edilen ulgulr Terme ilçesinde, 1996, 1997 ve 1998 yıllrındki sürgün gelişimi ile ilgili zı özellikler Çizelge 4 de verilmiştir. 1996 yılınd ŞTB uygulmsının ortlm yıllık sürgün uzunluğu, sürgündeki krnfil dedi ve sürgündeki toplm tomurcuk dedi değerleri kontrolden dh yüksek ulunmuştur. Yine Çizelge 4 de 1997 yılın it değerler incelendiğinde BGK uygulmsınd yıllık sürgün uzunluğunun kontrol ve ŞTB uygulmsın göre isttistiki nlmd yüksek, krnfil/toplm tomurcuk ornının ise düşük olduğu görülmektedir. Bun göre, ocktki itkilerin gövdelerinden kesildiği uygulmd şiddetli tç udmsın göre dh kuvvetli ir vegettif gelişme söz konusu olmuştur. ŞTB uygulmsı ise sürgündeki krnfil dedini kontrole göre çok önemli düzeyde rtırmış, nck yıllık sürgün uzunluğu, itkideki krnfil syısı ve krnfil/toplm tomurcuk ornlrı kımındn Kontrol ve ŞTB uygulmlrı rsınd frk ulunmmıştır. 1998 yılınd BGK uygulmsı, sürgün uzunluğu, sürgündeki krnfil dedi, itkideki krnfil dedi ve sürgünde toplm tomurcuk dedi kımındn Kontrol ve ŞTB uygulmsındn isttistiksel olrk çok önemli düzeyde yüksek sonuçlr vermiştir. Bun göre BGK uygulmsınd, 1998 yılınd 1997 yılın göre vegettif gelişme zlıp genertif gelişme
88 rtmıştır. Öte yndn isttistiksel düzeyde olmmkl irlikte, ŞTB den elde edilen değerler kontrolden ir prç yüksek olmuştur. Şekil 4 de udm uygulmlrının sürgün gelişimine etkisini elirlemek mcıyl, uzunluğun göre sürgünlerin yüzde dğılımı grfik olrk verilmiştir. Kontrolde sürgün uzunluğu rttıkç, sürgünlerin itkideki yüzde dğılımı zlmıştır. Bun göre kontroldeki yıllık sürgünlerin üyük çoğunluğunu kıs sürgünler oluşturmktdır. ŞTB uygulmsınd ise 1.0-3.5 cm, 4.0-6.5 cm ve 7.0-9.5 cm lik sürgünlerin kontrole göre dh z ornd ulunduğu, un krşılık dh uzun oln diğer sürgünlerin kontrolden dh fzl ornd olduğu tespit edilmiştir. Terme ilçesinde, 1997 yılınd, sürgündeki krnfil dedinin sürgün uzunluğun ğlı olrk değişimi, Şekil 5 de görülmektedir. Budm uygulmlrı ve kontrolde, sürgündeki krnfil syısının, sürgün oyu ile isttistik çıdn önemli (P<.01) düzeyde olmk üzere rttığı sptnmıştır. Çizelge 4. Gençleştirme Budm Uygulmlrının Terme İlçesinde Sürgün Gelişimi Üzerine Etkisi Uyg. Sürgün Uzunluğu (cm) Sürgündeki Krnfil Syısı (det) Bitkideki Krnfil Syısı (det) Sürgündeki Toplm Tomurcuk Syısı (det) Krnfil/ Toplm Tomurcuk 1996 KONT 6.6 * 0.30 * - 3.70 * 0.08 ŞTB 12.0 0.57-5.10 0.10 1997 KONT 6.5 ** 1.47 ** 272.0 ** - 0.45 ** ŞTB 11.1 2.33 359.0-0.56 BGK 28.9 2.58 91.3-0.24 1998 KONT 4.1 ** 0.36 ** 43.2 * 2.36 ** 0.15 ** ŞTB 5.3 0.62 59.8 2.61 0.23 BGK 11.6 1.46 95.2 3.94 0.37 * : Aynı hrfle gösterilen ortlmlr rsınd %5 önem seviyesinde frk yoktur. ** : Aynı hrfle gösterilen ortlmlr rsınd %1 önem seviyesinde frk yoktur. KONT: Kontrol, ŞTB :Şiddetli tç udmsı, BGK: Bitkilerin gövdelerinden kesilmesi.
89 Sürgün Uzunluğu (cm) >34 31,0-33,5 28,0-30,5 25,0-27,5 22,0-24,5 19,0-21,5 16,0-18,5 13,0-15,5 10,0-12,5 7,0-9,5 4,0-6,5 1,0-3,5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Yüzde Dğılım (%) KONT Ş.T.B. B.G.K. Şekil 4. Terme ilçesinde 1997 yılınd uzunluklrın göre sürgün yüzde dğılımı. Şekil 5 de regresyon eşitliklerinden thmin edilen değerlere göre çizilen grfiklerden nlşılcğı gii, ŞTB uygulmsı yklşık olrk 15 cm uzunluğ kdr oln sürgünlerde, sürgün uzunluğun ğlı olrk krnfil syısını kontrole göre dh fzl düzeyde rtırmıştır. Öte yndn u uygulmd sürgünlerin üyük çoğunluğu 15 cm den kıs olduğundn, ŞTB uygulmsı.
90 sürgün şın ortlm krnfil dedini kontrole göre olumlu yönde etkilemiştir. Yukrıd d ifde edildiği gii şiddetli tç udmsınd, 15 cm den uzun sürgünlerde, sürgün uzunluğun ğlı olrk krnfil dedindeki rtışın kontrolden dh z oluşu udmnın vegettif gelişmeyi teşvik etmiş olmsındn kynklnmıştır. Şekil 5 den de nlşılcğı üzere BGK udm uygulmsınd kontrol ve ŞTB uygulmsın göre 1 cm ile 9.5 cm rsındki uzunlukt oln kıs sürgünler isttistiki olrk dh z ornd (%8.8), 19 cm den uzun sürgünler ise dh fzl ornd (%68.0) yer lmıştır. Bu uygulmd, ŞTB ve kontrol ile krşılştırıldığınd, sürgün uzunluğun ğlı olrk krnfil syısındki rtış dikkt çekici düzeyde düşük olmuştur. Bu sonuçlr, BGK udmsınd vegettif gelişmenin oldukç fzl teşvik edildiğini orty koymktdır. Diğer trftn, u sistemde uzun sürgünlerin fzl olmsının tç şekillendirmesinde yrrlı olcğı ve çeşitli teriye sistemlerini uygulyilme olnğı sğlycğı göz önünde tutulmlıdır. Krnfil Syısı (Adet) 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 r²=0.526 r²=0.453 r²=0.319 2 8 14 20 26 32 38 44 50 56 62 Sürgün Boyu (cm) Ş.T.B. KONT. B.G.K. Şekil 5. Terme ilçesinde 1997 yılınd sürgündeki krnfil dedinin sürgün uzunluğun ğlı olrk değişimi.
91 3.3. Sonuç Arştırmd fındıkt ülkemizde uygulnn yedek dl ırkrk gençleştirme udm sistemine lterntif olilecek ŞTB, YDK ve BGK gençleştirme udm sistemlerinden BGK d henüz eklenen verim potnsiyeline ulşılmmıştır. ŞTB uygulmsı Fts ilçesinde 1997 yılınd isttistiksel olrk çok önemli düzeyde verim rtışı sğlmıştır. Anck Terme ilçesinde ŞTB uygulmsının verim üzerine önemli ir etkisi olmmıştır. Gençleştirme udm uygulmlrı sürgün uzunluğu ve krnfil dedini olumlu yönde etkilemiş, ortlm yıllık sürgün uzunluğu, yıllık sürgündeki krnfil ve yıllık sürgünde toplm tomurcuk dedini isttistiksel olrk önemli düzeyde rtırmıştır. Uygulmlrd sürgündeki krnfil syısı sürgün oyun ğlı olrk rtmıştır. Budnn itkilerde kontrole göre, dh fzl ornd uzun yıllık sürgün ulunmsı, fizyolojik dengenin verimi rtırıcı yönde kurulmsını sğlmıştır. Sonuç olrk, fındık hçelerinin çoğunun yşlı ve verimden düşmüş durumd olduğu ülkemizde, gençleştirme udmsı ile ilgili rştırmlr önem tşımkt ve u konudki çlışmlrın sürdürülmesi gerekmektedir. 4. KAYNAKLAR Ayfer, M., Uzun, A., Bş, F., 1986. Türk Fındık Çeşitleri. Krdeniz Bölgesi Fındık İhrctçılrı Birliği, Giresun. 95 s. Bş, F., 1983. Fındık Arştırm ve Eğitim Merkezi Müdürlüğünün Çlışm Shlrı ile Fındık Veriminin Artırılmsı Konusundki Öneriler. Ordu ve Yöresinin Trımsl Sosyo- Ekonomik Sorunlrı ve Çözüm Yollrı Sempozyumu, s. 86-94, 3-5 Ağustos 1983, Ordu. Beyhn, N., Serdr, Ü., Demir, T., 1996. Krdeniz Bölgesinde Fındık, Kestne ve Ceviz Yetiştiriciliğinde Modern Trım Tekniklerinin Uygulnışı, Krdeniz Bölgesi Trımının Geliştirilmesinde Yeni Teknikler Kongresi, 10-11 Ock 1995, Ondokuz Myıs Üniversitesi Zirt Fkültesi, Smsun, s. 147-153. Demir, T., Beyhn, N., 1997. Smsun İlinde Yetiştirilen Fındıklrın Seleksiyonu Üzerine Bir Ön Arştırm, Ondokuz Myıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisns Tezi. Ky, A., Koç, N., 1992. Yşlı ve Verimden Düşmüş Fındık Bhçelerinde Yenileme ve Gençleştirme Yöntemlerinin Krşılştırılmsı Üzerine Arştırmlr. Fındık Arştırmlrı Ülkesel Projesi 1992 Yılı Çlışmlrı, s. 34-37, Trım Ormn ve Köyişleri Bknlığı Giresun Fındık Arştırm ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Giresun.
92 Me, G., Rdicti, L. nd Slris, C., 1994. Rejuvention pruning of hzelnut, cv. Tond Gentile Delle Lnghe. III. Interntionl Congress on Hzelnut, Al, Itly, Septemer 14-18, 1992. Act Horticulture, Numer 351, p. 439-446. Oky, N.A., Ky, A., Küçük, V.Y. ve Küçük, A., 1986. Fındık Trımı. T.O.K.B., Teşkiltlnm ve Destekleme Genel Müdürlüğü, Yyın No: Genel 142, Tedgem-12, Ankr. Romisondo, P., Me, G., Rdicti, L. nd Slris, C., 1983. Importnze dell pottur i fini del ringiovnimento di pinte di nocciolo in fse di senilit. Atti Convegno Internzionle sul Nocciolo, Avellino, 22-24 sept.: 395-400.