Diabetes Mellitus ve Hipertansiyon

TRAKYA ÜN VERS TES TIP FAKÜLTES DERG S 2002;19(1):44-54 DERLEME Diabetes Mellitus ve Hipertansiyon Diabetes Mellitus and Hypertension Arma an TU RUL Hipertansiyon tüm dünyada önemli bir sa l k sorunudur. Diyabetlilerde hipertansiyon s kl, diyabetli olmayanlardan 1.5-2 kat yüksektir. Tip 1 diyabette geliflen hipertansiyon patogenezinden diyabetik nefropati sorumludur. Tip 2 diyabette ise hipertansiyon patogenezi multifaltöriyeldir. Diyabetlilerde hipertansiyon tedavisi için çeflitli olumlu etkileri nedeniyle ilk seçenek olarak, ACE inhibitörleri önerilmektedir. Bu yaz da, diyabet ve hipertansiyon iliflkisi, diyabetlilerdeki hipertansiyonun epidemiyolojisi, patogenezi ve tedavi konular ndaki bilgiler gözden geçirildi. Anahtar Sözcükler: Antihipertansif ajanlar; diabetes mellitus/komplikasyon/ilaç tedavisi; hipertansiyon; komplikasyon/ilaç tedavisi; risk faktörleri. Hypertension is a major worldwide health problem. Its prevalence is 1.5-2 times higher in diabetic population than that in non-diabetic individuals. Its pathogenesis depends on diabetic nephropathy in type 1, whereas may be multifactorial in type 2 diabetes mellitus. In diabetics, angiotensin converting enzyme inhibitors are most widely preferred in the treatment of hypertension because of their numerous desirable effects. In this article, the most recent data are presented on the relationship between diabetes mellitus and hypertension, and on the epidemiology, pathogenesis, and treatments of hypertension in diabetic patients. Key Words: Antihypertensive agents; diabetes mellitus/complications/drug therapy; hypertension/complications/drug therapy; risk factors. D YABETTE H PERTANS YONUN EP DEM YOLOJ S Hipertansiyon tüm dünyada önemli bir sa l k sorunudur. Dünya Sa l k Örgütü nün (WHO) belirledi i normal tansiyon s n r olan 140/90 mmhg nin üzerine ç kan de erler hipertansiyon olarak de erlendirilmektedir. Kifli, WHO/ISH k lavuzu ve JNC-VI raporlar kapsam nda hangi grup içinde yer al rsa als n, diabetes mellitus (DM) ana risk faktörlerindendir; yüksek-normal grupta (130-139/85-89 mmhg) bile olsa, ilaç tedavisine bafllanmas için DM varl belirleyici rol oynamaktad r. [1] Diyabetlilerde hipertansiyon (HT) s kl, diyabetli olmayan gruptan 1.5-2 kat daha yüksektir. Bat toplumunda tip 1 diyabette %10-30, tip 2 diyabette %30-50 oranlar nda HT vard r. [2] Tip 1 diyabette nefropati geliflenlerin %40 nda HT belirlenmifltir. Nefropatinin önemli bir göstergesi olan mikroalbüminüri varl, bu nedenle HT geliflmesinin belirleyicisi olarak da önemlidir. Hipertansiyon s kl, tip 1 diyabette nefropatisi olmayanlarda normal nüfustan farkl de ildir. [3] Tip 1 diyabetli çocuklarda gün boyunca bak lan kan bas nc de erleri, ayn yafl grubundaki diyabetli olmayan sa l kl çocukla- (Prof. Dr.) Trakya Üniversitesi T p Fakültesi ç Hastal klar Anabilim Dal Endokrinoloji Bilim Dal. letiflim adresi: Dr. Arma an Tu rul. Trakya Üniversitesi T p Fakültesi ç Hastal klar Anabilim Dal Endokrinoloji Bilim Dal, 22030 Edirne. Tel: 0284-235 76 42 Faks: 0284-235 80 40 e-posta: atugrul@trakya.edu.tr 44

r n de erlerinden daha yüksek bulunmufltur. [4] Hipertansiyon s kl, tip 2 diyabetlilerin ço unda bulunan obezite ve buna ba l insülin direncinin katk s ile, diyabetli olmayan obezlerden daha fazlad r. [3] Tip 2 diyabet tan s kondu u anda, hastalar n %80 inde albüminürinin varl ile yak ndan iliflkili olarak, HT veya anormal sirkadiyen kan bas nc profili vard r. [5] Ayr ca, sirkadiyen ritmi bozulmufl tip 2 diyabette, HT ve DM komplikasyonlar n n s kl da daha fazla bulunmufltur. [6] Hipertansiyonun glikoz intoleransl (IGT) kiflilerdeki s kl %20-40 aras nda de iflmektedir; intolerans n ciddiyeti ile HT s kl aras nda çok yak n iliflki bulunmaktad r. Öte yandan, esansiyel HT li kiflilerde de IGT ve tip 2 DM s kl %20-30 aras nda de iflmekte ve art fl göstermektedir. [2] Hipertansiyonlu olgularda, normotansiflere oranla 2.5 kat fazla tip 2 DM geliflme riski oldu u bildirilmifltir. [7] Osaka Health Survey çal flmas nda, kan bas nc yüksekli inin özellikle erkeklerde tip 2 DM geliflmesi için risk faktörü oldu u ve bozulmufl açl k glikozunun da, gene erkeklerde HT için risk faktörü oldu u bildirilmifltir. [8] Tip 2 DM de 160/90 mmhg düzeyi dikkate al n rsa, erkeklerde %35, kad nlarda %46 oran nda HT saptanmaktad r. Bu de erlerin WHO nun ölçütü olan 140/90 mmhg olmas halinde, oranlar %50 lerin üzerine ç kmaktad r. [9] Ülkemizde diyabet komplikasyon istatistiklerinde 1990-1999 aras nda bildirilen sonuçlara göre HT s kl tip 1 DM de %14, tip 2 DM de %88, HT+DM oran ise %41-42 olarak bildirilmifltir. [10] Akdeniz Üniversitesi T p Fakültesi nin araflt rmas na göre, HT s kl tip 1 DM de %11.1, tip 2 DM de %45.5; Gaziantep Üniversitesi T p Fakültesi nin araflt rmas na göre Tip 2 DM de %48.7, mikroalbüminürisi olanlarda %12.5 olarak bildirilmifltir. [11,12] Trakya Üniversitesi T p Fakültesi Diyabet Poliklini i sonuçlar na göre, HT s kl tip 1 DM de %10.6, tip 2 DM de ise %60.6 bulundu. Hipertansiyon Poliklini i sonuçlar na göre, hipertansiyonlu olgularda tip 2 DM s kl %3.8 olarak belirlenirken; oral glukoz tolerans testi yap lan HT lilerde IGT s kl %23.4 bulundu. Framingham çal flmas nda, 16 y l sonunda DM li grupta diyabetli olmayan gruba göre iki kat fazla strok, üç kat fazla periferik damar hastal ve kalp yetersizli i, iki kat fazla koroner damar hastal geliflti i bildirilmifltir. [3] Diabetes mellitus ve HT nin birlikte görüldü ü olgularda, bu olaylar n s kl artmaktad r. Ayr ca HT, diyabetin mikrovasküler komplikasyonlar n n geliflmesinde önemli bir risk faktörüdür. D YABETTE H PERTANS YONUN PATOGENEZ Tip 1 DM de görülen HT, diyabetik nefropati ile yak ndan iliflkilidir ve mikroalbüminürinin bafllad erken dönemde (3. dönem) ortaya ç - kar. [2] Bu nedenle, diyabetik nefropati oluflma mekanizmalar n n hipertansiyon için de önemi vard r. 1. Hipergliseminin neden oldu u mikrovasküler de ifliklikler: a. Glikozillenme son ürünlerine (AGE ler) ba l olarak nitrik oksit (NO) inaktivasyonu, eritrositlerde geliflen Na-Li transport bozuklu u ve iskemiye yol açan oksidatif stres ürünlerinin art fl. b. Poliol yolu aktivasyonu ile osmoregülasyonun bozulmas. c. Glikotoksisite. Protein kinaz C aktivasyonunun art fl ile hücre proliferasyonunda ve vasküler geçirgenlikte art fl geliflmesi. [13] 2. Tip 1 DM lerin sadece %40 nda diyabetik nefropati geliflmesi, genetik faktörlerin nefropati ve HT geliflmesinde önemli oldu unu düflündürmektedir. [14] Glomerüler hiperfiltrasyon ve mikroalbüminüri, diyabetik nefropati ve sonuçta HT gelifliminde önemli risk faktörleridir. [14,15] Na-Li pompa sistemi ve Na-H antiport sistemi bozukluklar ile HT aras nda iliflki oldu u saptanm flt r. [14] Hücre içinde ço alan Na, yine hücre içindeki Ca düzeyinin yükselmesine ve vasküler düz kas kontraktilite art fl ile geliflen periferik vasküler direnç art fl sonucunda HT ye neden olabilmektedir. [2] 45

3. Tip 1 DM de renin-angiotensin-aldosteron sisteminin (RAAS) aktivitesinin azalmas n n, renal vasodilatasyonla diyabetik nefropatiye neden olabilece i bildirilmifltir. [2] Deneysel çal flmalar renin salg lanmas üzerine insülinin bask lay c etkisi oldu unu göstermektedir. Ancak, HT ve tuz retansiyonu ile RAAS etkisi bask lanabilir. [2] 4. Tip 1 DM de, endoteldeki NO ya ba l olarak vasodilatatör yan t bozulmas saptanm flt r. Özellikle mikroalbüminürililerde bu bozulma daha belirgindir. [16] Ayr ca, tip 1 DM de mikroalbüminürinin varl, kardiyovasküler hastal klar (KVH) ve koroner arter hastal klar (KAH) için de risk faktörü olarak bildirilmifltir. [15] Mikroalbüminürinin ve sessiz iskeminin birlikteli i gösterilmifltir. [17] Tip 2 DM de ise HT mekanizmas multifaktöriyeldir. Volüm ve periferik direnç art fllar HT ye neden olur. Özellikle büyük önemi olan damar direnç art fl, diyabette s k geliflen h zlanm fl ateroskleroza ba l d r. [2] Endotelyum, damar duvar homeostazisinde anahtar rol oynar. Sentez etti i maddelerle vasküler tonüsü ayarlar, tromboz ve fibrinoliz aras ndaki dengeyi sa lar, geçirgenli i ayarlar ve düz kas geliflimi ve ekstraselüler matriks yap s - n etkiler. [18] A rl 1.5 kg olan ve 1013 hücreden oluflan endotel, trombosit ve di er kan hücrelerinin adhezyon ve agregasyonunun inhibe edilmesi, ak flkanl n sürdürülebilmesi ve en önemlisi, kan damarlar n n dilate tutulabilmesi için çok önemli bir madde olan NO yu salg lar. Yafllanma, hiperkolesterolemi, diyabet, sigara kullan m ve fiziksel hareketsizlik NO nun sal nmas n bozmaktad r. [19] Hiperglisemi endotel kökenli vasodilatasyonu tek bafl na inhibe eder ve damar düz kas hücreleri üzerine etkide bulunan büyüme faktörlerini ve bunun için çal flan gen transkripsiyonunu uyar r. [3] Hiperglisemi sonucu geliflen endotel fonksiyon bozuklu u, ateroskleroza neden olur (fiekil 1). [20] Diyabette ateroskleroz, primer endotel hasar ile bafllar; subendotelyal alana lipid yüklü monositlerin migrasyonu ile devam eder. Bölgeye gelen makrofajlar bu lipidleri alarak köpük hücresine döner. Gerek makrofajlardan sal nan sitokinler ve büyüme faktörleri, gerekse hasarl endotelden sal nan çeflitli faktörlerle düz kas hücre ço almas ve trombosit adhezyonu geliflir. Glikozillenme son ürünlerinin arter duvar nda birikmesi arteriyel sertli i art r r, NO inaktivasyonuna neden olur. Trombositlerden yap lan tromboksan sal n m artar; endotelden salg lanmas gereken NO, endotel hasar nedeniyle azal r. Trombomodülin von Willebrand faktör konsantrasyonu artar. Hasarl endotelden ç kan doku tromboplastini ile koagülasyon mekanizmas aktive olur. Fibrinojen, glikoze LDL, immün kompleksler ve di er plazma proteinleriyle trombositler iliflkiye girer. Trombüs büyür, damar endoteli daha çok bozulur ve lümen küçülmeye bafllar. [18,20-22] Diabetes mellitusun iki türünde de, erken dönemde endotel fonksiyon bozuklu u ve endotele ba l olarak vasodilatasyonda zay flama oldu u bildirilmifltir. [18] Özellikle, vasodilatatör NO azalmas n n önemli oldu u bildirilmifl; NO sentezi için gereken L-arginin verilmesinin, HT ve hiperkolesterolemide faydal oldu u gösterilmifl; ancak diyabette etkisinin olmad belirtilmifltir. Diyabette oluflan NO inaktivasyonuna, AGE lerin ve oksijen radikallerinin neden oldu- u düflünülmektedir. [18] Endotel fonksiyon markerleri diyabette de- iflmektedir. Von Willebrand faktörü, doku plasminojen aktivatörü, doku faktörü, adhezyon molekülleri p-selektin, intersellüler adhezyon molekülü-1 (ICAM-1), vasküler hücre adhezyon molekülü-1, endotelin 1, oksijen, trombosit büyüme faktörü artar; heparan sulfat, trombomodulin, plasminojen aktivatör inhibitörü-1 (PAI-1), NO, prostoglandin I2 azal r. [20,23-25] Birçok epidemiyolojik çal flman n sonucu, ateroskleroz sürecinin IGT döneminde bafllad n destekler niteliktedir. [21] Glikoz intoleransl hipertansif hastalar n kan ndaki adhezyon moleküllerinin erken dönemde artt bildirilmifltir. [24] Okside LDL ler sitotoksiktir ve adhezyon moleküllerinin endotelden ç kmas n sa lar. [26] Ateroskleroz, insülin direnci sendromu (obezite, hipertrigliseridemi, hiperinsülinemi, HDL- 46

kolesterol azl, IGT/DM, HT) olan kiflilerde daha çok artar. nsülin direnci sendromunun, tip 2 DM de tan öncesi dönemde, büyük oranda görüldü ü düflünülmektedir. [21] nsülin direncine, dislipidemi (yüksek trigliserid, düflük HDL kolesterol), trombojenik mekanizma PAI-1 art fl, hiperfibrinojenemi, rheolojik bozukluklar ve hiperürisemi efllik edebilir ve bu grupta KVH riski artm flt r. [2] Endotel disfonksiyonu, insülin direncinin de patogenezinde önemli bir faktördür. Normalde endotele etki ederek vasodilatatör olarak davranan insülin, doku kan ak m n art rarak dokuda insülin duyarl l n sa lar. Arteriollerde insüline verilen vasodilatatör yan tta oluflan bozulma sonucunda, doku kan ak m azal r ve insülin direnci geliflir. Endotelin, dokulara insülin verilmesinde ve insülinin etkisini gösterdi i hedef organ olmas nedeniyle önemi vard r. Endotelde zedelenme, yüzey alan n n azalmas ve disfonksiyonunun geliflmesi, insülin direncine önemli katk sa lar. Sigara ve hiperkolesterolemi de, endotelde bozukluk oluflturarak insülin direnci yapar; endotel vasodilatasyonunu bozar ve ateroskleroza yol açar. [20] nsülin direncinin ve/veya hiperinsülineminin etkileri flöyle s ralanabilir: a. Damar düz kas hücrelerinin hipertrofisi. b. Nedeni çok iyi bilinmemekle birlikte, sempatik sistemin uyar lmas. c. Distal renal tubuluslar do rudan etkileyerek ve Na-K-ATPaze yi uyararak, hücre içi Na ve buna ba l Ca düzeyini yükseltmesi; böylece periferik direncin art fl. d. Endotel vasodilatasyon bozuklu u ile kan bas nc n n yükselmesi. [2] Genetik faktörlerin insülin direncinin gelifliminde rolü vard r. Hipertansiyonlu ebeveynlerin normotansif çocuklar nda insülin direnci bulunmufl ve insülin düzeyi ile kan bas nc aras nda pozitif iliflki belirlenmifltir. [19] Diyabeti olmay p yüksek genetik risk tafl yanlarda (aile öyküsü olanlarda), aile öyküsü olmayanlara göre daha yüksek oranda HT ve insülin direnci saptanm flt r. [5] Genetik + Erken çevresel faktörler Doku kapillaritesi Hiperglisemi Sigara içme Serbest radikaller Oksidize lipidler Hiperkolesterolemi Mekanik stres Düz kas yap s Düz kas fonksiyonu Endotel fonksiyonu Hipertansiyon Monosit migrasyonu Monosit adhezyonu nsülin direnci LDL kolesterol Hipertrigliseridemi Mikroalbüminüri Vasküler geçirgenlik Hiperkoagülabilite nsülin direnci ve hiperinsülinemi, obezite- IGT-HT-hipertrigliseridemi iliflkisi, baflta Reaven olmak üzere birçok yazar taraf ndan metafiekil 1. Hiperglisemi, endotel fonksiyonu ve hipertansiyon iliflkisi. [20] 47

bolik sendrom X olarak tan mlanm flt r. Baz çal flmalarda, IGT ve obeziteden ba ms z olarak, sadece HT ile insülin direnci birlikte görülmüfltür. [3,19,27] Öglisemik insülin klamp tekni i ile, obez olmayan HT lilerin insülin duyarl l nda %40 azalma oldu u bildirilmifltir. [19] Hiperinsülineminin HT nin geliflece ini gösteren bir risk faktörü oldu u, Gothenburg ve San Antonio çal flmalar nda belirlenmifltir. [19] Kad nlarda ve erkeklerde obeziteden ba ms z olarak hiperinsülinemi ile HT s kl nda art fl görüldü ü, sveç çal flmas nda da saptanm flt r. [27] Hiperinsülinemik erkeklerde iki kat fazla HT ve dislipidemi belirlenmifltir. Ancak, insülin direnci bulunanlar n tümü HT li olmad gibi, bütün HT lilerde de insülin direnci bulunmamaktad r. [19] Metabolik X sendromunun primer bozuklu- u olarak kabul edilen insülin direnci, KVH riskinin de artmas na neden olur. [2,10,28] nsülin direnci ve iliflkili olarak, DM ve/veya HT lilerde daha fazla KAH ve KVH görülme olas l vard r. Amerika Birleflik Devletleri nde bütün ölümlerin %40 KVH lilerde görülmekte; bunlar n da %80 i diyabetli yafll hastalardan oluflmaktad r. Ölüm nedenleri aras nda miyokard infaktüsü (M ), ani ölüm, konjestif kalp yetersizli i, serebrovasküler ve periferik damar hastal klar bulunmaktad r. [29] Diyabetli olmayan gruplarla karfl laflt r ld - nda, KVH ye ba l ölümün DM li erkeklerde 2-3 kat, kad nlarda 3-5 kat fazla oldu u görülmektedir. Benzer flekilde, KAH ayn yafl grubundaki DM lilerde %45, diyabetli olmayanlarda ise %25 oran nda belirlenmifltir. [30] Tip 2 DM tan s konan olgular n %10-20 sinde klinik periferik vasküler veya KAH belirlenmekte ve %20 sinde saptanan retinopati, rahats zl n en az befl y ld r sürdü ünü düflündürmektedir. [21] Trakya Üniversitesi T p Fakültesi Diyabet Poliklini i ne baflvuran tip 2 DM li olgular n %2.4 ünde geçirilmifl M, %11.8 inde KAH, %1.5 inde kalp yetersizli i saptanm flt r. Hiperinsülineminin, diyabet obezite ve HT olmadan da KAH için ba ms z risk faktörü olabilece i; HT ile hipertrigliserideminin eklenmesi ile bu riskin artabilece i düflünülmektedir. [22] Normal kilolu, normotansif, diyabetli olmayan, sa l kl bireylerde insülin direnci araflt r lm fl; hiperinsülinemi s kl %13 bulunmufl; KAH riskinin, hipertrigliseridemi ve HDL kolesterol düflüklü ü ile artt bildirilmifltir. [31] Paris Prospectif Study de bu oran %20 olarak bulunmufl; sigara, HT, hiperkolesterolemiden ba ms z olarak, KAH riskinin 1.6 kat artt saptanm flt r. Joslin Klini i nde yap lan çal flmada, tip 1 DM de KAH ye ba l ölümün, 55 yafla gelindi- inde %35 oldu u bildirilmifltir. [22] UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) araflt rmas nda, strok riski art fl n n HT ve sistolik kan bas nc yüksekli i ile iliflkili oldu u bulunmufltur. Strok riski diyabetlilerde 2-3 kez daha yüksektir ve kad nlar, erkeklere göre daha fazla risk alt ndad r. [29] Dislipidemi, DM ve HT ile birliktelik gösterir. HDL kolesterol düflük, trigliserid ve lipoprotein(a) yüksek bulunur; oksidize LDL lerin artt - görülür. Akselere ateroskleroz durumunda, dislipidemi ile beraber trombosit agregasyonuaktivasyonu ve endotel disfonksiyonu artar; KVH riski yükselir. Hiperlipidemi, obezite ve insülin direnci aras nda belirgin bir iliflki vard r. Quebec Cardiovascular Study de açl k hiperinsülinemisi, artm fl apolipoprotein B ve viseral obezite ile KAH aras nda belirgin iliflki oldu u gösterilmifltir. [29] nsülin direnci mikroalbüminüri, HT ve aterojenik lipoprotein de ifliklikleri ile de beraber bulunur. Mikroalbüminüri, yayg n endotelial disfonksiyonun bir sonucudur. Son zamanlarda, mikroalbüminüri belirlenmifl tip 1 ve tip 2 DM lilerde insülin direnci görülmüfltür. [18] Mikroalbüminürili tip 2 DM lilerde KVH riski yüksektir. Insulin Resistance Atherosclerosis Study de, diyabetli olmayanlarda da insülin direnci ile beraber mikroalbüminüri görüldü ü ve KVH riskinin artt bildirilmifltir. [32] Mikroalbüminüri, tip 1 DM de görülen ilerleyici renal hastal k ve KVS ye ba l ölüm için iyi bir gösterge; tip 2 DM de görülen KAH, KVH ve ölüm riski için ba ms z ve güçlü bir 48

risk faktörü olarak tan mlanmaktad r. Ancak, KAH için yafl, cinsiyet, sigara, hiperlipidemi, HT gibi risk faktörleri de önemli kabul edilmektedir. [17] Albüminürililerin damarlar nda heparan sülfat azalmas oldu u, tip 2 DM de fibrinolitik etkinin azald ve koroner arterlerinin %50 oran nda darald bildirilmifltir. [25] Fibrinolitik faktörlerdeki dengesizli in, özellikle PAI-1 art fl n n hiperinsülinemi ve obezite ile iliflkisi oldu u görünmektedir. Fibrinolitik proteinlerdeki bu dengesizlik, damar duvar nda vasküler zedelenmeden sonra remodelingde rol oynayan kollajen ve di er glikoproteinlerin birikmesinde engelleyici rol oynayan plasminojen etkisini azaltarak, ateroskleroza ve sonuçta KAH ye yol açmaktad r. [29] D YABETTE H PERTANS YONUN TEDAV S Diyabetlilerde ölümcül veya ölümle sonuçlanmayabilecek strok ve M riski yüksek oldu u için HT tedavisinin büyük önemi vard r. Ayr ca, baflar l bir tedavi diyabetik retinopati ve nefropati prognozunu da iyilefltirecektir. Kan bas nc - n n düflürülmesi ile renal fonksiyonlardaki kötüleflme h z azalacakt r. Hypertension Optimal Treatment (HOT) çal flmas nda, diyastolik kan bas nc 80 mmhg nin alt nda olan DM lilerde, 90 mmhg olan gruba oranla önemli kardiyovasküler olaylarda %51 lik gerileme saptanm fl ve ölüm oran n n azald görülmüfltür. [33] Tip 2 DM de sistolik kan bas nc nda 10 mmhg lik art fl ile kardiyovasküler olaylar n n görülme riski %20 artmaktad r. [34] Üç çal flman n metaanalizinin de erlendirilmesinde (Appropriate Blood Pressure Control in Diabetes, ABCD; Captopril Prevention Project, CAPPP; Fosinopril versus Amlodipine Cardiovascular Events Randomized Trial, FACET), kan bas nc n n düflürülmesi ile akut miyokard infaktüsünde %63, kardiyovasküler olaylarda %51 ve bütün ölümlerde %62 oran nda azalma görülmüfltür. [35] UK Prospective Diabetes Study de de, kan bas nc n n orta derecede düflürülmesi ile kardiyovasküler olaylar n k smen, renal olaylar n belirgin derecede azald gösterilmifltir. [5] Diabetes mellitus ve HT de baroreseptör duyarl l azald için daha labil kan bas nc ve postural hipotansiyona daha fazla e ilim vard r. [29] Özellikle DM li ve HT li yafll larda, renal ve serebral iskemiye neden olaca için bu ani kan bas nc düflmelerinden sak n lmas gerekmektedir. National Kidney Foundation, diyabetik nefropatili olgularda hedef kan bas nc n 125/75 mmhg olarak önermifltir. [5] Bunun d fl ndaki hedef de erler 130/85 mmhg, proteinüri varsa 130/80 mmhg olarak belirlenmifltir. [9,29] A- Nonfarmakolojik tedavi Optimal glikoz kontrolü: Endotel fonksiyon bozuklu unu bafllatan hiperglisemi mutlaka kontrol edilmelidir. Glisemi kontrolü ile kardiyovasküler risk aras nda do rusal iliflki oldu- u gösterilmifltir. [36] Endotel disfonksiyonunu gösteren ICAM-1 konsantrasyonu, oral glikoz al m n n ard ndan artar. Akut hipergliseminin ateroskleroz patogenezine katk s ve ateroskleroz geliflme riski olanlarda adhezyon reseptörlerinin artmas nedeniyle, glisemi kontrolü iyi yap lmal d r. [24] Diabetes Control and Complications Trial (DCCT) çal flmas nda, yo- un insülin tedavisi gören grupta kardiyovasküler olaylarda %41 lik azalma oldu u bildirilmifltir. [36] Obezitenin azalt lmas : nsülin direncinin ve HT nin önemli bir nedeni olan obezite, özellikle diyabetli kad nlarda daha önemli bir sorundur. [9] Diyet olarak, fiber ve sebze bak m ndan zengin, kompleks flekerleri içeren besinler uygundur. Tuz al m : Tuz al m n n HT ve diyabetik nefropati patogenezindeki önemi büyüktür. Hipertansiyonsuz ve nefropatisiz tip 1 DM de Na at - l m n n bozuldu u saptanm flt r. Diyet nedeniyle Na da oluflan art fla karfl l k kan bas nc n n yükselmesine, tuz duyarl ad verilmektedir. Tip 1 DM lilerde tuz duyarl s kl daha yüksek bulunmufltur. Mikroalbüminürinin katk s ile, tuz duyarl daha da artmaktad r. Genetik zemini olan bu tür olaylarda tuz k s tlamas n n önemi vard r. [37] DASH diyeti (Dietary Approaches to Stop Hypertension) uygulanan 49

HT lilerde orta derecede (2.5 gr) tuz k s tlamas ile 11.5 mmhg, HT siz olgularda ise 7.1 mmhg lik sistolik tansiyon azalmas saptanm flt r. [38] Sigara kullan m : Tip 1 DM de, sigara içenlerin kan bas nc daha yüksek bulunmufltur. Tip 2 DM için bilgiler yetersiz olmakla beraber, endoteli bozucu etkisi nedeniyle sigaran n b rak lmas zorunludur. [9] Fiziksel aktivite: Hergün 15 dakikal k koflunun veya 30 dakikal k tempolu yürüyüflün ya da haftada 3-5 kez, 30 dakikal k hafif-orta egzersizin oldukça yarar bulunmaktad r. Egzersizin insülin duyarl n art rd, zay flamaya yard mc oldu u, karaci er hücrelerine glikoz ulafl m n art rd bilinmektedir. [9] B- Medikal tedavi Anjiotensin konverting enzim inhibitörleri (angiotensin converting enzyme inhibitors-acei), günümüzde DM ve HT tedavisinde kullan lan en uygun ilaçlard r. - Tuz duyarl nda etkilidirler. [37] - Antiproteinürik etkileri vard r. [15] Mikroalbüminüri erken vasküler hasar n, nefropatinin ve kardiyovasküler komplikasyonlar n belirleyicisidir. [16] Küçük dozlarda al nan ACEI nin kan bas nc n düflürmeden albüminüriyi azaltt, [15] bu azalman n ilk alt ay içinde %52 oran nda gerçekleflti i gösterilmifltir. [39] Di er antihipertansiflerle karfl laflt r ld nda hem kan bas nc - n, hem de proteinüriyi düflürmede daha etkili oldu u bulunmufltur. [5] EURODIAB çal flmas nda mikroalbüminürili IDDM lilerde ACEI kullan m ile, mikroalbüminürinin bafllang ç noktas - n n da alt na indi i gösterilmifltir. [9] - Düz kas hücresinde ve kalp kas ndaki hipertrofiyi ve mezengial-bazal membran hücre ço almas n azalt rlar; böbrekleri koruyup nefropatiyi önleyebilirler. [15,30,40] Nefropatili tip 1 ve tip 2 DM de hem normotansif, hem HT li olgularda son dönem böbrek hastal riskini azaltt - ve proteinüri ilerleyiflini geciktirdi i veya önledi i gösterilmifltir. [40] - Endotele ba l vasodilatasyonu iyilefltirirler ve antioksidand rlar. Bu defekt, AGE lere veya oksidatif stres ürünlerinin (superoksit anyonlar - n n) artmas na ba lanmaktad r. Her iki durumda da NO nun biyolojik aktivitesi azalmaktad r. [16,36] - Kardiyovasküler olaylar azalt rlar. HOPE (The Heart Outcomes Prevention Evaluation Study) çal flmas nda, kardiyovasküler risk faktörü olan ve önceden geçirilmifl KVS hastal olan HT li DM lilerde ACEI kullan m ile, befl y lda M de %9.9, strokta %3.4, KVS nedenli ölümde %6.1, kalp yetersizli inde %9 oran nda, plasebo grubuna göre anlaml azalma saptanm flt r. [41] M CRO-HOPE (Microalbuminuria Cardiovascular and Renal Outcomes in the HOPE) çal flmas nda ise kardiyovasküler riski ve önceden geçirilmifl KVS olay olmayan HT li DM lilerde ACEI kullan m ile sistolik kan bas nc nda 2.4 mmhg, diyastolik kan bas nc nda 2 mmhg, M de %20, strokta %33, kardiyovasküler nedenli ölümlerde %37, nefropatide %24 azalma oldu- u görülmüfl; ACEI n n KVS üzerine olan bu yararl etkilerinin kan bas nc n düflürücü etkisinden ba ms z oldu u bildirilmifltir. [30] ABCD çal flmas nda da, HT li tip 2 DM lerde ACEI kullan m ile M riskinin azald gösterilmifltir. [42] Ayr ca, ACEI nin DM lilerde M sonras kalp yetersizli i ve ejeksiyon fraksiyonunu iyilefltirici etkisi oldu u bildirilmektedir. [31] Üç çal flman n metaanalizinde düflük ejeksiyon fraksiyonlu hastalarda ACEI tedavisi ile M riskinin %23 oran nda azald bildirilmifltir. [41] - Hipertansiyonlularda diyabet geliflme riskini azaltmaktad rlar. Diyabet önleyici bu etkiyi hem iskelet kas nda kan ak m n n artmas yla mikrodolafl m iyilefltirerek, hem de bradikininleri art rarak hücre seviyesinde insüline ba l glikoz ulafl m n kolaylaflt rarak yapt klar düflünülmektedir. [43,44] CAPPP çal flmas nda, kaptopril alan diyabetsiz olgularda yeni diyabet geliflme riski, konvansiyonel tedavi gören gruba göre %20 daha az bulunmufltur. [34] HOPE çal flmas nda, ACEI kullanan grupta kilo art fl oldu u halde diyabet gelifliminin %30 daha az oldu u görülmüfltür. [43] 50

- Diyabetli grupta kan flekeri regülasyonunu bozmazlar, hatta iyilefltirirler. Bu etki de bradikininlere ba lanmaktad r. [44] Tip 1 ve tip 2 DM de insülin duyarl l n n artmas sonucunda hipoglisemi geliflti i bildirilmifltir. [2] - Hipertansiyonu olan tip 1 ve tip 2 DM de artm fl olarak bulunan ateroskleroz patogenezinde rol oynayan adhezyon moleküllerinin azalmas n, kan bas nc n düflürücü etkisinden ba ms z olarak sa larlar. [24] - Hipertansiyonun olmad durumlarda (145-150/85-86 mmhg) bile diyabet komplikasyonlar n n %70 oran nda önlendi i gösterilmifltir. [9] - Yan etki olarak öksürü ün görülmesi, erken dönemde reversibl kreatinin yükselmesi ve hiperpotasemi etkileri, dikkat edilmesi gereken durumlard r. [2,44] Anjiotensin II antagonistleri, birçok yönden ACEI ye benzer. Antihipertansif, antiproteinürik, glomerüler filtrasyon h z nda azalma yapmayan, adhezyon moleküllerini azaltan etkilere sahiptirler. [24,45] Bu ilaçlar n böbrek koruyucu etkileri ve KVH morbidite-mortalitesi üzerine daha çok çal flma yap lmas gerekmektedir. [5] Öksürük yan etkisinin olmamas tercih nedenidir. nsülin duyarl l na etkileri yoktur. [44] Kalsiyum kanal blokerleri (CaKB) metabolik kontrolü bozmayan, faydal vasodilatatör ilaçlard r. Çok nadir olgularda dihidropiridin grubunun kullan m ndan sonra, Ca inhibisyonundan dolay insülin sekresyonunda ve glikoz tolerans nda azalma oldu u bildirilmifltir. [2] - Tarnow ve ark.n n [39] çal flmas nda, HT ve nefropatisi olan tip 1 DM lilerde ACEI nin erken dönemde (ilk alt ay) albüminüriyi %50 oran nda azaltmas na karfl n, CaKB nin etkili olmad ; uzun dönemde (dört y l) ise diyabetik nefropati geliflimi aç s ndan benzer etkileri oldu u halde, ACEI nin albüminüriyi azaltma konusunda daha üstün oldu u bildirilmifltir. - Syst-Eur (Systolic Hypertension in Europa Trial) çal flmas nda, nitrendipin ile yafll kiflilerde genel strok s kl nda %73, KVH ye ba l ölümde %76 oran nda azalma saptanm flt r. [29] - SHEP (Systolic Hypertension in the Elderly Program) çal flmas nda dihidropiridin grubunun, izole sistolik hipertansiyonu olan diyabetlilerde ölümle sonuçlanmayan strok ve M olaylar n azaltt bildirilmifltir. [46] Uzun etkili CaKB ile kardiyovasküler korunman n daha iyi sa land bildirilmekte, HOT çal flmas da bunu desteklemektedir. [46] - Thiazid diüretik ile birlikte kullan ld zaman, IGT grubunda ölümle sonuçlanmayan KVH olaylar nda %34 azalma belirlenmifl; DM lilerdeki riskin ise iki kat daha az oldu u bildirilmifltir. [29] - FACET çal flmas nda, sistolik kan bas nc n düflürmede CaKB nin erken dönemde daha etkili oldu u görülmüfl; üç y ll k takip sonunda ACEI kullananlarda strok, AM, angina geliflmesi aç s ndan %51 oran nda daha az risk saptanm flt r. [29] Genel kan, ACEI nin yetmedi i durumlarda CaKB kombinasyonu ile en iyi sonucun al nabilece i yönündedir. Beta blokerler (BB): Tip 2 DM de glisemi kontrolü ile makrovasküler aterosklerotik komplikasyonlarda istenen baflar kazan lamay nca, primer korunma önem kazanm flt r. Obezite, fiziksel aktivite, insülin direnci gibi güçlü risk faktörlerine yönelik al nan tedbirlerin yan nda, glikoz tolerans n n da bozulmas önemli bir risk faktörüdür. Hiperglisemiyi tetiklemesi aç s ndan VI. JNC (Joint National Committe on Prevention, Detection, Evaluation and Treatment of High Blood Pressure) ve WHO/ISH raporlar nda BB lere ve thiazid diüretiklere dikkat edilmesi önerilmifltir. [1] -Hipertansiyon tedavisinde etkin olmalar na ve kardiyovasküler nedenli ölüm riskini azaltmalar na karfl n, BB kullananlar n %28 inin diyabet geliflme riski tafl d saptanm fl; [7] bu nedenle de, BB daha az tercih edilmeye bafllam flt r. [2,8,9,43] - Lipid profilini olumsuz etkilemesi, insülin direncini art rmas ve impotansa neden olmas BB nin di er olumsuz yönleridir. [9,27] - Glomerüler filtrasyon h z ve albüminüri üzerine olan etkileri, ACEI nin oldukça gerisin- 51

de kald n göstermektedir. [39] Ritz ve Orth [5] yapt klar çal flmada, BB ve diüretiklerin nefropati geliflimini tip 1 DM de art rd n bildirmifllerdir. Ayn çal flmada, tip 2 DM li bir hastada da nefropati geliflti i gösterilmifltir. [5] - Beta blokerler, M sonras nda görülen yararlar ve ölüm oran n azaltan etkileri nedeniyle, kullan labilecek ilaçlar olarak de erlendirilmektedir. Ayr ca UKPDS çal flmas nda, mikrove makrovasküler hastal k sonuçlar aç s ndan ACEI ye yak n yararlar sa lad klar da gösterilmifltir. [1] Diüretikler: Düflük dozlarda kullan lan thiazid diüretiklerin, diyabetli ve diyabetli olmayan olgularda ve özellikle yafll, sistolik HT li olgularda yararl oldu u; ancak yüksek dozlarda kullan ld nda ölüm oran n art rd saptanm flt r. [9] - Beta blokerlerle birlikte veya tek bafl na kullan m n n hiperglisemiyi art rd belirtilmiflse de; [9] Gress ve ark.n n [7] çal flmas nda, diyabet geliflme riskinin BB lerle artt halde, thiazid alanlarda böyle bir risk olmad bildirilmifltir. - Diüretik kullan m n n insülin duyarl n azaltt ve lipid profilini olumsuz etkiledi i bildirilmifltir. [1,5] - Diüretik tedavilerin, HT li diyabetlilerde kardiyovasküler olaylar azaltt gösterilmifltir. [1] - Sodyum yükü, diyabetlilerde ACEI nin antiproteinürik ve böbrek koruyucu etkisini azalt r. Bu nedenle, verilecek küçük doz diüretiklerin yarar vard r. [1] Böbrek yetersizli i geliflmeden önce thiazid ve potasyum koruyucu diüretiklerin, böbrek yetersizli i gelifltikten sonra ise loop diüretiklerin kulan lmas uygun olur. [5] Alfa blokerler: nsülin duyarl n art r c ve lipid profilini iyilefltirici etkileri vard r. [15,27] Diyabetliler üzerinde büyük çal flma yap lmam flt r. Çeflitli riskler tafl yan diyabetlilerde saptanan HT ye, küçük dozlarda kombine ilaç tedavisinin uygulanmas önerilmektedir. UKPDS de, yo un tedavi gören diyabetlilerin 1/3 ünün antihipertansif olarak üç ilaç kulland bildirilmifltir. [34] Birçok olumlu etkisinden dolay, ACEI öncelikle tercih edilmelidir. Kombinasyonda, özellikle UKPDS çal flmas nda, ACEI ile kombine kullan lan BB nin kardiyovasküler kaynakl ölümü %32 oran nda azaltmas nedeniyle kardiyoselektif BB nin, düflük doz diüretiklerin ve CaKB nin kullan lmas önerilmifltir. [1,9,34] KAYNAKLAR 1. WHO/ISH1999. Hipertansiyon tedavi k lavuzu. Klinik De erlendirme Grubu. Hipertansiyon ve Ateroskleroz Derne i; 1999. s. 16-39, 44-6. 2. Pick Up J, Williams G. Hypertension and diabetes mellitus. In: Pick Up J, Williams G, editors. Textbook of diabetes. 2nd ed. Oxford: Blackwell Science; 1997. p. 56.1-56.19. 3. Kaplan NM. Birincil hipertansiyon: do al seyir, özel hasta topluluklar ve de erlendirme. In: Klinik hipertansiyon. 7. bas m. Çeviren: Canbek E. stanbul: Turgut Yay nc l k; 1998. s. 101-32. 4. Holl RW, Pavlovic M, Heinze E, Thon A. Circadian blood pressure during the early course of type 1 diabetes. Analysis of 1,011 ambulatory blood pressure recordings in 354 adolescents and young adults. Diabetes Care 1999;22:1151-7. 5. Ritz E, Orth SR. Nephropathy in patients with type 2 diabetes mellitus. N Engl J Med 1999;341: 1127-33. 6. Nakano S, Fukuda M, Hotta F, Ito T, Ishii T, Kitazawa M, et al. Reversed circadian blood pressure rhythm is associated with occurrences of both fatal and nonfatal vascular events in NIDDM subjects. Diabetes 1998; 47:1501-6. 7. Gress TW, Nieto FJ, Shahar E, Wofford MR, Brancati FL. Hypertension and antihypertensive therapy as risk factors for type 2 diabetes mellitus. Atherosclerosis Risk in Communities Study. N Engl J Med 2000;342: 905-12. 8. Hayashi T, Tsumura K, Suematsu C, Endo G, Fujii S, Okada K. High normal blood pressure, hypertension, and the risk of type 2 diabetes in Japanese men. The Osaka Health Survey. Diabetes Care 1999;22: 1683-7. 9. Opie LH. What is the most effective management of hypertension in diabetes. Dialogues in Cardiovascular Medicine 2000;5:23-9. 10. Hatemi H. Diabet komplikasyon istatistikleri. Servier Araflt rma Grubu: Format Matbaac l k; 1998. 11. Mahsereci E, Erbasan F, Öztürk F, Çak r M, Altunbafl H, Uykaç A ve ark. Diabet poliklini imizde izlenen hastalar n retrospektif de erlendirilmesi. In: XXXVI. Ulusal Diabet Kongresi Özet Kitapç ; 14-19 May s 2000; Gaziantep, Türkiye. Türk Diabet Cemiyeti ve Türkiye Tedavi ve E itim Vakf ; s. 84. 12. Araz M, Okan V, Sezer A. Tip 2 diabetik hastalarda hipertansiyon s kl ve mikrovasküler komplikasy- 52

onlarla iliflkisi. In: XXXVI. Ulusal Diabet Kongresi Özet Kitapç ; 14-19 May s 2000; Gaziantep, Türkiye. Türk Diabet Cemiyeti ve Türkiye Tedavi ve E itim Vakf ; s. 146. 13. Pick Up J, Williams G. Pathogenesis of diabetic nephropathy. In: Pick Up J, Williams G, editors. Textbook of diabetes. 2nd ed. Oxford: Blackwell Science; 1997. p. 52.1-52.21. 14. Caramori ML, Gross JL, Pecis M, de Azevedo MJ. Glomerular filtration rate, urinary albumin excretion rate, and blood pressure changes in normoalbuminuric normotensive type 1 diabetic patients: an 8-year follow-up study. Diabetes Care 1999;22: 1512-6. 15. O Hare P, Bilbous R, Mitchell T, O Callaghan CJ, Viberti GC; Ace-Inhibitor Trial to Lower Albuminuria in Normotensive Insulin-Dependent Subjects Study Group. Low-dose ramipril reduces microalbuminuria in type 1 diabetic patients without hypertension: results of a randomized controlled trial. Diabetes Care 2000;23:1823-9. 16. Arcaro G, Zenere BM, Saggiani F, Zenti MG, Monauni T, Lechi A, et al. ACE inhibitors improve endothelial function in type 1 diabetic patients with normal arterial pressure and microalbuminuria. Diabetes Care 1999;22:1536-42. 17. Mattock MB, Barnes DJ, Viberti G, Keen H, Burt D, Hughes JM, et al. Microalbuminuria and coronary heart disease in NIDDM: an incidence study. Diabetes 1998;47:1786-92. 18. Hayoz D, Ziegler T, Brunner HR, Ruiz J. Diabetes mellitus and vascular lesions. Metabolism 1998; 47(12 Suppl 1):16-9. 19. Kaplan NM. Primer hipertansiyon: Patogenez. In: Klinik hipertansiyon. 7. bas m. Çeviren: Canbek E. stanbul: Turgut Yay nc l k; 1998. s. 41-99. 20. Pinkney JH, Stehouwer CD, Coppack SW, Yudkin JS. Endothelial dysfunction: cause of the insulin resistance syndrome. Diabetes 1997;46 Suppl 2:S9-13. 21. Colwell JA. Pharmacological strategies to prevent macrovascular disease in NIDDM. Diabetes 1997;46 Suppl 2:S131-4. 22. Tu rul A. Diabetes mellitus ve aterosklerotik komplikasyonlar. Trakya Üniv T p Fak Dergisi 1994;11: 305-11. 23. Schror K. Blood vessel wall interactions in diabetes. Diabetes 1997;46 Suppl 2:S115-8. 24. Ferri C, Desideri G, Baldoncini R, Bellini C, De Angelis C, Mazzocchi C, et al. Early activation of vascular endothelium in nonobese, nondiabetic essential hypertensive patients with multiple metabolic abnormalities. Diabetes 1998;47:660-7. 25. Jensen T. Pathogenesis of diabetic vascular disease: evidence for the role of reduced heparan sulfate proteoglycan. Diabetes 1997;46 Suppl 2:S98-100. 26. Witztum JL. Role of modified lipoproteins in diabetic macroangiopathy. Diabetes 1997;46 Suppl 2: S112-4. 27. Salonen JT, Lakka TA, Lakka HM, Valkonen VP, Everson SA, Kaplan GA. Hyperinsulinemia is associated with the incidence of hypertension and dyslipidemia in middle-aged men. Diabetes 1998;47: 270-5. 28. Walker AB, Chattington PD, Buckingham RE, Williams G. The thiazolidinedione rosiglitazone (BRL-49653) lowers blood pressure and protects against impairment of endothelial function in Zucker fatty rats. Diabetes 1999;48:1448-53. 29. Sowers JR. Diabetes and hypertension: an update. Curr Opin Endocrinol Diabetes 1999;6:245-50. 30. Heart Outcomes Prevention Evaluation Study Investigators. Effects of ramipril on cardiovascular and microvascular outcomes in people with diabetes mellitus: results of the HOPE study and MICRO- HOPE substudy. Lancet 2000;355:253-9. 31. Yüksel H, Sipahio lu F, Ersanl M, Hac bekiro lu M, Korugan Ü, Demiro lu C. Normotansif ve normal kilolu hastalarda arter hastal, hiperinsülinemi iliflkisi. Türk Kardiyol Dern Arfl 1993; 21:190-2. 32. Mykkanen L, Zaccaro DJ, Wagenknecht LE, Robbins DC, Gabriel M, Haffner SM. Microalbuminuria is associated with insulin resistance in nondiabetic subjects: the insulin resistance atherosclerosis study. Diabetes 1998;47:793-800. 33. Hansson L, Zanchetti A, Carruthers SG, Dahlof B, Elmfeldt D, Julius S, et al. Effects of intensive blood- pressure lowering and low-dose aspirin in patients with hypertension: principal results of the Hypertension Optimal Treatment (HOT) randomised trial. HOT Study Group. Lancet 1998;351: 1755-62. 34. Ryden L, Malmberg KA. Reducing the impact of the diabetic heart s increased vulnerability to cardiovascular disease. Dialogues in Cardiovascular Medicine 2000;5:5-20. 35. Pahor M, Psaty BM, Alderman MH, Applegate WB, Williamson JD, Furberg CD. Therapeutic benefits of ACE inhibitors and other antihypertensive drugs in patients with type 2 diabetes. Diabetes Care 2000; 23:888-92. 36. Hanssen KF. Blood glucose control and microvascular and macrovascular complications in diabetes. Diabetes 1997;46 Suppl 2:S101-3. 37. Trevisan R, Bruttomesso D, Vedovato M, Brocco S, Pianta A, Mazzon C, et al. Enhanced responsiveness of blood pressure to sodium intake and to angiotensin II is associated with insulin resistance in IDDM patients with microalbuminuria. Diabetes 1998; 47:1347-53. 38. Sacks FM, Svetkey LP, Vollmer WM, Appel LJ, Bray GA, Harsha D, et al; DASH-Sodium Collaborative Research Group. Effects on blood pressure of reduced dietary sodium and the Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) diet. N Engl J Med 2001;344:3-10. 39. Tarnow L, Rossing P, Jensen C, Hansen BV, Parving HH. Long-term renoprotective effect of nisoldipine and lisinopril in type 1 diabetic patients with diabetic nephropathy. Diabetes Care 2000;23:1725-30. 40. Nankervis A, Nicholls K, Kilmartin G, Allen P, Ratnaike S, Martin FI. Effects of perindopril on renal histomorphometry in diabetic subjects with microalbuminuria: a 3-year placebo-controlled biopsy study. 53

Metabolism 1998;47(12 Suppl 1):12-5. 41. Yusuf S, Sleight P, Pogue J, Bosch J, Davies R, Dagenais G. Effects of an angiotensin-converting-enzyme inhibitor, ramipril, on cardiovascular events in high-risk patients. The Heart Outcomes Prevention Evaluation Study Investigators. N Engl J Med 2000;342:145-53. 42. Schrier RW, Estacio RO. Additional follow-up from the ABCD trial in patients with type 2 diabetes and hypertension. N Engl J Med 2000;343:1969. 43. Sowers JR, Bakris GL. Antihypertensive therapy and the risk of type 2 diabetes mellitus. N Engl J Med 2000;342:969-70. 44. Weinsaft JW. Effect of ramipril on cardiovascular events in high-risk patients. N Engl J Med 2000;343:64. 45. Gansevoort RT, de Zeeuw D, Shahinfar S, Redfield A, de Jong PE. Effects of the angiotensin II antagonist losartan in hypertensive patients with renal disease. J Hypertens Suppl 1994;12:S37-42. 46. Tuomilehto J, Rastenyte D, Birkenhager WH, Thijs L, Antikainen R, Bulpitt CJ, et al. Effects of calciumchannel blockade in older patients with diabetes and systolic hypertension. Systolic Hypertension in Europe Trial Investigators. N Engl J Med 1999;340: 677-84. 54