Weşanên Serxwebûn 107. Kutsallık ve lanetin simgesi URFA

107 Weşanên Serxwebûn 107 Abdullah ÖCALAN SAVUNMALARIM Kutsallık ve lanetin simgesi URFA

Dic le-fı rat hav za sın da ta rih KUTSALLIK VE LANETİN SİMGESİ URFA

Dicle-Fırat havzasında tarih KUTSALLIK VE LANETİN SİMGESİ URFA Birinci Baskı: Ağustos 2001 Weşanên Serxwebûn 107

Dic le-fı rat hav za sın da ta rih KUTSALLIK VE LANETİN SİMGESİ URFA

Önsöz Urfa savunması güzel bir derleme oldu; peygamberlik ve Urfa tarihinin gerçekliğini biraz derinliğine açtım. İbrahimilerle İbranileri güçlü vermeye çalıştım, peygamberler ve Urfa üzerine çok güçlü ve çarpıcı değerlendirmeler yaptım. Savunmalarım metot gösteriyor; tarihi yaklaşım, tarihin değerlendirilmesi üzerine çok çarpıçı sonuçlara vardım. Metodolojik olarak dünya çapında çözümlemeler olacak. Devlete farklı bir yaklaşım sergiledim. Sosyal ilişkilere, kadına, dine, topluma ilişkin vardığım sonuçlar var. Bilim adamları, profesörler araştırmışlar, ama benim vardığım sonuçlara ulaşamıyorlar, sorunları benim gibi çözemiyorlar; çünkü benim pratiğimi yaşamamış- lar, bu çok önemli. Yaklaşımlar sorunu üzerinde durdum; sahte yaşam, doğru yaşam, lanetli yaşamla kutsal yaşamı açtım. Avrupa nın üstünlüğü buradadır; kendi lanetli yaşamını yıkarak buralara geldi. Ortadoğu bunu yapamadı. O açıdan bu tespit- 5

ler sadece Kürtler, Türkiye için değil, aynı zamanda Ortadoğu içindir; öyle anlaşılmasını istiyorum. Bu görüşlerim Ortadoğu ve Avrupa düşünüş yapısında büyük tartışmalar yaratacaktır. Her bir başlık bir kitap konusu olabilir, gazete, dergi ve panellerde yorumlanabilir. Bundan sonra on yıllar bunun üzerine düşünülerek kurulabilir. Türkiye nin ihtiyaç duyduğu değerlendirmelerdir; bunların sonuçlarına göre Türkiye kendini yeniden yapılandıracak. Türkiye bunu kavradı ama, anlaması daha uzun sürer; yeni kültürünü belirleyecek. Ben felsefeden uzak biri değilim, ilahiyat yönüm var, geliştirdiğim tanrı yorumu çok çarpıcıdır; geliştirdiğim tanrıça kadın kavramı önemlidir, kadına kişilik kazandıracak, bir tür kadının tarihteki haksızlıklarının giderilmesi yolunu açacak. Kadınlar onuru, kimliği kazandıracak bu belirlemelerin kıymetini bilsin. Size yapacağım en büyük tarihi iyilik budur. Kadın emeğine, kişiliğine, anaya saygıyı içeren güzel şeyler var. Fırsat olsaydı ayrı bir kitap olarak yazılabilirdi. Böyle olması iyi oldu; bütünlüklü olarak tarihi görecekler. İyi değerlendirilerse kendilerini ayna gibi orada görebilirler. Savunmalarımda ayrıca Zeus kültürünü, Avrupa kültürünü çözdüm, tek tanrılı dinleri 6

çözdüm. Sümer rahip çözümlemelerim, laiklik çözümlemelerim bin kitaba kapı aralıyor. Bin cilt kitap okumanız gerekiyor buna ulaşmak için. Kapital tabii ki önemli, ayrıntılı bir çalışmadır, ona bir şey demiyorum. Ama yazdıklarım Ortadoğu açısından Kapital den daha önemlidir. Abdullah ÖCALAN 7

An ka ra 8. Ağır Ce za Mah ke me si Baş kan lı ğı na An ka ra Sa yın Yar gıç lar; İm ra lı yar gı lan ma sı na da hil edil me yen PKK Ur fa Da va sı için ge liş tir di ğim iki adet sa vun ma yı ha zır la mış bu lun mak ta yım. Da ha dar ve ma hal li dü zey de olan bu sa vun ma la rım, ge nel AİHM Sa vun ma sı nın bir eki ve par ça sı ola rak de ğer len di ril mek du ru mun da dır. Da va nın bü tün lü ğü çer çe ve sin de ge liş tir me ye ça lış tı ğım AİHM Sa vun ma sı, so run la rı da ha iyi açık la ya bil mek için, ta rih sel ve uy gar lık sal bir çö züm le me yi içer mek te dir. Do la yı sıy la PKK Ur fa da va sı nın te o rik ve ta rih sel kap sa mı nı be lir le mek te dir. Bir bö lü mü ta mam lan mış tır. Bun la rı bir lik te su na ca ğım. İkin ci bö lü mü nü ağus tos son la rın da bi ti rip ile te ce ğim. Sa vun ma la rım da olay la rı iş le mek ten çok, çı ka rıl ma sı ge re ken ders le ri ve bun dan son ra ge li nen nok ta la rı açık la ma yı esas al dım. Tür ki ye de ya şa nan sü reç te hu kuk ve si ya si re form - 8

lar gün dem dey ken, önem li bir top lum sal so run da ta raf ola rak gö rüş le ri mi sun ma nın kat kı su na ca ğı inan cıy la ha zır la ma ya özen gös ter dim. Bu yön lü la ik ve de mok ra tik cum hu ri yet mü ca de le sin de olum lu rol oy na ma yı, tek çı kar yol ola rak bi lim sel te mel de çö züm le me ye ça lış tım. Ken dim, ör güt ve halk açı sın dan du ru şu mu böy le lik le net çe açık la dı ğım inan cın da yım. Mah ke me ni zin bu sa vun ma la rı mı, en azın dan bun dan son ra, ev ren sel hu kuk öl çü le ri nin ül ke miz için de ge çer li ol ma sın da bir araç ola rak de ğer len di re ce ği ne da ir inan cı mı be lir tir, say gıy la arz ede rim. 10 Temmuz 2001 Ab dul lah ÖCA LAN İm ra lı Ada sı 9

10

Dic le-fı rat hav za sın da ta rih KUTSALLIK VE LANETİN SİMGESİ URFA Ta rih Sü mer de baş lar de yi mi doğ ru dur. Ama Sü mer ta ri hi de Dic le ve Fı rat ile kol la rı nın çık tı ğı yer ler de baş lar. Bu ra lar To ros-zag ros dağ sisteminin oluş tur du ğu yük sek dağ lar, pla to lar ve ova lar dan olu şan Yu ka rı Me zo po tam ya dır. Baş ta Sü mer ler ol mak üze re o dö nem de bir çok hal kın ken di di liy le ad lan dır dı ğı Yük sek Mem le ket an la mı na ge len Gond wa na, Kar du an na, Urar ti dir. Son bi lim sel araş tır ma lar, ta rım dev ri mi ne ve hay van la rın ilk ev cil le şen tür le ri ne en uy gun coğ ra fi ko şul la rın bu yer ler de oluş tu ğu nu gös ter mek te dir. Eki len bit ki tür le riy le ev cil leş ti ri len hay van lar açı sın - 11

dan, bu ra lar zen gin bir kül tür oluş tur mak ta dır. İk lim, do ğal bir su la ma özel li ği ne sa hip tir. Hem top la yı cı lık, hem av cı lık açı sın dan çok da ha ön ce ki dö nem le rin ilk in san ör nek le ri nin top lan dı ğı sa ha ol ma sı, bu el ve riş li li ğin den kay nak lan mak ta dır. Bir-bir bu çuk mil yon yıl ön ce, Do ğu Af ri ka dan çık tı ğı tah min edi len ilk in san grup la rı, Or ta do ğu ya gel dik le rin de bu coğ raf ya yı en uy gun ya şam ala nı ola rak de ğer len dir mek du ru mun da kal mış lar dır. Bu ra sı gi de rek ka lı cı la şan bir alan du ru mu na gel mek te dir. Hiç bir alan bu ra sı ka dar el ve riş li lik arz et me mek te dir. Bü tün bu zul de vir le rin de ve ara sın da, bu coğ raf ya, ya şam için dün ya nın de ne nen en uy gun ye ri ol du ğu nu ka nıt la mak ta dır. Son bu zul dö ne min yak la şık 20 bin yıl ön ce so na er me siy le, es ki taş dev riy le ye ni taş dev ri ara sın da bir dö nem olan me zo li tik dö nem baş la mak ta dır. Böl ge de bu dö nem den kal ma çok sa yı da ar ke o lo jik ka lın tı bu lun mak ta dır. Yak la şık 12 bin yıl ön ce sin de bu dö nem so na erer ken, ne o li tik dö nem (Ci la lı Taş Dev ri) baş la mak ta dır. Bun da, ge li şen bir ku rak lık dö ne mi nin önem li rol oy na dı ğı an la şıl mak ta dır. Ar tan tec rü be ve önem li bir de ği şik lik ge çi ren ik lim ne de niy le, bit ki ye tiş tir me ye ve hay van ev cil leş tir me ye da ya lı en bü yük in san lık dev ri mi 12

ger çek leş ti ril mek te dir. Bu dev ri min ar ke o lo jik ka lın tı la rı en es ki ta ri hi M.Ö 11000 yıl la rı na ka dar gö tür mek te dir. Dic le-fı rat hav za sı nın dağ la bir leş ti ği bü tün sa ha la rın da bu dev ri min ka lın tı la rı na rast lan mak ta dır. En es ki yer le şim sis te mi nin Ur fa yö re le rin de ge liş ti ği göz lem len mek te dir. Ne va li Ço li ve Gö bek li Te pe de ol du ğu be lir le nen ilk yer le şim yer le ri, M.Ö 11000 yıl la rı na uzan mak ta dır. İlk ta pı nak lı yer le şim le rin de bu ra lar da ger çek leş ti ği ka nıt lan mak ta dır. Ağır lık lı ola rak bu gün kü Ur fa, Di yar ba kır, Mar din ve kom şu yö re le ri bu ça ğın mer kez le ri dir. Ha len sı ra dan yol cu luk lar da bi le gö rü len top rak lık te pe ler, bu dö nem den kal ma eş siz ta rih ha zi ne le ri dir ve yüz ler ce si ha len ka zıl ma yı bek le mek te dir. Dik kat li bir ar ke o lo ji ça lış ma sı, bu te pe ler de in san lı ğın ilk bü yük dev ri mi ni ay rın tı la rıy la ya ka la ya bi lir. Bu du rum böl ge nin ola ğa nüs tü lü ğün den de ğil, en uy gun coğ ra fi ko şul la rın dan ile ri gel mek te dir. Ta rı ma en uy gun bit ki ler le, ağaç lar ve ev cil leş ti ri le cek hay van lar, hem dağ lık hem de ova lık alan da bol ca bu lun mak ta dır. Do ğal ma ğa ra lar, gü ven lik açı sın dan da en uy gun ilk yer le şim yer le ri ni teş kil et mek te dir. Her kö şe de bü yük ır mak ve kol la rın dan baş ka, pı nar 13

gö ze le ri bu lun mak ta dır. Yağ mur lar la bir lik te bu su la ma ola nak la rı bit ki, hay van ve yer le şim ola nak la rıy la bir le şin ce, ide al bir du rum or ta ya çık mak ta dır. Böl ge nin in san lı ğa be şik lik et me si bu özel lik le ri ne de niy le dir. Ta rı mın ge liş ti ril me si, yer le şik köy ya şa mı nı be ra be rin de ge tir mek te; bir ne vi kent dev ri min den ön ce köy dev ri mi ger çek leş ti ril miş ol mak ta dır. Bu dev rim, in sa nın zih ni yet ve ruh dün ya sın da bü yük de ği şim le re yol aç mak ta dır. Bol gı da, ar tan nü fus ve ge li şen yer le şim alan la rı, bu böl ge ta ri hi nin en çar pı cı ya nı dır. O ka dar kök sal mış tır ki, ha len ne o li tik ta rım kül tü rü, zih ni yet ve te mel in san dav ra nış la rın da et ki si ni sür dür mek te dir. Uzun bir sü re ana er kil top lum kül tü rü ya şan mış tır. Ta rım ve ev cil leş tir me, esas ola rak ka dın et ra fın da ge liş mek te dir. Yi ne yer le şik ya şam en çok ka dın için ge rek li dir. Ço cuk ye tiş tir me, tar la ve ağıl kül tü rü, da ha çok yer le şik li ği ge rek tir mek te dir. Bu ko şul lar ka dı nın ro lü nü çok bü yüt mek te, tan rı ça kül tü rü oluş mak ta dır. İlk tan rı sal sim ge ler er kek de ğil, ka dın bi çim li dir. Dil ya pı sı na di şi lik ya pı sı ege men dir. Yıl dız lar la sim ge leş ti ri len ilk ka dın tan rı ça la ra sterk (yıl dız) de nil me si bu dö nem den kal ma dır. Star söz cü ğü, Is tark tan tü re me dir. İlk ta pı nak lar da 14

köy yer le rin de ku rul mak ta dır. Ka lın tı lar da bun lar tes pit edil mek te dir. Ur fa yö re si, bu dev ri min en bü yük mer ke zi ko nu mun da dır. M.Ö 10000 yıl la rın dan be ri, ta rım ve hay van cı lık için ide al ko nu mu, onu bu uzun ta rih çağ la rı için be şik lik et me ko nu mun da bı rak mak ta dır. Yüz ler ce top rak tüm se ği ve su ke nar la rın da ki ma ğa ra lar, yer le şik li ğin gü cü nü ve yay gın lı ğı nı gös ter mek te dir. Dün ya nın baş ka hiç bir ye rin de böy le si bir yer le şim dü ze ni bu lun ma mak ta dır. De ni le bi lir ki, Ur fa ve ci var yö re ler, ne o li tik ça ğın 10000 yıl sü ren mer kez le ri dir. Na sıl Av ru pa ka pi ta list ça ğın mer ke ziy se, -ki o da an cak 500 yıl sür mek te dir- in san lı ğın en uzun yer le şik ça ğı nın bu yö re de ya şan ma sı da, da ha son ra ki ta ri hi için de si lin mez iz ler bı rak mak ta dır. Sü mer ve Mı sır ta ri hi, bu ra da ki ta ri hin do ğal bir uzan tı sı dır. İn san lık bu ra da yer le şik li ği, do ğa da ta rım ve hay van cı lı ğı tek nik ve bi li miy le, ide o lo jik ve yö ne tim gü cüy le iyi ce tec rü be et tik ten son ra, da ha aşa ğı ya, ve rim li alüv yon top rak lı ne hir kı yı la rı na ine cek tir. Mı sır ve Sü mer böl ge si ne inen kül tü rün bu ra dan kay nak lan dı ğı, ar ke o lo jik ka lın tı lar açı ğa çık tık ça da ha iyi ka nıt lan mak ta dır. Ta rım dev ri mi her hal de Ara bis tan ve Af ri ka çö lün de ge li şe cek de ğil dir. Ay rı ca alüv - 15

yon lu ne hir ya tak la rın da ilk yer le şim le ri baş la ta cak bit ki ve hay van kül tü rü yok tur. Bu ger çek lik, ta ri hi baş la tan ça ğın ne den Dic le-fı rat ın yu ka rı hav za sı, özel lik le Ur fa yö re si ve çev re si ol du ğu nu açık ça gös ter mek te dir. Tek rar vur gu la mak ge re kirse: Bu çağ, ta rım, ev cil leş tir me, ağaç lan dır ma, köy kur ma, ta pı nak yap ma ve gö ğe ilk tan rı sal sim ge yi yer leş tir me nin ça ğı dır. Ka dın et ra fın da ana er kil top lu mun, tan rı ça kül tü rü nün güç lü do ğu şu na ta nık olu nan çağ dır. Bu ça ğın tüm in san lık üze rin de ki et ki si ha len sür mek te dir. Ta rım, hay van cı lık ve ana lık kül tü rü ne re de, ne ka dar et ki liy se, bu ça ğın ger çek leş ti ği ori ji nal ye rin dam ga sı nı ta şı mak ta; ta ri hin bu ilk dev ri mi nin dal ga dal ga her ta ra fa ya yı lan izi üze rin de ger çek leş mek te dir. Ur fa nın böl ge ola rak bu ça ğa mer kez lik et me si, ba zı kav ram la rı olan ca ağır lı ğıy la aç ma mı zı ge rek tir mek te dir. Ta rih, kut sal lık ve la net kav ram la rı nı doğ ru çö züm le ye bi lir sek, Or ta do ğu Rö ne san sı nın te me li ol ma sı ge re ken zih ni yet ay dın lı ğı na da ulaş mış olu ruz. Be lirt ti ği miz gi bi ta rih Sü mer de, Mı sır da baş lar; ama Mı sır ve Sü mer de bu coğ raf ya da ta rım dev ri min den son ra baş lar. Kal dı ki, bu uy gar lık mer kez le ri oluş tuk tan son ra, ilk uy gar lık 16

işa ret le ri ola rak, yol lar ve ker van lar bu böl gey le bu kent mer kez le ri ara sın da iş ler. Uy gar lı ğa yol açan bü tün tek nik ler ve fi kir ler bu yol lar üze rin den Sü mer ve Mı sır a, da ha son ra adım adım Ku ze y e, Do ğu ya ve Ba tı ya ya yı lır. Ta ri hin bü tün ka nıt la rı, M.Ö 10000 le ri yak la şık ola rak te mel al dı ğı mız da, bin-iki bin yıl lık ara lar la bu böl ge den dört yö ne doğ ru bir ya yıl ma ve ye rel leş me nin ger çek leş ti ği ni gös ter mek te dir. Mi lat tan ön ce 6000 yıl la rın da baş la yan en ol gun ve ku rum laş mış ta rım ça ğı olan ve adı na Tel Xa laf Kül tü rü de nen bu aşa ma dan yak la şık iki bin yıl son ra, Sü mer ve Mı sır uy gar lı ğı nın ilk ipuç la rı boy ver me ye baş lar. M.Ö 4000-3000 yıl la rı, Sü mer in ve da ha son ra Mı sır ın doğ du ğu dö nem dir. Tüm uy gar lık de ğer le ri ve kül tür le ri, Yu ka rı Me zo po tam ya dan, To ros-zağ ros sisteminin iç ka vi sin den bu ra la ra ta şın mak ta dır. Sü mer ler de M.Ö 3000 ler de yük se len kent dev ri mi ve uy gar lı ğı, yak la şık bin yıl ara dan son ra, ilk ko lo ni le ri ni, ur la rı nı (Ur=Te pe lik yer de ku ru lan yer le şim ye ri, şe hir ler) Yu ka rı Me zo po tam ya ya, Yük sek Mem le ket e doğ ru yay mak ta dır. Ur fa, Har ran, Kar ga mış ve Sam sat, ta rih te bi li nen ilk önem li ko lo ni mer kez le ri dir. Ur fa nın ken di si te pe lik tir ve bir su ke na - 17

rın da ku rul mak ta dır. Ha lil Rah man gö lü bu kay nak tan oluş mak ta dır. Su ve rah met ay nı an la ma gel mek te dir. Ara la rın da öz deş lik var. Böy le lik le köy ça ğın dan kent ça ğı na ge çil miş ol mak ta dır. Do la yı sıy la Ur fa ve yö re si nin ya zı lı ta rih dö ne mi, yak la şık ola rak M.Ö 2000 ler den baş la mak ta ve gü nü mü ze ka dar gel mek te dir. Ta rih bun dan son ra da ha ra hat kro no lo ji leş ti ri le bi lir; ya ni za man di li mi ne da ya lı ola rak tes pit edi le bi lir. Dö nem dö nem ne yi ifa de et ti ği da ha ra hat açık la na bi lir. Ta rih, baş lan gı cın da giz li dir. Baş lan gı cı nı çö ze me yen le rin ta rih bil gi si, tüm fe la ket le rin ne de ni olan ce ha le tin de te me li dir. İn san lık için be şik du ru mu öy le ko lay göz ar dı edi le cek bir hu sus de ğil dir. Han gi in san ben be şik te bü yü tül me dim di ye bi lir ki? Eğer yok de ni li yor sa, o za man be şik li ği an la şıl ma dan ve hak kı ve ril me den, in san lı ğın da de ğe ri ve ger çe ği an la şı la maz. Bir ana bin ler ce yıl se ni be şik te bes le yip bü yü te cek, son ra da sen Bu be nim geç mi şim de ğil di ye cek sin; Ben kent ler de olu şan sı nıf lı top lu mun bir de ğe ri yim. Be ni yal nız bu il gi len di rir di ye cek sin! O za man bu, in san lık ta ri hi de ğil, sı nıf ta ri hi olur. Be şik lik dö ne mi, sa de ce bir ağ la ma ve ma ma is te me dö ne mi de ğil dir. İlk dil ve dü - 18

şün ce nin, ilk yü rü yü şün, do ğa nın ve top lu mun ta nın ma ya baş lan dı ğı dö nem dir. Tüm saf lı ğıy la, ez me den, sö mür me den, hır sız lık yap ma dan ve sa de ce eme ğe da ya na rak ya şa mın ta nın dı ğı ve böy le si ne oluş tu ğu bir dö nem dir. Coğ raf ya mız da ta ri hin böy le baş la dı ğı, özü nün bu ol du ğu ke sin dir. Do la yı sıy la in san lı ğın te mel de ğer ler le yük len me si ni ken di be şik li ği miz den baş lat mak doğ ru dur. İn san lı ğın te mel le ri nin biz de ol du ğu na kuş ku du yul ma ma sı ge rek ti ği ne de ke sin inanç lı ol ma mız ye rin de dir. Sı nıf lar ta ri hi da ha son ra ya zıl mış tır; şa hıs lar, ha ne dan lar, tan rı sal kim lik ler adı na ta rih ler ya zıl mış tır. Bu ta rih ler, doğ ru lar ye ri ne, ya la nın gi de rek çok yer kap la dı ğı ta rih ler dir. Bu na inan ma mak, ger çek ta ri he say gı mız dan ötü rü doğ ru dur. Ur fa ve ta rih kar şı laş tı rı lın ca, bu ger çek lik ve çe liş ki çar pı cı ve uya rı cı dır. Ur fa çev re le rin de ha len bu iki tarz ta rih ya pıl mak ta dır: Ger çek in san la rın emek le riy le ya rat tık la rı ta rih ile, ge lip bin bir bas kı, hi le ve ya lan la ya ra tı lan bu de ğer le rin üze ri ne ko nan la rın yaz dı ğı sah te ta rih. Bu yö re, en çok bu ta rih çe liş ki sin den do la yı bey ni ni aça ma mak ta dır. Çün kü sı nıf lı top lum la bey ni kül len di ril miş ve ki reç leş ti ril miş tir. Bu nu çöz me den, an la mak fi i li ni iş le te me yiz. 19

Ur fa de yin ce, çöz me miz ge re ken di ğer bir te mel kav ram kut sal lık tır. Ne dir kut sal lık? Bu ray la il gi si na sıl doğ muş tur? Kay na ğı mız yi ne Sü mer ler dir. Bu ke li me, Sü mer ce Ka u ta dan gel mek te ve gı da an la mı nı ta şı mak ta dır. Gı da, ta rım dan ve hay van cı lık tan el de edi len, ya rar lı olan her şey dir. Gı da, in san lı ğın baş lan gı cın da hep bü yü le yi ci kar şı lan mış tır. Çün kü in san lık onun la ya şa mı nı de vam et tir mek te dir. Ya şam dan da ha de ğer li bir nes ne ol ma dı ğı na gö re, onu müm kün kı lan gı da dan da da ha de ğer li bir nes ne ola maz. Tüm in san lık için en bü yük de ğer li lik arz eden her şey yü cel til mek te, ta bu laş tı rıl mak ta, ilah laş tı rıl mak ta, ya ni kut sal laş tı rıl mak ta dır. Kut sal lık, in san lı ğı sür dü ren en önem li şey le re, nes ne le re ya kış tı rı lan kim lik tir. İn san lı ğın sür dü rül me sin de gı da en de ğer li şey, nes ne ol du ğu na gö re, kut sal lı ğın ta ken di si ol ma sı son de re ce an la şı lır bir hu sus tur. Bu ra da da Sü mer de ha sı olup bi te ni iyi tes pit et miş ve ad lan dır mış tır. Ur fa da ve yö re sin de, kut sal lık, yay gın bir duy gu dur. Her ta raf kut sal lık lar la do lu dur. Bu hu sus şu an la ma gel mek te dir: Yö re nin her ta ra fın da gı da lar fış kır mak ta dır. Bu ra da bir ne vi gı da ta ri hi giz li dir. Giz li olan, ama öne min den ötü rü top lu mun ha fı za sın da sü rek li si lin mez iz 20

bı ra kan ve unu tul ma yan bir teh dit tir bu. Gı da lar ta ri hi, Kut sal Ur fa kav ra mı nın özü dür. Bu gı da lar la yal nız yö re in san la rı de ğil, tüm in san lık bes len di. Ha len bes le ni yor. Buğ day, ar pa, da rı, mer ci mek, üzüm, in cir ve da ha sı ra la nıp gi den gı da lis te miz den şim di bi le kim vaz ge çe bi lir? Sü mer le rin kut sal lık la eş tut tuk la rı, tan rı sal laş tır dık la rı, bay ra mı nı yap tık la rı bu gı da lar dır. Bun lar ken di le ri nin giz li ta rih le ri dir. Gı da nın te me lin de ne var? Emek var, ana eme ği var. Ya ra tı cı sı, bu luş çu su, ye tiş ti ri ci si odur. Kim bi lir, ilk ba şak la rı nı der le di ğin de na sıl se vin miş tir! Na sıl se vin me sin ki? İn san lık yal nız onun la nes li ni sür dür mek te dir. Bun dan da ha de ğer li iş, ey lem olur mu? Sa vaş la rın, iş ken ce le rin bu ra da işi olur mu? O sa de ce üret me ile uğ ra şı yor, onu ta nı yor; in san lı ğı onun la sür dü rü yor. İn san lı ğı da böy le an lı yor. Ana nın in san lı ğı, ka dı nın in san lı ğı bu an la ma ge li yor. Bu, kut sal in san lık an la mı na da ge len bir in san lık an la yı şı dır. Sü mer ler doğ ru de ğer len di ri yor lar. Gı da nın el de edil me sin de kul la nı lan en önem li araç lar da kut sal sa yı lı yor. Ça pa, sa ban, bal ta, öküz, bo ğa ve uza nıp gi den lis te ye kut sal lık at fe di li yor. Hep si nin bi rer tan rı sı bi le var. Tüm gı da lar ve gı da la rı el de et me ye ya ra yan top ra ğın, ha va nın, yağ mu run, gü ne şin, 21

rüz ga rın, ağ la rın, hay van la rın ken di le ri ya tan rı laş tı rı lı yor, ya da bir tan rıy la tem sil edi li yor. Kut sal lık kav ra mı mız ha bi re ge niş li yor. Hak lı dır da. Çün kü in san lık, bu gı da la rı ye tiş tir me nin yol ve yön tem le riy le bü yü tü lü yor, ge liş ti ri li yor ve sür dü rü lü yor. Dü nün hay va na ben ze yen av cı sı ve top la yı cı sın dan, üre ten in sa nı na ge çiş yap mak ko lay de ğil. Bu, ola ğa nüs tü ve bü yü le yi ci bir dev rim dir. Bu ger çek lik kut sa nı yor, tan rı laş tı rı lı yor. De mek ki, tan rı laş tı rıl ma nın te me lin de kut sal lık la ay nı an la ma ge len gı da var. Gı da tan rı la rı, ya rar la rın dan ötü rü, in sa nın kim lik ver di ği tan rı lar dır. Dost la rı gi bi, en ya kın la rı olan kim lik ler dir. He nüz in sa nı ez me yen, hep on la ra gı da olup ken di le ri ni su nan tan rı ça lar dö ne mi nin, do ğu ran ve bes le yen tan rı la rı dö ne mi dir. Kut sal lık, bu tan rı la ra mah sus olu yor. Ya ni en te mel gı da lar ger çe ği ne kut sal lık bah şe di li yor. Bu tan rı la rın ya la nı ve bas kı sı yok tur. Bu tan rı la rın ana sı da ana tan rı ça dır. Tan rı la rın ger çe ği ve ta ri hi böy le dir. Çok açık; te me lin de in san eme ği olan, en vaz ge çil mez ih ti yaç la rı gi de ren kut sal gı da la ra kim lik olan, öy le an lam ka za nan kut sal tan rı lar dır. Ur fa nın et ra fı bu kut sal lık lar la do lu ol du ğu için, tan rı sal lık lar la do lu sa yıl mış olu yor. Kut sal Ur fa nın ken di si böy le olu yor. 22

Da ha son ra Sü mer ler bu tan rı la rı al dı lar. Ra hip ta pı na ğın da sı nıf lı top lu mun tan rı la rı ha li ne ge tir di ler. Gök le re ta şı dı lar, an la şıl maz kıl dı lar. Vu ran, ce za lan dı ran, tu fan yağ dı ran tan rı lar ha li ne ge tir di ler. Bun lar, yük se len sı nı fın ken di si dir, bu sı nı fın ken di ni tan rı laş tır ma sı dır. Bu, ta ri hin ve in san lık bi lin ci nin ilk de fa en bü yük te ca vü ze, iş ga le uğ ra ma sı dır. Ya la nın, bas kı nın ve kö tü ka de rin ağ la rı nı ör me si nin baş lan gı cı dır. Ya la nın ve zul mün tan rı laş tı rıl ma sı nın baş lan gı cı dır. Hal bu ki ana tan rı ça nın tan rı la rı ya nı ba şın day dı lar. Üret ken ve dost idi ler. Bas kı ve ya la nı hiç bil mi yor lar dı. Ra hip ta pı nak la rın da, hem de ya zı lı ola rak ya lan cı ve ce za lan dı rı cı tan rı lar iş te böy le ya ra tı lıp gö ğe sa lın dı lar. On dan son ra da yü ce leş ti ril dik çe yü ce leş ti ril di ler. Abar tıl dı lar, dok san do kuz sı fat la yük len di ler. Bü yü yen, ce za lan dı ran, sö mü ren, ça lış ma dan gasp eden efen di ler sı nı fı ve onun men sup la rı böy le tan rı laş tı rıl dı lar. Sü mer ra hip le ri bu işi çok açık yap tı lar; ya ni yap tık la rı işin bu ol du ğu nu an la ma mız için, ka fa ka rış tı ran fel se fe ve bi li me baş vur ma dan, mi to lo jik ola rak söy len ti bi çi min de yap tı lar. Da ha son ra ege men sı nıf ku rum laş tık ça, dün ya be nim de dik çe, tan rı la rı da ezel den gel dik, ebe de gi di yo ruz ka tı na, un va nı na ka vu şa cak - 23

lar. Çün kü efen di ler, ke sin ve en bü yük ger çek tir! Tıp kı tan rı la rı nın ke sin ve en bü yük ger çek ol ma la rı gi bi; ken di le ri ni böy le kı lıp kö le le ri ne da yat ma la rı gi bi. Ur fa lı di ye bi li nen Hz. İb ra him in bu bü yük ve zor ba cı ya la na kar şı tav rı, an lam lı ve ger çek kut sal lık içe rik li dir. İb ra him, Bu put lar tan rı ola maz lar, en bü yü ğü en te mel le ri dir der. Nem rut yok de yin ce, O da şu nu söy ler: O za man ben put la rı kır ma dım, bü yük put kır dı. Nem rut u tu za ğa dü şür müş olur. Bu sa vaş ide o lo jik tir. Hal kın tan rı dü ze ni ile, kö le ci sı nı fın, Nem rut la rın tan rı dü ze ni ara sın da ça tış ma var dır. İb ra him in tek tan rı sı, hal kın var lı ğı nı ve bir li ği ni, da ha doğ ru su ka bi le le rin bir ve varol ma la rı nı ifa de eder. Put laş tı rıl mak tan kur tul ma sı, açık ya la nın gü cü ne kar şı bir ta vır dır. So yut ve ge nel leş miş bir tan rı kav ra mı, o dö nem için çok dü şün dü rü cü, bir leş ti ri ci ve iler le ti ci dir. Kut sal lık da ha do lay lı bir hal alı yor. Al lah a mah sus ola rak, kut sal lı ğın ala nı da ral tı lı yor. Ama yi ne de te me lin de hal kın bir li ği ve gü cü var. Ur fa nın bu ikin ci aşa ma da ki kut sal lık la rı na, sı nıf tan rı laş tır ma la rı na kar şı çı kan ham le si ne İb ra hi mi kut sal lık, pey gam ber sel kut sal lık de ni li yor. Dö ne mi ne gö re di ren me ci ve ile ri ci bir kut sal laş tır ma dır. 24

Bu, tan rı lar sa va şın da ger çe ğe da ha ya kın bir du ruş olu yor. Pey gam ber ler di ya rı ola rak Ur fa nın bu gü ne ka dar böy le anıl ma sı nın te me lin de, yi ne gı da nın ve eme ğin kut sal lı ğıy la, biz zat kut sal ke li me siy le ad lan dı rıl ma sı ya tı yor. Kut sal Ur fa, Pey gam ber ler di ya rı Ur fa de mek, ta rı mın gı da dü ze ni ne bağ la nan Ur fa de mek olu yor. Pey gam ber ler di ya rı Ur fa ad lan dır ma sı, bu kut sal lı ğa ken di ya lan cı sı nıf tan rı la rıy la sal dı ran Nem rut un tan rı dü ze ni ne kar şı baş kal dı ran, hal kın tan rı sal dü ze ni ni tem sil eden in san la ra, pey gam ber le re mer kez lik et me sin den ötü rü dür. Ta rih ve kut sal lık, Ur fa yö re sin de böy le iken, di ğer önem li kav ram olan la net ne de mek tir? Bir ki lit kav ram da la ne tin ken di si dir. Ur fa yı çö züm le mek, la ne ti çö züm le mek le ya kın dan bağ lan tı lı dır. Doğ ru ta ri hi ve kut sal lı ğı bo zan her şe ye la net de nil mek te dir. La net, ya lan cı ve zor ba nın sal dı rı sı dır. Eme ğe, eme ğin sa hip le ri ne hır sız lar ve zor ba la rın sal dı rı la rıy la la net li lik dö ne mi baş la mış olu yor. Eme ğin tüm ürün le ri ne, köy le re, kent le re, tar la la ra, ma bet le re sal dı ran la rın ey lem le ri ne la net li lik ya kış tı rı lı yor. Bu du rum sı nıf lı top lu ma ge çiş le ya kın dan bağ lan tı lı dır. İn san lı ğın o dö ne me ka dar ta nık 25

ol ma dı ğı iş gal le re, ce za lan dır ma la ra, ta la na, ya kıp yık ma ya, ya la nın ve zor ba lı ğın tüm ey lem le ri ne bu sı fat la kar şı lık ve ri li yor. La ne tin, kut sal lı ğın ter si ni ifa de et ti ği açık tır. Ur fa yö re sin de sı nıf lı top lu mun yük se li şi ile bir lik te, la net li lik te de pat la ma mey da na ge lir. Çün kü eme ğin ürün le ri gi de rek ço ğal mak ta ve zen gin lik art mak ta dır. O hal de sı nıf laş ma ve sal dı rı lar iç içe ger çek le şe cek tir. Bu yö re bir da ha ba şı nı sal dır gan dan, iş gal ci den ve ta lan cı dan kur ta ra ma ya cak tır. La net ba şı na ağı nı öre cek tir. Kut sal tö re nin, bay ra mın ye ri ni tra je di al mak ta dır. Kut sal lı ğın bay ram la rı bo zul mak ta, la net li li ğin yol aç tı ğı tra je di ler, ağıt lar, ez gi ler dö ne mi baş la mak ta dır. Ur fa yö re sin de ön ce le ri di ni mü zik, kut sal lı ğın se da la rı ge çer liy di. Hat ta dün ya da ilk di ni mü zi ğin mer ke zi de nil se, ye rin de dir. Uzun sü re de böy le de vam et miş tir. Ama la net li lik ça ğı baş la dı ğın da, bu mü zik de ye ri ni des ta na, ağı da, ez gi ye bı rak tı. Ur fa tür kü le ri de nen sü reç baş la dı. Tür kü nün al tın da, kut sal lı ğın mü zi ği yat mak ta dır. Bu nun da al tın da, in san lı ğa ilk de fa nes li ni gü ven için de ve bol gı da ile sür dür me im ka nı ve ren ta rım ve hay van cı lık dev ri mi yat mak ta dır. Kök lü Ur fa kül tü rün de mü zi ğin böy le bir te me li var dır. İn san lık gü ven li gı - 26

da el de et me gü cü nü ka za nın ca ne şe le ni yor, ses olu yor, tür kü do ğu yor. Ön ce kut sal lık la rı na, tan rı la rı na mü zik ya pı yor. Son ra la net li ye ez gi ile kar şı lık ve ri yor. Acı lı tür kü ler de mü zik ta ri hi ne ek len miş olu yor. Bu te mel kav ram la ra bağ lı, da ha bir çok kül tü rel kav ram üret mek müm kün dür. Rah met, zi ya ret, sa bır, kü für, dua, kah ra man, iba det, bay ram, ak ra ba lık, şey tan lık, ta pı nak vb. gi bi. Ta rım ve hay van cı lık dev ri mi nin kül tü rü de rin dir; tüm kı ta lar da, tüm dö nem ler de in san lı ğı et ki le miş tir. Sü mer le rin, bu ça ğı ya ra tan hal ka, sa ban cı lar an la mın da Ar yen ler, Yük sek Mem le ket li ler an la mın da Urar tu ; öküz, inek ve da var la rıy la bir lik te ha re ket eden ler an la mın da Gu ti de dik le ri ni bi li yo ruz. Tüm bu kav ram laş tır ma lar, Sü mer kö ken li ve Yu ka rı Me zo po tam ya lı la rı ifa de et mek te dir. Ta rih te bu kül tü re Hint-Av ru pa, da ha dar an lam da ise Ar yen kül - tü rü den mek te dir. Bu kül tür M.Ö 4000 yıl la rı na ka dar Bü yük Ok ya nus kı yı sın dan, Çin den At las Ok ya nu su na, Av ru pa nın son sı nı rı na ka dar ya yıl ma gü cü ne ulaş mış tır. Ar yen kül tü rün bu tür ya yıl ma sı nın tek mer kez den kay nak lı ol du ğu, ya pı lan ar ke o lo jik ka zı lar la her ge çen gün da ha da doğ ru la nan bir 27

or tak gö rüş ko nu mun da dır. Kent leş me ve sı nıf laş ma ta ri hi nin, Sü mer le re da ya lı ola rak, ter si ne bir bi çim de M.Ö 2000 ler de et ki li ol ma ya baş la dı ğı göz len mek te dir. On dan son ra ya zı lı ta rih sü re ci baş la mak ta dır. Ama ger çek olan ve en de rin ta rih, mer kez lik et ti ği ve on bin yıl dan faz la sü ren ta rım ça ğıy la, da ha ön ce le ri nin yüz bin ler ce yıl sü ren en ge liş kin top la yı cı lık ça ğı dır. Ya zı lı ta rih ye ni ve ağır lık lı ola rak sı nıf içe rik li dir. Bu, ger çek le ri önem li oran da çar pı tan, ege men le rin si ya sal ve ide o lo jik yük se li şi ni kut sal laş tı ran bir ta rih tir; ger çek kut sal lı ğı ve ta ri hi bo zan bir ne vi la net li lik ta ri hi dir. M.Ö 2000 le rin baş la rın da, Ba bil in ku ze yin de Amo rit kö ken li Asur lu lar, Yu ka rı Me zo po tam ya ve Ana do lu ti ca re ti nin et kin kav mi ola rak yük se lir. Şe hir le rin ha kim ol du ğu Aşa ğı Me zo po tam ya ile ta rım ve ma den ci li ğin ge liş ti ği Yu ka rı Me zo po tam ya ve Ana do lu ara sın da, Asur lu lar ti ca ret yo luy la bü yük güç ka za nır lar. Asur lu lar, M.Ö 1300 den M.Ö 600 le rin son la rı na ka dar ti ca ret ve si ya se tin ha kim gü cü dür. Ur fa, bu ti ca ret ve ta rı mın mer ke zin de ol mak la gi de rek önem ka za nır. Ta rım cı ve ma den ci Ar yen, kül tü rel kö ken li Hur ri ler ve de vam la rı olan Mi ta ni ler dö ne min de, Ur fa za man za man baş kent ro lü nü oy nar. Asur lu lar la Hur - 28

ri ler ara sın da el de ğiş ti rir; Mi ta ni le rin en önem li mer kez le rin den olur. Urar tu lar dö ne min de de bu öne mi ni sür dü rür. Bu dö nem ler de Hur ri ler, Asu ri ler ve Hi tit ler ara sın da sık sık ça tış ma la ra ve el de ğiş tir me le re uğ rar. Med ler den son ra Pers le rin ege men li ği ne ge çer. İs ken der dö ne min de He len ler le ta nı şır. M.Ö 100 ler den iti ba ren Ro ma ege men li ği ne gi rer. Yi ne bu dö nem de Ar yen ve Asur kö ken li Ab gar Dev le ti nin mer ke zi olur. Ro ma nın ye ri ne ge çen Bi zans ile bir lik te, Sa sa ni ler le ye ni ça tış ma dö ne min de el de ğiş tir me ler de vam eder. Hı ris ti yan lı ğın Asur lu lar, Er me ni ler ve Kürt ler ara sın da ge liş ti ği yer le rin ba şın da ge lir. Ur fa nın da ha ön ce le ri, M.Ö 1800 ler de, pey gam ber ön der lik li ha re ket le rin mer ke zi ol du ğu nu vur gu la mış tık. Özel lik le Asur kö ken li Nem rut ad lı kral la ra kar şı yer li ka bi le le rin di re ni şi ni tem sil eden pey gam ber ge le ne ği, Hz. İb ra him ile ta ri hi bir dö nem baş la tır. Bu ge le nek, özün de kö le ci sis te me kar şı öz gür lü ğü nü ko ru mak is te yen hal kın ve ka bi le le rin di re niş ge le ne ği dir; bu ge le ne ği tem sil eder. Ka bi le to tem ci li ğin den tek tan rı ya doğ ru ide o lo jik dö nü şüm, Sü mer mi to lo ji sin den de et ki le ne rek, tek tan rı lı din le rin ge li şi mi bi çi min de ev rim gös te rir. Pey gam ber ler esas ola rak bu ta ri hi ev rim sü re ci nin 29

ya ra tı cı sı ve tem sil ci si dir. Kıs mi bir öz gür lük yö nü var dır. Çı kış la rı, sı nıf laş ma ya tep ki dir. Dev let or ga ni zas yo nuy la da ğı nık ka bi le yö ne tim le ri ara sın da ki ara dö ne min ide o lo jik şe kil len me sin de baş et ki de bu lu nur lar. Ye ni güç le rin or ta ya çık ma sın da bu ge le ne ğin et ki si bü yük tür. M.Ö 1000 do lay la rın da ku ru lan ilk İb ra ni kral lı ğı bu et ki nin so nu cu dur. Tev rat ile ilk kut sal ki tap ha li ne ge len bu ge le nek, da ha son ra Es ki Ahit ola rak çok ge li şir. Esas ola rak Sü mer ve Mı sır a kar şı ka bi le le rin ba şı bo zuk ha re ket le ri ni di sip li ne et me ye ça lış mak ta dır. Hem Mı sır hem de Sü mer mi to lo ji si nin de rin et ki sin de dir. Bir ne vi bu kül tür le ri ka bi le ya pı sı na gö re dö nü şü me uğ rat mak ta dır. Mu sa ile İs ra il, ka vim di ni ne doğ ru ev ri me de vam eder. Hz. İsa ile sı nıf sal bö lün me ye uğ ra yan Ya hu di lik, Tev rat ve İn cil ve ya Es ki ve Ye ni Ahit di ye iki ye ay rı lır. Es ki Ahit, Ya hu di kav mi nin di ni ki ta bı iken; Ye ni Ahit olan İn cil, tüm ezi len in san lı ğın ki ta bı ola rak dü zen le nir ve id dia ka za nır. Ur fa bu dö nem de Hı ris ti yan lı ğın mer ke zi ha li ne ge lir. Ur fa yö re sin de baş la yan bu ide o lo jik ha re ke tin sa nıl dı ğın dan da ha da de rin lik li ol du ğu an la şıl mak ta dır. Bun da ko nu mu önem li rol oy na mak ta dır. Asur, Hi tit ve Mı sır dan eşit uzak lık ta olan yö re bir den ge ko nu mun da bu lun mak ta, 30

nis pi bir öz gür or ta mı ya şa mak ta dır. İm pa ra tor luk mer kez le ri nin tem sil ci le ri yer li halk kar şı sın da faz la güç lü de ğil dir. Ur fa bu an lam da M.Ö 2000 den son ra önem li bir ide o lo jik mer kez ro lü oy nar. Halk ya pı sı da bu na güç lü bir te mel su nar. Hem Ar yen hem de Amo rit kö ken li ka bi le ler ka rı şık ya şa mak ta dır. Bu gün bi le bu de mog ra fik ya pı sür mek te dir. Gü ne yin de Arap lar, ku ze yin de Kürt ler ola rak beş bin yıl dan be ri bir nü fus ha re ke ti nin sür dü ğü tes pit edil mek te dir. Da ha son ra bu de mog ra fik ya pı ya Er me ni ler ve Türk ler ka tı la cak lar dır. Hem coğ ra fi, hem de mog ra fik, hem de eko no mik ve ti ca ri açı dan çok cid di bir mer kez ol mak ta dır. Üç bü yük kö le ci mer ke ze kar şı, ya ni Ana do lu, Mı sır ve Sü mer kö le ci mer kez le ri ne kar şı tam or ta la rın da ve güç lü eko no mik, ti ca ri ve de mog ra fik ya pı sıy la, ye ni ide o lo ji ve si ya si ha re ke tin ze mi ni du ru mun da dır. Bu öz gün lü ğü nü de Pey gam ber ler Di ya rı Kut sal Ur fa adı al tın da ser gi li yor. Tüm yö re halk la rı nın kö le ci li ğe tep ki le ri, bu ide o lo jik çı kış ta güç lü bir yan kı ya yol açı yor. Hız la kit le sel le şe rek bir si ya sal ha re ket ha li ne ge li yor. İkin ci de re ce den dev let le rin do ğu şun da önem li rol oy nu yor. Ken di si za man za man dev let le rin mer ke zi olu yor. Bu ko nu mu nu 20. yüz yı lın ilk çey re ği ne ka dar sür dü rü yor. 31

Hı ris ti yan lık tan son ra, M.S 640 lar da İs la mi yet ile ta nı şı yor. İs la mi yet, fe o dal dö nem de bü yü yen ve ti ca ret le bir lik te güç ka za nan tüc car ve za na at kar lı ğın şe hir kül tü rü ne çok da ha kat kı da bu lu nu yor. Yö re de ku zey-gü ney, do ğu-ba tı ti ca ret yol la rı çok et kin dir. Ta rım ve hay van cı lı ğın da bin yıl lar dan be ri et kin li ği, güç lü bir mer kez ko nu mu nu sür dür me si ni müm kün kı lı yor. İs la mi yet ile bu mer kez ro lü ar ta rak de vam edi yor. M.S 1000 yıl la rı na ka dar Arap la rın ege men li ğin de ka lır ken, 990-1080 yıl la rı ara sın da Mer va ni Kürt le ri nin, da ha son ra Türk kö ken li Ar tu ko ğul la rı nın, 1200 ler de Kürt Ey yü bi Ha ne da nı nın, 1500 ler den son ra da Os man lı la rın ege men li ği ne gi ri yor. Halk ola rak Kürt ler ön plan da iken, es ki Asur ka lın tı sı Sür ya ni ler ile Er me ni ler, Arap lar ve Türk ler de yer le şik halk ha li ne ge li yor lar. Tüm di ni kül tür le rin ve et nik ya pı la rın bir mer ke zi ha lin de, bir koz mo po lit ya pı ser gi li yor. Bir kül tü rün tek ba şı na ha kim ol ma ma sı nın, kül tü rel ço ğul cu lu ğun bu du ru mu nun, ta ri hin en es ki dö ne mi ne da yan dı ğı göz len mek te dir. Ge nel de kut sal lık her dö ne min de ge çer li dir. Açık lan dı ğı gi bi, ta rım dev ri mi ve pey gam ber lik ide o lo ji si nin mer ke zi ko nu mun dan ile ri gel mek te dir. 32

Bu kı sa an la tım bi le, Ur fa ve ci va rı nın kar ma şık bir ta rih ya pı sı na sa hip ol du ğu nu gös ter mek te dir. Et nik ve di ni kül tü rün iç içe geç ti ği, özün de eko no mi ve ti ca re te da ya lı bir kül tür ege men dir. Ge niş kır sal ala nın da ta rım cı ve gö çe be, kıs men ti ca ret le uğ ra şan ka bi le ve aşi ret dü ze ni ege men iken, şe hir mer ke zin de di ni kül tür ve ti ca ret le uğ ra şan çok et nik ya pı lı bir nü fus ege men dir. Sü mer şe hir özel lik le ri ne ben ze yen bu du rum gü nü mü ze ka dar et ki li ol mak ta dır. Kö le ci dö ne min ege men le ri ola rak Nem rut la rı, fe o dal dö ne min ege men le ri ola rak mir, bey ve efen di le ri çok ta nı mış bir böl ge dir. Nem rut tan kal ma man cı nık la ate şe at ma ola yı, bu şid det li ide o lo jik ve eko no mik kö ken li sa va şı mın bir sim ge si ola rak an la şıl ma lı dır. Ken di kut sal lık la rı ve la net le riy le 20. yüz yı la böy le ge len Ur fa için ye ni an la tım kav ram la rı ge rek me mek te dir. Fa kat en çar pı cı dö nü şüm, kut sal lık la la net ara sın da ge liş miş gö rün mek te dir. Ha len kut sal lık ta çok di re nen Ur fa kül tü rün de, as lın da en bü yük iha ne ti kut sal lı ğın ye di ği an la şıl mak ta dır. Kö le ci ve fe o dal zor ba lık la ya lan dü ze ni, kut sal lı ğın içi ni bo şalt mış tır. Bu yü ce ve çok bü yük an lam yük lü kav ram, ege men ve sö mü rü cü ka rak ter le ri sü rek li ge liş me gös te ren la net li le rin iş ga li ne uğ ra mış tır. Ters - 33

yüz edil miş bir du rum doğ mak ta dır. Kut sal lı ğın ger çek içe ri ği la net li ler ola rak dam ga la nır ken, ger çek la net li ler de kut sal lık sı fa tı na bü rün mek te dir. Eme ğin sa hip le ri la net li ko nu ma dü şü rü lür ken, Nem rut la rın ar dıl la rı kut sal lık pos tu na sım sı kı ya pış mak ta dır lar. Ken tin içi ve taş ra lı iş bir lik çi le ri, bin ler ce yıl dır ger çek kut sal lık de ğer le ri ne ve sa hip le ri ne kar şı ha in bir it ti fa kı kur muş bu lun mak ta dır. Bu it ti fa kı iyi çö züm le mek ge re kir. Bu it ti fak çö züm len me dik çe, Ur fa ve yö re si nin gör kem li geç miş in san lı ğıy la, tüm kut sal lıkla rıy la, pey gam ber le riy le ve on la rın sa yı sız iz le yi ci le riy le bu luş ma sı müm kün ol ma ya cak tır. Kut sal lık düş man la rı, kut sal lık pos tu al tın da eme ğe ve halk la ra kar şı na sıl bir iha net için de dir ler? Sü mer ler den be ri bu oyun na sıl sü rüp gel mek te dir? Bu nun ipuç la rı nı ver me ye ça lış tık. Bun lar git tik çe mar ji nal du ru ma düş müş ha in ke sim dir. İha ne ti hem et nik kö ken li halk grup la rı na, ya ni emek çi le re, hem de kut sal lık la yük lü kül tü re kar şı iş le mek te dir ler. Tüm güç le ri; kö le ci mer kez ler le kur duk la rı iş bir li ği dir, bas kı ve iş ken ce yön tem le ri dir, man cı nık la ate şe at ma teh di di dir. Bu gü cü, ide o lo jik özü bo şal tıp, bi çi mi ni ka fa la ra ge çir me le rin den al mak ta dır lar. Bun la rın ke sin lik le ne ana tan rı ça di niy le, ne İb - 34

ra him in di niy le hiç bir iliş ki si yok tur. Di ni hiç ta nı maz lar. Bun lar di ni bir kor kut ma ara cı ha li ne ge tir miş ler dir. Sü mer ra hip le rin den da ha teh li ke li sah te tan rı lar pe şin de dir ler. En çok din, tan rı adı nı ağız la rı na alır lar, ama bu nun la ta rih sel iha net le ri ni giz le mek is ter ler. Ur fa ve din iliş ki le ri baş lı ba şı na bir in ce le me ko nu su ol ma lı dır. Ra hat lık la şu nu be lirt me li yim: Kut sal ger çek ler o ka dar iha ne te uğ ra mış tır ki, bu din dar ken ti ön ce lik le bu sah te din dar lar dan arın dır mak ge re kir. Di ne bu ka dar iha ne te ye ter den me li, Sü mer ra hip ler dü ze ni ne son ve ri le bil me li dir. Bi linç li olup ol ma ma la rı hiç önem li de ğil dir. Bu kat mer leş miş bir du rum dur, en güç lü bir hal ka dır. Mer kez ve taş ra lı iş bir lik çi le ri, ağa, mir, re is ve şeyh ka lın tı la rı, bu in san lık be şi ğin de ar tık bi rer ze hir li ak rep gi bi ze hir üret mek te dir ler. Ze hir le dik le ri ye ter ol ma lı dır. Bun lar yö re nin o gü ze lim hal kı na ve kül tü rü ne hiç bir şey ver me dik le ri gi bi, sü rek li inkar için de dir ler. Bin yıl lar dır sü rek li ye dik le ri hal de, hiç bir şey ve re mez du rum da dır lar. Ur fa nın çok lez zet li gı da la rı nı kö le ci mer kez le re hep he di ye eder ler. Şim di uçak lar la bü tün dün ya ya da pa ket li yor lar. Ama Ur fa ve yö re si ilik le ri ne ka dar yok sul, aç ve iş siz dir. Dün ya nın en es ki ve en ve rim li top rak - 35

la rın da bu du rum ya şan mak ta dır. Dil le rin, kül tür le rin en ge liş ti ği yer de, hal kın di li ve kül tü rü ta nın maz ve ifa de edil mez hal de dir. Ama ha in le ri bül bül gi bi ko nu şur ve yoz lu ğun kül tü rel şam pi yon lu ğu nu ya par lar. Tan rı la rın, tan rı ça la rın ses le ri ni, mü zi ği ni, tra je di ve ez gi le ri ni ucuz pi ya sa lık me ta araç la rı ha li ne ge ti rir ler. İha net şiş tik çe şiş miş, zen gin leş tik çe zen gin leş miş tir. Halk, yok sul ve dil siz düş tük çe düş müş tür. Ur fa yö re sin de bu çe liş ki en had saf ha da ve kat mer li bir özel li ğe sa hip tir. Hal kın ken di öz var lı ğı na ya ban cı lı ğı en ka ran lık bir aşa ma da dır. Ta ri hin baş lan gı cın da ki kut sal lık ve la ne tin an la mı ter si ne çev ril miş tir. Ta rih ge li şi min baş lan gı cı ola rak de ğil, ter si ne gi di şin so nu na da yan mış; kut sal lık la ne tin ye ri ne, la net de kut sal lı ğın ro lü ne geç miş tir. Bu çe liş ki 20. yüz yıl la bir lik te da ha da kat mer le şe rek sü re cek tir. Ade ta boy dan bo ya bir la net li yüz yıl ola rak ken di ni tüm ya şam gö ze nek le ri üze ri ne ka pa ta cak tır Fe o dal Os man lı İm pa ra tor lu ğu nun çö kü şü ile bir lik te, Türk ler, Mus ta fa Ke mal Ata türk ön der li ğin de ulu sal kur tu luş la bir lik te Tür ki ye Cum hu ri ye ti nin ku ru lu şu na yö nel miş ler dir. Ur fa nın Kürt le ri bu sü re ci des tek le miş tir. Kürt ler bir bü tün ola rak ulu sal kur tu luş ve 36

cum hu ri ye tin ku ru lu şu na stra te jik öğe ola rak ka tıl mış lar dır. Ur fa nın bun da ki pa yı kah ra man lık ola rak ödül len di ril miş tir. Fa kat is yan la rın da et ki siy le, cum hu ri ye tin olum lu yan sı ma sı gö rül me miş; bun dan is ti fa de eden Sü mer ler den kal ma iş bir lik çi blok ken di ne yer ara mış ve bul muş tur. Her han gi cum hu ri yet çi bir de ğer le ala ka sı ol ma yan kul re ji mi nin ya mak çı la rı, ta rih sel tec rü be le riy le, 20. yüz yı lın hiç bir ulu sal de mok ra tik de ğe ri ne bağ lı lık ve say gı duy ma dan, ye rel ha in ege men blok ola rak iş le ri ni iyi yü rüt müş ler dir. Cum hu ri ye tin hiç bir ay dın lan ma sıy la iliş ki le ri yok tur. Kut sal lık mas ke si ne bü rü ne rek, fe o da li te den bi le da ha ge ri, inkarcı ve mar ji nal bir ki şi lik le çı kar şe be ke si ni kent te ve taş ra da yü rüt müş ler dir. Hal kın hem et nik, hem sos yal ya pı sı ile ri bir açı lı ma dö nü şe me miş tir. Es ki el bi se ken di si ni da ha da sık mış tır. Gı da lar ül ke sin de en yok sul ke sim ha li ne gel miş tir. En zen gin kül tür için de en de rin bir boş luk içi ne dü şü rül müş tür. 20. yüz yı lın son çey re ğin de, bir kez da ha ade ta ye ni len miş bir pey gam ber ge le ne ği ne uğ ra mak san ki ka der ol muş tur. PKK nin Ur fa çı kı şı na gel miş bu lu nu yo ruz. PKK nin te me li Baş kent An ka ra da atıl mış gi bi gö rü nür. Hal bu ki çağ daş ulu sal cı lık ve sos - 37

ya lizm den bol bol bah se di lir. Ben zer le ri gi bi ol ma ya ça lı şı lır. Ni ha yet kan da dö kü lür. PKK ko nu sun da kap sam lı de ğer len dir me le rim ol muş tur. Son de ğer len dir me le ri İm ra lı du ruş ma la rın da yap ma ya ça lış tım. Tek rar la ma mın faz la an la mı yok tur. Ama il gi mi çe ken bo yu tu olan, Ur fa nın ta rih sel ve so mut ger çek li ğiy le ne tür iliş ki si var dır? bi çi min de bir so ru yu ken di me sık ça sor mak tan ge ri ka la mı yo rum. PKK nin ku ru cu su ola rak, Ur fa nın en uç nok ta sın da, ku ze yin de, Fı rat a ya kın Ömer li kö yün den bi ri si ol mak na sıl bir et ki ye yol aç mış ola bi lir? Ge çer li olan köy kül tü rü mü, Ur fa kül tü rü mü, yok sa da ha ev ren sel de ğer ler mi dir? İd dia edil di ği gi bi, çağ daş bir ha re ket ol ma yı ba şar dı mı? Ge ri ye dö nüp bak tı ğım da, ken di pra ti ği me esas dam ga sı nı vu ran ger çek li ğin, pey gam ber li ğin ye ni len miş, gün cel leş miş bi çi mi ol du ğu da ha ağır lık ka zan mak ta dır. Be nim, do la yı sıy la PKK nin 20. yüz yıl la faz la il gi si yok tur. Şek len, söz cük dü ze yin de, laf ol sun di ye yüz yıl la iliş ki ku rul muş gi bi ol mak ta dır. Ki şi ola rak, 20. yüz yı lın ru hu na, ki şi li ği ne ta bii eğer böy le bir şey var sa hiç ulaş ma dı ğı mı, an la yıp özüm se ye me di ği mi söy le me li yim. Do la yı sıy la Tür ki ye Cum hu ri ye ti ni, Av ru pa yı, SSCB yi o dö nem 38

için an lam lan dı ra cak bir ko num dan hay li uzak bu lu nul mak ta dır. Uy gar gi bi gö zü kül mek te dir. El bi se le ri bi raz gi yil miş tir. Ama ru hun dan, bi lin cin den ha ber siz ve uzak olun du ğu açık tır. Da ha da il gin ci, aşı lan fe o dal dün ya yı da an la mış, özüm se miş ol mak tan uza ğım. O kül tü rün de hiç bir özel li ği an lam bul muş de ğil dir. Ku ru lan ye ni dün ya ile öz de hiç bir iliş ki ge liş mi yor; aşı lan fe o dal çağ dan da hiç bir şey an la mış de ği lim. Tek ba şı na kal mış bir ço cuk tum. İşin ga rip ta ra fı ai le, köy ve okul için de de du rum ay nıy dı. Öğ re ni len ana, ba ba isim le ri; kar deş, ka dın, er kek, öğ ret men, ak ra ba kav ram la rı da ha çok söz cük dü ze yin de tek rar la nı yordu. Şu or ta ya çı kı yor: Bu dün ya dan ga li ba hiç bir şey an la ma ya ca ğım. Öğ ret mek is te dik le ri ni an la ma ye te ne ği ni pek gös te re me ye ce ğim. Fa kat gö rü nüş te ben zer le ri gi bi olun ma ya ça lı şı lı yor. En iyi ney se, ona say gı du yu lu yor. Ama yi ne öz den yok sun luk esas tır. PKK de ben zer le ri gi bi ku rul sun, iş yap sın di ye, ge re ken ça bay la ku ru lu yor, ge liş ti ri li yor. Hat ta dün ya nın en dik kat çe ken ör gü tü ha li ne ge li yor. Hep si ade ta yüz yı lın ha tı rı için ya pı lı yor. İş cid di ye bi nin ce, ya şa mın en aman sız sı nır la rı na da ya nın ca, bu ger çek li ğin ça tal laş ma ya uğ ra ya ca ğı bel li olu yor du. 39

20. yüz yı lın son la rın da her kes adam akıl lı ken di PKK si ro lü nü oy nu yor du. So mut lar olan ca ağır lı ğıy la ken di ni his set ti ri yor du. Tek kal dı ğı mı, da ha doğ ru su baş lan gıç ta ki ve her za man ki tel ki ni ve yal nız lı ğı mı de rin den bir kez da ha du yu yor dum. Yal nız ada mın çağ la rın dı şın da, ama tüm çağ lar la ol ma gi bi bir özel li ği ni di le ge tir dim. Bu nu an la dı ğı mı be lirt tim. Yü cel me sü re ci ne gi ren le rin bu özel li ğe ya kın laş tık la rı nı bi li yo rum. Bu lun du ğun çağ dan ve za man dan ne ka dar ko par san, o ka dar bü tün za man la rın içi ne uza nır sın. PKK nin so mu tun da bu nu ya şa dım. Bu nun müt hiş bir okul ol du ğu ke sin dir. Ay rı lık çı ve şid det yan lı sı gi bi özel lik le ri ni ka bul et me mek ka dar, iç ten bu yön lü ar zu ve eği lim le ri min ge liş me di ği ni iyi bi li yo rum. En çok is te nen ve ar zu edi len, her şe yin öz gür ce tar tı şıl ma sı ve ka bul edi len so nu cun uy gu la ma ya dö kül me siy di. Bu ho şu ma gi di yor du. Ey lem he de fim de bu hu su su hep gö zet le dim. Bir mu ha tap arı yo rum der ken, bu nu kas te di yor dum. Türk ger çek li ği nin, ka pan mış ol du ğu du rum dan ötü rü, di ya lo ga ge çe bi le ce ği ne hiç ih ti mal ver mi yor dum. Özal dö ne mi ve son ra ki dö nem de bu na ben zer yak la şım la ra bir tür lü ina na ma dım. An la yın ca ya ka dar ey lem 40

an la yı şı nın bu yö nü de önem li dir. Di ğer id di a lar şek li ol mak tan öte ye rol oy na ya maz. İm ra lı sü re ci ni yo rum la mak için bü yük ça ba har cı yo rum. De ni le bi lir ki, an la yış ta ete ke mi ğe bü rü ne rek en de rin leş ti ğim dö nem dir. Ev ren den bir bö ce ğe ka dar her şe yi ol du ğu gi bi an la ma ye te ne ği min ge liş me si ni önem li bu lu yo rum. Hat ta en bü yük sa va şın an la yı şı de rin leş tir mek, tüm eş ya nın özün de ki dü ze ni bir çır pı da kav ra ya cak dü ze ye gel mek ol du ğu nun ta ma men far kın da yım. Bu nu PKK ye yan sıt mak is te dim. So nu na ka dar, yal nız Tür ki ye nin ül ke sel ve si ya sal bü tün lü ğüy le de ğil, tüm kom şu halk lar ve ül ke ler le bir lik te, iğ ne ucu ka dar ola na ğı var sa, ya sa la rın ru hu na uy gun bir lik te li ğin, ka za nı la cak en bü yük sa vaş tan da ha de ğer li ola bi le ce ği ni ve ter ci he şa yan ol du ğu nu da be lirt tim, öner dim. Ye ter ki her kes, tüm ta raf lar hu ku kun ev ren sel kav ram la rı na bağ lı ol ma gü cü nü gös ter sin ler. Bu sağ lan dık tan son ra, tüm halk lar ve ül ke ler le bir lik, ide a li min ken di si dir. Bu tu tu ma te red düt süz yö nel dim. Meş ru sa vun ma ya her za man ina nı rım. Bu nun bir do ğa ya sa sı ol du ğu na da ik na ol mu şum. Sal dır gan lık do ğa da ol sa da, esas olan, var lık la rın do ğal olu şum ya sa la rı dır. Meş ru sa vun ma bu an la ma ge li yor. Bir ki şi nin bi le 41

bu an lam da dün ya ya kar şı ba şa rı lı meş ru sa vun ma ya pa bi le ce ğin den kuş ku duy mam. Bu ra da ge çer li olan, kar şı güç le rin fi zi ki ağır lı ğı de ğil, ge li şi min özün de ki ya sa dır. Do la yı sıy la PKK nin şu an ki meş ru sa vun ma du ru mu ke sin ge rek li dir. Ev ren sel hu kuk dü ze ni ne ve öz gür bir li ğe yol açı lın ca ya ka dar, bu nun her ke se, tüm kom şu halk la ra ve böl ge ye ge rek li ol du ğu na ina nı yo rum. Bun dan son ra sı il gi li dev le tin ala ca ğı tav ra bağ lı ola cak tır. Sal dı rı lar meş ru sa vun ma yı zor lar sa, bu, şid det or ta mı nın ge liş me si ne yol aça cak tır. Meş ru sa vun ma ya sal dı rıy la yö nel mek dev le te hiç bir şey ka zan dır maz, ama meş ru sa vun ma da ki le ri güç len di rir. En doğ ru tu tum, tam de mok ra tik leş me ye ka pı yı açık bı rak mak ve tüm so run la rın de mok ra tik uz laş ma ile çö zü mün den ya na ta vır al mak tır. Sü rek li bir meş ru sa vun ma nın ger gin li ğe yol aça ca ğı ve bek len me dik du rum lar kar şı sın da sa kın ca lı du rum la rı be ra be rin de ge ti re ce ği an la şı lır dır. PKK nin geç miş ey lem an la yı şı ve uy gu la ma la rı na şid det li eleş ti ri le ri mi be lirt tim. Meş ru sa vun ma çiz gi si ne çek me ye ça lış tım. Ama is te di ğim gi bi ba şa rı lı ola ma dı ğı mı be lirt me li yim. Şid det ko nu sun da var dı ğım so nuç, ya şam 42