Uluslararasi Çah ma Örgütü (ILO) Cenevre. ifgücü Piyasasi. Kurallarmin. Savunusu. Geli^mekte Olan Dünyada. Adaleti Saglamak.

m Uluslararasi Çah ma Örgütü (ILO) Cenevre ifgücü Piyasasi Kurallarmin Savunusu Geli^mekte Olan Dünyada Adaleti Saglamak LÆ Editörler Janine Berg ve David Kucera

íçgücü Piyasasi Kurallarinm Savunusu mi EFÍL YAYINEVi

Uluslararasi Çalisma Örgütü Uluslararasi Çalisma Örgütü (ILO) 1919 yilinda toplumsal adaleti geli tirmek amaciyla evrensel ve uzun soluklu bir bari ortamma katkida bulunmak üzere kurulmu tur. Örgütün üç ana guruptan olu an yapisi, Idari Orgam nm hükümet temsilcileri ile i veren ve i çi örgütleri temsilcilerini bünyesinde bulundurmasi açismdan, Birle mi Milletlere bagli kurumlar arasmda benzeri bulunmayan, kendine özgü bir nitelige sahiptir. Bünyesinde bulunan bu üç destek grubu, hem toplumsal ve i çi sorunlarini görü mek üzere her yil bir araya gelen bir dünya forumu olan Uluslararasi Çah ma Konferansi nda, hem de ILO nun finanse ettigi bölgesel ve diger toplantilarda faal katihmci olma özelligini ta imaktadir. Geçen yillar boyunca ILO, üye ülkelerin uluslararasi i çi - i veren sözle - me ve tavsiye kararlarim benimsemesi adina, örgütlenme özgürlügü, istihdam, toplumsal politika, çah ma ko ullari, toplumsal güvenlik, i çi - i veren ili kileri ve i yönetimine dair büyük ôlçüde riayet edilen uluslararasi kurallar dizisi yayinlami tir. ILO, kirktan fazla ülkede, üye devletlere ofis agi ve çok disiplinli ekipler aracihgiyla uzman tavsiyesi ve teknik yardim saglamaktadir. Saglanan bu destek kapsammda, i çi haklan ve í çi - i veren ili kileri dani manhgi, istihdam destegi, küçük çapta i geli tirme egitimi, proje yönetimi, toplumsal güvenlik, i yeri güvenligi ve çah ma ko ullarma dair talimatlar, i gücü istatistiklerinin toplanmasi - yayilmasi ve i çi egitimi yer almaktadir.

i gücü Piyasasi Kurallarmin Savunusu Geliçmekte Oían Dünyada Adaleti Saglamak Editörler Janine Berg ve David Kucera Çevirmen Berke Eri en

I GUCU PIYASASI KURALLARININ SAVUNUSU Genei Yayin Nu. : 102 ISBN: 978-605-4334-68-1 1. Basim, Mart 2010 Bu çali manin orjlnal baskisi Uluslararasi Çali ma Örgütü, Cenevre tarafmdan In defence of labour market Institutions. Cultivating justice in the developing world adiyla yayimlanmiçtir. Copyright 2008. Uluslararasi Çaliçma Örgütü içgücü Piyasasi Kurallannin Savunusu Geliçmekte Oían Dünyada Adaleti Saglamak 2011, Efll Yaymevi izin almarak çevrilmiç ve yayimlanmi tir. Birle mi Millet uygulamalannda da oldugu gibi ILO yayinlanndaki ifadeler ve herhangi bir ülke, böige veya toprak veya bunlarin yöneticileri veya sinirlarina iliçkin burada gösterilerilenler Uluslararasi Çali ma Örgütünün görü lerini yansitmamaktadir. Araçtirmalar ve diger yazilarda sunulan gorüçler tamamen yazarlanna aittir ve bunlarm yayimlanmasi Uluslararasi Çahçma Örgütü adma burada fade edilen görü lerln onaylandigi anlamma gelmez. Firma adían, tlcarl ürünler veya süreçlere yapilan atiflar Uluslararasi Çaliçma Örgütü adma bunlarin onaylandigim anlamma gelmedigi gib! herhangi bir firma, tlcarl ürün veya süreçten söz edilmemesl bunlarm onaylanmadigi anlamma da gelmez. EFLATUN Basim Dagitim Yaymcilik Dani manlik Yatirim ve Tic, Ltd, ti. 2011 Efil 2011 Bu kitabin tüm haklan saklidir. Flerhangi bir ekll ya da yöntemle çogaltilamaz. Sertiflka Nu.: 13714 Sayfa Tasannm: Türkan Sari Kapagi Düzenleyen: Zehra Yildirim Baski ve Gilt: Firat Ofset EFÍL YAYINEVi EFLATUN Basim Dagitim Yaymcilik Dani manlik Yatirim ve Tic, Ltd, ti. Ahmet Rasim Sokak 18/2 Çankaya/Ankara, Türklye Tel : ( + 90) 312 442 52 10 GSM : ( + 90) 541 232 00 96 Faks : (+90) 312 442 52 12 www.efilyayinevi.com

Eger huzur istiyorsamz, adaleti saglayin ILO slogam

içindekiler Tablolar ve Çekiller Listesi xi Teçekkür xiü Emegi Geçenler Hakkinda Notlar xv 1 Giriç i Janine Berg ve David Kucera 1.1 Içgücü piyasasinda esneklik tartiçmasi 1 1.2 Kitapta yer alan bölümlere genel bir bakiç 4 2 Geliçen Dünyada Çahçma Kurallari: Tarihsel ve Kuramsal Bakiç Açdan 9 Janine Berg ve David Kucera 2.1 Giriç 9 2.2 Çahçma kurallari ne içe yarar? 11 2.3 Çahçma standartlarinm tarihi ve ILO 15 2.4 Uluslararasi çahçma standartlari: Amaca uygun mu? 19 2.5 îçgücü piyasasi esnekligi tartiçmasi 21 2.6 Sonuç 26 3 içgücü Piyasasina Yonelik Düzenlemelerin Ôlçümü: Çaliçma Saatleri Katiligi Üzerine Kavramsal ve Yontemsel Sorular 31 Sangheon Lee ve Deirdre McCann 3.1 Giriç 31 3.2 Göstergelerin Incelenmesi 33 3.3 Çaliçma zamam katihgim ôlçme konusundaki yontemsel ve kavramsal sorular 36 3.4 Yasal metinler ve gerçek saatler: de jure ve defacto 43 3.5 Sonuçlarm yorumu 55 4 Genel Beceri Egitimi Kurumlan ve Finansmam: Afrika Örnegi...6l Irmgard Nübler 4.1 Giriç 61 4.2 Firma ve iççinin stratejik karan: bir güven oyunu 62 vii

viii ifgücü Piyasasi Kurallarmm Savunusu 4.3 Afrika örnegi 67 4.4 Sonuç 71 5 içsizlik Sigortasmm Kökenleri: Geliçmekte Olan Ülkeler için Çikanlacak Dersler 76 Janine Berg ve Matthew Salerno 5.1 Giriç 76 5.2 íçsizligi tazmin etmenin farkli yollari 77 5.3 íçsizlik sigortasmm kökenleri 79 5.4 íçsizlik sigortasi geliçmekte olan ülkeler için uygun mudur? 86 5.5 íçsizlik sigortasi dogru bir yaklaçim mi? 90 5.6 Sonuçlar 91 6 Asgari Ücret Tespit Düzenlemelerinin Canlanmasi 95 François Eyraud ve Catherine Saget 6.1 Giriç 95 6.2 Asgari ücret tespit düzenlemeleri 96 6.3 Asgari ücret ve toplu i$ sôzleçmesi 97 6.4 Asgari ücret ve yoksulluk 101 6.5 Herhangi bir ücret koruma yöntemi olmayan iççiler 102 6.6 Asgari ücret ve ücret eçitsizligi 105 6.7 Asgari ücret ve istihdam 106 6.8 Sonuç 110 7 îçgücü Talep Fonksiyonu Ücretler ve îstihdam Konusunda Ne Söyler? Filipin Örnegi 113 Jesus Felipe ve J.S.L. McCombie 7.1 Giriç 113 7.2 íçgücü talep esnekliginin sapmasi 116 7.3 Daba tutumlu bir yorum 118 7.4 Asgari ücretler Filipinlerde içsizlige neden oluyor mu? 121 7.5 Filipinlere iliçkin içgücü talep fonksiyonu 127 7.6 Filipinlerde asgari ücret oranmdaki artillar ortalama ücret oramnda artiça neden olur mu? 131 7.7 Sonuçlar 132 8 Sendikalann Etkisi: Ekonomistler Ne Diyor? 144 Zafiris Tzannatos 8.1 Giriç 144 8.2 Tango için üç kiçi gerekir: íççiler, iyverenler ve devlet 145 8.3 Ampirik kamt: mikro iktisadi 152

Içindekiler ix 8.4 Ampirik kamt: makro iktisadi 163 8.5 Özet ve sonuçlar 171 9 Latin Amerika da Çahçma Standartlan ve Kayit Di i istihdam...l84 Rossana Galli ve David Kucera 9.1 Giriç 184 9.2 Latin Amerika ya iliçkin önceki ampirik kamtlar 187 9.3 Istihdam verilerinin tammlamalari, kaynaklari ve gözden geçirilmesi 190 9.4 Çahçma standartlan ve kayitli ve kayit di i istihdam 192 9.5 Sonsöz 204 10 Kayit Di$i îçgücünün Yasal Belirleyici Ögeleri 210 José Luis Daza Pérez 10.1 Giriç 210 10.2 Kayit diçi içgücü kavramlari ve tammlari 211 10.3 íçgücünün yasal çerçevesi: kapsamlari, istisnalari ve muafiyetleri konusundaki iç mevzuatimn etki alam gerçegi 214 10.4 Ülkelerin kayit diçiliga karçi tutumu 220 10.5 Sonuç: iççileri ve kayit diçi faaliyetleri kayitli ekonomi içerisinde dâhil etmeye yönelik politikalar 222 11 Latin Amerika içgücü Reformlari: Yasa, Reform ve Uygulamadaki Etkisi 224 Maria Luz Vega Ruiz 11.1 Giriç 224 11.2 îç iliçkilerinde yapilan ana degiçiklikler 229 11.3 Toplu iç iliçkilerine yapilan baçlica ekler 239 11.4 Sonuçlar 243 Kaynakça 251 Dizin 269

Tablolar ve Çekiller Listes! Tablolar 3.1 Saat Katiligi Endeksi (RHI), ILO standartlan ve ulusal yasalar 40 3.2 Çah ma süresine ili kin uluslararasi standartlar ve Dünya Bankasi Saat Katiligi Endeksi 41 3.3(a) Yasal saatler, gozlem oram ve çah ma saati düzenleme 48 3.3(b) Yasal saatler, gozlem ve çali ma saati düzenlemesi endeksi 50 3.4 Resmi ve kayit di i istihdam için çali ma saatleri (temel: toplam ortalama saat = 100.0) 54 4.1 Togo da çiraklik ücreti 68 5.1 I sizlige ili kin yasal düzenlemeler 84 5.2 Ilk i sizlik sigortasi sistemlerinin özellikleri 85 6.1 Asgan ücret sabitleme prosedürleri 98 6.2 Asgari ücret esas mevzuatindan çikanlmi i çi kategorileri 104 6.3 Amerika Birle ik Devletleri nde gençler arasinda istihdamda yüzde 10 luk asgari ücret artifinm etkisi, 1954-1979 (yüzde) 107 6.4 Geligmekte olan belirli ülkelerde asgari ücretin istihdama etkisi 108 7.1 î gücü fonksiyonunun, asgari ücret ve hesap ôzde liginin marjinal gelir hasilasi, Filipinler, 1980-2003 125 7.2! gücü talep fonksiyonu ve hesaplama ôzde ligi, Filipinler, 1980-2003 128 7.3 Asgari ücret oranmdaki arti larm ortalama ücret üzerindeki etkileri, Filipinler, 1980-2003 132 8.1 Sendikalarm etkilerini inceleyen çali malarda iktisadi verimlilige ili kin göstergeler 145 8.2 Pazarlik koordinasyonunun ôgeleri 148 8.3 Merkezi olmayan ücret belirlemelerindeki di etmenler 150 8.4 Pazarhk koordinasyonunun alternatif degerlerine dayamlarak olu turulan ülke dereceleri 164 9.1 Çali ma Standartlan Türleri 185 9.2 14 Latin Amerika ülkesinin tanm di i istihdam paylan ve i gücü piyasasi ve kalkinma gostergeleri, 1990-1997 193 9.3 14 Latin Amerika ülkesine ait tanm di i istihdam paylan ve i gücü piyasasi ve geligme gostergeleri korelasyon katsayilan (Pearson), 1990-1997 195 9.4 13 Latin Amerika ülkesine ait insan haklan endkesleri ile ki i ba i GSYH üzerinde istihdam paylan trend regrasyonlan, 1990-97 197 9.5 13 Latin Amerika ülkesine ait gecikmeli insan haklan endeksleri ile ki i ba i GSYH üzerinde istihdam paylan regresyonlan, 1990-1997 200 xi

xii ifgücü Piyasasi Kurallanmn Savunusu 9.6 13 Latin Amerika ülkesine ait ücret payi ile ki i ba i GSYH üzerinde istihdam paylarinin egilim regresyonlan, 1990-97 201 9.7 13 Latin Amerika ülkesine ait ücret payi ile ki i ba i GSYH üzerinde istihdam paylarinin egilim regresyonlan, 1990-97 202 Kutu 2.1 l gücü (Çah ma) Kurallan 12 Çekiller 2.1 I gücü (Çah ma) Kurallanmn Belirlenmesi 13 3.1 Haftalik olarak 48 saatten fazia çah an i çilerin oram (kadrolu çali anlann yüzdesi: agirliksiz ulusal ortalama) 34 3.2 Ki i ba ma GSMH ve yasal çah ma saatleri (toplam 138 ülke) 45 3.3 Gözlem oram ve gelirin yasal çali ma saat standartlanna göre durumu 51 3.4 Çah ma saati düzenleme endeksi ve milli gelir 52 4.1 Egitimde güven oyunu 64 4.2 Teminat egitim oyunu 66 5.1 Kanunun kabul edildigi yilda tanmda istihdam edilen i gücü yüzdesi, seçilmi ülkeler ve bölgeler 88 5.2 i sizlik sigortasi yasala tigmda ki i ba i GSYH, 2001 (ABD$) 89 5.3 Ifsizlik sigortasi olmayan seçilmi ülkelerde 2001 yih ki i ba i GSYH 90 7.1 i gücü payi, Filipinler, 1980-2003 126 7.2 Reel ortalama ve asgari ücret oranlan. Filipinler 1980-2003 126 7.3 Asgari ücretin ortalama ücrete oram. Filipinler 1980-2003 127 7.4 Sermayenin kullamm maliyeti ve kär oram. Filipinler. 1980-2003 130 9.1 14 Latin Amerika ülkesinin tanm di i istihdam paylan, 1990-97 191

Teçekkür ILO nun Bütünle me Politikasi Departmam ile Iktisat ve I gücü Piyasasi Analiz Departmani, 2005 yih Kasrni ayinda, Cenevre deki ILO genel merkezinde teknik personele yönelik, Geli mi Ulkelerde I gücü - I gücü Piyasasi Kurallan ve Istihdam konulu iki günlük bir seminer düzenledi. Seminerin amaci, hem i gücü piyasasi alanmda yürüttügümüz çali malan bir üst kademeye ta imak hem de i gücü piyasasimn ne kadar da kati ve esnemez olduguna dair süregelen tarti malari ifade etmek için geligmekte olan ülkelerde i gücü piyasasi kurallarinm istihdam etkisi üzerinde çah an personell bir araya getirmekti. ILO genel merkezinden gelen ve bahsi geçen alanda çah malanni sürdüren uzmanlara oldugu kadar, çahgmalarmi ba ka alanlarda sürdürüp seminere katilan diger uzmanlara, tarti ilan konular çerçevesinde gösterdikleri ilgi için minnettanz. Bu kitabin hazirlanmasinda katkida bulunanlara da aynca müte ekkiriz. Bu semineri düzenlemesi ve kitabi toparlamamiza destegi sebebiyle Peter Peek e ükranlanrmzi sunuyoruz. Aynca, seminere katihmi, konuya dair verdigi destek ve taslak bölümler hakkinda yaptigi degerli yorumlan için Peter Auer e de te ekkür ederiz. Seminer ve kitap; Küresellegmenin Toplumsal Boyutlan Hakkinda Dünya Komisyonu ve ILO nun Iktisat ve I gücü Piyasasi Analizi Departmani tarafmdan finanse edilmi tir. Duncan Campbell, Riswanul Islam, Peter Peek ve Peter Auer e maddi yardimlan için müte ekkiriz. Massachusetts - Lowell Universitesi nden Profesor Chris Tilly nin detayh incelemesi, metnin tamamlanmasinda büyük bir roi oynami tir. Aynca, Sukti Dasgupta ve Gyorgy Sziraczki ye taslagin geli tirilmesindeki degerli yorumlan ve ônerileri için te ekkür ederiz. Umariz yorumlanmn hakkim vermi izdir. Son olarak, ILO editörü Charlotte Beauchamp a da bu kitaba verdigi arahksiz destegi için te ekkür ederiz. Aym zamanda, kendisi ile çali manin bizim için büyük bir zevk oldugunu da belirtmek isteriz. Charlotte, metni birçok kez okudu ve metnin düzeltilmesi için ögüt ve ônerilerde bulundu. Meslekta lanmiz Alison Irvine ve Lauren Elsaesser ise -ki kendilerine de aynca te ekkür ederiz - Palgrave Macmillan m basim yardimcisi ile birlikte çah tilar. Janine Berg David Kucera xiii

Emegi Geçenler Hakkinda Notlar Janine Berg, Isviçre Cenova da Uluslararasi Çali ma Örgütü (ILO), Iktisat ve I gücü Piyasasi Analiz Departmam nda Kidemli Çalx ma Iktisatçisi. New School for Social Research den ekonomi doktorasim almigtir. José Luis Daza Pérez, Peru Lima da Uluslararasi Çaligma Örgütü, Alt Böige Ofis Müdürü. Salamanca Universitesi nde hukuk yüksek lisansi yapmi tir. François Eyraud, Turin, italya da ILO Egitim Merkezi Müdürü ve ILO Çah ma Ko ullari ve Istihdam Programlan eski Müdürü. Marseille, Aix Üniversitesi nden Etat en Sciences Economique doktorasim almi tir. Jesus Felipe, Filipinler, Manila da Asya Kalkinma Bankasi Merkez, Bâti Asya Kalkinma Bölümü Iktisatçisi ve Avustralya Ulusal Üniversitesi, Uygulamali Makro Iktisat Analizleri Merkezi ile Cambridge Üniversitesi, Iktisat ve Kamu Politikasi Cambridge Merkezi Ara tirma Görevlisi. Pensilvanya Üniversitesi nden Bölgesel Bilim Dali doktorasi almi tir. Rosanna Gali, Isviçre, Lugana da Svizzera Italiana Üniversitesi nde Makro Iktisat Profesörü. Londra Üniversitesi Birkberk Koleji nden iktisat doktorasim almi tir. David Kucera, Isviçre Cenova da ILO, Siyasal Bütünle me Bölümü Kidemli Ara tirma Iktisatçisi. New School for Social Research ten iktisat doktorasim almi tir. Sangheon Lee, Isviçre Cenova da ILO, Çah ma Ko ullan ve istihdam Programi nda Kidemli Ara tirma Görevlisi. Cambridge Üniversitesinden iktisat doktorasim almi tir. Deirdre McCann, isviçre Cenova da ILO Çah ma Ko ullari ve istihdam Programi nda Kidemli Ara tirma Görevlisi. doktorasim Oxford Üniversitesi nde i hukuku konusunda almi tir. J.S.L. McCombie, Uygulamali îktisat ta Doçent, Cambridge Üniversitesi iktisat ve Kamu Politikasi Cambridge Merkezi Toprak iktisadi Bölüm Müdürü XV

xvi Içgücü Piyasasi Kurallarimn Savunusu ve Cambridge Downing Koleji Iktisat Akademi Üyesi. Doktora derecesini Cambridge Universitesi nden iktisat alaninda almi tir. Irmgard Nübler Beceri ve Mesleki Egitim Politikasi Uzmam, Beceri ve istihdam Edilebilirlik Bölümü, ILO, Cenevre, Isviçre. Iktisat doktorasmi Berlin, Free Universitesi nden almi tir. Catherine Saget Çali ma Ko ullan ve Istihdam Programmda Kidemli Ara tirma Memuru, ILO, Cenevre, Isviçre. Iktisat doktorasmi European University Institute den almi tir. Matthew Salerno is Cornell Üniversitesi, Endüstri Ili kileri Fakültesi mezunu ve ILO da eski stajyer, Cenevre, Isviçre. Zafíris Tzannatos halen Dünya Bankasi, Dünya Bankasi Enstitüsünde Dani man. Daha once Dünya Bankasi, Insani Kalkinma Genel Müdürü Dam mam olarak, MENA bölgesinde toplumsal koruma müdürü olarak ve çocuk i çiligi programmda lider olarak çali mi tir. Iktisat doktorasmi Londra Universitesi nden almi tir. María Luz Vega Ruiz ILO, Endüstriyel Ili kiler ve I gücü Idaresi, Toplumsal Diyalog, Í Kanunu ve I gücü Idaresi Bölümü, Kidemli Uzman, Cenevre, isviçre. Cenevre Universitesi nde i hukuku yüksek lisansi yapmi tir.

1 Giriç Janine Berg ve David Kucera 1.1 îçgücü piyasasinda esneklik tartiçmasi Içinde bulundugumuz küreselle me döneminde, çali ma kurallan ve düzenlemeleri ile ilgili tarti malar güncellik kazandi. I yaratma hacminin yetersizligi ve dü ük kaliteli i ler; geli mekte olan birçok ülkenin, hatta yüksek oranlarda iktisadi büyüme gösteren ülkelerin bile, i gücü piyasasinm niteligini belirlemeye devam etmektedir. Bazi ele tirmenler ise i kanunlannin a iri derecede yükler içerdigini ve bunun neticesinde i çi aima - çikarmanin zorla tirdigim iddia etmektedir. Aslinda 2003 yilindan beri Dünya Bankasinin özel sektör kolu olan Uluslararasi Finans Kurumu, ülkeleri i yapmamn hangi ülkede ne kadar kolay olduguna ve i çi istihdammin da dahil oldugu bazi yônetmeliklere göre smiflandirmaktadir. Genei inam a göre geçici olarak sôzle meli i çi çali tirma, i ten çikartma durumunda büyük miktarda tazminat ödeme, kisitli çali ma saatleri ve yüksek istihdam vergisi ile ili kili tek tarafli yönetmelikler, yatinmi engellemekte ve i olanaklanmn büyüme hizini keserek yoksullarin oldugundan daba fazia sikinti çekmesine sebep olmaktadir. Fakat gerçekten suçlanmasi gereken kati i gücü piyasalari midir? Sorunun asil cevabi düzenlemeler midir? Bu kitap ber ikisinin de yanitinm hayir oldugunu savunmaktadir. l gücü piyasasina yönelik düzenlemelerin olumsuz etkisine dair yeterli kamt bulunmamaktadir. Aynca, i yasalan ve i gücü piyasasi politikalarinm geli mi ülkelerde i çilere toplumsal adaleti saglamasi gerekmektedir. I gücü fazlaligi olan i gücü piyasalarmda, i çiler için asgari yasal koruma getirilmelidir. Yasanin kapsam ve uygulamasi a amali olarak sinirlandmlmamali, aksine geni letilmelidir. Bununla birlikte, yeni yasa ve politikalar tasarlanarak i dünyasindaki toplumsal normlar, teknolojik ilerlemeler ve iktisadi büyümenin gidi ati degi tirilmeli ve beraberinde yeni akimlarm gelismesi saglanmalidir. Bu kitap, i gücü piyasasi mevzuati dahil olmak üzere, i gücü piyasasi kurallarinin ônemini hatirlatmakla ve bu kurallarin nasil bir geli im sürecinden geçtigine dair anlayi imizi kuwetlendirmeyi hedeflemektedir. Geli mekte olan ülkelerdeki farkli çali ma kurallarma ili kin bir dizi çali ma vasitasiyla i gücü piyasasinm esnekligini ele alacagiz. Kitapta yer alan bölümler, gelismekte olan 1

2 lfgücü Piyasasi Kurallarimn Savunusu ülkelerdeki isgücü piyasalarmin ötesine geçip gayri resmi istihdam ve ki isel kullamm amaçli üretim gibi birçok biçimi de bünyesine katan ve i in dogasim yansitan çe itli kurallan incelemektedir. Bu kitabin emsallerinden farkli ve e siz olmasmdaki yegäne sebep, yazilanyla katkida bulunanlarm ba ta hukuk ve iktisat konularmda olmak üzere egitim çe itliligine sahip olmalan ve bazi yazarlarimizin tarihsel baki açisi ta imalandir. l gücü piyasasi düzenlemeleri ve istihdam üzerine saglikli bir inceleme yapabilmek için i gücü piyasasi mevzuati yasal ve iktisadi açilardan dikkate almmalidir. Birçok iktisatçinm, i hukukunun somut anlamda uygulani ma dair avukatlardan ögrenecegi pek çok ey bulunmaktadir. Hem iktisat hem de hukuk disiplinlerinde çah malarmi sürdüren kimselerce hazirlanan bu kitabin, bu düzlemde büyük bir fayda te kil edecegine inanmaktayiz. 1 hukuku, istihdam ili kisinde yer alan i veren - i çi dengesizligini düzene sokma gereksinimi neticesinde dogmu tur. Bununla birlikte, iktisadi tarti malar çogunlukla i çileri korumak üzere uygulanan i hukuku ve politikalarinm iyilikten çok zarara sebep olup olmadigi sorusundan kivilcimlanarak, piyasa henüz etkin hale gelmeden alevlenmektedir. Iktisat biliminde bile, dü ü e geçen i gücü talebinin kuramsal soyutlamasma dayanan bu tarti ma, oldukça dar bir düzlemde ilerlemektedir. I gücü piyasalarma dair yapilan irdelemeler esnasmda, hem birçok kurahn içselligi hem de ücret pazarhgindaki asimetrinin göz önünde bulundurulmasi gerekmektedir. Dolayisiyla konuya dair yaptigimiz bu irdelemede benimsedigimiz yakla imlardan biri, kurallarm tarihselligi analizine dayanmaktadir. Bu ekilde, birçok çah ma kurahnin hem i çinin hem de i verenin toplumsal taleplerini kar ilamak üzere ortaya çiktigmi kamtlami oluyoruz. Çah ma kurallan ve yönetmeliklerinin geli imi, bünyesinde daha çok kendine has bir yapi dinamigi sergilemektedir. Aynca, çah ma kurahmn içsel yapisi kanun, üretim sistemleri ve toplumsal normlan bünyesinde barmdirmaktadir. Ashnda, i gücü piyasasinm temelini olu turan ücret tespit sistemi ve ücret esnekligi gibi esaslann bile kapsammda, ba ta adalet normlan olmak üzere, toplumsal normlar yer almaktadir. Toplumsal normlar, bununla birlikte, daha önceki uygulamalan kanunla tirarak asgari ücret ve istihdam koruma yasasmin temelini olu turabilmektedir. Bu görü, i kanunlarmin tahawülü söz konusu olsa bile, uygulamanin kolayhkla degi tirilemeyecegini ileri sürmektedir. u da bir gerçektir ki, çah ma kurallan ve yönetmeliklerinin esasim anlamak ile bu kural ve yönetmeliklerin güncel anlamhhgini savunmak veya istenmeden ya da kär elde etme amaciyla olumsuz sonuçlara kästen sebebiyet veriyor olmadiklarini savunmak birbirinden farkli konulardir. Kitapta birçok farkli açidan degerlendirdigimiz bu kaygi, i gücü piyasasi esnekligi tarti malarinm ve i gücü piyasasmm serbestle tirilmesi alt ba liginm bei kemigini olu turmaktadir. Bu kitapta yer alan bölümler, serbestle tirmeyi savunanlarm görü lerini dayandirdigi kuramm; örnegin i gücü talebinin neoklasik kurami ile çah ma zamani kavramma ili kin düzenlemeler söz konusu oldugunda, esasen yanh oldugunu savunmaktadir. Bu kitabin birçok bölümünde, özellikle asgari ücret, çah ma saatleri, i sizlik sigortasi, i çi sendikasi haklan ve insan haklarma dair

Janine Berg ve David Kucera 3 çali ma kurallarinm etkisi üzerine, hem mikro iktisadi hem de makro iktisadi yepyeni kanitlar saglanmakta, aynca geçmi e ait gözlemsel bulgulara ili kin ele tirel bir ara tirmanm sonuçlari gözler önüne serilmektedir. Bu bulgulardan yola çikarak yaptigimiz incelemeye göre; çali ma kurallari ve düzenlemelerinin olumsuz etkileri, ciddi bir ara tirma yapilmadan, hemen gerçek olarak kabul edilmektedir. Bu bulgular sonuç itibariyle bu kurallarm hedeflerinin bugün hala geçerli oldugunu bize hatirlatarak, çali ma kurallarina yönelik tarihsel baki açisimn önemini artirmaktadir. Peki, bu hedefler nelerdir? Bu hedefler; çali ma saatlerinin düzenlenmesi vasitasiyla i çilerin saghk ve aile yagamlarmi iyile tirme, asgari ücretlerin düzenlenmesi vasitasiyla yoksulluk ve e itsizlik derecesini azaltma, i sizlik ödenegi vasitasiyla i ten çikarilmi kimselere destek saglama, sendika özgürlügü ve toplu sözle me ile insan haklarmi i çilere izah etme olarak siralanabilir. Isgücü piyasasi kurallarmin, geli mekte oían ülkeler için önem arz ediyor olmasi, ilerlemenin imkánsiz oldugu anlamina gelmemektedir. Bu kitabin bazi bölümlerinde de belirttigi üzere, geli mekte oían ülkelerde birçok i çi hem yasal hem de toplumsal güvenlik haklarma bagh kaynaklarm di inda tutulmaktadir. Bunun sebebi ise i yôneticilerinin kayith, orta ve büyük irketlerin denetimini smirlama egiliminde olmalaridir. Bununla birlikte emekli maa i ve hükümet yardimlarmin asgari ücret düzenlemeleri ile ilintili haie getirilmesi neticesinde, dü ük ücretlilerin korunmasmda etkin bir araç olarak asgari ücret, geligmekte olan bazi ülkelerde dü ü göstermektedir. Bu, hükümetlerin bütçelerini dü ünüp ücret arti larim sinirlandirmaya yeltenmelerini engellemektedir. Benzer ekilde, birçok i çi açiktayken i sizlik yardimi veya hükümetin i programlarma eri ememektedir. Bunun sebebi ise farkh i çilerin rekabet ihtiyaçlarmi kar ilamak üzere herhangi bir program portföyünün henüz geli - tirilmemi olmasidir. Çah ma dünyasmda yer alan i siyasetine dair sorunlarm, i kanunlan ve politikalannin, hem ulusal hem de uluslararasi düzeyde yeniden gözden geçirme ve uyumla tirma yöntemi vasitasiyla degerlendirilmesi gerektigini savunmaktayiz. Siyasetçiler, küreselle me sorunlarma kar i serbestle meden ziyade yeni düzenleme yoluyla yanit vermelidir. Bununla birlikte, geli mekte olan ülkelerin çah an yoksullarin varhgi, eksik istihdam ve standart di i i ler (standardin altinda ücret, çah ma ko ullari vb.) gibi karsilaçtiklan sorunlar için mevcut bulunan birçok siyasal çôzümün, i gücü düzenlemelerinin di mda yer almakta ve en ba ta makro iktisat politikasi, yurtiçi piyasa ve stratejik sorumluluklarm küresel iktisat ile geli mesini ilgilendirmekte oldugunu bilmekteyiz. Bu kapsamh tarti malar, zaten hâlihazirda oldukça ayrmtih bir içerige sahip olan bu kitapta yer almamaktadir. Her eye ragmen umuyoruz ki, bu kitap, bir yandan olanaklar ôlçüsünde tehlike potansiyeli arz eden yollara i ik tutarak bir yandan da iyi çah ma kurallari ve düzenlemelerinin hem toplumsal hem de iktisadi ehemmiyetini teyit ederek, bu tarti malarm ekillenmesine fayda saglayacaktir.

4 lfgücü Piyasasi Kurallarmin Savunusu 1.2 Kitapta yer alan bölümlere genel bir bakiç Bu bölüm, çaligma kurallarmi tarihsel ve kuramsal yönden incelemektedir. I - gücü gelenekleri; sadece i saatleri, i ten çikanlma ve toplu sözle meyi düzenleyen kanunlar gibi birtakim teamülleri degil, aym zamanda i e girmeli miyim veya hangi i leri seçmeliyim sorularma verilecek yamtlar üzerinde büyük bir etkisi bulunan toplumsal normlar gibi piyasa di i gelenekleri de bünyesinde barmdirmaktadir. Bu bölümde, i gücü piyasasi esnekligine dair ekillenen tarti malarm oldukça dar bir çerçevede yürütüle geldigi ve i gücü piyasalarinin nasil çah tiginin, dolayisiyla düzenlemelerin i gücü piyasasina ne denli etkide bulundugunun anla ilabilmesi için yeterli derecede bilgi birikimi olmadan gerçekle tigi ileri sürülmektedir. Bu bölümde, çali ma standartlarmin geli imi ile ulusal - uluslararasi i hukuku ve bu hukukun amaç ve faydalarma dair tarihsel bir inceleme yer almaktadir. Bu bölümün son kismmda, yukarida belirtilen kuramsal ve tarihsel incelemenin neticesinde, i gücü piyasasi esnekligine dair yürütülmekte olan tarti maya ili kin olarak ileri sürülen ele tirilere yönelik olu turulan kapsamh bir yazi yer almaktadir. Bu çôzümlemeli bölümde, birtakim i gücü piyasasi kurallarma dair incelemeler yer almaktadir. Bu incelemeler, sirasiyla; Bölüm 3 çah ma saatleri düzenlemeleri, Bölüm 4 kayitdi i ekonomide mesleki egitim kurumlari ve Bölüm 5 igsizlik sigortasi ba hklari altinda yer almaktadir. Bu bölümleri ücretler ve özellikle asgari ücretler hakkmdaki Bölüm 6 ve 7 takip etmektedir. Bölüm 7 de, ayrica, i gücü talebi fonksiyonunun kuramsal bir ele tirisi, yani ücretlerin belirlenmesi (özel ve kuramsal) ve igsizlik kuramlarim içeren neoklasik i gücü piyasasi temelleri eie ahnmaktadir. Bölüm 8 ve 9 da ise, daha genel olarak, i çi sendikalan ve sendikahla ma özgürlügü ile toplu sözle me haklan eie ahnmaktadir. Bölüm 8 de, ilgili literatüre dair kapsamh ve ampirik bir ara tirma yer ahrken, Bölüm 9 da kayit di i igletmelerdeki istihdama odaklamlmi tir. 10. ve 11. Bölümler, 10. Bölüm ün esas olarak degindigi kayitdi i istihdam uygulamalan ile birlikte geli mekte olan ülkelerdeki i gücü kurumlari hakkmda hukuki görü leri göz önüne sermektedir. Bu kitabm hazirlanma süreci esnasmda, geli mekte olan bütün bölgelere layikiyla deginebilmeyi umut etmi olmamiza kar m, gayemize tarn anlamiyla ula abilmi degiliz. Bu kitapta yer alan çalismalarin büyük bir bölümü Latin Amerika ya; daha dograsu, geli mekte olan ülkelere ili kin bulgulari eie almaktadir. Bu, bir ôlçüde, özellikle i gücü piyasasi düzenlemelerinin etkisine dayah ampirik literatürde bir tür yanhhk gözlemlendiginin kamtidir. Buna ragmen, bu bölümlerin yazarlari, kitabin sinirh cografi içerigini daha sorunsuz hale getirerek, bir bütün olarak geli mekte olan dünyamn yararma birtakim önerilerde bulunmaktadir. 3. Bölüm de, Sangheon Lee ve Deirdre McCann, çah ma saatleri yasalan ve zayif i gücü piyasasi verimliliginin neticesi olarak, i gücü piyasasmin oldukça kati bir özellige sahip olmasma dair yürütülen tarti malar baglammda, bu yasalarm uygulamalan ile ilgili i gücü piyasasi esnekligine dair bir ele tiride bulunmaktair. Yazarlar hem i gücü piyasasi serbestle tirilmesini savunan et-

Janine Berg ve David Kucera 5 kili çali malarin hem de çali ma saati düzenlemelerinin mevcut kilavuzlarimn ele tirel bir degerlendirmesini yapmaktadirlar. Aynca, yazarlar, yasal çalisma saatleri ve bu saatlerin uyum oranlarma dayab çab ma saatlerinin etkin düzenlemesi için ba langiç niteliginde bir kilavuz olu turmaktadirlar. Bölümün ana fikri, piyasa düzenlemelerinde yer alan farklibklarm geregi gibi eie almmadigi ve iggücü piyasasi serbestle tirilmesine dair yapilan savunmalarin oldukça basit göstergelere dayandiribyor olmasidir. Dahasi, bu göstergeler çab ma saati düzenlemelerinde geçerli orijinal toplumsal ve iktisadi amaçlari görmezden gelme egilimi göstermektedir. Yazarlar, aynca, çah ma saati düzenlemesine dair mevcut göstergelerin asil çah ma saatlerini dogru ekilde vermedigini, çabgma saatinin de jure ve de facto özellikleri ve bunlar arasmdaki ili kiyi daba iyi bir biçimde ele abnmasma yönelik mevcut gereksinimi tespit etmektedir. Irmgard Nübler in yazdigi 4. Bölüm ise, kayitdi i egitim kurumlarmin geli- imine dair kuramsal ve ampirik bir incelemeden ibarettir. Bu bölümde ele aliñan temei sorun, kayitdi i giri imcilerin, i çilerini hangi ko ullar altinda genel beceri egitimlerine tabi tutacaklarmin belirlenmesidir. Bu düzlemde gerçekle mesi muhtemel olan risklerden biri ise, egitim yatinmlarmin kar ilanamamasi neticesinde, i çilerin çab tiklari i letmeden ayrilmalan ve hatta rakip bir i letmede çah maya ba lamalandir. Buradaki temel husus, kamu sektöründen özel sektöre geçi esnasinda gerçekle tirilen egitim alma/verme süreci boyunca vuku bulan degi ikliklere verilen önemdir. Konuya dair yürütülen kuramsal irdeleme, kayitdi i çab ma kurallarinin nasil i ledigini incelemek üzere, kuramsal iktisat anlayi ina ve özellikle oyun kuramma dayanmaktadir. Kuramsal irdeleme dahilinde; yazarin ba arih veya ba ansiz olacagmi ileri sürdügü Kenya ile Togo daki kayitdi i i letmelerde uygulanan genel beceri egitimlerinden örnekler bulunmaktadir. Yazar, Togo daki kayitdi i i letmelenn geni tabanh çiraklik egitimini finanse etmek istediklerini ortaya koymakta ve bunun, beraber çah mak üzere i çiler ile i verenlere te vik saglayan kayitdi i i letmelerin varbgmdan kaynaklandigim savunmaktadir. Bu, böyle kayitdi i kurumlann olmadigi ve i verenlerin genellikle sadece dar bir beceri grubu içinde egitim sagladiklan Kenya örnegi ile çeli mektedir. Janine Berg ve Matthew Salerno nun hazirladigi 5. Bölüm de ise, igsizlik sigortasinm geligimi ve yayilmasi ile bunun geligmekte olan ülkelere uygulanabilirligine dair bir analiz yer almaktadir. Yazarlar, bugünün sanayi ülkelerindeki igsizlik sigortasi sistemlerinin benimsenmesinin ardmdaki temel sebepleri ve bu ülkelerin igsizlik sigortasi sistemlerine dair edindikleri tecrübelerin geligmekte olan ülkeler için ne gibi bir yarar saglayabilecegini irdelemektedir. Yazarlar, özellikle kurulug agamasmda OECD ülkelerinin iktisadi özelliklerini, sektör bazinda hem iktisadi çôküg hem de kigi bagi gayri safi yurt içi hasila bakimmdan, bugünkü geligmekte olan orta ve dügük gelirli ülkelerinki ile kargilagtirmaktadir. Yazarlar, birtakim sistemlerin kurulumuna iligkin elegtirileri, özellikle geligmekte olan ülkelerin, bu sistemleri kargilayip kargilayamayacagim ve kayit digi istihdam etkisinin bu sistemlerin yönetimini zorlagtirip zorlagtirmayacagmi eie almaktadir. Yazarlar, geligmekte olan orta gelirli çogu ülkenin, ig kaybi durumunda igsizlik sigortasi veya diger programlarm kanun-

6 içgücü Piyasasi Kurallarmin Savunusu la tirilmasina rahatça uyum saglayabildigi ileri sürmektedir. Ancak grafikler mevcut çaligma kurallarma ve i gücü piyasasi özelliklerine göre tasarlanmalidir. Bu incelemenin çiki noktasmi, hem geli mekte olan ülkelerdeki i sizlik sigortasi ve kidem tazminatma ili kin tarti malar hem de geli mekte olan güvenceye dayah sistemlerin olu turulmasma yönelik en son politika egilimleri olu turmaktadir. Agir ele tirilerle gegen onlarca yihn ardmdan, 1990 larm ortasindan itibaren toplumsal ve iktisadi politika araci olarak asgari ücrete yönelik ilgi artig göstermektedir. 6. Bölüm de, François Eyraud ve Catherine Saget, asgari ücret tespit sistemi kurallarma iligkin genel bir açiklama yapmakta ve bunlarin geligmekte olan ülkeler üzerindeki etkisinin kisa bir özetini vermenin yam sira, istihdamdaki asgari ücretlendirmenin etkisi hakkmda yürütülen kuramsal ve ampirik tartigrnayi irdelemektedir. Bu bölüm; yüzden fazla ülkenin asgari ücret mevzuati hakkmda ILO verilerini kullanarak, asgari ücret tespit sistem mekanizmasi çegitliliginin, hem nasil idare edildigini belirtmekte hem de belirtilen amaçlar dogrultusunda ortaya konulan verileri belgelemektedir. Bu bölümde, aynca, asgari ücretin belirlenmesinde, hükümet ücret tespit politikalan ile toplu sözlegme arasmdaki iliskinin yam sira yoksulluk ve esitsizlik oramni azaltmak üzere asgari ücretin potansiyel rolü açiklanmaktadir. Yazarlar tarafmdan belirtilen bagka bir önemli nokta ise, asgari ücretle ilgilenen iki ILO Kongresi de (1928 yih No.26 ve 1970 yih No. 131, ikincisi geligmekte olan ülkeler için özel referansh) ne asgari ücret seviyesini ne de ulusal asgari ücreti belirtmektedir. Bahsi gegen iki ILO Kongresi, bunun yerine, tüm ILO toplumsal ortaklarma - igverenler, iggiler ve hükümetler - konuyla ilgili damgilma gerekliligi duyulan her iki Kongre ile iktisadi geligmenin seviyelerinin düzenlenmesinde oldukga esnek birtakim iglemleri savunmaktadir. Yazarlar, asgari ücretin etkilerine iliskin ampirik galismalara dayanarak, asgari ücretin; ücret egitsizligini azaltma, mal ve hizmet talebini sürdürme ve toplumsal dayamgmaya katkismdaki olumlu etkilerinin, politika tartigmalarmda göz ardí edilme egilimindeyken, istihdam üzerindeki olumsuz etkisinin, gogunlukla standart ekonometrik yöntemlerle abartildigim savunmaktadir. Jesus Felipe ve J.S.L. McCombie nin hazirladigi 7. Bölüm ise, toplu sözlegme yapisi gibi ücreti etkileyen ücret politikalan ve diger çaligma kurallarmdan kaynaklanan degigiklikler dahil ücret degigikliginin istihdam etkisini degerlendirmek için kullanilan genel yönteme kargi yapilan bir elegtiriden ibarettir. Iggücü talebinin neoklasik kuramma dayah aragtirmalara göre, neredeyse her zaman ücret artiglari, daha çok igçilik maliyetlerinden artiglar, istihdami olumsuz yönde etkilemektedir. Yazarlar, bu sonucu destekleyen kuramin hatah oldugunu ileri sürmektedir. Jesus Felipe ve J.S.L. McCombie nin bahsi gegen kuramin hatah oldugu iddiasi, neoklasik iggücü talep fonksiyonunun temelini olugturan neoklasik toplam talep fonksiyonunun gikig noktasma elegtirel bir bakig agisi getiren, eski bir kuramsal aragtirmaya dayanmaktadir. Bu bölümde, aynca, neoklasik iggücü talebi fonksiyonuna egdeger bir olgunun, sadece muhasebe özdegliginin yeni bagtan kaleme almmasi yoluyla elde edilebilecegini gözler önüne serilmektedir. Bu, istihdam ücret degigikliklerinin etkisine dair

Janine Berg ve David Kucera 7 ampirik bulgularm yorumu ve ücret ile istihdam arasindaki ters ili kinin esas sorununun dogru biçimde idrak edilebilmesini zorla tirmaktadir. Yazarlar, bu görü leri, i gücü talebi fonksiyonu tahminlerine dayanarak artan asgari ücretin istihdami olumsuz yönde etkileyebileceginin ileri sürüldügü Filipinler de yapilan bir asgari ücret politikasi degerlendirmesi ile açiklamaktadir. Yazarlarm ileri sürdügü ele tiri, oldukça kapsamli, bir o kadar da dolayli bir anlatimla, i gücü talebinin neoklasik kuramina dair gerçekle tirilen tahminlere dayali çali malarm üstünlügünü gözler omine sermektedir. 8. Bölüm de ise, Zafiris Tzannatos, konu hakkmda yayinlami binden fazia makaleyi özetleyerek, sendika ve toplu sözle melerin iktisadi etkisi hakkmda ampirik literatürün kapsamlx bir degerlendirmesini sunmaktadir. Yazar, toplu sözle menin iktisadi verimliligi etkilemedigini ortaya çikartmi olsa dahi, bu etkinin dogurdugu olumlu - olumsuz sonuçlar, tipki etkinin kendisi gibi oldukça karma ik bir nitelige sahiptir. Yazarm da açikladigi üzere, verimliligi degerlendirmek üzere hem mikro iktisadi hem de makro iktisadi düzeyde otuzdan fazla verimlilik göstergesi bulunmaktadir. Toplu sözle melerin bu göstergeler üzerindeki etkisi; ekonominin kapali, açik ( rekabetçi veya tekelci olup olmadigina, hükümet ile i çi sendikalari arasmdaki ili kiye ; toplu sözle menin toplumsal taraflar arasmda nasil koordine edildigine, aynca sendika ve irketlerin mevcut kapsam ve gücüne göre vuku bulmaktadir. Yapilan bu incelemeler i igmda; kayith ve kayitdi i kurumlar arasmdaki karma ik etkile- im gözler önüne serilmekte ve iktisadi verimliligin artinlabilmesi için tek bir i gücü piyasasi kurah veya politikasxnin kabul edilemeyecegi belirtilmektedir. Asxl ihtiyaç duyulan olgu, yerel ko ullara göre tasarlanmx kural ve politikalarxn eksiksiz hale getirilmesidir. Rosanna Galli ve David Kucera nm hazxrladxgx 9. Bölüm, i çi sendikasx haklarx ve kayxth istihdamm büyüklügü arasmdaki ili kinin ampirik bir çah - masxdir. Bu bölümde, 14 Latin Amerika ülkesinin panel veri analizine dayanarak, kayith istihdamda vatanda hk haklarx nca temsil edilen i çi sendikasx haklarmm ve kayith istihdam dahilindeki ücret paylarmm, kayith ve kayitdi i istihdamm payxm nasil etkiledigine ili kin ileri sürülen kar xt hipotezleri degerlendirilmektedir. Daha saglam olan vatanda hk haklarmm, iktisadi ve toplumsal istikrarx; yatirxm, iktisadi büyüme ve kayith istihdam arti ma yönelik göstergeler vasitasiyla, her iki yönde de etkiledigi savunulmaktadir. Kayith istihdam dähilinde yer alan yüksek ücret paylari, kayith istihdami, makro iktisadi etkilerle dengelenen mikro iktisadi etkiler ile birlikte, hem olumlu hem de olumsuz ekilde etkileyebilmektedir. Ücret paylari üzerine yapilan incelemenin ba ka bir amaci ise, ücret tespit sistemi üzerinde büyük bir etkiye sahip olan, toplu sözle menin merkezilegmesi gibi i gücü piyasasi kurumlarmm istihdam etkilerini açikhga kavu turmaktir. Bölümün i ik tuttugu en mühim bulgu ise, daha saglam vatanda hk haklan olan ülkelerin, yüksek oranda kayith istihdama ve dü ük oranda kayit di i istihdama sahip olmasidir. Bir ba ka deyi le, bu bölümde, ülkelerin, uzun vadeli ve saglamla tmlmi vatanda hk haklarma sahip olmasi ile daha fazla kayith ve daha az kayitdi i istihdama ula- abilecegine dair kamtlar sunmaktadir.

8 içgücü Piyasasi Kurallarimn Savunusu José Luis Daza Pérez in hazirladigi 10. Bölüm ise, i yönetimi ve kayitdi i ekonomiye iliçkin bir çali madan ibarettir. Yazar, hukuka aykin kayit di ilik ile kismen yasal kayit di ilik arasindaki ayrimi inceleyerek, kayit di iligin yasal ve sosyo - iktisadi açidan tammini yapmaktadir. í çiler, bünyesinde yer aldiklan ülkenin i kanununun, tanm, ev veya küçük i letmelerde çali anlar gibi belirli bir i çi grubunu kapsam di inda birakabildigi için, kayit di i olarak çali abilmektedir. Bunun yam sira, i çiler, kanundaki muafiyetten dolayi degil, i verenlerin kanuna uymamalan neticesinde de, kayit di i olarak çahgabilmektedir. Bu iki olgu arasmdaki aynm, is yönetimi sistemlerinin yalnizca ülkenin i kanununda ekillendirilmi hukuki tammlamalara dayali olmasi sebebiyle büyük bir önem ta imakta ve böylece, kayit di i istihdam uygulamalarmin önüne geçme ve daba saglikli bir düzlemde yürütülmesine dair politikalar, konuya dair yasalarm içerigini yansitmak durumundadir. Bu çali ma, geli mekte oían dünyadaki kayit di i istihdam oranini azaltmak üzere uygulanan çozümler için ba langiç noktasi olma özelligini ta imaktadir. Maria Luz Vega Ruíz in hazirladigi 11. Bölüm de, daba esnek bir i gücü piyasasi olu turmak üzere 1990 h yillarda Latin Amerika da ba latilan i kanunu reformlarma yönelik bir ele tiri sunulmaktadir. Yazar, bölgede, i sözle mesi, çab ma ko ullari, maa lar, mikro ve küçük i letmelerden hariç tutulma ve toplu sözle me müzakerelerine dair yürütülen ba hca reformlari incelemektedir. Yazarin da belirttigi gibi, bahsi geçen bölgede yer almalan ve asil politika degi iklikleri üzerinde ters bir etkiye sahip olmalan sebebiyle, yürütülen reformlarin birçogu, dogru ekilde idrak edilememi tir. Bununla birlikte, reformlarm asil hedefi olan istihdam yaratma amacina ula ilabilmi de degildir. Fakat yazarin da belirttigi üzere, bu reformlar, tipki güçlü bir rekabet ortamini takiben, temei i çi haklarinin göz ardí edilmesi gibi, en ba mdan beri, geregince uygulanmamaktaydi. Yazar, üçlü müzakerelerin ürünü ve zamamn ko ullarim yansitmak adina belirli arabklarla inceleme ve güncelle tirmelere tabi tutulmalarmin bir neticesi olarak ve uluslararasi i gücü sözle melerinin dogasi geregi esnek olmalan sayesinde, i kanunlarmin yeterince esneklik kazabilmesi için, mevcut artlarm uygun oldugunu belirtmektedir. Vega Ruiz; Latin Amerika daki i kanununa iligkin en büyük sorunun, i gücü piyasasinm kapsamb yönetmeliginin olmadigini, ancak, uygulamamn mevcut kapsaminm muhafaza edilebilmesi için, yönetim ve yarginm birtakim yeniliklere ihtiyaci oldugunu ileri sürmektedir.

2 Geliçen Dünyada Çahçma Kurallari: Tarihsel ve Kuramsal Bakiç Açilari Janine Berg ve David Kucera 2.1 Giriç Çali ma kurallan, en büyügünden en küçügüne kadar, kayith ve kayitdi i, tanmsal veya kentsel her türlü i yapisina ekil kazandirmaktadir. Çah ma hayati kural, uygulama ve politikalan, i e nasil girecegimiz, faal olan i te yetkin olabilmek için alacagimiz egitim ve i kogullarmdan (i saatleri, maa, ayncahklar ve güvenlik önlemlerini kapsayan i sôzle mesi) i bittiginde bizi nelerin bekledigine kadar, i hayatimizin neredeyse her alanim etkilemektedir. Geli mekte olan ülkelerden ikisi kirsal ve diger ikisi kentsel dort i ôrnegi ve Çah ma kurallan açisindan aralarmdaki farki inceleyelim. Bu farklar, üretim sistemini, toplumsal normlan, kanunun içerigini ve nereye kadar ulagtigini göstermektedir. Gerek i te, gerekse evdeki ya amlarirmz bu kurallar vasitasiyla ekil kazanmaktadir. Zimbabve nin en önemli pamuk yeti tirme bölgelerinden biri olan Gokwe deki toprak payla imcihgi, arazi sahibi olmayan i çilerin hizh iç gôçü ve pamuk üretiminin artmasiyla, daha yaygin bir haie gelmigtir. 1 Bu gôçmenlerin birçogunun ba ka tarimsal alanlardan gelmis olmasinin yarn sira; 1980 li yillarm sonlanndan 1990 li yillara kadar, ülkenin Iktisadi Yapisal Degi im Programi nm yeniden yapilanmasmin ardindan, birçok i çi, devlete bagh demir - çelik madenlerinden ayrilmi tir. Bu örnekte, merkezi i çi kurumu, toprak ortakçihgi sôzle mesi ve bu sözle meye dair olgular - sözle menin sôzlü ya da yazih olmasi, aile bireyleri arasinda olmasi ya da olmamasi, süresi ve tabi ki toprak sahipleri ile kiracilar arasinda ürünün nasil payla ilacagi - belirtilmektedir. Kiracilar ve toprak sahipleri, paylarim topragi kimin sürdügü, kimin gübre ve tohumlan sagladigi, kimin tohumlama ve toplamadan sorumlu oldugu - ve tabii ki kar ihkh pazarhk güçlerine göre belirlemektedirler. Sôzle melerle ilgili uyu mazhk ya anmasi oldukça yaygin bir husus olmakla birlikte, bu uyu mazhklar, genellikle kasabanm ba indakiler veya kiracilar ile toprak sahipleri arasinda kayitdi i olarak çôzülmektedir. Ancak, kimi zaman, bazi uyu mazhklar resmi hukuk yoluna gidilerek çôzülebilmektedir. Toprak ortakçihgi sôzle me- 9

10 ífgücü Piyasasi Kurallarmm Savunusu lerinin artlan, zaman içerisinde, kiracilar ile toprak sahipleri arasinda ekil almaktadir. Bu degi imlerin bir parçasi ya am döngüsüne iliskin etkenlerden kaynaklanmaktadir: toprak sahipleri ya landikça üretimle daha az ilgilenmeye ba lamakta ve kiracilara, çogunlukla aile bireylerine, daha fazia sorumluluk yüklemektedir. Bu, kiracilarin zaman içerisinde toprak sahibi olma beklentilerinin bulunmasi nedeniyle, sistem içerisinde dinamizm yaratmaktadir. Paraguay daki sigir çiftliklerinde çah an i çilere ödemeleri, nakit, kredi veya ayni (genellikle yiyecek ve konaklama olarak) eklinde yapilmaktadir. 2 Kredi ödemeleri, çiftlik pazarmda nakde çevrilebilmesi ve nakit ile kredi Ödeme oranlarinm çogunlukla Paraguay kanunlarmca ayarlanmi olmasma kargm, bu kanunlar siklikla ihlal edilmekte ve çiftlik i çileri genellikle yüksek ürün fiyatlarma maruz kalmamn neticesinde, i verenlerine borçlu hale gelmektedir. Çiftliklerin bir kismi, Paraguay kanunlarma uygun ekilde, i çilerine ayhk Ödeme yaparken, diger bir kismi ise yapmamaktadir. Ayrica, yöre di mda i çilerin ücreti daha yüksektir. Kanuni asgari ücretle ödeme yapan çiftlikler, saghk sigortasi, ücretli hastahk izni, engellilik primleri ve emekli maa i olarak geri dönecegi varsayilan toplumsal güvenlik ödemeleri de yapmaktadir. Bununla birlikte, bu çiftlikler, saghk ve kisith egitim olanaklariyla, kendi ba larma i - lemektedir. Çiftliklerde, cinsiyete bagh bir i ayrimi yapilmaktadir. Ornegin, kadm i çiler, genellikle, hem çiftlik sahiplerinin, hem de yöre di i çiftliklerde a çihk veya hizmetçilik yapmaktadirlar. Ayrica, yerli halk, genellikle avlanarak ve bahk tutarak geçimini saglamaktadir. Hindistan in bakircihk sanayisinde, büyük ve resmi olan irketlerin modern fabrikalari bulunmakta ve bu irketler gerek iç pazar gerekse uluslararasi pazar için üretim yapmaktadir. Buna ragmen, üretimin büyük bir kismi, daha büyük olan resmi üreticiler ve tüccarlar için nihai ya da ara mal üreten evlerde yapilmaktadir. 3 Evde çah an i çiler, gerçekle tirilen i e göre, parça ba ina para kazanmaktadir. Evlerle büyük üreticiler arasmdaki mal aki i genellikle i in geli im süreci ve kalitesini de kontrol eden komisyoncular tarafmdan saglanmaktadir. Bununla birlikte, hane halki üreticilerinin Hindistan is kanunlarma göre korunmadan mahrum birakilmasi sebebiyle, komisyoncular i ko ullarma dair arabuluculuk yapmamaktadir. 4 Hane halki üretimi, bir dizi i kaynagma dayanmaktadir. Talebin yüksek oldugu zamanlarda, bazilari gôçmen olan geçici i çiler de üretime yardim etmektedir. Çocuk i çilerinde çokça rastlanildigi bu üretim düzeninde, çocuklar, genellikle daha dü ük üretkenligine denk olan parça - ba ma - ücret ile aile gelirine katki saglamaktadir. Meksika nm kuzeyindeki bir kasabada, Matamoros da, ikiz fabrikalarda çah maya ili kin birçok resmi kurum bulunmaktadir. 5 Bu kasabadaki ikiz fabrika i leri, SJOI, yani Sanayi I çileri ve Günlük Emekçiler Sendikasi tarafmdan, günlük olarak yüzlerce, hatta bazen binlerce yeni gelen gôçmen arasmda yabana sermayeli fabrikalarca talep edilen niteliklere sahip olanlarma dagitilmaktadir. Istenen niteliklere sahip olan gôçmenlerin birçogu ortaokul mezunu ve yirmisine yakm genç kadmlardir. I e seçilen kadmlar, 30 günlük deneme süresiyle ahnmakta, deneme süresi sonucunda memnun kahnmasi halinde, i kahci olmaktadir. Bu i ler resmi oldugu için, i çiler, fazia mesai yapmalan

Janine Berg ve David Kucera 11 halinde ek ücret almakta, yakla ik olarak iki haftahk ücretli tatil izni, her yil için 20 günlük izin hakki ve düzenli çali ma saatlerine sahip olmaktadir. I e girdikleri an, tüm i çiler, yasal olarak haftada en fazla 40 saatlik çali mayi savunan sözle me görü melerini müzakere etmek için düzenlenmi olan yerel sendikaya üye olmaktadir. Ote yandan, sendika, 1991 gôrü melerinde i çilerin adina, isverenlerin toplumsal güvenlik ödemelerini yapmasi için yasal sorumlulugu üstlenmi tir. Asgari ücret, i çilerin kazançlari adina bir taban vazifesi görmektedir. Ancak, 1980 lerin ba mdan bu yana, asgari ücretteki hizh dü ü, ailesi olan i çilerin yoksullukla sava ir haie gelmesine neden olmu tur. Meksika sininnda yer alan diger ikiz fabrika kasabalarmm, yatmm güçlerini ba ka bölgelere aktarma ve fabrika i çiliginden alman maa m çok daha ucuz oldugu Orta Amerika veya Çin e ta inma yônünde savurdugu tehditler, i çilerin daha yüksek maa lar için pazarhk gücünü zayiflatmaktadir. Bu dort örnegin gösterdigi ekilde, çah ma kurallari, toplumsal ili kiler, üretim ve ulusal i kanunlarmdan olu an karma ik bir sistemin neticesi olarak meydana gelmektedir. Bu bölümde, çah ma kurallarini tammlayacak ve geli mekte olan ülkeler için ta idiklan ehemmiyeti tarti acagiz. Birçok ulusal i kanunu ve politikalan, Uluslararasi Çah ma Örgütü (ILO) tarafmdan getirilen uluslararasi standartlara göre ayarlandigi için, bu kanun ve politikalarm olu um tarihine ve ayrica ILO nun i çilik standartlanm koruma ve yükseltme konusunda geçmi teki ve günümüzdeki rolüne gôz atacagiz. Bu inceleme, bizim de ôzetleyip ele tirdigimiz i gücü piyasasi esnekligiyle ilgili günümüzde yürütülen tarti malar için bir kaynak vazifesi ta iyacaktir. Bu bôlümün amaci; olu umlari, çah malari ve sonuçlanni tarti arak, çah ma kurallarma ili kin baki açimizi geni letmektir. Umuyoruz ki, bu çah ma, çogunlukla çah ma kurallarini dikkate almadan, katihklarm hararetli ve bir ôlçüde sorumsuzca sinirlandmlmasina dayandigim dü ündügümüz, i gücü piyasasi esnekligi konusundaki mevcut tartigmaya canhhk kazandiracaktir. 2.2 Çaliçma kurallari ne içe yarar? Çah ma kurallari, i gücü piyasasinm i leyi ine etkide bulunan, kayith ya da kayitdi i, yazih ya da sözlü tüm kural, usul ve politikalan bünyesinde banndirmaktadir. Bütün kural, usul ve politikalar, evrensel haklar olarak kabul edilen i kanunlari gibi açik ve uyulmasi zorunludur. Ancak, mevcut politik vaziyete göre degi iklik gösteren, ortadan kaybolan ve yeniden ortaya çikan kisa süreli kanun ve politikalar gibi, bazi toplumlarm gôrü lerini de yansitan gayri resmi çah malan da kapsamaktadir. Iktisadi geli im düzeylerine bakilmaksizin, tüm ülkelerin i gücüne yönelik düzenlemeler bu düzlemde yer almaktadir. Ulkeler arasindaki fark kanunlarla ne kadar iç içe olduklan, kanunlarin uyulamaya geçip geçmedigi ve develet politikalannm amaçalara ne denli hizmet ettigine dayanmaktadir. Çah ma kurallari istenilmeyebilir ya da sonuç olabilir. Sonuç olarak, zorunlu i çilik de bir olgudur ve istihdamda ayrimcihk pek çok çali ma düzenlemelerinde devam ettirilmektedir. Burada alti çizilmesi gereken nokta, a agidaki tabloda belirtilmektedir:

12 Içgücü Piyasasi Kurallarimn Savunusu Kutu 2.1 I gücü (Çah ma) Kurallan 1. I sözle meleri. 2. I sözle mesi denetlenme ve düzenlenme mekanizmalari. 3. I çilik düzen ve temsili: ticaret birlikleri, meslek odalan veya zanaat kurulu lan. 4. I veren düzen ve temsili: i veren sendikalari, i ortakliklan. 5. Degi ik türde i lere girebilmek ve i aramaya ili kin kurallar ve en çok ba vumlan yöntemler. 6. Maa ödeme usulleri. 7. Maa belirleme süreci. 8. Egitim ve zanaat kurumlan. 9. Firma içerisindeki i lerin düzenlenmesi. 10. Mülkiyet yapisi ve üretim üzerindeki etkisi. 11. Serbest mesleklere ili kin toplumsal ve devlet kaynakli düzenlemeler. 12. Gelir garantis! ve toplumsal güvenlik sistemleri. 13. Geleneksel ya am standardi - tüketim, eglence, tasarruf etme ve çah maya dair istekler. 14. Hem ev içinde, hem de ev di mda i gücü arzim düzenleme. Kaynak: Rodgers, Özeti (1994}. Bu noktada da, ister iyi ister kötü olsunlar - tarihsel açidan bakildigmda, çe itlilik arz etmektedir. I gücüne yönelik düzenlemeler, ticaret sendikalari, igveren kurumlan ve i etigi gibi piyasa di i normlarm yam sira, iggücü piyasasi normlarim da kapsamaktadir. l vereni koruma kanunlan, i bulma bürolari ve toplu pazarlik bu çerçevede verilebilecek örneklerdir. 6 Kutu 2.1, çali ma hayatimiza, i gücü piyasasmin içinden veya di mdan etkide bulunan baskin düzenlemeleri barmdiran bir liste sunmaktadir. Listelenmi kurumlarm bir kismi, piyasa kurumlan iken, diger bir kismi ya piyasa kurumu degildir, ya da her ikisinin kan imidir. Benzer bir ekilde, toplumsal güvenlik, devlet tarafmdan, irket tarafmdan ya da kurumsalla mi özel bireysel gruplar tarafmdan saglanabilmekte; aym zamanda, aile veya toplumsal yükümlülükleri de temel alabilmektedir. Benzer biçimde, i gücü piyasasmdan aynlma karanmiz, i olanaklarinin yeterli olmamasmdan kaynaklanabilecegi gibi, ailevi sebeplerden ötürü de meydana gelebilmektedir Bu 14 i gücü piyasasma yönelik düzenlemeler, toplumsal normlar, ulusal i kanun ve politikalan ve üretim sisteminden meydana gelmekte ve belirlenmektedir. ekil 2.1, bu ili kiyi anlatmaktadir. Uçgenin üç kenari, birbiriyle baglantih olmakla birlikte, çahgma kurallarinm olu turmaktadir. Ornegin, sendikalar ve i veren sendikalari böyle kurumlardir, Bu kurumlar, ulusal çah ma kanun ve politikalan üzerine pazarlik etmektedir. Nasil pazarlik ettikleri ve ne