Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 5, No: 2, 2010 (1-6) Electronic Journal of Food Technologies Vol: 5, No: 2, 2010 (1-6) TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR www.teknolojikarastirmalar.com e-issn:1306-7648 Makale (Paper) Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Öğrencilerinin Probiyotik Ürün Tüketimlerinin ve Probiyotik Kavramının Bilinme Düzeyinin Belirlenmesi Mustafa Aydın 1 İnci Açıkgöz 2 Bedia Şimşek 1 1 S. Demirel Ü. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Gıda mühendisliği Bölümü-Isparta 2 Ankara Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi-Ankara bedia@mmf.sdu.edu.tr Özet Bu çalışma, üniversite öğrencilerinin probiyotik ürün tüketim durumlarını saptamak amacıyla Ocak-Şubat 2009 tarihleri arasında Isparta Süleyman Demirel Üniversitesinde öğrenim gören ve tesadüfi olarak seçilen 1000 öğrenci üzerinde yürütülmüştür. Ankete katılanların 404 ü (% 40.4) erkek, 596 sı (% 59.6) kız öğrencidir. Öğrencilerin %54.8 inin probiyotik ürünler hakkında bilgilerinin olmadığı saptanmıştır. Erkek öğrencilerin %21.5 i, kız öğrencilerin %27.3 ü probiyotik ürünleri tükettiklerini ifade etmişlerdir (p<0.05). Probiyotik ürün tüketim sıklığı kız öğrencilerde daha fazladır. Probiyotik ürün tüketenlerin %51.2 sinin bu ürünlerden fayda gördüğü belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Probiyotik, üniversite öğrencileri Determination of Probiotic Product Consumption and Probiotic Concept Knowledge Level in Students of Isparta Süleyman Demirel University Abstract This study was carried out to determine status of probiotic product consumption of university students (with 1000 students) randomly selected from students of Isparta Süleyman Demirel University in January-February 2009. 404 (% 40.4) of the students were male and 596 (%59.6) of them were female. It was found that 54.8 % students did not know anything about probiotic products. 21.5% of boy students and 27.3 % of girl students stated that they consumed probiotic products (p<0.05). The incidence of probiotic product consumption was higher at girls. Probiotic consumption consumers were determined as 51.2 % benefited from these products. Keywords : Probiotic, university students Bu makaleye atıf yapmak için Aydın, M., Açıkgöz, İ., Şimşek, B., Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Öğrencilerinin Probiyotik Ürün Tüketimlerinin ve Probiyotik Kavramının Bilinme Düzeyinin Belirlenmesi Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi 2010, 5(2) 1-6 How to cite this article Aydın, M., Açıkgöz, İ., Şimşek, B., Determination of Probiotic Product Consumption and Probiotic Concept knowledge level in Students of Isparta Süleyman Demirel University Electronic Journal of Food Technologies, 2010, 5(2) 1-6 1
Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (2) 1-6 Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Öğrencilerinin Probiyotik Ürün Tüketimleri 1. GİRİŞ Hayvansal protein kaynaklarından birisi olan süt ve ürünleri, insanın tüm yaşamında yeterli ve dengeli beslenme için gerekli olan yağ, laktoz ile vitamin ve mineral maddelerini de tam ve yeterli oranda içerirler [1]. Probiyotikler; insanların veya hayvanların doğal mikroflorasına ait özellikleri geliştiren, tüketilmeleri sonucunda ağızda, gastrointestinal sistemde, üst solunum yollarında ya da üregenital kanallarda yararlı etkileri ile konakçının sağlığında iyileşmeye sebep olan tek veya karışık canlı mikroorganizma kültürleridir [2]. Son yıllarda yapılan çalışmalar probiyotiklerin sağlık üzerindeki olumlu etkisinin sadece mikroorganizma hücrelerinden değil, metabolitlerinden de kaynaklandığını ortaya koymuştur [3]. Probiyotik mikroorganizmalar, insan sağlığı üzerinde pek çok olumlu etkiye sahiptirler. Probiyotik olarak seçilen bakterilerin, gıdaların işlenmeleri sırasında ve depolama süresince canlılığını koruması, çoğalabilmesi taşıması gereken en önemli özelliklerdendir. Bunun yanı sıra probiyotik bakteriler patojen olmamalı, toksik metabolitler üretmemeli, genetik açıdan stabil olmalı ve sağlık üzerinde olumlu etki yaptığı düşünülen ürünlerin üretilmesinde değişim meydana gelmemelidir [2]. Probiyotik ürün, vücut için yararlı mikroorganizma ilave edilmiş gıdalara verilen addır [4]. Günümüze kadar probiyotik ürün olarak en fazla dikkati çeken gıdalar; yoğurt ve fermente sütler iken [5], son yıllarda Cheddar, Gardiner, Gouda, Cottage, Crescenza peyniri, Beyaz peynir, yoğurt dondurması ve dondurma gibi ürünlerin de probiyotik mikroorganizma kültürlerinin taşıyıcısı olarak kullanılıp kullanılamayacakları konusunda çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalardan genellikle de olumlu sonuçlar alınmaktadır [6; 7; 8; 9]. Üniversite öğrencilerinin, çocukluk çağı sonrası üniversite eğitiminin başlaması ile birlikte alıştıkları aile ortamları içerisinden ayrılmaları, dış etkilere daha açık hale gelmeleri ve kendi özgür seçimlerini daha belirgin şekilde yapmaya başlamaları ile beslenmelerinde yeni bir dönem başlamaktadır. Bu dönemin belirleyici özelliği ekonomik problemler, yeni kurulacak bir düzene uyum sağlama çabaları, farklı yaş ve cinsiyette olan pek çok insanla iletişim ve öğrenme süreci içine girmeleridir. Üniversite öğrencilerinin beslenme alışkanlıklarına yönelik çalışmalar da bu yönde önem kazanmıştır. Ülkemizde, pek çok ilde ailelere ve üniversite öğrencilerine süt ve ürünleri üretim, tüketim alışkanlıkları ve pazarlama konusunda yapılmış pek çok anket çalışmasına rastlanmıştır [10; 11; 12; 13; 14; 15; 16; 17; 18; 19; 20; 21; 22). Ancak Isparta ili içerisinde üniversite öğrencilerine uygulanmış probiyotik ürün tüketim alışkanlıkları ve eğilimlerini belirlemeye yönelik bir araştırmaya rastlanmamıştır. Yapmış olduğumuz bu çalışma, öğrencilerin beslenme eğilimlerinin tespiti açısından, probiyotik ürünlerin tanınma düzeylerinin belirlenmesi ve doğru beslenme alışkanlıklarının kazandırılıp kişilerin bilinçlendirilmesi açısından önem taşımaktadır. 2. MATERYAL VE METOD Bu araştırma, üniversite öğrencilerinin probiyotik ürün tüketim alışkanlıklarını belirlemek amacıyla Isparta ili Süleyman Demirel Üniversitesi nde öğrenim gören 1000 öğrenci üzerinde Ocak - Şubat 2009 da yapılmıştır. Araştırma kapsamına alınan öğrenciler tesadüfi olarak seçilmiş ve veriler araştırmacılar tarafından ilgili literatürlerden yararlanılarak hazırlanmış anket formuyla toplanmıştır. Anket formunda, üniversite öğrencilerinin probiyotik ürünleri tüketim durumları, probiyotik kavramının ne olduğunu bilip bilmedikleri, bu ürünleri tüketme ve tüketmeme nedenleri, bu ürünlerin tüketimlerinin kendi sağlıkları üzerine etkileri ve probiyotik ürünlerle ilgili endişelerinin var olup olmadığı gibi sorular sorulmuştur. Bu sırada ilgili form görüşmeyi kabul eden öğrenciler ile yüz yüze görüşülerek doldurulmuştur. Anket çalışması ile elde edilen bu veriler bilgisayar ortamında girilmiş ve verilerin değerlendirilmesinde SPSS 15.0 programı uygulanarak tanımlayıcı istatistikler ve ki-kare testleri yapılmıştır. 2
Aydın, M., Açıkgöz, İ., Şimşek, B. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (2) 1-6 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Araştırmada, ankete katılan öğrencilerin % 59.6 sı (n=596) kız, % 40.4 ü (n=404) erkektir. Öğrencilerin % 55.1 i evde, % 44.9 u (n=449) yurtta kaldıklarını beyan etmişlerdir. Yabancı ve Şimşek [23] in yurtta kalan üniversite öğrencilerinin probiyotik ürün tüketim alışkanlıklarını belirlemek için yapmış oldukları ankete 120 si kız, 120 si erkek toplam 240 öğrenci katılmıştır. Öğrencilere yöneltilen Aylık elinize geçen para miktarı sorusundan % 33.8 inin (n=338) 300 TL ve daha az, % 42.9 unun (n=429) 300 499 TL arasında, % 17.7 sinin (n=177) 500 750 TL arasında, % 5.6 sının (n=56) 750 TL den daha çok olduğu ve öğrencilerin çoğunun eline geçen aylık para miktarının da 300-499 TL arasında olduğu tespit edilmiştir. Yüksekokul Öğrencilerinin içme sütü tüketim alışkanlıklarının belirlendiği Durmaz ve ark. [22] nın yaptığı çalışmada kız öğrencilerin ortalama aylık ellerine geçen para 196 TL, erkek öğrencilerin ise 204 TL olarak belirlenmiştir. Çalışmada öğrencilerin aylık yemeye-içmeye ayırdıkları para miktarı incelendiğinde, % 27.6 sının (n=276) 51 100 TL arasında, % 24.1 inin (n=241) 101 150 TL arasında, % 16.1 inin (n=161) 151 175 TL arasında, % 11.4 ünün (n=114) 200 TL üzeri, % 11.1 inin (n=111) 176 200 TL arasında, % 9.7 sinin (n=97) 50 TL ve altında olduğu tespit edilmiştir. Burada bildirilen 50 TL ni altındaki harcama çok düşük bir miktar olarak karşımıza çıkmakla birlikte, bu durumun öğrencilerin çoğunun yurtlarda kalmalarından dolayı, buralarda yemek için ayrıca bir ücret talep edilmemesine bağlanmıştır. Bu harcamanın, yurtlarda verilen yemekler dışında, öğrencilerin ekstra kişisel yemek gereksinimleri için yaptıkları harcamaların bedeli olduğu düşünülmektedir. Öğrencilere probiyotik ürünler hakkında sorular sorulmuş ve erkek öğrencilere göre kız öğrencilerin probiyotik ürünler hakkında daha çok bilgi sahibi olduğu (% 48.3) ve daha fazla probiyotik ürün tükettiği (% 27.3), probiyotik mikroorganizmaları bilenlerin ise tüm katılanlar arasında % 26 olduğu tespit edilmiştir (p<0.05) (Çizelge 1). Çizelge 1. Probiyotik ürünler hakkında öğrencilerin durumu Anket Soruları Probiyotik ürünleri ; Bilen Bilmeyen Probiyotik Ürünleri; Tüketen, Tüketmeyen Mikroorganizmaları; Bilen, Bilmeyen Kadın Erkek Toplam (n=596) (n=404) Sayı % Sayı % Sayı % 288 308 48.3 51.7 164 240 X² = 5.806, p < 0.05 163 433 27.3 72.7 87 317 X² = 4.341, p < 0.05 175 421 29.4 70.6 85 319 X² = 8.669, p < 0.05 40.6 59.4 21.5 78.5 21.0 79.0 452 548 250 750 260 740 45.2 54.8 25.0 75.0 26.0 74.0 Yabancı ve Şimşek [23] üniversite öğrencilerinin probiyotik ürün tüketim durumları ile ilgili olarak yürüttükleri anket çalışmasında erkek öğrencilerin % 40 ının, kız öğrencilerin ise % 69.2 sinin probiyotik ürünler hakkında bilgiye sahip olduğunu bulmuşlardır. Aynı çalışmada yine erkek öğrencilerin % 29.2 sinin, kız öğrencilerin de %42.5 inin probiyotik ürünleri tükettiklerini belirtmişlerdir. Kız öğrenciler 3
Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (2) 1-6 Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Öğrencilerinin Probiyotik Ürün Tüketimleri erkeklere göre daha fazla probiyotik ürün tüketmektedir. Kızların sağlıklarına, beslenmeye ve vücut imajına erkeklere göre daha fazla önem verdikleri bilinmektedir. Probiyotik ürünlerin tüketiminin ve probiyotikleri bilme durumunun kızlarda yaygın olmasının da bununla ilgili olduğu düşünülmektedir. Ankete katılan probiyotik ürün tüketmeyen öğrencilerin % 54.7 si (n=410) bu ürünleri bilmediklerini, % 24.7 si (n=185) ihtiyaç duymadığını, % 10.4 ü (n=78) doğal bulmadıklarını, % 5.8 i (n=44) lezzetsiz bulduğunu, % 4.4 ü (n=33) pahalı bulduğunu belirtmişlerdir. Yabancı ve Şimşek [23] in çalışmalarında, probiyotik ürünleri tüketmeyen öğrenciler bu ürünleri tüketmeme nedeni olarak; bilmediklerini (% 43.5), doğal olmadığını düşündüklerini (%19.5), ihtiyaç duymadıklarını (%14.9), pahalı (%12.9) ve lezzetsiz bulduklarını (% 8.5) ifade etmişlerdir. Aynı çalışmada, probiyotik ürün tüketen öğrencilerin % 88.4 ü bu ürünleri severek tükettiğini, % 79.1 i reklamlardan etkilendiğini, % 61.6 sı bu ürünlerin ambalaj etiketlerini okuduğunu ve % 84.9 u bu ürünlerden fayda gördüğünü bildirmişlerdir. Probiyotik ürünler konusunda öğrencilere sorulan probiyotik ürünlerle ilgili endişeniz var mı sorusuna % 30.1 inin evet yanıtı verdiği saptanmıştır. Ankette probiyotik ürünler konusunda endişe duyduğunu belirten probiyotik ürün kullanan (n=118) öğrenciler bunun sebeplerini, vücuduna uyum göstereceğine ve doğallığına inanmadığı (% 44.1), faydalı olduğunu iddia eden çalışmalara güvenmediği (% 33.9), faydadan çok zarar getireceğine inandığı (% 22.0) şeklinde ifade etmişlerdir. Probiyotik ürün kullanmayan (n=480) öğrenciler arasında, vücuduna uyum göstereceğine ve doğallığına inanmayanlar % 47.9, faydalı olduğunu iddia eden çalışmalara güvenmeyenler % 32.3, faydadan çok zarar getireceğine inanlar ise % 19.8 olarak tespit edilmiştir. Probiyotik ürün tüketen öğrencilerin % 51.2 si (n=172) bu ürünlerden bir fayda gördüğünü ve probiyotik ürünlerin çoğunlukla (% 47.6) mide - barsak sisteminin düzenlenmesinde yarar sağladığını ifade etmişlerdir. 5. SONUÇ Süleyman Demirel Üniversitesi öğrencilerinin probiyotik ürünleri tüketim alışkanlıkları düzeyini ölçmek için yapılan bu araştırma, üniversite öğrencilerinin % 54.8 inin (n=548) probiyotik süt ürünleri hakkında, % 74 ünün (n=740) ise probiyotik ürünlerdeki mikroorganizmalar hakkında bilgilerinin olmadığını göstermiştir. Öğrencilerin ancak % 25 inin (n=250) probiyotik süt ürünlerini tükettiği belirlenmiştir. Sağlık üzerine pek çok olumlu etkisi bilinen probiyotik ürünler hakkında, halkı bilinçlendirmenin ve tüketimini teşvik edici çalışmaların gerekli olduğu düşünülmektedir. Bu sonuçlardan hareketle; sağlıklı, yeterli ve dengeli beslenme açısından temel besin maddelerinden süt ve süt ürünlerinin yeterli ve düzenli olarak tüketilebilmesi için uygun fiyatta, sağlıklı, güvenilir gıdalara ulaşımın sağlandığı bir mekanizmaya ve kişi başına düşen süt ve süt tüketiminin gelişmiş ülkeler düzeyine çıkarılması konusunda gerekli politikalara ihtiyaç duyulduğu söylenebilir. Ayrıca toplumun süt ve süt ürünleri tüketimi konusunda bilinçlendirilmesi gerektiği ifade edilebilir. Bu sonuçlar göz önünde tutularak; öğrencilere sağlıklı ve dengeli beslenmede vazgeçilmez gıdalardan biri olan süt ve ürünlerinin tüketimini teşvik için faaliyetler düzenlenmeli ve sütün besleyiciliği konusunda gerekli bilgiler verilmelidir. Ayrıca son yıllarda önem kazanan probiyotik ürünlerin önemi vurgulanmalı, halk bu konuda bilinçlendirilmelidir. 4
Aydın, M., Açıkgöz, İ., Şimşek, B. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (2) 1-6 8. KAYNAKLAR 1. Özcan T., Erbil F. ve Kurdal E., 1998. Sütün İnsan Beslenmesindeki Önemi. İçme Sütü Sempozyumu, Tekirdağ, s. 31-41. 2. Klaenhammer, R. ve Kullen T., 1999. Selection and Design of Propiotics. International Journal of Food Microbiology, 50:45-57. 3. Salminen, S., Ouwehand, A., Benno, Y. ve Lee, K.Y., 1995. Probiotics: How Should They be Defined? Trends in Food Science & Technology, 10: 107-110. 4. Roberfroid, M.B., 2000. Prebiotics and Probiotics are They Functional Foods? American J. Clin. Nutr., 71:1682-1687. 5. Sanders, M.E., Walker, D.C., Walker, K.M., Aoyama, K., Klaenhammer T.R., 1996. Performance of Commercial Cultures in Fluid Milk Applications. J.Dairy Sci., 79: 943. 6. Gobbetti, M., Corsetti, A., Smacchi, E., Zocchetti, A., De Angelis M., 1998. Production of Crescenza Cheese by Incorporation of Bifidobacteria. J. Dairy Sci., 81: 37. 7. Sanders, M.E., Walker, D.C., Walker, K.M., Aoyama, K., Klaenhammer, T.R., 1996. Performance of Commercial Cultures in Fluid Milk Applications. J. Dairy Sci., 79: 943. 8. Hekmat, S., McMahon, D.J., 1992. Survival of Lactobacillus and Bifidobacterium Bifidum in Ice Cream for Use as Probiotic Food. J. Dairy Sci.,75: 1415. 9. Dinekar, P., Mistry, V.V., 1994. Growth and Viability of Bifidobacterium Bifidum in Cheddar Cheese. J. Dairy Sci., 77:2854. 10. Karagözlü, N., Karaca, C., ve Eren, S., 2005. Üniversite Öğrencilerinde Süt ve Ürünleri Tüketim Alışkanlıkları ve Beslenme Bilinçleri Üzerine Bir Araştırma: Celal Bayar Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Örneği, Celal Bayar Üniversitesi Fen Fakültesi Dergisi, 1(2): 101-108. 11. Aytekin, F., 2000. Üniversite Öğrencilerinin Beslenme Durumları Üzerine Bir Araştırma. Gıda, 25(2):121-126. 12. Şahin, K. ve Gül, A., 1997. Adana İli Kentsel Alanda Ailelerin Süt ve Süt Mamulleri Alım ve Tüketim Davranışları. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 12(4):59-68. 13. Yüzbaşı, N., Erkuş, A. ve Sezgin, E., 1999. Keçiören Şefkat Mahallesinde Çeşitli Gelir Gruplarındaki Ailelerde Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi. Gıda, 24(1):59-67. 14. Yalçınkaya, O., 1999. Van İli Erçiş İlçesinde Hayvansal Gıda Tüketim Yapısı. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Ana Bilim Dalı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Van. s. 121. 15. Demirci, M., Kurultay, Ş. ve Öksüz, Ö., 1998. Tekirdağ İlinde İçme Sütü Tüketim Alışkanlıkları ve Bu Alışkanlıkları Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. İçme Sütü Sempozyumu, Tekirdağ, s. 149-157,. 5
Teknolojik Araştırmalar: GTED 2010 (2) 1-6 Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Öğrencilerinin Probiyotik Ürün Tüketimleri 16. Çivi, H., Gürler, A. Z., Esengün, K. ve Karkacıer, O., 1993. Tokat İl Merkezinde Yaşayan Hane Halklarının Süt Tüketim Durumu Üzerine Bir Araştırma. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 10(1):97-107. 17. Yurdakul, O., Emeksiz, F., Koç, A.A. ve Hanta, B., 1997. Balcalı Süt Ürünlerinin İmajının Ölçülmesi (Tüketici Değerlendirmesi). Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 12(3): 39-48. 18. Ayar, A. ve Demirulus, H., 2000. Eğitim Çağındaki Gençlerin Süt ve Süt Ürünleri Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Gıda Dergisi, 25(5):371-376. 19. Yılmaz, İ. ve Demirci, M., 2001. Üniversite Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıkları. Gıda Dergisi (Mayıs): 83-86. 20. Andiç S., Şahin K. ve Koç Ş., 2002. Süt Tüketim Yapısı: Van İli Kentsel Alan Örneği. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 12(2): 33-38. 21. Uzunöz, G. ve Gülşen, M., 2007. Üniversite Öğrencilerinin Süt ve Süt Ürünleri Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Gıda Teknolojisi Elektronik Dergisi, (3): 15-21. 22. Durmaz, H., Sağun, H. ve Tarakçı, Z., 2002. Yüksekokul Öğrencilerinin İçme Sütü Tüketim Alışkanlıkları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 13(1-2):69-73. 23. Yabancı, N. ve Şimşek, I., 2007. Üniversite Öğrencilerinin Probiyotik Ürün Tüketim Durumları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(6): 449-454. 6