I Doç. Dr. Halûk N. NOMER stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi BORÇLAR HUKUKU GENEL HÜK ÜMLER Göz den Geçirilmifl 6. Bas
II Yay n No : 1975 Hukuk Dizisi : 919 6. Bas - Nisan 2008 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-873 - 9 Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço- alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : B e t a B a s m A. fi. Bask - Cilt : Ya z n M a t b a a c l k Bayrampafla/ stanbul (0-212) 565 01 22 Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 e-mail: betakitap@betakitap.com www.betakitap.com
III Ö N S Ö Z Borçlar Hukuku Ders Notlar, alt nc bas da yeniden gözden geçirilmifl ve ilgili mahkeme kararlar metne ifllenmifltir. Kitab n dizgisini titizlikle yapan Gülgonca Çarp k a ve kitab n alt nc bas - s n en iyi flekilde gerçeklefltiren Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ve Seyhan Satar a teflekkür ederim. stanbul, 1 Nisan 2008 Doç. Dr. Halûk N. Nomer B R NC BASIYA A T ÖNSÖZ Borçlar Hukuku, Genel Hükümleri kapsayan bu kitap, 1999-2000 ö re t i m y l nda,.ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi ö rencileri için haz rlad m ders notlar ndan ibare t t i r. Ö renciler taraf ndan tutulan notlar n belirsiz kiflilerce ve genellikle de eksik ve yanl fl olarak ço alt l p sat fla sunulmas, ö rencilerin yanl fl bilgilendirilmesine sebep olmaktad r. Ö rencilerin baflar lar n etkileyen bu durum, ders notlar n n yay nlanmas n zorunlu hale getirm i fl t i r. Bu sayede ö re n- cilerin, ana ders kitaplar n n yan s ra ders notlar ndan da sa l kl flekilde yararlanmalar mümkün olacakt r. Ders notlar n n k sa sürede yay mlanmas n sa layan Beta Yay nevi ne ve Rahmi Ar kan a teflekkür ederim. stanbul, 1.9.2000 Dr. Halûk N. Nomer
V Ç N D E K L E R ÖNSÖZ...III B R NC BASIYA A T ÖNSÖZ... III Ç NDEK LER... V KISALTMALAR... IX BORÇLAR HUKUKU GENEL HÜKÜMLERE L fik N GENEL ESERLER...XI B R NC BÖLÜM GENEL B LG LER K NC BÖLÜM BORCUN KAYNAKLARI 1. SÖZLEfiME...13 I. Kavram...13 II. Sözleflmenin Kurulmas...17 III. lân Yoluyla Ödül Vaadi...22 IV. Sebebi Gösterilmemifl Borç krar...23 V. Sözleflme Yapma Vaadi...24 VI. Sözleflmenin Unsurlar...25 VII. Sözleflmenin Geçerlilik fiartlar...28 1. Genel Olarak...28 2. Fiil Ehliyeti...32 3. Sözleflmenin Konusunun Emredici Hukuk Kaidelerine, Kamu Düzenine, Genel Ahlâka ve Kiflilik Haklar na Ayk r Olmamas...36 4. Objektif mkâns zl n Bulunmamas...40 5. rade Beyan nda Sakatl n Bulunmamas...40 a) Yan lma (Hata)...41 aa) Beyanda Yan lma (Beyan Hatas )...41 bb) Saikte Yan lma (Saik Hatas )...42 b) Aldatma (Hile)...44 c) Korkutma ( krah)...45 6. Sözleflmenin Muvazaal Olmamas...46
VI 7. Gabin Bulunmamas...48 8. fiekil...48 a) Adi Yaz l fiekil...49 b) Resmî fiekil...52 c) spat fiekli...55 d) Düzen fiekli...56 VIII.Temsil...56 1. Kavram...56 2. Temsil Yetkisinin Verilmesi...59 3. Özel Temsil Yetkisini Gerektiren fllemler...60 4. Temsil Yoluyla Yap lamayacak fllemler...61 5. Temsil Yetkisinin Kapsam...61 6. Temsil Yetkisinin Sona Ermesi...61 7. Yetkisiz Temsil...63 2. HAKSIZ F L...64 I. Genel Haks z Fiil Sorumlulu u...65 II. 1. Genel Olarak...65 2. Unsurlar...65 a) Eylem...65 b) Hukuka Ayk r l k...65 aa) Kavram...65 bb) Hukuka Ayk r l Önleyen Sebepler...66 aaa) Zarar Görenin R zas...66 bbb) Üstün Nitelikte Kamusal Yarar...67 ccc) Üstün Nitelikte Özel Yarar...68 ddd) Kamu Hukukuna Dayanan Yetkinin eee) Kullan lmas...69 Özel Hukuka Dayanan Yetkinin Kullan lmas...69 fff) Meflru Müdafaa...70 ggg) Izt rar Hali...70 hhh) Kendi Hakk n Korumak çin Kuvvet Kullan lmas...71 c) Zarar...71 d) lliyet Ba...72 e) Kusur...73 Ahlâka Ayk r Fiillerden Sorumluluk...75 III. Kusursuz Sorumluluk Halleri...75 1. Genel Olarak...75 2. Baz Kusursuz Sorumluluk Hâlleri...77 a) stihdam Edenlerin Sorumlulu u...77 b) Hayvan dare Edenin Sorumlulu u...80
VII IV. c) Ev Baflkan n n Sorumlulu u...82 d) Bina Veya Di er Yap Malikinin Sorumlulu u...83 e) Tafl nmaz Malikinin Sorumlulu u...84 f) Motorlu Araç flletenin Sorumlulu u...85 Zarardan Birden Fazla Kimsenin Sorumlu Olmas...89 V. Zarar n Belirlenmesi...93 VI. Tazminat n Belirlenmesi...97 VII. Manevî Tazminat...100 VIII.Zamanafl m...103 IX. Kiflilik Hakk n n Hukuka Ayk r Sald r lara Karfl Korunmas...105 3. SEBEPS Z ZENG NLEfiME...107 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM FA I. Kavram...115 II. Causa Anlaflmas...115 III. fa Yerine Veya fa U runa Eda...116 IV. K smi fa...117 V. Üçüncü Kiflinin fas...118 VI. Cins Ve Parça Borçlar nda fa...119 VII. Seçimlik Borçlarda fa...119 VIII. Bölünemeyen Edimin fas...120 IX. Para Borçlar nda fa...121 X. Faiz...125 XI. XII. spat...130 fa Yeri...131 XIII. fa Zaman...131 XIV. Karfl l kl Borç Do uran Akitlerde fa...134 XV. Ödeme Güçsüzlü ü...136 XVI. Alacakl Temerrüdü...136 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BORÇLARIN FA ED LMEMES N N SONUÇLARI 1. fa mkâns zl...139 I. Borçlunun Sorumlu Oldu u fa mkâns zl...140 1. Kusur Karinesi...140 2. fa Yard mc s n n Eylemlerinden Sorumluluk...141 3. Sorumsuzluk Anlaflmas...142 4. Borçlunun Sorumlu Oldu u mkâns zl n Sonuçlar...143 II. Borçlunun Sorumlu Olmad fa mkâns zl...145 III. Borçlunun Sorumlu Olmad fa Güçlü ü...146
VIII 2. Kötü fa...147 3. Borçlunun Temerrüdü...150 I. fiartlar...150 II. Alacakl n n Haklar...152 1. fa le Birlikte Temerrütten Do an Zarar n Tazmini...152 a) fa Davas...152 b) Gecikmifl fadan Do an Zarar n Tazmini...153 2. Karfl l kl Borç Do uran Sözleflmelerde Alacakl ya Tan nan lâve Seçimlik Haklar...161 a) Seçimlik Haklardan Yararlanman n Ön fiart : Mehil Tayini...161 b) Borcun fa Edilmemesinden Do an Zarar n Tazmini...164 c) Sözleflmeden Dönme ve Sözleflmenin Hükümsüzlü ünden Do an Zarar n Tazmini...164 aa) Sözleflmeden Dönme...164 bb) Sözleflmenin Hükümsüzlü ünden Do an Zarar n Tazmini...167 4. Borca Ayk r l ktan Do an Sorumluluk le Haks z Fiil Sorumlulu unun Yar flmas...168 5. Culpa in Contrahendo...169 BEfi NC BÖLÜM BORÇLARIN SONA ERME SEBEPLER I. bra...171 II. Takas...173 III. Yenileme...174 IV. Alacakl Ve Borçlu S fatlar n n Birleflmesi...175 V. Zamanafl m...175 ALTINCI BÖLÜM BORÇ L fik S NDE ÖZEL DURUMLAR I. Üçüncü Kiflinin Edimini Taahhüt...183 II. Üçüncü Kifli Lehine Sözleflme...184 III. Müteselsil Borçluluk...186 IV. Müteselsil Alacakl l k...189 V. fiarta (Koflula) Ba l Borçlar...190 VI. Pey Akçesi, Cayma Akçesi, Ücret Kesintisi...194 VII. Cezaî fiart...195 YED NC BÖLÜM ALACA IN TEML K VE BORCUN NAKL I. Alaca n Temliki...199 II. Borcun Nakli...201 MADDE NDEKS... 205 KAVRAM NDEKS... 225
IX K I S A LT M A L A R AK ATKK AÜEHFD AY b. bent Ba -Kur K. Banka Kartlar K. Bas n K. BK BKKKY bkz. 1136 say l Avukatl k Kanunu 2659 say l Adli T p Kurumu Kanunu Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi 2709 say l Türkiye Cumhuriyeti Anayasas 1479 say l Esnaf ve Sanatkârlar ve Di er Ba ms z Çal flanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu 5464 say l Banka Kartlar ve Kredi Kartlar Kanunu 5187 say l Bas n Kanunu 818 say l Borçlar Kanunu Banka Kartlar Ve Kredi Kartlar Hakk nda Yönetmelik bak n z c. cümle C KT ÇK DMK E K Ceza nfaz Kurumlar Tüzü ü 2872 say l Çevre Kanunu 657 say l Devlet Memurlar Kanunu 5070 say l Elektronik mza Kanunu ESK 5434 say l Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanunu f. f kra Faiz K. FKK FSEK GKK HD HGK HHY HK HUMK BD BK HFM K nfaz K. fl K. K. kanun 3095 say l Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine liflkin Kanun 3226 say l Finansal Kiralama Kanunu 5846 say l Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 6570 say l Gayrimenkul Kiralar Hakk nda Kanun Hukuk Dairesi Hukuk Genel Kurulu Hasta Haklar Yönetmeli i 492 say l Harçlar Kanunu 1086 say l Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu stanbul Barosu Dergisi çtihad Birlefltirme Karar stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas 2004 say l cra ve flâs Kanunu 5275 say l Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakk nda Kanun 4857 say l fl Kanunu
X KMK krfl. KTK 634 say l Kat Mülkiyeti Kanunu karfl laflt r n z 2918 say l Karayollar Trafik Kanunu m. madde MBK 1211 say l Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas Kanunu, MHAD Mukayeseli Hukuk Araflt rmalar Dergisi MKKHK 556 say l Markalar n Korunmas Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname MÖHUK 5718 say l Milletleraras Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakk nda Kanun MTK MUHPBK MYBK n. kenar notu NK ÖPV KHK PBK PK RG RTKYK S HK SK Soy Ad K. SSGSSK SSK Tapu K. TCK T SGLK TKK TMK TRT K. TSHK TST TfiST K TTK TVK UHK Yarg. YKD 4686 say l Milletleraras Tahkim Kanunu 1264 say l Madeni Ufakl k ve Hat ra Para Bast r lmas Hakk nda Kanun Mali Y l Bütçe Kanunu 1512 say l Noterlik Kanunu 90 say l Ödünç Para flleri Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname 5083 say l Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin Para Birimi Hakk nda Kanun 6326 say l Petrol Kanunu Resmi Gazete 3984 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay nlar Hakk nda Kanun 7402 say l S tman n mhas Hakk nda Kanun 5684 say l Sigortac l k Kanunu 2525 say l Soy Ad Kanunu 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu 506 say l Sosyal Sigortalar Kanunu 2644 say l Tapu Kanunu 5237 say l Türk Ceza Kanunu 2822 say l Toplu fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu 4077 say l Tüketicinin Korunmas Hakk nda Kanun 4721 say l Türk Medeni Kanunu 2954 say l Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu 2920 say l Türk Sivil Havac l k Kanunu 94/5623 say l Tapu Sicili Tüzü ü 1219 say l Tababet ve fiuabat Sanatlar n n Tarz cras na Dair Kanun 6762 say l Türk Ticaret Kanunu 403 say l Türk Vatandafll Kanunu 1593 say l Umumi H fz s hha Kanunu Yarg tay Yarg tay Kararlar Dergisi (Y l/say, sayfa)
XI BORÇLAR HUKUKU GENEL HÜKÜMLERE L fik N GENEL ESERLER fiahin AKINCI, Borçlar Hukuku Bilgisi, 3. Bas, Konya 2006 Turgut AKINTÜRK, Genel Hükümler Özel Borç liflkileri, 13. Bas, stanbul 2007 fiener AKYOL, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, I, stanbul 1995 Abdülkadir ARPACI, Kocayusufpaflao lu/hatemi/serozan/arpac, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, Dördüncü Cilt (forma halinde), Filizkitabevi, stanbul Aytekin ATAAY, Borçlar Hukukunun Genel Teorisi, Birinci Yar m, 4. Bas, stanbul 1986 Mehmet AYAN, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Konya 2007 Ayd n AYBAY, Borçlar Hukuku Dersleri, 12. Bas, stanbul 2000 Ali BOZER, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 2. Bas, Ankara 2007 Yahya DERYAL Cemal GENÇ, Borçlar Hukuku, 3. Bas, 2005 hsan ERDO AN, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2006 Fikret EREN, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 10. Bas, stanbul 2008 Emel ERSOL-O uzhan ARDIÇ, Borçlar Hukuku, 5. Bas, Ankara 2007 Turhan ESENER, Borçlar Hukuku, Cilt: 1, Ankara 1969 Feyzi N. FEYZ O LU, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt: I, 2. Bas, stanbul 1976; Cilt: II, 2. Bas, stanbul 1977 Hüseyin HATEM, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, Fasiküller, stanbul 2008 Hüseyin HATEM, Kocayusufpaflao lu/hatemi/serozan/arpac, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, kinci Cilt, Sözleflme D fl Sorumluluk Hukuku, 3. Bas, stanbul 2008 Ali Naim NAN, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 3. Bas, Ankara 1984 brahim KAPLAN, Borçlar Hukuku Dersleri, Genel Hükümler, 3. Bas, Ankara 2003 smail KAYAR, Borçlar Hukuku, 6. Bas, Ankara 2007 Ahmet M. KILIÇO LU, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 9. Bas, Ankara 2007 Necip KOCAYUSUFPAfiAO LU, Kocayusufpaflao lu/hatemi/serozan/arpac, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, Birinci Cilt, Borçlar Hukukuna Girifl, Hukuki fllem, Sözleflme, 4. Bas, stanbul 2008 M.Kemal O UZMAN - M.Turgut ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Dördüncü Bas, stanbul 2005 Turgut ÖNEN, Borçlar Hukuku, 5. Bask, Ankara 1999
XII Ergun ÖZSUNAY, Borçlar Hukuku, I, 2. Bas, stanbul 1983 Safa RE SO LU, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 20. Bas, stanbul 2008 Andreas B. SCHWARZ, Borçlar Hukuku Dersleri, Cilt: 1, (Çeviren: Bülent DAVRAN), stanbul 1948 Rona SEROZAN, Kocayusufpaflao lu/hatemi/sero z a n / A r p a c, B o r ç l a r Hukuku Genel Bölüm, Üçüncü Cilt, fa, fa Engelleri, Haks z Zenginleflme, 4. Bas, stanbul 2006 Do an fienyüz, Borçlar Hukuku, 3. Bas, Bursa 2006 Haluk TANDO AN, Türk Mesuliyet Hukuku, Akit D fl ve Akdi Mesuliyet, Ankara 1961 Selâhaddin S. TEK NAY / Sermet AKMAN / Haluk BURCUO LU / Atilla ALTOP, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Bas, stanbul 1993 Andreas von TUHR, Borçlar Hukukunun Umumi K sm, Cilt: 1, 2, (Çeviren: Cevat EDEGE), stanbul 1952, 1953; kinci Bas, Ankara 1983 Kenan TUNÇOMA, Türk Borçlar Hukuku, Cilt: I, Genel Hükümler, stanbul 1976 Tan Tahsin ZAPATA, Borçlar Hukuku, 4. Bas, Ankara 2007 Ayd n ZEVKL LER, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Temel Bilgiler, Ankara 2001 Ayd n ZEVKL LER Ayfle HAVUTÇU, Borçlar Hukuku, Soru ve Yan tlarla, Ankara 2004 U Y G U L A M AYA YÖNEL K ESERLER Nafiz ERDEM, Türk Borçlar Kanunu fierhi ve Davalar, Cilt: 1 3, Ankara, Adana, 1987 1990 Lütfü DALAMANLI Faruk KAZANCI Muharrem KAZANCI, lmi ve Kazâi çtihatlarla Aç klamal Borçlar Kanunu, Cilt: 1 4, stanbul 1990 Nazif KAÇAK, Emsal çtihatlarla Borçlar Kanunu, Ankara 2002 Mustafa Reflit KARAHASAN, Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt: 1 2, stanbul 2003; Cilt: 2 5, stanbul 2004; Özel Hükümler, Cilt: 1, 2, stanbul 2002; Cilt: 3 5, stanbul 2004 Mustafa Reflit KARAHASAN, Sorumluluk Hukuku, Sözleflmeden Do an Sorumluluk, 6. Bas, stanbul 2003 Mustafa Reflit KARAHASAN, Sorumluluk Hukuku, Kusura Dayanan Sözleflme D fl Sorumluluk, Kusura Dayanmayan Sözleflme D fl Sorumluluk, 6. Bas, stanbul 2003 Turgut UYGUR, Aç klamal - çtihatl Borçlar Kanunu, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku, Cilt: 1 8, Ankara 2003