S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 19 (37): (2005) 51-60 CİN MISIRI ÇEŞİTLERİNİN TANE VERİMİ VE ÖNEMLİ KALİTE ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ 1 Alper TEKKANAT 2 Süleymn SOYLU 2 2 Selçuk Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Trl Bitkileri Bölümü, Kony-Türkiye ÖZET Bu rştırm, 2003 yılınd Krmn ekolojik şrtlrınd, cin mısır çeşitlerinin verim ve klite ile ilgili özelliklerinin incelenerek, bu ekolojiye uygun yüksek verimli ve kliteli cin mısır çeşitlerini belirlemek mcıyl yürütülmüştür. Tesdü Bloklrı deneme desenine göre dört tekerrürlü olrk kuruln bu rştırmd, 12 cin mısır çeşidi kullnılmıştır. Arştırmd, ptlm hcimleri 18.5 cm 3 /g (Kony Pop.) 35.25 cm 3 /g (ZP 611 K), ptlmyn tne ornlrı % 2.42 ( 85 Ant 2503 x 72.11) - % 9.9 (85 Ant 2503 x Srı T.), tne irilikleri 57.25 det/10 g (Kony Populsyon) 87.25 det/10 g (NS-620), tnede hm protein ornlrı % 9.00 (Koç Kompozit) - % 11.34 (Bhr P-618), 1000 tne ğırlığı 114.68 g (NS- 620) 175.93 g (Kony Populsyon), hektolitre ğırlıklrı 78.73 kg (85 Ant 2503 x Srı T.) 86.19 kg (NS-620), lezzet testleri 0.75 (Bhr P-621) 6.5 (Nermin Cin, Kony ve Krmn Pop), tne verimleri 499.5 kg/d (Mr. Kelly) 753.5 kg/d (Bhr P-621) rsınd değişmiştir. Bu rştırm sonucund Koç Kompozit, Ant Cin 98, NS-620, ZP 611 K, 85 Ant 2503 x 72.11, Bhr P-618, Bhr P-621 ve Nermin Cin çeşitlerinin verim ve klite yönünden Ort Andolu ekolojik şrtlrınd yetiştirilebilecek uygun cin mısır çeşitleri olrk ön pln çıkmışlrdır. Anhtr Kelimeler : Cin mısır, tne verimi, ptlm hcmi, klite DETERMINATION OF IMPORTANT QUALITY CHARACTERS AND GRAIN YIELD IN POPCORN CULTIVARS ABSTRACT This reserch hs been conducted to determine the highest yielding nd qulity pop corn vrieties under Krmn ecologicl conditions nd to exmine the yield nd qulity components o pop corn vrieties in 2003. In this reserch which designed in Rndomized Complete Block with our replictions, 12 pop corn vrieties were used. In this reserch, were chnged between or popping volume 18.5 cm 3 /g (Kony Pop) 35.25 cm 3 /g (ZP 611 K), rte o unpopped kernels 2.42 % ( 85 Ant 2503 x 72.11) - 9.9 % (85 Ant 2503 x Srı T.), kernel size 57.25 number/10 g (Kony Pop) 87.25 number/10 g (NS-620), grin protein rte 9.00 % (Koç Kompozit) - 11.34 % (Bhr P-618), 1000 grin weight 114.68 g (NS-620) 175.93 g (Kony Pop), hectoliter weight 78.73 kg (85 Ant 2503 x Srı T.) 86.19 kg (NS-620) delicious test 0.75 (Bhr P-621) 6.5 (Nermin Cin, Kony ve Krmn Pop), grin yield 499.5 kg/d (Mr. Kelly) 753.5 kg/d (Bhr P-621). In this reserch, it ws recommend tht Koç Kompozit, Ant Cin 98, NS-620, ZP 611 K, 85 Ant 2503 x 72.11, Bhr P-618, Bhr P-621 nd Nermin Cin popcorn vrieties cn be grown or high yielding nd qulity under Centrl Antoli ecologicl conditions. Key words : Popcorn, grin yield, poping volume, qulity GİRİŞ Mısır dünyd thıl ekiliş lnı itibri ile buğdy ve çeltikten sonr üçüncü,üretim bkımındn ise ikinci sırd yer ln önemli bir thıl bitkisidir. Ülkemizde de önemli bir bitki oln mısırın ekonomik değeri ve kullnım lnlrı gün geçtikçe rtmktdır. Mısır tnesi yklşık % 70 nişst, % 10 protein, % 5 yğ, % 2 kül ihtiv etmektedir. Dünyd üretilen toplm mısırın % 70 i hyvn beslenmesinde, % 25 i insn beslenmesinde,% 5 i de endüstride hmmdde olrk kullnılırken, cin mısır doğrudn olrk insn beslenmesinde kullnılmkt olup, hlk rsınd ptlmış mısır olrk dlndırılmkt ve çerezlik olrk tüketilmektedir. Ülkemizde cin mısırının tüketimi her geçen gün rtmktdır. Tüketimin rtmsı gıd mddelerinin çeşitlendirilmesi ve üreticilere lternti ürünlerin sunulmsı bkımındn önemlidir. Tüketiciler stın ldıklrı cin mısırlrın ptlm hcminin yüksek, ptlmış ürünün yumuşk, lezzetli ve kbuk klıntısının z olmsını istemektedirler (Bbic ve Pjic 1992). Bir bölgede yetiştirilecek cin mısırı çeşitleri bölgenin ekolojik koşullrın, çeşidin dptsyon kbiliyetine ve tüketicilerin isteğine bğlı olrk değişir (Hlluer 1994). Mısırd birim lnd elde edilen verim ve klitenin rttırılmsınd bölge 1 10.02.2005 trihinde S.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsünde Kbul Edilen Yüksek Lisns Tez inden lınmıştır çitçisinin kliteli tohumluk kullnımı ynınd üretimde hibrit çeşitlerin de yygınlştırılmsı önemlidir (Sencr 1988). Çünkü cin mısırınd ptlm klitesi bkımındn ürünün homojen olmsı önemlidir. Melez çeşitlerin tne ürünü üniorm olduğundn gelişmiş ülkelerde üretilen ticri cin mısırlrının çoğu üçlü vey tek melezdir (Aldrich ve rk.1982). Mısır tneleri ısı uygulndığı zmn, tne bünyesinde bulunn su buhrlşır ve nişst tneciklerinin içerisine geçer ve belirli bir bsınc ulştıktn sonr kbuk prçlnır, böylelikle mısır dnesi ptlr çılır. Tüm mısır tipleri ptlmz. Çünkü ptlmy uygun mısırlrın endosperminin büyük kısmı cmsı ypıddır.tnedeki protein mtriksi ile nişst tnecikleri rsınd hv boşluğu z olduğundn suyun buhrlşmsı sonucu oln bsınç kbuğu ptltmy yeter. Hv mevcut olduğu zmn bsınç kbuğu prçlymz vey çok z çr. Ptlm olyı tnedeki buhr bsıncının 2.5 t/m 3 (135 psi) ulştığı 177 0 C de meydn gelir (Hoseney ve rk. 1983). Mohmmed ve rk.(1983), 18 cin mısır hibritinde ve 2 ptlm yöntemi (geleneksel ve mikrodlg ) kullnrk yptıklrı çlışmd, kbuk klınlığı,tne hcmi, küresellik, çp ornı, 1000 tne ğırlığı, sertlik ve yoğunluğunun mısırın ptlm klitesi üzerine etkisini incelemişlerdir.çlışm sonucund, kbuk klınlığının hem mikrodlg, hem de geleneksel metott yyılm hcmi ile en yüksek korelsyon verdiği-
A. Tekknt ve S. Soylu / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 19 (37): (2005) 51-60 52 ni bulmuşlrdır. Hibritler rsınd ortlm kbuk klınlığı 98 mikron (en düşük yyılm hcmi) ile 138 mikron (en yüksek yyılm hcmi) rsınd değişmektedir.yyılm kbuk klınlığı (P <0.01), küresellik (P<0.01) ve Stenvert sertliği (P <0.05) ile poziti ilişkilidir. Ptltm işlemi ğırlık essın ve stış sunm hcim essın göre ypıldığındn ptlmış mısırın klitesini belirlemede en önemli ktör yyılm hcmidir. Mısır tneleri tne büyüklüklerine göre küçük, ort ve büyük olrk sınılndırılırlr. Fkt herhngi bir endüstiriyel sınılndırm yoktur. Ticri olrk sınılndırmy göre 10 g d tne syısı 52-67 det ise büyük, 68-75 det ise ort ve 76-105 det ise küçük olrk dlndırılır.küçük olrk sınılndırıln mısırlr dh gevrek ve z klıntı bırkn mısır ptlğı oluşturduğundn genellikle ev kullnımı için uygundur. Büyük tneler dh büyük, güzel görünümlü ve dh dynıklı mısır ptlğı oluşturduğundn ticri stıcılr için uygundur. Ort büyüklükteki mısırlr her iki kullnım için uygundur. Küçük, kıs ve yuvrlk tneler dh yüksek yyılm hcmi verirler (Ziegler ve rk.1984). Pjic (1990) 10 hibrit cinmısırı çeşidiyle yptığı bir çlışmd, tne veriminin çeşitlere bğlı olrk 266-656 kg/d rsınd değiştiğini ve çeşitler rsındki rkın çok önemli olduğunu sptmıştır.arştırıcı tne verimi ile ptlm hcmi rsınd negti bir ilişkinin bulunduğunu bun bğlı olrk d yüksek verimli çeşitlerde ptlm hcminin düşük, ort verimli hibritlerin ptlm hcmi bkımındn oldukç iyi durumd olduğunu bildirmektedir. Arştırıcı yrıc cin mısırınd tnenin iriliği ile ptlm hcmi rsınd ters bir ilişki bulunduğundn, küçük ve ort irilikte (1000 tne ğırlığı 95-147 g) tnelere ship oln çeşitler dh çok tercih edildiğini bildirmiştir. Doing ve rk (1990), yptıklrı bir çlışmd, ptlm hcmi ve ptlmmış tne ornı bkımındn çeşitler rsınd önemli rklılıklr bulmuşlrdır. Ptlmyn tne ornı bkımındn iri tneli numunelerin, küçük tneli numunelere göre dh yüksek değerler gösterdiğini sptmışlrdır. Çlışmd ptlm hcminin ptlmyn tne ornıyl negti ilişki gösterdiği de belirlenmiştir. Bu rştırmd 10 g lık numunede en düşük ptlm hcmi 27.4 cm 3 /g ile bir populsyondn, en yüksek ptlm hcmi ise 40.3 cm 3 /g ile bir hibrit çeşitten elde edilmiştir. Mksimum ptlm hcminin, elde edildiği nem seviyesi ve çeşitlere göre değiştiğini belirlemişlerdir. Büyük tnelerde yyılm hcmi düşük, kt tek tne hcmi yüksektir. Bunun nedeni ptltm işleminde ynı ğırlıkt mısır lındığındn tnelerin endospermi de büyük olduğundn dh zl çılrk dh zl mısır ptlğı meydn getirmektedir. Küçük rksiyonlrdki ise ptlmmış tne syısı yüksektir bu nedenle yyılm hcmi düşüktür (Pordesimo ve rk. 1990). Pjic ve Bbic (1991) 9 hibrit cin mısırı çeşidiyle Yugoslvy d yptıklrı çlışmd tne verimi bkımındn çeşitler rsınd önemli rklr bulmuşlr ve mısırd 1000 tne ğırlığını belirleyen ktörlerin bşınd çeşit ve çevre şrtlrının geldiğini, iri tneli cin mısırlrınd yumuşk endosperm ornı rttığı için ptlm hcmi zldığını bildirmişlerdir. Her tür mısır ynı klitede mısır ptlğı vermez. Mısırın teknolojik olrk klitesinin belirlenmesinde en önemli kriter yyılm hcmi ve ptlmmış tne syısıdır. Yyılm hcmi 1 g mısırın ptldıktn sonrki hcmi olrk tnımlnır. Mısır ptlğı üreticileri mısırı ğırlık essın göre lırlr ve mısır ptlğını ğırlık essın göre değil de hcim essın göre strlr. Ayrıc mısır ptlğının ypısı (sertlik ve gevreklik) yyılm hcmi ile poziti ilişkilidir. En iyi ticri mısır 30-40 ml yyılm hcmine shiptir (Wtson ve Rmstd 1994 ). Ptlmmış tne, diğer önemli ve rzu edilmeyen bir klite ktörüdür. Bu kriter tne ptlm işleminden sonr ptlmyn vey çok z çılmış (7.14 mm lik elekten geçen ) tne olrk tnımlnır. Ptlmmış tneler yyılm hcmine olumsuz etki ederler ve kusurlu olrk sınılndırılırlr (Song ve rk.1991). Cin mısırınd ptlm hcmini etkileyen ktörlerden biriside tnenin iriliğidir. Song ve rk.(1991), cin mısırı çeşitleri rsınd ptlmmış tne syısı bkımındn %1 seviyesinde önemli rklrın bulunduğunu ide etmektedirler. Arştırıcılr 50 g lık numunedeki ptlmmış tne syısının çeşitlere göre 13-15 rsınd değiştiğini bildirmektedirler. Aynı rştırmcılr ptlm hcminin rtmsıyl ptlmmış tne syısınd zlm olduğunu, en yüksek ptlm hcmi ve en z ptlmyn tne syısının ort boyutlu (5.16-5.95 mm); en z ptlm hcmi ve en çok ptlmmış tne syısının ise en küçük boyutlu tnelere (4.36-4.76 mm) ship üründen elde edildiğini bildirmektedirler. Chen ve rk.(1994), 8 det cin mısırı çeşidiyle yptıklrı bir çlışmd ptlm hcimlerindeki rklılıklrın çeşitlerin tne ypısı, endospermdeki sert nişst ornı ve 1000 tne ğırlığındki rklılıklrdn kynklndığını ve ptlmmış tne ornının 1000 tne ğırlığı ile poziti bir ilişki gösterdiğini sptmışlrdır. Cin mısırınd tne verimi kdr klite de önemlidir. Cin mısırınd en önemli klite özelliği ptlm hcmidir. Zir cin mısırını ptltrk stn insnlr mısırı lırken birim ğırlık bşın pr ödemekte ve bunu ptlttıktn sonr birim hcim ptlmış ürün olrk stmktdırlr (Hlluer,1994). Ptlm hcmine etkili oln ktörler; çeşit özelliği (Alexnder ve Greech 1977, Song ve rk.1991, Bbic ve Pjic 1992, Silv ve rk.1993), çevre şrtlrı ( Alexonder ve Greech 1977, Bbic ve Pjic 1992), tnenin nem içeriği, ptlm metodu,kurutm koşullrı, hst ve hrmn sırsınd tnede meydn gelen zrr (Song ve rk.1991), tne boyutu ve şekli ( Richrdson
A. Tekknt ve S. Soylu / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 19 (37): (2005) 51-60 53 1959, Song ve rk. 1991, Hlluer 1994), ile tnedeki sert nişst ornı.(richrdson, 1959, Bbic ve Pjic 1992, Hlluer 1994) etkilemektedir. Yılmz (1998) Tokt ekolojik koşullrınd toplm 88 tek melez cin mısır çeşit dyının verim ve klite özelliklerini incelemiştir. Arştırm sonucund hibrit cin mısırı çeşitlerinin 1000 tne ğırlığı 135 188.1 g rsınd, tne verimi 419 763 kg/d rsınd, ptlm hcmi 18.7-31.1 cm 3 /g rsınd, ptlmyn tne syısı (75 g d) 4.7-35.3 rsınd degişim göstermiştir. Belen (1999) Tokt ekolojik koşullrınd cin mısır genotiplerinin, tne iriliği 51 70 det rsınd, 1000 tne ğırlığı 151 195 g rsınd, tne verimi 239 642 kg/d rsınd, ptlm hcmi 10.3-30.9 cm 3 /g rsınd, ptlmyn tne ornı % 2.4 - % 22.9 rsınd degişim göstermiştir. Arştırmd en yüksek ptlm hcimleri melez genotiplerden elde edilirken populsyonlrın ptlm hcimleri ise düşük bulunmuştur. Gökmen ve rk (1999) Tokt-Kzov şrtlrınd hibrit cin mısırı çeşitlerinin 1000 tne ğırlıklrının 136.5-186.2 g rsınd, tne verimini 449-713 kg/d rsınd, ptlm hcmi 22.1-30.7 g/cm 3 rsınd değiştiğini, ptlmyn tne ornı % 1.67-4.98 rsınd değiştiğini tespit etmişlerdir. Gökmen ve Skin (2001) yptıklrı çlışmd rklı cin mısırı genotiplerinde tne verimi 439-829 kg/d, ptlm hcmi 15,8-30,3 cm 3 /g, ptlmyn tne ornı % 1.7-12.7 rsınd değişim göstermiştir. Arştırm sonucund melez genotiplerde populsyonlr göre ptlm hcmi yüksek,ptlmyn tne syısı düşük bulunmuştur. Kony-Krmn bölgesinde son yıllrd tdişi mısır ynınd çerezlik ve tze olrk tüketilen cin mısır ve şeker mısır trımın çitçiler yoğun bir ilgi göstermektedir. Bölgede cin mısırl ilgili çlışmlrın eksikliği hissedilmektedir.bu çlışmd, Türkiye de bulunn çoğunluğu üretim izinli vey tescilli oln cin mısır çeşitlerinin bölgedeki klite ve verim perormnslrının test edilmesi ve cin mısır trımın ilgi duyn çitçilere en doğru teknik bilgilerin verilmesi mçlnmıştır. MATERYAL VE METOD Mteryl Krmn ilinde 2003 yılınd yürütülen bu rştırmd yurt içi ve yurt dışı orijinli Mr Kelly, NS-620, ZP-611K, 85 Ant 2503 x 72.11, Ant 85 2509 x Srı tne, Ant Cin 98, Nermin Cin, Koç Kompozit, Bhr P-618, Bhr P-621, Kony Populsyon, Krmn Populsyon olmk üzere toplm 12 det cin mısır genotipi mteryl olrk kullnılmıştır. Bu genotiplerden Kony Populsyon ve Krmn populsyon hibrit bir çeşit olmyıp yöre çitçilerinin kullndığı yerel populsyonlrdır. Koç Kompozit kompozit bir çeşit olup, diğer çeşitler hibrit çeşitlerdir. Mr Kelly hriç diğer çeşitler ülkemizde üretim izni vey tescil edilmiş bir kısmı çitçi trındn üretimde kullnıln cin mısır çeşitleridir. Metod Arştırm tesdü bloklrı deneme desenine göre dört tekerrürlü olrk kurulmuştur (Düzgüneş ve rk 1987). Bu denemede prseller, 2.8m x 5m=14 m 2 ebdınd tertiplenmiş olup, ekimde her prselde dört sır olck şekilde 70 cm sır rsı ve 20 cm sır üzeri mesesi uygulnmıştır. Bloklr içerisinde yer ln prsellere 12 cin mısırı çeşidi şns bğlı olrk dğıtılmıştır. Bütün deneme prsellerine ekimle birlikte toprk ph sı oldukç yüksek olduğu için 8 kg/d P 2 O 5 ve 3 kg/d N hesbı ile DAP ormund verilmiştir. Ayrıc, her prsele ekimle birlikte 8 kg/d kükürt grnül ormd verilmiştir. Denemde öngörülen toplm 15 kg/d zotun kln kısmı ikinci çpyl birlikte üre ormund tüm prsellere eşit olrk uygulnmıştır. Denemenin ypıldığı toprklr tınlı bünyeye ship olup, orgnik mdde içerikleri çok düşük seviyededir (%0.58). Kireç içerigi yüksek oln toprklr (%29.19), lkli reksiyon göstermektedir (ph=8.1). Deneme toprklrının tuzluluk problemi yoktur. Deneme toprklrının elverişli P 2 O 5 miktrı ort seviyededir (4.8 kg/d). Zn ve Fe miktrı mısır bitkisi için yetersiz seviyede oln (0.32 ve 2.4 mg/kg ) deneme toprklrı, B ve Cu yönünden (0.54 ve 0.90 mg/kğ) ort düzeydedir. Bir önceki yıld mısır trımı ypıln deneme trlsı sonbhrd soklu pullukl derin sürülmüş, ilkbhrd kültivtör çekilmiş ve ekimden öncede diskro geçirilerek ekime hzır hle getirilmiştir. Arştırmnın yürütüldüğü 2003 yılı vejetsyon döneminde (Nisn Ekim) toplm yğış miktrı 114 mm, sıcklık ortlmsı 17.8 0 C, nisbi nem ortlmsı ise % 53.7 olmuştur. Vejetsyon döneminde düşen yğış miktrı uzun yıllr ortlmsındn (178.1 mm) oldukç düşük olurken, sıcklık ve nisbi nem miktrlrı ise uzun yıllr ortlmsın ( 17.7 0 C ve % 53.1 ) ykın değerler olmuştur. Ekim tvlı toprğ denemede ele lınn sır rsı ve sır üzeri mesesine uygun olrk ve çıln çizilere her ekim noktsın iki tohum gelecek şekilde 30 Nisn 2003 trihinde el ile ypılmıştır. Mısır bitkileri toprk üzerine çıktıktn onbeş gün sonr ve beş-ltı yprklı iken birinci çp ile teklenmiş, bitkiler 30-40 cm olduğund ikinci çp ile birlikte boğz doldurm işlemi ypılmıştır. Deneme lnınd ybncı ot mücdelesi için min grubu ilçlrl mücdele ypılmıştır. Boğz doldurm işlemi ile sırlr rsı oluşn krıklr su verilmiştir. Bitkilere birincisi boğz doldurmdn sonr olmk üzere, ortlm 15-20 gün r ile beş de su verilmiştir. Deneme süresince mısır trlsınd ekonomik zrr ypck herhngi bir hstlık ve zrrlıy rstlnmmıştır. Hst 02/10/2003 trihinde tneler izyolojik olum dönemini tmmldıktn sonr prsel kenr-
A. Tekknt ve S. Soylu / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 19 (37): (2005) 51-60 54 lrındn birer sır tılrk sonr geri kln kısmı elle toplnmsı suretiyle ypılmıştır. Denemede şğıd belirtilen gözlem ve ölçümler ypılmıştır. Tne iriliği (det/10g) Prsel tne veriminin belirlendiği üründen dört det 10 gr trtılrk bunlrdki tne syısı belirlenerek ortlmsı lınmıştır. 10 grmdki tne syısı 52-67 det rsınd olnlr iri tneler, 68-75 det rsınd olnlr ort, 76-105 det rsınd olnlr küçük tneli çeşit olrk dlnmıştır (Ziegler ve rk.1984). 1000 tne ğırlığı (g) Her deneme prselinden elde edilen tne ürününden rsgele dört de 100 tne syılıp trtılrk grm cinsinden hesp edilmiştir (Uluöz,1965). Hektolitre ğırlığı (kg) 250 ml lik hektolitre ölçüm cihzınd ölçülerek kg cinsinden hesplnmıştır (Emeklier ve Geçit,1986). Ptlm hcmi (cm 3 /g) Her bir prselden nem miktrı belirlendikten ( çeşitlere göre % 11.86-13.95 rsınd değişmiştir) sonr iki det 75 g örnek trtılrk bunlr elektirikli mısır ptltm letinde ptltılmıştır. Dh sonr 2000 ml lik dereceli cm silindirde ptlyn ürünün hcmi ölçülmüş ve ortlmsı lınmıştır. Değerler 75 e bölünerek cm 3 /g cinsinden ide edilmiştir. Ptlmyn tne ornı (%) Doing ve rk(1990) trındn kullnıln şğıdki ormüle göre hesplnmıştır. Ptlmyn tne ornı : Ptlmmış tne syısı X 100 Toplm tne syısı Lezzet testi (1-10 ) Her tekerrüre it ptltıln numuneler deneklere test ettirilmiştir. 1-10 sclsın göre punlndırılmıştır (0 en kötü,10 en iyi). Tnedeki hm protein nlizi (%) Tnedeki hm protein ornlrının tespitinde Kony Ticret Borssının lbortuvr imknlrı kullnılmıştır. Dums ykm metodu kullnılmıştır. Bu metod numunelerin 1200 0 C sıcklıktki bir ırın içerisinde oksijen gzı ltınd ykılmsı prensibine dynır. Bğlı zot moleküler y d zot oksitlere dönüştürülür ve tşıyıcı gz ile oksitleyici ktlitik ırın tşınır. Ynm gzlrının temizlenmesinin ve kurutulmsının rdındn, indirgenme reksiyonu için tungsten yd bkır bileşiklerinden geçirilerek, tüm zot bileşikleri N 2 ormun dönüştürülür. Dedeksiyon Terml İletkenlik Dedektöründe (TCD) gerçekleşir. Kontrol ve değerlendirme bilgisyrı dedektörden gelen sinylleri, numune ğırlığını ve klibrsyon değerlerini dikkte lrk, protein değerini hesplr. Tne verimi (kg/d) Elle hsdı ypıln mısır koçnlrı hsttn hemen sonr trtılrk kg/d cinsinden kyıt edilmiştir. Trtımlrındn sonr mısır tnelerinde rutubet tyini ypılmış ve verimler %15 rutubete göre düzeltilmiştir (Poehlmn,1987). Arştırmdn elde edilen değerler MSTAT C pket progrmı kullnılrk tesdü bloklrı deneme desenine göre vryns nlizine tbi tutulmuştur. F testi ypılmk sureti ile rklılıklrı tespit edilen işlemlerin ortlm değerleri LSD önem testine göre gruplndırılmıştır (Düzgüneş ve rk 1987).. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VA TARTIŞMA Krmn ekolojik şrtlrınd denemeye lınn 12 det cin mısır çeşitlerinin tne verimi ve klite özellikleri incelenmiş ve elde edilen ortlm değerler Çizelge 1. de, bunlr it vryns nliz sonuçlrı ise Çizelge 2. de verilmiş ve bu özellikler şğıd yrı bşlıklr hlinde irdelenmiştir. Ptlm Hcmi Ptlm hcmi bkımındn genotipler rsındki rklılık %1 ihtiml seviyesinde isttiksel olrk ö- nemli bulunmuş en yüksek ptlm hcmi 35.25 cm 3 /g ile ZP 611K çeşidinden elde edilmiştir. Bunu zln sır ile 34.75 cm 3 /g ile 85 Ant 2503xSrı T ve 34.25 cm 3 /g ile Mr. Kelly çeşitleri tkip etmiştir. En düşük ptlm hcmi ise 18.5 cm 3 /g ile Kony Populsyon nundn elde edilmiştir. Cin mısır çeşitlerinin ptlm hcmi ortlmsı 30.37cm 3 /g olrk bulunmuştur. LSD önem testine göre rklı çeşitlerden elde edilen ptlm hcimleri rsınd ypıln gruplmd Kony ve Krmn Populsyonlrı dışındki çeşitler 1. grubu () oluştururken Kony ve Krmn Populsyonlrı ise diğer grub (b) dhil olmuşlrdır (Çizelge 1). Arştırmmızd cin mısır çeşitlerinin ptlm hcimleri 18.5 cm 3 /g (Kony Populsyon) - 35.25 cm 3 /g (ZP 611K) rsınd değişim göstermişlerdir. Tne verimleri rsınd hibrit çeşitler ile populsyonlr rsınd önemli rklılıklr gözlenmezken, ptlm hcmi özelliğinde hibrit çeşitleri ile populsyonlr kesin bir çizgiyle yrılmışlrdır. Bu konud hibrit cin mısır çeşitleri ön pln çıkmışlrdır. Ptlmış mısır cin mısırdn elde edilen bir çerezlik gıddır ve popülritesi gün geçtikçe rtmktdır (Sing ve Sing 1999). Ülkemizde mısır ptlğı olrk bilinmektedir. Büyük ölçüde evlerde tüketilir. Özellikle cin mısırını ptltrk stn insnlr mısır lırken birim ğırlık bşın pr ödemekte ve bunu ptlttıktn sonr birim hcim ptlmış ürün olrk stmktdırlr. Bu nedenle ptlm hcmi cin mısırınd en önemli klite unsurudur (Hlluer 1994). Mısır tnelerine ısı uygulndığı zmn, tne bünyesinde bulunn su buhrlşır ve nişst tneciklerinin içerisine geçer ve belirli bir bsınc ulştıktn sonr kbuk prçlnır. Böylelikle mısır ptlr ve çılır. Tüm mısır tipleri ptlmz; çünkü ptlmy uygun mısırlrın endosperminin büyük kısmı cmsı ypıddır. Tnedeki protein mtriksi ile nişst tnecikleri rsınd hv boşluğu z olduğundn suyun buhrlşmsı sonucu oln bsınç kbuğu prçlmy yeter. Hv mevcut olduğu zmn bsınç kbuğu prçl-
A. Tekknt ve S. Soylu / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 19 (37): (2005) 51-60 55 ymz vey kbuğu çok z çr. Ptlm olyı tnedeki buhr bsıncının 2.5 t/m 3 ulştığı 177 o C (250 o F) d meydn gelir (Hoseney ve rk. 1983). Cin mısırınd ptlm hcmi bkımındn çeşitler rsınd önemli rklılıklrın olduğu diğer rştırıcılr trındn d belirlenmiştir (Pjic 1990; Doing ve rk 1991). Ülkemizde ypıln çlışmlrd Gökmen ve rk. (1999) 25 cin mısır genotipinde ptlm hcmini 22.1-30.7 cm 3 /g rsınd, Gökmen ve Skin (2001) 15.8-30.3 cm 3 /g rsınd değiştiğini ve melez genotiplerde populsyonlr göre ptlm hcmini yüksek bulmuşlrdır. Arştırmmızd tne verime ve 1000 tne ğırlığı düşük oln çeşitlerin ptlm hcimleri değerleri genellikle dh yüksek bulunmuştur. Tne verimi ile ptlm hcmi rsınd negti bir ilişkinin bulunduğu değişik rştırıcılr (Pjic ve Bbic 1991; Ziegler ve rk. 1987; Yılmz 1998) trındnd tespit edilmiştir. 1000 tne ğırlığı ve tne verimi yüksek oln çeşitlerde ptlm hcminin düşmesi tnede yumuşk nişst ornının rtmsıyl ilgilidir. Çünkü cin mısırınd tne verimi ve 1000 tne ğırlığı rttıkç tnedeki yumuşk nişst ornı rtmkt bud ptlm hcmini düşürmektedir (Pjic ve Pjic 1991; Yılmz 1998). Diğer trtn Song ve rk. (1991) ptlm hcminin tnenin nem içeriği ptltm metodu, kurutm koşullrı tnenin sertliği ve tnede hst ve hrmn sırsındki zrr göre değişebileceğini ide etmişlerdir. Çizelge 1. Cin Mısır Çeşitlerinde Belirlenen Tne Verimi ve Klite Özellikleri Çeşitler PH (cm 3 /g) PTO (%) Tİ (d/10g) THPO (%) BTA (g) HA (kg) LT (1-10) TV (kg/d) Mr.Kelly 34.25 ** 8.82 ** 79.75 b ** 10.33 ** 126.11 e ** 79.24 ** 6 499.5 d * NS-620 31.00 7.32 b 87.25 9.42 de 114.68 86.19 4.5 679.0 ZP-611 K 35.25 2.55 c 64.00 e 10.51 156.96 82.02 cd 3 681.5 85Ant.2503 x 72.11 33.50 2.42 c 73.50 10.73 136.08 de 83.70 4 707.2 b 85Ant.2503 x Srı T 34.75 9.9 71.75 e 10.27 139.71 cde 78.73 3.5 664.5 Ant Cin-98 30.25 5.14 73.50 11.00 b 136.37 de 84.32 b 2.5 653.0 Nermin Cin 32.25 4.81 77.00 10.03 e 130.14 e 79.10 6.5 602.0 Koç Kompozit 33.00 4.61 70.75 cde 9.00 e 141.87 cde 79.25 5.5 570.0 cd Bhr P-618 33.25 3.68 c 59.00 11.34 169.51 b 83.18 4.0 638.0 Bhr P-621 29.50 5.39 63.50 e 10.59 157.56 81.32 de 0.75 753.5 Kony Pop 18.50 b 2.83 c 57.25 10.42 175.93 79.41 e 6.5 622.0 Krmn Pop 19.00 b 4.53 65.75 de 9.81 cde 154.00 82.28 cd 6.5 599.5 Ortlm 30.37 5.16 70.25 10.29 144.91 81.56 5 639.1 LSD 9.60 3.31 8.69 1.046 19.75 2.004-124.8 PH : Ptlm Hcmi, PTO : Ptlmyn Tne Ornı, Tİ: Tne İriliği, THPO : Tnede Hm Protein Ornı, BTA : Bin Tne Ağırlığı, HA : Hektolitre Ağırlığı, LT : Lezzet Testi, TV : Tne Verimi (**)İşretli ynı hrlerle gösterilen ortlmlr rsındki rklılığın %1, (*)İşreti ynı hrlerle gösterilen ortlmlr rsındki rklılığın %5 ihtiml sınırın göre önemli olmdığını göstermektedir. Çizelge 2. Cin Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Tne Verimi ve Klite Özelliklerine Ait Vryns Anliz Sonuçlrı (Kreler Ortlmsı) V.K. S.D PH PTO Tİ THPO BTA HA TV Blok 3 9.41 5.96 34.33 1.936 ** 176.52 0.146 71756.29 ** Çeşit 11 130.15 ** 23.02 ** 308.68 ** 1.697 ** 1319.25 ** 24.18 ** 17985.83 * Ht 33 18.52 2.20 20.25 0.293 104.37 1.075 7526.45 V.K. % 14.17 24.74 6.41 5.26 7.05 1.27 13.57 PH : Ptlm Hcmi, PTO : Ptlmyn Tne Ornı, Tİ: Tne İriliği, THPO : Tnede Hm Protein Ornı, BTA : Bin Tne Ağırlığı, HA : Hektolitre Ağırlığı, TV : Tne Verimi, V.K.: Vrysyon Ktsyısı (**)İşretli işlemler rsındki rklılığın % 1, (*)İşreti işlemler rsındki rklılığın % 5 ihtiml sınırın göre önemli olduğunu göstermektedir
A. Tekknt ve S. Soylu / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 19 (37): (2005) 51-60 56 Ptlmyn Tne Ornı Çizelge 2 nin incelenmesinden görüleceği gibi denemeye lınn cin mısır çeşitlerinin ptlmyn tne ornlrı rsındki rklılık %1 ihtiml sınırın göre isttistiki bkımdn önemli olmuştur. Ptlmyn tne ornı en yüksek % 9.9 ile 85 Ant 2503 x Srı T çeşidinden elde edilmiştir. Bunu zln sır ile % 8.82 ve %7.32 ile Mr. Kelly ve NS 620 çeşitleri izlemiştir. En düşük ptlmyn tne ornın % 2.42 ile 85 Ant 2503x72.11 çeşidi ship olmuştur. LSD önem testine göre çeşitlerden elde edilen ptlmyn tne ornlrı rsınd ypıln gruplmd 85 Ant 2503 x Srı T ve Mr. Kelly çeşitleri 1.grupt (), NS 620 çeşidi 2. grupt (b) yer lırken ZP 611K, 85 Ant 2503x72.11, Bhr P-618 ve Kony Populsyonu son grub (c) dhil olmuşlrdır (Çizelge 1). Denemeye lınn cin mısır çeşitlerinin ptlmyn tne ornlrı % 2.42 (85Ant 2503x72.11) - %9.9 (85 Ant 2503 x Srı T) rsınd değişmiştir. Ptlmyn tne ornı incelediğimiz çeşitler rsınd önemli rklılıklr göstermiştir. Nitekim sonuçlrımız benzer olrk Gökmen ve rk. (1999) ptlmyn tne ornının cin mısır genotiplerine göre % 1.67 - % 4.98 rsınd, Gökmen ve Skin (2001) % 1.7 - % 12.7 rsınd değişim gösterdiğini tespit etmişlerdir. Yine bu konuyl ilgili yurt dışınd ypıln çlışmlrd d tne iriliği rttıkç ptlmmış tne syısının zldığını ve ptlmyn tne syısının cin mısırı genotiplerine göre değiştiği tespit edilmiştir (Doing ve rk. 1990; Pordesimo ve rk. 1990; Song ve rk. 1991). Bu çlışmd d genelde iri tneli, ptlm hcmi düşük çeşitlerde ptlmyn tne ornının düşük olduğu gözlenmiştir. Tne iriliği Denemeye lınn cin mısır çeşitlerinin tne irilikleri rsındki rklılık %1 ihtiml sınırın göre isttistiki bkımdn önemli olmuştur. En düşük tne iriliği 87.25 det ile küçük tne grubun giren NS 620 çeşidinde tespit edilmiştir. Bunun 79.75 det ve 77 det ile yine küçük tne grubun giren Mr. Kelly ve Nermin cin çeşitleri tespit etmiştir. En iri tneler ise 57.25 det ile iri tne grubun giren Kony Populsyonund tespit edilmiştir. Denemede incelenen diğer çeşitlerden 85 Ant 2503x72.11, 85 Ant 2503xSrı T, Ant cin 98, Koç Kompozit çeşitleri ort irilik grubund (68-75 det rsı), ZP 611K, Bhr P-618, Bhr P-621 ve Krmn Populsyonu iri tne grubun girmişlerdir (52-67 det rsı). Cin mısır çeşitlerinin tne iriliği ortlmsı 70.25 det olrk bulunmuş ve ort irilik grubun dhil olmuştur. LSD önem testine göre çeşitlerden elde edilen tne irilik değerleri rsınd ypıln çlışmd NS 620 çeşidi 1.grupt (), Mr. Kelly 2.grupt (b) yer lırken, Kony Populsyon Bhr P-618 çeşitleri son grub () dhil olmuştur. Cin mısır tneleri tne büyüklüklerine göre küçük, ort ve büyük olrk sınılndırılır; kt herhngi bir endüstriyel sınılndırm yoktur. Ticri olrk sınılndırmy göre 10 g dki tne syısı 52-67=büyük, 68-75=ort ve 76-105=küçük olrk nitelendirilir. Küçük olrk sınılndırıln mısırlr dh gevrek ve z klıntı bırkn mısır ptlğı oluşturduğundn genellikle ev kullnımı için uygundur. Büyük tneler dh büyük, güzel görünümlü ve dh dynıklı mısır ptlğı oluşturduğundn ticri stıcılr için uygundur. Ort büyüklükteki mısırlr her iki kullnım için uygundur. Küçük, kıs ve yuvrlk tneler dh yüksek yyılm hcmi verirler (Ziegler ve Ashmn 1994). Tne iriliği sdece çeşide bğlı olmyıp ekim sıklığı, gübreleme, nem durumu gibi değişik ktörlerden de etkilenmektedir. Ülkemizde cin mısırıyl ilgili rştırmlr ypn Belen (1999) incelediği 30 cin mısırı genotipinde 10 g dki tne syısını 51.6-70.0 rsınd değiştiğini, incelediği genotiplerin ort ve iri grub dhil olduğunu tespit etmiştir. Tne iriliğin klite üzerine etkisini rştırn Doing ve rk. (1990) tne iriliğinin yyılm hcmi üzerine etkisinin isttiksel olrk önemsiz olduğunu, kt ptlmmış tne üzerine etkisinin önemli olduğunu ve tne iriliği rttıkç ptlmmış tne syısının zldığını, Pordesimo ve rk. (1990) ptlmd tne iriliği rttıkç yyılm hcminin ve ptlmmış tne syısının zldığını tespit etmişlerdir. Her iki çlışmd d tne iriliği rttıkç yyılm hcmi zlmıştır. Yine konuyl ilgili olrk Song ve rk. (1991) yptıklrı çlışmd ort tne iriliğine ship mısırlrın en yüksek yyılm hcmini ve en düşük ptlmmış tne syısını verdiklerini belirtirken, bunun tersi olrk Sing ve rk. (1997) tne iriliği rttıkç yyılm hcminin rttığını belirtiyor. Tnede Hm Protein Ornı Çizelge 2 nin incelenmesinden de nlşılcğı gibi, denemeye lınn cin mısır çeşitlerini tnedeki hm protein ornlrı rsındki rklılık %1 ihtiml sınırın göre isttistiki bkımdn önemli olmuştur. En yüksek tnede hm protein ornı %11.34 ile Bhr P-618 çeşidinden elde edilmiştir. Bunu zln sır ile %11.00 ile Ant cin 98, %10.73 ile 85 Ant 2503x72.11 çeşitleri izlemiştir. Tnede en düşük protein ornı % 9.00 ile Koç Kompozit çeşidinden elde edilmiştir. Cin mısır çeşitlerinin tnede hm protein ortlmsı %10.29 olrk bulunmuştur. Ypıln LSD önem testine göre rklı çeşitlerden elde edilen tnedeki hm protein rsınd ypıln gruplmd Bhr P-618 çeşidi 1. grupt (), Ant cin 98 çeşidi 2.grupt (b), 85 Ant 2503x72.11, ZP 611K ve Bhr P-621 çeşitleri 3.grupt () yer lırken Koç Kompozit çeşidi ise en son grub (e) dhil olmuştur (Çizelge 1). Cin mısır çeşitlerinin tnedeki hm protein ornlrının % 9 (Koç Kompozit)-%11.34 (Bhr P-618) rsınd değiştiği belirlenmiştir. Cin mısırının protein ornın ilişkin rştırmy zl rstlnmmkt olup, bölgemiz ekolojisinde t dişi mısırı üzerinde ypıln çlışmlrd Sde (1987) % 8.2-%11.4 rsınd, Ayrncı (1999) % 8.28 - % 10.87 rsınd, Akçin ve rk.
A. Tekknt ve S. Soylu / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 19 (37): (2005) 51-60 57 (1993), Soylu (1995), Aky (1997) ise %7 - %12.87 rsınd değişen tnede hm protein ornlrı belirlemişlerdir. Bu sonuçlr ve rştırm sonuçlrımızd göstermektedir ki mısırd protein ornı %7 - %12 rsınd değişim göstermektedir. Tne klitesinin bir göstergesi oln tnedeki hm protein ornı yetiştirme tekniğine, çeşide, toprk ve iklim şrtlrın göre de değişiklik göstermektedir. 1000 Tne Ağırlığı Krmn ekolojik şrtlrınd denemeye lınn cin mısır çeşitlerinde tespit edilen 1000 tne ğırlıklrı rsındki rklılık %1 ihtiml seviyesine göre isttistiki bkımdn önemli olmuştur. En yüksek 1000 tne ğırlığı 175.93 g ile Kony Populsyonu çeşidinden elde edilmiştir. Bunu zln sır ile 169.51 g ile Bhr P-618 ve 157.56 g ile Bhr P-621 çeşitlerinden elde edilen bin tne ğırlıklrı izlemiştir. En düşük 1000 tne ğırlığın 114.68 g ile NS-620 çeşidi ship olmuştur. Çeşitler rsınd ypıln gruplmd Kony Populsyonu 1.grupt (), Bhr P-618 çeşidi 2.grupt (b) yer lırken, NS 620 çeşidi son grub () dhil olmuştur (Çizelge 1). Bu rştırmd cin mısır çeşitlerinin 1000 tne ğırlıklrı 114.68 g ile (NS 620)-175.93 g (Kony Popusyonu) rsınd değişmiştir. Mısırd bin tne ğırlığı çeşide, (Gökmen 1997) ve çevre şrtlrın (Pjic ve Bbic 1991) göre değişmektedir. Kün (1994) cin mısırınd 1000 tne ğırlığının çeşitlere göre 80-130 g rsınd değiştiğini bildirirken konuyl ilgili ülkemizde ypıln çlışmlrd Sezer ve Ynbeyi (1997) cin mısırının ortlm 1000 tne ğırlığını 183 g, Gökmen ve rk. (1999) 136.5 g - 186.2 g rsınd, Gökmen ve Skin (2001) 153-204 g rsınd, Sde ve rk. (1996) 89.61-191.25 g rsınd, Yılmz (1998) 135.0-188.1 g rsınd değişen 1000 tne ğırlıklrı tespit etmişlerdir. Ülkemizde cin mısırıyl son yıllrd ypıln rştırm sonuçlrı ile bizim sonuçlrımız rsınd önemli benzerlikler görülmektedir.görülen rklılıklr ise rştırmlrd kullnıln genotiplerin genetik ypısındn ve çevre şrtlrındn kynklnmktdır. Hektolitre Ağırlığı Cin mısır çeşitlerini hektolitre ğırlıklrı rsındki rklılık %1 ihtiml sınırın göre isttistiki bkımındn önemli olmuştur. En yüksek hektolitre ğırlığı 86.19 kg ile NS 620 çeşidinden elde edilmiştir. Bunu zln sır ile 84.32 kg ile Ant Cin 98 ve 83.70 kg ile 85 Ant 2503 x 72.11 çeşitlerinden elde edilen hektolitre ğırlıklrı izlemiştir. En düşük hektolitre ğırlığı 78.73 kg ile 85 Ant 2503 x Srı T çeşitlerinden elde edilmiştir. Cin mısır çeşitlerinin hektolitre ğırlıklrı ortlmsı 81.56 kg olrk bulunmuştur.ypıln LSD testine göre rklı çeşitlerden elde edilen hektolitre ğırlıklrı rsınd ypıln gruplndırmd NS 620 çeşidi 1. grupt (), Ant cin 98 2.grupt (b) yer lırken Mr. Kelly, 85 Ant 2503xSrı T, Nermin Cin, Koç Kompozit çeşitleri en son grub () dhil olmuşlrdır. Arştırmd denemeye lınn cin mısır çeşitlerinin hektolitre ğırlığı 86.19 kg (NS 620)-78.73 kg (85 Ant 2503 x Srı T) rsınd değişmiştir. Bu rştırmd bin tne ğırlığı düşük oln çeşitlerin hektolitre ğırlıklrının yüksek olduğu, 1000 tne ğırlığı yüksek oln çeşitlerin hektolitre ğırlığının düşük olduğu gözlenmiştir. Nitekim Kün (1994) de benzer tespitler ypmıştır. Yine tdişi mısırd çlışmlr ypn Tnsı ve rk. (1994), Ayrncı (1999) mısırd hektolitre ğırlığının çeşitlerin genetik ypılrın ve çevre ktörlerine göre değiştiğini bildirmişlerdir. Lezzet Testi Denemeye lınn cin mısır çeşitlerinin ptltılmış numunelerine it lezzet değerleri 1-10 sklsın göre değerlendirilmiş ve Çizelge 1 de verilmiştir. Duyusl test sonuçlrın göre en lezzetli çeşitler Nermin Cin, Kony Populsyon ve Krmn Populsyon (6.5) olurken, bunlrı Mr. Kelly (6) ve Koç Kompozit (5.5) çeşitleri tkip etmiştir. En düşük lezzet değerine Bhr P-621 (0.75) çeşidi ship olmuştur. Cin mısır çeşitlerinin lezzet değerleri 0.75-6.5 rsınd değişmiştir. Her tür mısır çeşidi ynı klitede mısır ptlğı vermez. Mısır teknolojik olrk klitesinin belirlenmesinde en önemli kriter oln yyılm hcmi ve ptlmmış tne syısı ynınd ptlk mısırın lezzeti de tüketiciler çısındn oldukç önemlidir. Gevrek, ğızd koly dğıln ve z klıntı bırkn mısır ptlğı tüketiciler çısındn önemlidir (Ziegler ve Ashmn 1994). Günümüzde ise ticri stıcılr çısındn güzel görünümlü, iri tneli mısır ptlklrı dh çok tercih edilmektedir. Bu rştırmd d en yüksek yyılm hcmine ship oln (35.25 cm 3 / g, ZP 611K çeşidi lezzet sırlmsınd son sırlrd (3) yer lmıştır. Bun krşılık ptlm hcmi en düşük oln Kony ve Krmn Populsyonlrı ise lezzet testinde ilk sırlrd yer lmışlrdır. Tne verimi bkımındn birinci sırd yer ln Bhr P-618 çeşidi ise lezzet bkımındn ort sırlrd yer lmıştır. Cin mısırınd tne verimi, ptlm hcmi ve lezzet değerleri bir rd değerlendirilerek, hem tüketici hem de bu işin ticretini ypn kişileri memnun edecek çeşitlerin belirlenerek, prtiğe intikl etmesi, cin mısırınd her geçen gün rtn tlep rtışı dh d hızlndırılbilir. Tne Verimi Çizelge 2. nin incelenmesinden de nlşılcğı gibi, denemeye lınn cin mısırı çeşitlerinin tne verimleri rsındki rklılık %5 ihtiml sınırın göre isttistiki bkımındn önemli olmuştur. En yüksek tne verimi 753.5 kg/d ile Bhr P-621 çeşidinden elde edilmiştir. Bunu zln sır ile 707.3 kg/d ile 85Ant 2503x72.11, 681.5 kg/d ile ZP611K, 679 kg/d ile NS-620, 664.5 kg/d ile 85 Ant 2503x Srı T, 653 kg/d Ant Cin 98 ve 638.0 kg/d ile Bhr P-618 çeşitleri izlemiştir. En düşük tne verimi ise 499.5 kg/d ile Mr.Kelly çeşidinden elde edilmiştir. Cin mısır çeşitlerinin tne verimleri ortlmsı 639.1 kg/d olrk bulunmuştur. Ypıln LSD testine göre rklı çeşitlerden elde edilen tne verimle-
A. Tekknt ve S. Soylu / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 19 (37): (2005) 51-60 58 ri rsınd ypıln gruplmd Bhr P-621 çeşidi 1.grupt (), 85 Ant 2503x72.11 çeşidi 2.grupt (b) yer lırken, 85 Ant 2503x Srı T, NS-620, ZP- 611 K Ant Cin 98, Bhr P-618 çeşitleri ynı grub dhil olrk 3.grupt () yer lırken, Mr.Kelly çeşidi en son grub (d) dhil olmuştur (Çizelge 1). Cin mısırınd ülkemiz ekolojik koşullrınd hibrit ve populsyon çeşitleriyle ypıln rştırm syılrı sınırlı klmktdır. Sınırlı syıd d ols ülkemiz koşullrınd ypıln çlışmlrd cin mısırınd tne veriminin çeşitlere, çeşitlerin hibrit özelliklerine göre önemli ölçüde vrysyon gösterdiği tespit edilerek rştırm sonuçlrımız prlel bulgulr orty konulmuştur. Bu konud Gökmen ve rk.(1999) 25 det tek melez cin mısırı genotipiyle yptıklrı çlışmd tne verimini 449-713 kg/d rsınd, Gökmen ve Skin (2001) 4 det populsyon, 6 det tek melez, 5 det üçlü melez ve 11 dette bu melezlerin F 2 genersyonlrını kullnrk toplm 26 det cin mısırı genotipiyle yptığı çlışmd tne veriminin 439-829 kg/d rsınd değiştiğini populsyon çeşitlerinin bzı hibrit çeşitlerden dh yüksek tne verimine ship olduğunu bildirerek rştırm sonuçlrımızı teyit etmişlerdir. Sde ve rk.(1996) 7 Cin mısırı çeşidiyle Kony ekolojik şrtlrınd yptığı çlışmd tne verimlerinin 198-435 kg/d rsınd değiştiğini tespit etmiştir.cin mısırıyl yurt dışınd ypıln çlışmlrd d yine rştırm sonuçlrımız benzer şekilde cin mısırınd tne veriminin çeşitlere göre değiştiği tespit edilmiştir (Ziegler ve rk. 1987; Pjic 1990; Pjic ve Bbic 1991). Cin mısırınd verimin rttırılmsınd tohumluğun önemi büyük olup, üretimde kullnıln tohumluklr melez, sentetik, kompozit ve çıkt tozlnn çeşitlerdir (Leonrd ve rk.1963). Ülkemizde mısır veriminin düny ortlmsındn düşük olmsının en önemli nedeni üretimde verim potnsiyeli ve klitesi düşük oln çıkt tozlnn populsyonlrın yygın olrk kullnılmsıdır. Bu durum özellikle ülkemizde cin mısırı trımınd briz olrk görülmektedir. Türkiye de cin mısır üretimini ve klitesini rttırmk için ypılmsı gereken çlışmlrın bşınd üretimde hibrit çeşitlerin ornını rtırmk gerekmektedir (Tüsüz 1987). Melez mısır çeşitlerinde verim, ıslh çlışmlrıyl geliştirilen genetik potnsiyel ve bu genetik potnsiyeli en iyi şekilde meydn çıkrtn ekolojik ktörler bkımındn kontrol edilmektedir. Nitekim sdece cin mısırınd değil bölgemizde t dişi hibrit mısırı çeşitleriyle ypıln çlışmlrd (Ayrncı 1999) çeşitlerin perormnslrını ekolojilere göre önemli ölçüde rklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Bizim ve diğer rştırm sonuçlrını göz önüne ldığımızd cin mısırınd rklı ekolojik bölgelerde en yüksek verim ve kliteye ulşbilmek için yeni geliştirilen ve piysd bulunn mısır çeşitlerinin değişik ekolojilerde belirli dönemlerle dptsyon çlışmlrının ypılmsı gerektiği nlşılmktdır. Ülkemizde cin mısırının tüketimi her geçen yıl rtmktdır. Krmn ve Kony bölgesinin cin mısır yetiştiriciliğine oldukç uygun olmsı gelecek çısındn bizleri ümitlendirmektedir. Bu konud bölge çitçisinin çeşitler ve yetiştirme tekniği konusund önemli ölçüde bilgi eksikliği görülmektedir. Ayrıc snyici-çitçi iletişimi konusundki kopukluklr d cin mısır trımını önündeki önemli engeller olrk görülmektedir. Bizlerde bu rştırm ile, çitçimizin cin mısırı yönünden çeşit konusundki bilgi eksikliğini gidermek ve bölge çitçisini ekonomik gelir getirebilecek cin mısır çeşitlerini tespit etmeye çlıştık. Bir yıllık rştırm sonuçlrın göre Koç Kompozit, Ant Cin 98, NS-620, ZP 611 K, 85 Ant 2503 x 72.11, Bhr P-618, Bhr P-621 ve Nermin Cin çeşitlerinin verim ve klite yönünden Ort Andolu ekolojik şrtlrınd yetiştirilebilecek uygun cin mısırlrı olrk ön pln çıkmışlrdır. Anck bu ekolojide özellikle iklim ktörlerinin yıllr göre değişkenliği göz önüne lındığınd, bu çlışmlrın gelecek yıllrd d devm etmesinin gerekliliği orty çıkmıştır. KAYNAKLAR Aky. A.,1997. Kony-Kmpüs Bölgesinde Yetiştirilen TTM-813 Melez Mısır Çeşidinde (Ze mys L. indentt S.) Fosorlu ve Çinkolu Gübre Uygulmsının Etkisi. S.Ü.Zirt Fkültesi Dergisi. 11 (15): 126-139. Kony. Akçin, A., Sde, B., Tmkoç, A. ve Topl, A., 1993. Kony Ekolojik Şrtlrınd Frklı Bitki Sıklığı ve Azotlu Gübre Uygulmlrının TTM-813 Melez Mısır Çeşidinde (Ze mys L. indentt) Tne Verimi, Verim Unsurlrı ve Bzı Morolojik Ö- zelliklere Etkisi. Doğ Trım Ormncılık Dergisi, 17:281-294. Alexnder, D.E., Greech, R.G., 1977. Breeding Specil Industril And Nutritionl Type Corn And Corn Improvement. Am.Soc. o.agr.inc. Publisher Mdison, Wisconsin, U.S.A. 336-386. Aldrich, S.R., Scott, W.D., Leng, E.R., 1982. Modern Corn Production. A And L.Publictions, Sttions A, Box F, Chmpigne, İllionis. 61820. Ayrncı, R. 1999. Kony Ekolojik Şrtlrınd Yetiştirilebilecek Atdişi Melez Mısır Çeşitlerinin Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Trl Bitkileri An Bilim Dlı Yüksek Lisns Tezi. Kony. Bbic, M., Pjic, Z., 1992. Eect o Genotype X Environment Interction On Expnsion Volume İn Popcorn Hybrids (Ze mys L.) Genetik, 24:1. 27-32. Belen, Ş. 1999. Hibrit ve Populsyon Cin Mısırlrının Tokt Kzov Koşullrınd Verim ve Diğer Bzı Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Arştırm. GOÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trl Bitkileri An Bilim Dlı, Yüksek Lisns Tezi. Tokt. Chen, H.Y., Zhng, J.H., Jing, X.L., HE, Y.H., 1994. Studies On Seed Puiness Chrcter And Its
A. Tekknt ve S. Soylu / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 19 (37): (2005) 51-60 59 Structure o Popcorn. Journl o Shngi Agriculturl Colloge, 12:3. 157-160. Doing, S.M., D Croz-Msn, N., Thoms-Compton, M.A., 1991. Inheritnce o Expnsion Volume And Yield In Two Popcorn x Dent Corn Crosses. Crop Science. 31:715-718. Doing, S.M., Thoms. Compton, M.A., Buck, J.S., 1990. Genotype X Popping Method Interction For Expnsion Volume In Popcorn. Corp Science. 30:62-65. Düzgüneş, O., Kesici, T., Kvuncu, O. ve Gürbüz F. 1987. Arştırm ve Deneme Metotlrı (İsttistiksel Metotlr-2). Ankr Üniversitesi Zirt Fkültesi Yyın No: 295. Ankr. Emeklier, H.T. ve Geçit, H.H., 1986. Tohumluk Kontrol ve Sertiiksyonu Uygulm Kılvuzu, Ankr Üniversitesi Zirt Fkültesi Yyınlrı No:986. Ankr. Gökmen, S., 1997. Melez ve Kompozit Atdişi Mısır Çeşitlerinin F 1 ve F 2 Genersyonlrınd Verim ve Verim Unsurlrı Üzerinde Arştırmlr. Türk Trım ve Ormncılık Dergisi.Cilt:21(3):267-272. Gökmen, S. ve Skin, M.A. 2001. Frklı Cin Mısırı Genotiplerinde Verim,Verim Unsurlrı ve Bzı Klite Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerinde Bir Arştırm. Türkiye 4. Trl Bitkileri Kongresi.17-21Eylül,253-258, Tekirdğ. Gökmen, S., ve Sencr, Ö., Skin, M.A. ve Yılmz, 1999 Tokt-Kzov Koşullrınd Hibrit Cin Mısırı Çeşitlerinin (Ze mys evert Sturt.) Yetiştirilme Olnklrı Üzerine Bir Arştırm. Türkiye 3. Trl Bitkileri Kongresi. 15-18 Ksım. 287-292. Adn. Hlluer, A.R.,1994. Specilty Corns. Deprtment o Agronomy Low Stte University, Ames. Iow. Hoseney, R.C., Zeneznk. K And Abdelrhmn, A., 1983. Mechnism o Popcorn Popping. Journl o Cerel Science. 1.43-52. Kün, E., 1994. Thıllr 2 (Sıck İklim Thıllrı). Ankr Üniversitesi Zirt Fkültesi Yyınlrı 1360, Ders Kitbı, Ankr. Leonrd, W.H., Mrtin, J.H., 1963. Cerel Crops. The Mcmilon Compny Collier-Mcmillon Limited. London. 824. Mohmmed, A.A Ashmn, R.B. And Kırleis, A.W., 1983. Pericrp Thickness And Other Kernel Physicl Chrcteristics Relte To Microwre Popping Qulity o Popcorn. Journl Food Science, 58(2), 43-52. Pjic, Z., 1990 Popcorn And Sweet Corn Breeding. Mize Reserch Institute Zemun Polje 11080, Belgrde-Zemun, Yugoslvi. Pjic, Z., Bbic, M., 1991. Interreltion o Popping Volume And Some Agronomic Chrcters In Popcorn Hybrids. Genetik, Vol. 23, No:2.137.144. Pordesimo, L.O., Anntheswrn, R.C., Fleischmnn, A.M., Lin, Y.E. ve Hnn, M.A. 1990. Physicl s Indiectors o Popping Chrcteristics o Microwwe Popcorn. J. Food Science, 55(5), 1352-1358. Poehlmn, J.M., 1987. Breeding Field Crops. Avi Publishing Compny, INC. Westport, Connecticut. U.S.A. Richrdson, D.L., 1959. Eect o Certin Endosperm. Genes On Popping In Popcorn. Agronomy Journl, 51:631. Rench, W.E., And Shw, R.H. 1971. Blck Lyer Development In Corn. Agron. J.63.303-305. Sde, B., 1987. Çumr İlçesi Sulu Şrtlrınd Bzı Melez Mısır Çeşitlerinin Önemli Ziri Krkterleri Üzerinde Arştırmlr, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisns Tezi. Kony. Sde, B., Küçük Mumcu, F., Gyretli, H., 1996. Kony Ekolojik Şrtlrınd Cin Mısır Populsyonlrının (Ze mys L. evert S.) Tne Verimi ve Morolojik Özelliklerin Belirlenmesi. S. Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 9(11): 130-143. Kony Sencr, Ö., 1988. Mısır Yetiştiriciliğinde Ekim Sıklığı ve Azotun Etkileri. C.Ü. Tokt Zirt Fkültesi Yyınlrı, 6. Bilimsel Arştırm ve İncelemeler. 3. Tokt. Sezer, S. ve Ynbeyi, S.1997. Çrşmb Ovsınd Yetiştirilen Cin Mısırd (Ze mys L.evert) Bitki Sıklığı ve Azotlu Gübrenin Tne Verimi, Verim Komponentleri ve Bzı Bitkisel Krkterler Üzerine Etkileri. Türkiye 2. Trl Bitkileri Kongresi, 22-25 Eylül- 128-133. Smsun. Silv, W.J., Vidl, B.C., Mrtins, M.E.O., Vrgs, H., Pereir, A.C., Zerbetto, M., Mirnd C.M., 1993. Wht Mkes Popcorn. Pop.Nture Vol.362-417. Sing, V., Brretro, N.L., Mckınstry. J., Burk, P And Eckhoo, S.R., 1997. Eect O Kernel Size, Loction, And Type o Dmge On :Popping Chrcteristics o Popcorn. Cerel Chemistry, 74(5). 672.675. Sing, J. nd Sing, N.,1999. Eect o Dierent Ingredients nd microvwe power on popping chrcteristics o popcorn. Journl o Food Engineering, 42, 161-165. Song. A., Eckho, S.R., Pulsen, M., Litchield, J.B., 1991. Eects o Kernel Size And Genotype On Popcorn Popping Volume And Number o Unpopped Kernels. Cerel Chemistry, 68(5): 464-467. Soylu, S., 1995. Melez At Dişi Mısırd (Ze mys L.indentt S.) Frklı Ekim Zmnlrı ve Azot Dozlrının Verim, Verim Unsurlrı, G.D.D. ve Klite Üzerine Etkileri. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisns Tezi.Kony.
A. Tekknt ve S. Soylu / S.Ü. Zirt Fkültesi Dergisi 19 (37): (2005) 51-60 60 Tnsı, V., Sğlmtimur., T., Düzgün, M., Kızılşimşek, M., 1994. Çukurov Koşullrınd 1.ve 2. Ürün Mısırd En Uygun Ekim Zmnının Sptnmsı Üzerine Bir Arştırm. Trl Bitkileri Kongresi, Agronomi Bildirileri, Cilt:1. İzmir. Tüsüz, M.A., 1987. Melez Mısır Üretiminde Islh Aşmlrı ve Melez Tohumluk Üretimi. Mısır Üretiminin Geliştirilmesi, Problemler ve Çözüm Yollrı Sempozyomu,148-166. TARM. Ankr. Uluöz, M., 1965. Buğdy Unu ve Ekmek Anliz Metotlrı. Ege Üniversitesi Zirt Fkültesi Yyın No:57. İzmir. Yılmz, İ., 1998. Tokt-Kzov Koşullrınd Hibrit Cin Mısırı Çeşitlerinin (Ze mys evert Sturt) Yetiştirilme Olnklrı Üzerine Bir Arştırm. GOÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü, Trl Bitkileri An Bilim Dlı, Yüksek Lisns Tezi. Wtson, S.A. And Rmstd, P.E., 1994. Corn Chemistry And Tecnology. Americn Assocition o Cerels Chemists, Inc St. Pul, Minesot, U.S.A, 605 S. Ziegler, K.E., Ashmn, R.B., White, G.M. And Whysng, D.B., 1984. Popcorn Production And Mrketing. Coopertive Extension Service, Purdue Universty. West Leyette In. A Pupliction o The Ntionl Hnd Book Project NCH 5. Ziegler, K.E., Guthrie, W.D., Foley, D.C., 1987. Registrtion o BSPICI And BSPWICI Popcorn (Mize) Gemplsms. Crop Science. 27: 1318-1319. Ziegler, K.E., And Ashmn, B., 1994 Popcorn In Specility Corns Chpter Edited By Hlluer, A.R. Crc Press, London. S:189-214.