MÜZİK ALETİNİ BİZ ÜRETİYORUZ BAŞKASI ÇALIYOR Türkye de büyümenn çok öneml br kısmının hracat tarafından sağlanması ve 2023 yılı çn 500 mlyar dolarlık hracat hedefnn konması, hracatın önemnn ne denl arttığının brer gösterges olmuştur. Resm web stesnde kuruluş amacı Dünya tcaret ekonomk bütünleşme süreçlernn dernleştğ, küresel ölçekte pazara grş stratejlernn yoğun şeklde uygulandığı ve hracat pazarlarında rakp ülkelern aktf stratejler gelştrerek, hracatta pazar paylarını artırmaya çalıştığı br dönemden geçmektedr. Bu dönem ve ülkenn 2023 vzyonu; ekonom ve dış tcaret poltkalarının yen br anlayış ve yapıyla yürütülmesn zorunlu kılmaktadır. Bu kapsamda, Cumhuryet tarhnde lk kez, hracat dayalı büyüme model çerçevesnde, mal ve hzmet sektörlernde yatırım-üretm-hracat zncrne lşkn poltkaların br bütün olarak ele alınmasını sağlayacak br kurumsal yapılanmaya duyulan htyaç dkkate alınarak Ekonom Bakanlığı kurulmuştur. şeklnde belrtlen Ekonom Bakanlığı da hracatın gelştrlmesne yönelk poltkalarıyla bu hedefe ulaşmada destek sağlamaktadır. Yıllar tbaryle hracat verlerne bakıldığında Türkye nn toplam hracat mktarının rekor sevyelere ulaşarak 2012 yılında 152,5 mlyar $ olduğu görülmektedr. İhracat mktarımız son 20 yılda %894, son 10 yılda se %223 oranında br artış göstermştr. Gayrsaf Yurt İç Hasılamız se aynı 20 yıllık dönemde %101 artarken, son 10 yıllık dönemde %54 oranında artış göstermştr. 1 Grafk 1 de hracat mktarımızın ve bu mktarın mll gelrmz çersndek payının son on yıldak gelşmler görülmektedr. Grafk 1 de görülebleceğ üzere, toplam hracatımız 1993 yılında 15,3 mlyar dolar ken bu mktar 2012 yılında rekor kırarak 152,5 mlyar dolara yükselmştr. Ancak bu yükselşe rağmen 2023 hedefnde %25 olarak belrlenen hracatın toplam mll gelr çersndek payının 1993-2012 yılları arasında dar br aralığa sıkışıp kaldığı görülmektedr. Mert Can DUMAN TOBB Ekonom ve Teknoloj Ünverstes İktsat Bölümü mcduman@etu.edu.tr
84 İKTİSAT VE TOPLUM Sayı 33-34 2013 n Grafk 1: 1993-2012 yılları arası Türkye nn toplam hracatı le toplam hracatın GSYİH çndek payı (Toplam hracat sağ eksen, hracatın GSYİH çndek payı sol eksen) 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 160 140 120 100 80 60 40 20 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 İhracat/GSYİH İhracat (Mlyar $) Kaynak: TÜİK İhracatımızın rekor sevyelere ulaşması şüphesz sevndrc br gelşme olarak görülse de gelşen dünya ekonomler düzennde üretm ve hracat sepetlernn ntelğ de gderek önemn arttırmaktadır. Hausmann, Hwang ve Rodrk n (H, H, R) 2005 yılında yayınladıkları What You Export Matters başlıklı makalede hraç ürünlernn ntelk düzeynn önemnden bahsedlmş ve hracatın ntelğ kavramına paralel olarak orta gelr kategorsndek ülkeler çn yüksek üretkenlğn yüksek büyüme oranına denk geldğ ortaya konulmuştur. Bu bağlamda, özellkle Türkye gb hracata dayalı büyüme modeln uygulayan orta düzeyde gelre sahp gelşmekte olan ülkelern daha hızlı büyüme gerçekleştrmelernn yolunun daha ntelkl mal üretm ve hracatından geçtğ belrtlmş ve PRODY le EPY kavramları lteratüre kazandırılmıştır (Hausmann, Hwang, Rodrk, 2005). (PRODY ve EPY kavramlarının hesaplanma yöntemler son notta belrtlmştr.) 2 H, H, R nn What You Export Matters başlıklı makalesnde hesaplanan PRODY değer br sektörde hracatçı olan ülkelern kş başına gelrlernn, ülkelern sektördek mukayesel üstünlük (RCA) değerleryle ağırlıklandırılmış toplamıdır. Dğer br deyşle, br ürünün çndek gelr/vermllk düzeyn göstermektedr. Aynı çalışmada hesaplanan EPY değer de malların PRODY değerlernn her mal çn toplam hracattan aldığı pay le ağırlıklandırılmış hal yan br ülkenn hracatının gelr/ vermllk düzey olarak karşımıza çıkmaktadır. (Cünedoğlu, 2012). Bu k kavrama benzer olarak bu çalışmada hesaplanan IMPY değer de malların PRODY değerlernn her mal çn toplam thalattan aldığı pay le ağırlıklandırılmış hal yan br ülkenn thalatının gelr/vermllk düzey olarak yorumlanacaktır. 3 Türkye nn 2012 yılındak hracatının yoğunlaştığı bölgeler ncelemek amacıyla ülke grupları tbaryle hracat dağılımı gösterlmek stenrse: 4 n Tablo 1: Türkye nn 2012 yılındak hracatının konsolde ülke grupları tbaryle dağılımı Ülke Grubu TR nn hracatındak payı Avrupa %42.1 MENA + BDT %41.3 Kuzey Amerka Serbest Tcaret %4.7 Dğer Asya Ülkeler %3.2 Dğer Avrupa Ülkeler %2.9 Dğer Amerkan Ülkeler %2.0 Uzakdoğu Ülkeler %1.7 Serbest Bölgeler %1.6 Okyanusya Ülkeler %0.4 Kaynak: Türkye İhracatçılar Mecls (TİM) Türkye nn seçlmş bölgelere hracatının gelr/ vermllk düzeyn gösteren EPY değeryle bölgelern thalatının gelr/vermllk düzeyn gösteren IMPY değernn durumu aşağıda gösterlmştr:
İKTİSAT VE TOPLUM Sayı 33-34 2013 85 Bölgeler tbaryle ortaya konulan ntelkl mal hracatı eksklğ kendsn malların gelr/vermllk düzeyn gösteren PRODY değer üzernden de kendsn göstermektedr. Türkye nn toplam hracatının gelr/vermllk düzey olan EPY değer 2005 yılında 13670 olurken 2010 yılında bu değer 13939 olmuştur. Açıklamak gerekrse, Türkye nn hracat sepetnn ntelğ 2005 yılı çn yıllık 13670 $ kş başına mll gelr olan ülkelern hracat sepetne benzerken 2010 yılı çn se yıllık 13939 $ kş başına mll gelr olan ülkelern hracat sepetne benzemştr. Genel br analzle bu beş yıllık dö- n Tablo 2: Bölgelern thalatının IMPY değer le Türkye nn hracatının EPY değernn bölgeler tbaryle durumu IMPY 2010 EPY 2010 Amerka 17100 14506 MENA + BDT 16678 14280 Avrupa 17216 13809 Dğer 16178 13725 Asya 16274 12767 Kaynak: COMTRADE n Tablo 3: Seçlmş malların 2010 yılı çn PRODY değerler, Türkye nn EPY değerne göre durumları ve PRODY değer tbaryle 1240 mal çeşd çersndek sırası Malın sm PRODY 2010 Durum Sırası Bakırdan nce yaprak ve şertler-kalınlık < 0, 15mm 43924 Yüksek 1/1240 Kol, cep ve dğer saatler 41784 Yüksek 2/1240 Hormonlar, vb. öncelkle hormon olarak kullanılan türevler 34138 Yüksek 8/1240 Müzk notaları 31083 Yüksek 21/1240 Fotoğrafçılıkta kullanılan levha ve flmler (dolu, banyolu) 30306 Yüksek 26/1240 Gözlük çerçeveler vb. aksamı-parçaları 26719 Yüksek 87/1240 Işık temn çn kullanılan her türlü mumlar vb. 25014 Yüksek 130/1240 Yapma ççek, yapraklı dal, meyve vb. aksamı 24922 Yüksek 135/1240 Sakat ve hasta taşıtları 24674 Yüksek 142/1240 Pyanolar, klavsenler ve klavyel dğer tell aletler 24575 Yüksek 145/1240 Plak döndürücüler, pkaplar, kasetçalarlar, kayıt çoğaltıcılar 21123 Yüksek 302/1240 Nefesle çalınan dğer müzk aletler 20497 Yüksek 339/1240 Harp slahları 19159 Yüksek 419/1240 Büro çn dğer makne ve chazlar 18169 Yüksek 495/1240 Boyun bağı, papyon kravat ve kravatlar 17843 Yüksek 510/1240 Jmnastk, atletzm, dğer spor ve açık hava oyunları eşyası 17088 Yüksek 552/1240 Kurşun kalemler, renkl kalemler, kurşun kalem çler, tebeşr 14444 Yüksek 716/1240 Türkye nn 2010 yılındak EPY değer 13939 Bor okstler; bork astler 13862 Düşük 745/1240 Tell dğer müzk aletler 13771 Düşük 749/1240 Tarımda, ormancılıkta, bahçeclkte kullanılan el aletler 12646 Düşük 817/1240 Gym eşyasının hazır teferruatı, parçaları, aksesuarları 12451 Düşük 827/1240 Defterler, bloknotlar, klasörler, dosyalar vb. kırtasye eşyası 11921 Düşük 855/1240 Tab bal 11712 Düşük 865/1240 Makarnalar 11455 Düşük 875/1240 Ayakkabı; yüzü der, tabanı kauçuk, plastk, tab, sun vb kösele 10282 Düşük 921/1240 Mısır 9592 Düşük 958/1240 Klm, halı, masa örtüsü vb. çn mensucat ve plk takımı 8762 Düşük 998/1240 Vurularak çalınan müzk aletler (davul, kslofon, zl, kas vs.) 7625 Düşük 1049/1240 Eldven 6744 Düşük 1087/1240 Çmento 6284 Düşük 1104/1240 Erkek Gömleğ 5527 Düşük 1127/1240 NOT: Malın PRODY değer Türkye nn EPY değernden yüksek se durumu yüksek olarak kabul edlmştr.
86 İKTİSAT VE TOPLUM Sayı 33-34 2013 nem çn Türkye nn hracat sepetnn ntelğn az da olsa arttırdığı söyleneblr. Ancak hracat sepetmzn ntelğnn yetersz oluşu, seçlmş mallar tbaryle her malın gelr/vermllk düzeyn gösteren PRODY değerler ncelendğnde daha rahat ortaya konablmektedr. Tablo 3 te de görüldüğü üzere 1240 mal çeşd çersnde 742 malın gelr/vermllk düzey Türkye nn hracatının gelr/vermllk düzeynden daha büyük br değere sahptr. Yan, 1240 mal çeşd çersnden 742 snn ntelğ Türkye nn hracat sepetnn ntelğnden daha yüksektr. Çalışmaya da smn veren durum bu noktada karşımıza çıkmaktadır. 2010 yılı tbaryle müzk notaları 31083 PRODY değeryle 1.240 mal çeşd çersnde 21. Sırada yer alırken tell müzk aletler 13771 PRODY değeryle kendsne ancak 749. sırada yer bulablmektedr. Türkye nn hracat sepetnn ntelğnn 13.939 olduğu blndğne göre, Türkye nn yüksek ntelğe sahp müzk notalarını hraç edeblmek yerne düşük ntelğe sahp tell müzk aletlern hraç edebldğ görülmektedr. Bunun yanında; pyano, nefesl çalgılar gb yüksek oranda şçlk gerektren müzk aletlernn ntelğ de Türkye nn hracat sepetnn ntelğnden daha yüksek br değer almaktadır. İstanbul İhracatçılar Brlğ nn 2010 yılında yaptığı br araştırmanın sonuçları da bu hesaplamaları doğrular ntelktedr. Araştırmaya göre Türkye 2010 yılında Yunanstan a getrdğ yıllık kazanç 405 dolar olan 3 müzk notası ve Türkmenstan a getrdğ yıllık kazanç 1.752 dolar olan 2 akordeon hraç etmş. Bunun yanında se, mktarı 311 ve getrdğ yıllık kazanç 10.686 dolar olan müzk aletlernn teller Irak, Yunanstan ve Almanya ya hraç edlmş. Elbette k yüksek ntelğe sahp müzk notasının hraç edlmesnn arkasında flolojk ve kültürel etmenler de yatmakta ancak Güney Kore den tüm dünyaya hraç edlen Gangnam Style şarkısı da bahsedlen flolojk ve kültürel engellere br anttez oluşturmaktadır. Kısa br sürede YouTube üzernden 1.557.634.711 kş tarafından (ve her sanye artmakta) zlenen Gangnam Style Güney Kore nn özellkle teknoloj alanındak atılımları yanında yüksek ntelkl ve sofstke br hracatı olarak değerlendrleblr. Natonal Publc Rado nun haberne göre Gangnam Style her ne kadar br çılgınlık olsa da Güney Kore nn 20 yıldır üzernde çalıştığı ve hracat kavramının üzerne yoğunlaşan br poltkanın ürünü olduğu belrtlmektedr. 5 EPY değer le büyüme arasındak lşk de Hausmann vd. (2007) tarafından gösterlmştr. Aşa-
İKTİSAT VE TOPLUM Sayı 33-34 2013 87 n Grafk 2: Kş başına mll gelr - EPY lşks Kş başına reel mll gelrn logartması, 2011 4 6 8 10 12 Türkye 8 8.5 9 EPY değernn logartması, 1998 9.5 10 Kaynak: Cünedoğlu, 2012 ğıdak şekl, 161 ülke çn 2011 yılı kş başına reel mll gelr (sabt 2000 ABD $) ülkelern 1998 yılı EPY değerleryle açıklamaktadır. İk değşken arasındak lşkye göre 1998 yılında EPY değerndek %1 lk br artış, 2011 dek kş başına reel mll gelr %2,76 arttırmaktadır. İhracatının çerğ zengnleşen ülkenn kends de zengnleşmektedr (Cünedoğlu, 2012). Türkye nn 2023 hracat hedefne ulaşması yolunda dğer ülkelerle rekabet de önem arz etmektedr. Bu bağlamda Türkye nn hracat sepetnn ntelğnn dğer ülkelernkyle karşılaştırılması ve bu değern rekabet edleblr düzeye çeklmes de hracatı gelştrme yolunda öneml br adım olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkye nn hracatını gelştrme yolunda rakp olan Polonya, Çek Cumhuryet, Macarstan gb ülkeler Avrupa pazarında Türkye den daha ntelkl mal hracatı yapmaktadır. Türkye nn bu ülkelerle rekabet gücünü koruyablmes çn hracat sepetnn ntelğn arttırması gerekmektedr. 1980 lerde neredeyse aynı düzeyde olduğumuz Güney Kore bugün k katımız kadar kş başına gelre sahp ve Avrupa pazarında hem bzden daha büyük br paya hem de daha ntelkl br hracat sepetne sahptr. Kş başına düşen mll gelr açısından bzden br hayl düşük br sevyede bulunan Cezayr dah Avrupa pazarında bzden daha ntelkl br hracat sepetne sahptr. Bu çalışma sonucunda Türkye nn 2023 yolunda hedeflerne ulaşablmes ve rakp ülkelerle rekabetç gücünü koruyablmes bağlamında üretm ve n Tablo 4: Seçlmş ülkelern 2012 yılı çn kş başına düşen mll gelrler, 2010 yılı çn EPY değerler, Avrupa pazarının thalatından elde ettkler pay ve 2010 yılındak EPY değerne göre sıralamaları Ülke Kş Başına Mll Gelr EPY 2010 PAY 2010 Sıra Güney Kore 23113 17560 1.204 18/211 Çek Cumhuryet 18579 17841 1.993 15/211 Macarstan 12736 17904 1.289 14/211 Polonya 12538 16776 2.25 23/211 Türkye 10609 13809 1.145 31/211 Cezayr 5694 17057 0.549 22/211 Kaynak: IMF ve COMTRADE
88 İKTİSAT VE TOPLUM Sayı 33-34 2013 hracat sepetlernn ntelğn arttırma amaçlı poltkalar zlemes önerleblr. Bu doğrultuda kapsamlı br reform sürecne htyaç duyulablr (Sak, 2010). Böylece lerde başkalarının ürettğ müzk aletler bzm hraç ettğmz notaları çalar; kend yüksek ntelkl mallarımızı hraç etmeye başlayarak rakp ülkelerle rekabetç gücümüzü koruyarak hedeflermze ulaşablrz. 6 SONNOTLAR 1 GSYH değşm hesaplanırken TÜİK n esas aldığı 1987 yılı ve 1998 bazlı hesaplamalara dkkat edlmştr. 2 k PRODY = Y k k : ülkesnn k sektöründek hracat : ülkesnn toplam hracatı Y : ülkesnn kş başına düşen mll gelr EPY = k k PRODY k : ülkesnn k sektöründek hracatı k : ülkesnn toplam hracatı PRODY k : k sektörünün PRODY değer 3 M IMPY = k PRODYk M M k : ülkesnn k sektöründek thalatı k k M k : Ülkesnn toplam thalatı PRODY k : k sektörünün PRODY değer 4 Bu çalışmada Türkye nn hracatı çersndek payı en büyük olan Avrupa le MENA ve BDT ülkelernn toplamı olan MENA + BDT grupları esas olarak ele alınmıştır. 5 Sayın okuyucular habern ayrıntılarına http://www.npr.org/blogs/money/2012/10/12/162740623/ gangnam-style-three-reasons-k-pops-takng-over-the-world adresnden ulaşılablr. 6 Bu çalışmanın Ege Ünverstes tarafından bu yıl 16.sı düzenlenen Uluslararası İktsat Öğrencler Kongres nde Where You Export Matters başlığıyla sunulmaya hak kazanan ayrıntılı hal yazardan temn edleblr. KAYNAKÇA Cünedoğlu, H.E., İhracatın Çeştllğ Ve Ntelğ Çeştllk Artıyor Ama Ntelkte Atalet Var!, TEPAV Poltka Notu, 2012 Cünedoğlu, H.E., Tamahkarlığı Bırakıp Doğru Sektörlere Odaklanmak Gerek, TEPAV Poltka Notu, 2012 Hausmann, R., Hwang J., and Rodrk, D.,. What You Export Matters, NBER Workng Paper, No. 11905, 2005 Hausmann, R., Hwang J., and Rodrk, D., What You Export Matters, Journal of Economc Growth, vol. 12, 1-25, 2007 Hanson, G. H. (2010). Sources of Export Growth n Developng Countres. Basılmamış metn. Sak, G., Irak a Mal Sattıkça Irak Gb Olmamak Lazım, Radkal Gazetes, 2010 Türkye İhracatçılar Mecls İhracat Rakamları Tabloları http://www.tm. org.tr/tr/hracat-hracat-rakamlartablolar.html, Erşm Tarh: 26.04.2013 Türkye İstatstk Kurumu Dış Tcaret İstatstkler ve Ulusal Hesaplar http://www.tuk.gov.tr, Erşm Tarh: 26.04.2013