KARGO TAŞIMACILIĞI İŞLETMELERİNİN ORGANİZASYON YAPILARI ONUR DİKMENLİ
Yay n No : 3064 İşletme-Ekonomi : 645 1. Baskı - Şubat 2014 İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-091 - 2 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ STANBUL (Sertifika No: 13723) Tel: (0-212 249 40 60) : Müge Mete Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. (Sertifika no. 16136) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
Yürümeye başladığım zaman ellerimden tutarak beni destekleyen Yürümeye başladığım bu yolda kalbimdeki sıcaklığıyla beni destekleyen Babam için
SUNUŞ Lojistik Yönetimi anlayışı / kavramı son yıllarda ülkemizde oldukça sık konuşulmaya, tartışılmaya başlanmıştır. Kamuoyunun ve iş dünyasının ilgisini çeken bu konu üzerine yapılmış olan çalışmaların sayısında da artış görülmektedir. Gelişen ve değişen Türk ekonomisiyle birlikte lojistik ile bağlantılı olarak kargo taşımacılığı da kamuoyu ve işdünyasının gündemine girmeye başlamıştır. Lojistik kadar olmasa da bu alanda yapılan çalışmaların sayısı artış eğilimine girmiştir. Bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olanların sıkça rastlandığı kargo taşımacılığı, bilgisizce edinilmiş fikirlerle uzun söylevlerin verilmeye çalışıldığı bir konuma gelmek üzeredir. Temel kaynağı nakliyecilik olan ve uzun süredir bilinen kavramların / olayların yeni ve farklı bir kavram / olay gibi sunulmaya çalışılması konunun uzmanlarını da şaşkına çevirebilmektedir. Ülkemiz koşullarına göre, kargo taşımacılığı kavramının lojistik kavramına göre daha yeni olması ve alanlarında ilkler olmaları sebebiyle gelecekteki çalışmalar için referans oluşturacaklarından bu alanda yapılan çalışmaların önemini arttırmaktadır. Detayların incelendiği, istatistiğe ağırlık veren araştırma makaleleri bilimsel olarak batı dünyasında daha makbul görülseler bile ilklerin yaşandığı ülkemizde örnek olay incelemesi ile yapılmış olan nitel araştırmaların önemini yadsıyamayız. Bu şekilde yapılmış araştırmaların kitap haline getirilmesiyle ülkemiz için yeni olan konularda araştırma yapmak isteyen / isteyecek olan kişiler için teorik bir temel ihtiyacı da giderilmiş olmaktadır. Türkiye nin ilk ve tek ulaştırma ve lojistik okulu İstanbul Üniversitesi Ulaştırma ve Lojistik Yüksekokulu nun alanda ilk bilimsel kitaplara ve çalışmalara imza atma misyonu çerçevesinde bu eserle yine bir ilke imza atılıyor. İstanbul Üniversitesi Ulaştırma ve Lojistik Yüksekokulu Öğretim Üyelerimizden, değerli dostum Yrd.Doç.Dr. Onur DİKMENLİ Kargo Taşımacılığı İşletmelerinin Organizasyon Yapıları ismini taşıyan kitabı ile bu ihtiyacı karşılama konusunda büyük bir adım atmıştır. Yrd.Doç.Dr. Onur DİKMENLİ nin bu çalışmasının ülkemiz bilim yaşantısına, öğrencilerine ve uygulamacılarına yararlı olacağı inancımla kendisini bu özverili çabasından dolayı içtenlikle kutluyorum. İstanbul, Ocak 2014 Prof. Dr. Eyüp Çetin İstanbul Üniversitesi Ulaştırma ve Lojistik Yüksekokulu Müdürü İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi
ÖNSÖZ 24 Ocak kararlarıyla dışa açılmaya, tekrar, başlayan Türkiye 1987 de Avrupa Birliği ne Tam Üye olabilmek için yapmış olduğu başvuru ile kendisini batı dünyasına da bağlamış olmaktaydı. Türkiye Cumhuriyeti nin batı ile olan birlikteliği 2. Dünya ( Paylaşım ) Savaşının sona erdiği 1945 yılına kadar gitse bile zaman zaman olan kopukluklar bu birlikteliği aksatmış olmakla birlikte sonlandırmamıştır. 1980 ler ile birlikte Türkiye hem ekonomik hem de siyasi olarak batı nın yanında olduğunu ve olacağını dünya kamuoyuna da iletmiş oluyordu. Dünya ile entegrasyonunu arttırmaya başlayan Türkiye başta ekonomi olmak üzere birçok alanda da yeni kurallar, uygulamalar ve kanunlar ile değişmeye başlamıştır. Türkiye Cumhuriyeti nin bütününde yaşanan bu değişim bireylerin beklenti ve değer yargılarını değiştirmek suretiyle Türkiye de gündelik hayatı da değiştirmiş bulunmaktadır. Yaşanan bu değişim karşısında ilk önce taşımacılık tan lojistiğe geçilmiş daha sonra da koli ufak paket taşımacılığı nın talebinin artmasıyla birlikte kargo culuk önem kazanmaya başlamıştır. Türkiye Cumhuriyeti nde ilk kargo şirketinin 1980 li yılların ilk yarısında faaliyetlerine başlamış olması yaşanan bu değişimin hızını da göstermektedir. Hepsi birer organizasyon olan kargo taşımacılığı yapan işletmeler aradan geçen 30 yılı aşkın bir zamanda Türkiye ile birlikte değişmiş ve değişmelerine devam etmektedirler. Üç bölüm olarak yapılmış olan bu çalışmanın ilk bölümünde organizasyon kavramı incelenmiştir. İkinci bölümde kargo taşımacılığının artan önemi ve Türkiye de gelişimini etkileyen makro çevre ele alınarak, kargo taşımacılığının ne olduğu ve nasıl yapıldığı üzerinde durulmuş, kargo taşımacılığı yapan işletmelerin organizasyonel bölümleri incelenmiştir. Çalışmanın son bölümü olan üçüncü bölümde ise bir işletmeyi etkileyen makro ve mikro çevre unsurları ele alınarak bu çevre unsurlarının Türkiye Cumhuriyetinde faaliyet gösteren kargo taşımacılığı işletmelerini nasıl etkiledikleri incelenmiştir. Yapılmış olan bu çalışmanın konuyla ilgilenenlere faydası olması dileğiyle Onur Dikmenli
İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM ORGANİZASYON KAVRAMI 1.1. İHTİYAÇ OLAN ORGANİZASYON...2 1.2. DEĞİŞİME UYUM SAĞLAYAN ORGANİZASYON...6 1.3. ORGANİZASYON YAPISINI OLUŞTURAN UNSURLARIN BELİRLENMESİ...11 1.3.1 AMAÇLARIN NET BİR ŞEKİLDE BELİRLENMESİ...11 1.3.2. İŞ BÖLÜMÜ VE UZMANLAŞMADAN YARARLANILMASI...13 1.3.3. FORMELLEŞME DERECESİNİN BELİRLENMESİ...14 1.3.4. KONTROL ALANININ BELİRLENMESİ...15 1.3.5. KADEME SAYISININ BELİRLENMESİ...16 1.3.6. MERKEZİLEŞME DERECESİNİN BELİRLENMESİ...17 1.3.7. ÇAPRAŞIKLIK DERECESİ...18 1.3.8. BÖLÜMLERE AYIRMA...19 1.3.9. EMİR KOMUTA VE KURMAY ORGANLARININ BELİRLENMESİ... 19 1.3.10. KOMİTE VE GRUPLARIN BELİRLENMESİ...20 1.3.11. HABERLEŞME VE ŞEKLİNİN BELİRLENMESİ...21 1.4. ORGANİZASYONLARDA BÖLÜMLERE AYIRMA...22 1.4.1. ORGANİZASYONLARDA BÖLÜMLERE AYIRMA İLKELERİ...24 1.4.1.1. FAALİYETLERİN BENZERLİĞİ İLKESİ...24 1.4.1.2. İŞ BÖLÜMÜ VE UZMANLAŞMADAN YARARLANMA İLKESİ...25 1.4.1.3. KONTROLÜ SAĞLAMA İLKESİ...26
X 1.4.1.4. KOORDİNASYONU SAĞLAMA İLKESİ...27 1.4.1.5. MAALİYET TASARRUFU SAĞLAMA İLKESİ...28 1.5. ORGANİZASYONLARDA BÖLÜMLERE AYIRMA KRİTERLERİ...29 1.5.1. İŞLEVLERİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYIRMA...31 1.5.2. ÜRÜN TEMELİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYIRMA...34 1.5.3. HİZMET TEMELİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYIRMA...37 1.5.4. BÖLGE TEMELİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYIRMA...38 1.5.5. SAYI TEMELİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYIRMA...41 1.5.6. MÜŞTERİ TEMELİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYIRMA...43 1.5.7. KARMA YAPI...45 İKİNCİ BÖLÜM KOLİ TAŞIMACILIĞI 2.1. KARGO TAŞIMACILIĞININ ÖNCÜLERİ: POSTAHANELER...48 2.1.1. KAYITLI ELEKTRONİK POSTA SİSTEMİ...50 2.2. İKİNCİ DÜNYA ( PAYLAŞIM ) SAVAŞI SONRASI KAMU ÖZEL SEKTÖR İŞBİRLİĞİYLE GELİŞEN KAVRAMLAR...52 2.3. TÜRKİYE DE KARGO TAŞIMACILIĞININ GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN MAKRO ÇEVRE...55 2.4. KARGO TAŞIMACILIĞI...59 2.4.1. KARGO KURYE TAŞIMACILIĞIYLA İLGİLİ GENEL KAVRAMLAR...67 2.4.2. KARGO TAŞIMACILIK FAALİYETLERİ...75 2.5. E TİCARET VE KARGO TAŞIMACILIĞI...81 2.6. HAVAYOLU KARGO TAŞIMACILIĞI...85 2.7. KARGO TAŞIMACILIĞI YAPAN İŞLETMELERDE ORGANİZASYONEL BÖLÜMLER...87 2.7.1. GENEL MÜDÜRLÜK...88 2.7.2. PAZARLAMA BÖLÜMÜ...89 2.7.3. MALİ İŞLER BÖLÜMÜ...89
XI 2.7.4. İNSAN KAYNAKLARI BÖLÜMÜ...91 2.7.5. BİLGİ İŞLEM BÖLÜMÜ...92 2.7.6. KARGO OPERASYONLARI BÖLÜMÜ...92 2.7.7. İDARİ İŞLER BÖLÜMÜ...93 2.7.8. KALİTE GÜVENCE VE İÇ DENETİM BÖLÜMÜ...94 2.7.9. BÖLGE MÜDÜRLÜKLERİ VE BAĞLI BİRİMLER...94 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÇEVRE UNSURLARI VE ORGANİZASYONLAR 3.1. MAKRO ( DIŞ ) ÇEVRE UNSURLARI... 100 3.1.1. POLİTİK ÇEVRE... 100 3.1.2. YASAL ÇEVRE... 101 3.1.3. EKONOMİK ÇEVRE... 104 3.1.4. SOSYO KÜLTÜREL ÇEVRE... 106 3.1.5. DEMOGRAFİK ÇEVRE... 108 3.1.6. TEKNOLOJİK ÇEVRE... 110 3.1.7. ULUSLARARASI ÇEVRE... 112 3.2 MİKRO ( İÇ ) ÇEVRE UNSURLARI... 114 3.2.1. MÜŞTERİLER... 116 3.2.2. RAKİPLER... 117 3.2.3. İKAME ÜRÜNLER... 119 3.2.4. OLASI RAKİPLER... 120 3.2.5. TEDARİKÇİLER... 121 3.3. TÜRKİYE DE KARGO TAŞIMACILIĞININ MAKRO VE MİKRO ÇEVRE UNSURLARINDAN ETKİLENMESİ... 122 SONUÇ... 133 KAYNAKÇA... 137
TABLOLAR LİSTESİ TABLO 1 : POSTA İDARESİ ÇALIŞANLARI VE SABİT MERKEZ SAYILARI... 49 TABLO 2 : YILLARA GÖRE TÜRKİYE DIŞ TİCARETİ...57 ŞEKİL 1 ŞEKİLLER LİSTESİ : İŞLEVLERİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYRILMIŞ ORGANİZASYON ŞEMASI...33 ŞEKİL 2 : ALT İŞLEVLERİNE GÖRE AYRILMIŞ ORGANİZASYON ŞEMASI... 34 ŞEKİL 3 ŞEKİL 4 ŞEKİL 5 ŞEKİL 6 : ÜRÜN GRUBUNA GÖRE BÖLÜMLERE AYRILMIŞ TEKSTİL İŞLETMESİ...36 : ALT ÜRÜN GRUPLARINA GÖRE BÖLÜMLERE AYRILMIŞ ORGANİZASYON ŞEMASI...37 : HİZMET TEMELİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYRILMIŞ HUKUK BÜROSU ORGANİZASYON ŞEMASI...38 : BÖLGE TEMELİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYIRMA...40 ŞEKİL 7 : BÖLGE VE İŞLEV TEMELİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYIRMA... 41 ŞEKİL 8 ŞEKİL 9 : SAYI TEMELİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYIRMA...43 : MÜŞTERİ TEMELİNE GÖRE BÖLÜMLERE AYIRMA...44 ŞEKİL 10 : KARMA BÖLÜMLENDİRME...46