Dr. Esra Atilla Bal GÖNÜLÇELEN ŞİRKETLER Hewitt Associates in 2007 & 2008 Araştırmasında En İyi İşyeri Ödülü nü alan şirketlerin İnsan Kaynakları Yöneticileri yle Söyleşiler İstanbul - 2009
Yay n No : 2269 flletme-ekonomi Dizisi : 361 1. Bask Aral k 2009 - STANBUL ISBN 978-605 - 377-188 - 3 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt Kapak Foto raf Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtcu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. (Sertifika No. 13723) (0-212) 249 40 60 : stockphoto : Yaflar Albayrak / Umut Akar Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
BAŞLARKEN Bundan üç-dört yıl önceydi. Televizyon kanalları arasında gezinirken kanallardan birinde koca kafalı, yılandan bozma canavar suratlı bir hayvanla gözgöze geldim. O kadar korkunç bir görüntüsü vardı ki, duraladım, ne olduğunu merak ettim. Program bir denizaltı belgeseliydi. Gece dalışı yapan bir dalgıç, canavar suratlı bir balığı hiç benzemese de, bir balık olmalıydı bu bir kayanın arkasında yakalamıştı. Hayvan, kah kayanın arkasına saklanıyor, kah koca kafasını çıkartıp adeta tıslarcasına koca ağzını açıp sıra sıra sivri dişlerini göstererek dalgıça doğru ani hamleler yapıyordu. Kayanın ardından fırladığı anlardan birinde uzun ince gövdesinin bir yılanınkinden farkı olmadığını gördüm. Hayvanın korkunçluğu ve saldırgan tavırları karşısında ürpermemek elde değildi, ancak işin ilginç tarafı dalgıcın balığa olan yaklaşımıydı. Balığın, ki belgeseldeki anlatıcı bunun bir müren olduğunu söylemişti, tehditkar hareketleri dalgıcı ürkütmüşe benzemiyordu. İlk başta hareketlerini takip etmekte zorlansam da, daha sonra onun elini mürenin saklandığı kaya kovuğuna doğru uzatıp okşamaya çalıştığını fark ettim. İlerleyen dakikalarda bu sahne defalarca tekrarlandı. Dalgıç, mürenin dişlerini gösterip, ısırma mimiklerine aldırmadan elini ona doğru uzatıp başına dokunmaya çalıştı. Bu böyle birkaç dakika boyunca devam etti. Bir süre sonra mürenin hareketleri bir yumuşama oldu. Şaşkınlığım giderek artıyordu. Müren artık dalgıca doğru ani çıkışlar yapmaz, ona doğru ağzını kocaman açıp sivri dişlerini göstermez olmuştu. Hatta dalgıç mürenin başına birkaç saniye dokunabiliyor, hatta hızlıca onu okşayabiliyordu. Yine de müren temkini elden bırakmadı. Kaya kovuğuna gizlenmeye devam ediyor, ama artık başını kovuktan daha uzun süre dışarıda tutup dalgıç tarafından okşandıktan sonra kovuğuna geri dönüyordu... Dalgıcın korkunç suratlı mürenin başını okşadığı sahne hala gözümün önünde. O canavar suratlı saldırgan hayvana dalgıcın nasıl dokunmaya cesaret ettiğini aklım almamıştı. Ama asıl takıldığım nokta o değildi. O kadar korkunç görünümlü ve vahşi bir canlının bile sevildiğini anladığında gösterdiği değişim şaşırtmıştı beni. Demek öylesi bir yaratık dahi sevilmeye, ilgiye, iyi davranılmaya ihtiyaç duyuyordu... *** İşe gönülden adanma (engagement) üzerine doktora tezimi yazarken hayatımızın çok büyük bir kısmını geçirdiğimiz (yerine göre bazen tükettiğimiz) iş ortamında bizleri neyin gönülden işe bağladığını araştırmak istedim. İşine gönülden bağlı bir çalışa-
IV nın şirketinde kalıcı olacağını, ama her şeyden önemlisi huzurlu, mutlu ve hem psikolojik hem de fiziksel sağlığı yerinde bir birey olacağını tahmin ediyordum. Ki araştırma sonuçlarım da bunu doğruladı. Araştırmamda 1000 kişiden fazla çalışana ulaştım, ve gördüm ki iş ortamlarında ve kendi içlerinde belli kaynakların varlığı çalışanları motive etmek için yeterli oluyor. Ve yine gördüm ki, çalışan bağlılığını arttırmanın öyle çetrefil bir reçetesi de yok. Bununla ilgili nasıl ve niçin i kitabımın gönülden adanmadan bahsettiğim ve bu konuda hazırladığım tezimin raporunu sunduğum bölümlerinde bulacaksınız. Konuyu biraz daha netleştirebilmek için gerçek hayattan bir danışman olarak gözlemlerimden ve bana içini dökme yakınlığı gösteren katılımcılarımızın aktardıklarından derlediğim örnek olaylara da yer verdim. Bir de işin uygulama tarafı var, ki onsuz olmazdı. Hewitt Associates in iki yıldır çalışan bağlılığı temalı En İyi İşyeri araştırmasının sonuçlarını ilgiyle takip ediyordum. Bu süreçte o şirketlerin İnsan Kaynakları yöneticilerine sormak istediğim bir sürü soru olduğunu fark ettim. Ve bu soruları sormak için kapılarını çalmaya karar verdim. Kitaptaki söyleşiler de bu şekilde hayat bulmuş oldu. En İyi lerin yöneticileriyle yaptığım röportajlar bana farklı anlatımlarla aynı şeyi fısıldıyordu: İnsan, kendine değer verildiğini hissetmek ister. İşin sırrı ve özü buydu. Tabii, söyleşilerin satır aralarında bu sırrın farklı açılımlarını bulmak da mümkündü... Bu şirketler tartışmasız zor bir işi başarmış, çalışanlarının işlerine gönülden adanmasını sağlamışlardı. Bu yüzden gönül çelen şirketler olarak gördüm onları. Böylesi şirketlerin ülkemizde çoğalması, birbirinden örnek alması ve tüm çalışanların yüzünün hep gülmesini içtenlikle dilerim. Bu kitabın bu paylaşımda bir nebze katkısı olursa ne mutlu bana... *** Hem özünde, akıl değil, gönül çelen olmak daha güç değil mi? Ya, gönlünü kaptıranı yolundan döndürmek kolay mı?...
İÇİNDEKİLER BAŞLARKEN...III PSİKOLOJİ NİN DEĞİŞEN YÜZÜ...1 İNSAN KAYNAKLARI ALANINDA YENİ BİR KAVRAM: İŞE GÖNÜLDEN ADANMA...5 İŞE GÖNÜLDEN ADANMAYA NEDEN OLAN KAYNAKLAR...8 A. DURUMSAL NİTELİKLER...8 1. AMİR DESTEĞİ...9 2. ÖZERKLİK...12 3. GERİBİLDİRİM...15 4. ÖDÜLLENDİRME...17 B. KİŞİSEL NİTELİKLER...20 ÖZ-YETERLİLİK...22 TÜRKİYE DE İŞE GÖNÜLDEN ADANMA ÜZERİNE KAPSAMLI BİR ARAŞTIRMA: HEWİTT ASSOCIATES 2007 VE 2008 EN İYİ İŞYERİ ARAŞTIRMASI...26 RİTZ-CARLTON İSTANBUL...29 DHL EXPRESS TÜRKİYE...39 MİCROSOFT TÜRKİYE...53 CEVA LOGİSTİC...63 INTENDIS İLAÇ...79 JOHNSON WAX...91 CİSCO SYSTEMS...103 TÜRKİYE DE DURUM: İŞE GÖNÜLDEN ADANMANIN ÖNCEL VE SONUÇLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRM...115 YAZAR HAKKINDA...125 TEŞEKKÜR...126 REFERANSLAR...129