Ekonomik Krizin Tekirdağ İlindeki Tüketicilerin Et ve Et Ürünleri Tüketim Tutum ve Davranışlarına Olan Etkileri

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Ekonomik Krizin Tekirdağ İlindeki Tüketicilerin Et ve Et Ürünleri Tüketim Tutum ve Davranışlarına Olan Etkileri Emine YILMAZ1 Yasemin ORAMAN1 İsmail YILMAZ2 emineyilmaz@nku.edu.tr 'Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Tekirdağ 2Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, Tekirdağ Özet Bu araştırma, Tekirdağ ili kentsel alanında tüketicilerin ekonomik kriz döneminde hayvansal ürün tüketim durum ve tercihlerindeki değişikliklerin ortaya konması ve bu ürünler bakımından tüketim alışkanlıkları üzerine etkili olan faktörlerin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırmaya ait orijinal veriler Tekirdağ İli nde 195 adet tüketiciyle yüz yüze yapılmış olan anket bulgularından oluşmaktadır. Anket sonuçlarının değerlendirilmesinde veriler istatistiksel olarak tanımlayıcı ve çıkarımsal istatistik açısından Ki-Kare Analizi, Kruskal Wallis, ANOVA ve Tukey testleri uygulanmıştır. Araştırma sonucunda tüketicilerin yarıdan fazlasında kırmızı et tüketimlerinde son beş yıllık dönemde azalma olmuştur (%62.6). Sağlıklı beslenme konusunda her geçen gün daha da duyarlı davranmaya başlayan tüketiciler kırmızı ete alternatif olarak, daha az yağlı ve daha ucuz olan tavuk etine yönelmişlerdir. Anahtar Kelimeler: ekonomik kriz, et tüketim davranışı, tavuk eti, balık The Effects of Economic Crisis on Consumers Attitude and Behaviour regarding meat and meat products in Tekirdag Abstract This study aims to identify the changes in consumer preferences and consumption conditions of animal products, also to determine the effective factors on consumer habits regarding those products in the urban areas of Tekirdağ during financial crisis. Original data in the study was gained from a face-to-face survey among 195 consumers in Tekirdag. Derived data was evaluated with the help of Chi-square Analysis, Kruskal Wallis, ANOVA and Tukey tests were implemented for the evaluation of the derived data as a descriptive and inferential statistics. As a result of this study, red meat consumption has been decreased among more than half of consumers (%62.6) in last 5 years. Consumers who become more sensitive to healthy eating day by day are shifted towards chicken which has less fat and cheaper as an alternative to red meat. Keywords: economic crisis, the meat consumption behaviour, poultry, fish 1.Giriş Günümüzde hayvansal ürünlerin kişi başına düşen tüketim miktarları, ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin karşılaştırılmasında dikkate alınan önemli bir kriter haline gelmiştir (Sarıözkan ve ark. 2007). Sözgelimi yıllık kişi başına et tüketimi Avustralya da 142 kg, ABD de 125 kg, Almanya da 82 kg, İngiltere de 80 kg iken Türkiye de yalnızca 12 kg dır (Anonim, 2010). Türkiye de et tüketimini ekonomik nedenlerden başka yıllık nüfus artışı oranı ve nüfus yapısında meydana gelen değişimler, tüketici tercihleri, ürünlerin kalitesi, dağılımı, tüketicinin eğitimi, etin hijyenik özellikleri, dini inançlar, sağlık sorunları, iklim, gelenekler, gıda ile ilgili reklamlar gibi çok sayıda faktör etkileyebilmektedir (İçöz, 2004). Tüketici alışkanlıklarında, bölgenin sosyal ve ekonomik yapısının da etkili olduğu söylenebilir. Et üretimini artırmaya yönelik çabaların yanında, tüketicilerin et tüketim alışkanlıklarının da belirlenmesi büyük bir öneme sahiptir. Ülkemiz nüfusu hızlı bir şekilde artarken, beslenme için kullanılan kaynakların da aynı şekilde artırılması, verimli bir düzeye getirilmesi ve değerlendirilmesi zorunludur. Sağlıklı ve dengeli beslenme için alınması gereken günlük protein ihtiyacının %40-50 si hayvansal kaynaklı proteinlerden karşılanmalıdır (Gökalp, 1986; Odabaşıoğlu ve ark., 1995). Hayvansal protein kaynaklarının içerisinde etin önemli bir payı vardır. Et, insanların büyümesi, yaşaması ve fizyolojik fonksiyonlarını yerine getirilebilmesi için gerekli bütün aminoasitleri ihtiyaç duyulan çeşit, miktar ve oranda yapısında bulunduran bir gıdadır. Genellikle ülkelerin gelişmişliği ve hayat standardının belirlenmesinde kişi başına düşen et ve hayvansal protein tüketimi önemli bir ölçüt olarak görülmektedir (Göğüş, 1986; Yaylak ve ark., 2010). Türkiye de kişi başına düşen günlük hayvansal protein miktarı çok düşük olup (25 g), Yunanistan ve Amerika Birleşik Devletleri nde bu değer sırasıyla; 62 ve 74 gram düzeyindedir (FAO, 2008). Ülkemizde kırmızı et tüketiminin düşük olmasının temel nedenlerinden birisi, tüm dünyada olduğu gibi, diğer gıdalara göre pahalı olmasıdır (Tömek, 1989). Az gelişmiş ülkelerin gıda ile ilgili sorunlarından biri gıda harcamalarının yüksek olması, diğeri ise yetersiz beslenme dir. Dünya Bankasının 1990 yılında yapmış olduğu çalışmada; bir kişinin hayatta kalabilmesi için gerekli minimum kalori miktarı 2400 k/cal olarak belirtilmiş ve günlük geliri bu kalori miktarını almaya yetmeyen bireyler mutlak yoksul olarak tanımlanmıştır (DPT, 2001). Ancak, beslenme yetersizliğinin göstergesi sadece kalori miktarı değildir. 887

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Belirlenen kalorinin üstünde tüketimin olduğu ancak bu kalorinin tek bir gıdadan sağlanması durumunda da beslenme bozukluğundan söz edilmektedir. Az gelişmiş ülkelerdeki günlük gıda tüketimi incelendiğinde; karbonhidratlı besin payının yüksek, buna karşın özellikle protein içerikli besin payının oldukça düşük olduğu görülmektedir (Lorcu ve Bolat, 2012). Türkiye nin geleneksel tüketim alışkanlıklarında, hayvansal ürün tüketimi yeterince yer almamakta ve bu nedenle düşük olan tüketim seviyeleri nedeniyle daha fazla, süt, yumurta, tavuk eti ve benzeri hayvansal ürünlerin üretimini artırma şansı kısıtlanmaktadır. Sağlıklı beslenme konusunda her geçen gün daha da duyarlı davranmaya başlayan tüketiciler kırmızı ete alternatif olarak, daha az yağlı ve daha ucuz olan kanatlı etlerine yönelmişlerdir. Son 20 yıldır bütün dünyada kanatlı eti üretimi ve tüketimi sürekli bir artış eğilimi göstermektedir. Ülkemizde de bu eğilimin bir göstergesi olarak kişi başına yıllık tüketim miktarı 1990 yılında bu yana (2008) yaklaşık 3.8 kat artarak 3.8 kg dan 14.5 kg a yükselmiştir. Üretimdeki artış yıllar içerisinde tüketime de yansımıştır.1990 yılında 3.8 kg olan kişi başına düşen yıllık kanatlı eti ve ürünleri tüketimi 2010 yılında dek geçen süre içerisinde 5 kat artarak 19,7 kg a ulaşmıştır (Anonim, 2012). Özellikle son birkaç yıldır dünyayı etkisi altına alan ekonomik kriz, ülkelerin sadece ekonomisini daraltmakla kalmamış aynı zamanda dolaylı olarak insanların yaşam standartlarını düşürerek, dünyadaki aç insanların sayısının giderek artmasına neden olmuştur. Dünya Gıda ve Tarım Örgütü son verilerine göre şu anda dünyada 1.02 milyar yetersiz beslenen insan bulunmakta ve her gün milyonlarca insan aç yatmaktadır. Temel besin, vitamin ve minerallerin yeterli alınamaması sonucunda yetersiz beslenme ise 3 milyara yakın insanı etkilemektedir. Ülkemizde gıda krizinin etkileri özellikle üretim ve işleme aşamasında üreticilerin ucuz hammadde kullanımına yönelmesi ve işletme maliyetinin azaltılarak kalitenin düşürülmesi şeklinde kendini göstermiştir. İnsanların dengeli ve yeterli beslenmesi için et üretimini artırmaya yönelik çabaların yanında, tüketicilerin et tüketim davranışlarının belirlenmesi büyük bir öneme sahiptir. Et tüketim davranışlarının bölgesel ve özellikle yöresel olarak saptanması, tüketicilerin et çeşidi, etin işlenmesi ve sunumu gibi konularda tercihlerinin belirlenmesi açısından önemlidir. Ülkemizde, il ve ilçeler bazında et tüketim davranışları konusunda çeşitli araştırmalar (Yaylak ve ark.,2010; Aygün, 2008; Aygün ve ark., 2004; Karakuş ve ark., 2008) yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı Tekirdağ ili kentsel alanında tüketicilerin ekonomik kriz döneminde hayvansal ürün tüketim durum ve tercihlerindeki değişikliklerin ortaya konması ve bu ürünler bakımından tüketim alışkanlıkları üzerine etkili olan faktörlerin belirlenmesidir. 2.Materyal ve Yöntem Çalışmada, Tekirdağ ili kentsel alanda yaşayan tüketicilerden Temmuz 2011 döneminde elde edilen verilerden yararlanılmıştır. Örnek hacmini belirlemede ihtiyaç duyulan p ve q değerlerini belirlemek amacıyla Tekirdağ il merkezinde 70 adet ön anket çalışması yapılmıştır. Yapılan ön anketlerden elde edilen bulgulara göre, araştırmaya katılan Tüketicilerin % 85.1 inin kırmızı et tükettiği, %14.9 unun ise tüketmediği saptanmıştır. Bu bulgular ışığında aşağıdaki örnekleme formülü yardımıyla örnek hacmi 195 olarak bulunmuştur. Örnek hacminin belirlenmesinde oranlar için sınırlı ana kitle formülünden yararlanılmıştır (Newbold, 2007). Formülde %99 güven aralığı, %5 hata payı ve maksimum örnek hacmine ulaşabilmek için p=0.85 ve q=0.15 olarak alınmıştır. N. p.q n = 2 (N ~ 1) p + p.q n= örnek hacmi, N= Toplam aile sayısı (48.000), p= kırmızı eti tüketenlerin oranı(0.85), q= 1-p (kırmızı et tüketmeyenlerin oranı(0.15), o p2= oran varyansı (%5 hata payı ve % 95 güven aralığındaki oran varyansı (0.00651) Elde edilen verilere uygun analiz türünü seçebilmek için öncelikle verilerin özelliklerinin belirlenmesi gerekliliğinden hareketle her bir faktörün normal dağılıma sahip olup olmadığı ve verilerin homojen dağılıp dağılmadığı incelenmiştir. Bu bağlamda, aylık et tüketimlerinin tüketicilerin gelir ve eğitim gruplarında normal dağılıma uygun olup olmadığı Kolmogorov-Smirnov tek örneklem testi ile sınanmıştır. Test sonucunda Kolmogorov-Smirnov tek örneklem testi sonucunda gelir grubu normal dağılıma uygunluk göstermektedir (p=0.983). Fakat eğitim grubunun normal dağılıma (p=0.007) uygunluk göstermediği görülmüştür. Araştırmada tüketicilerin gelir gruplarına göre dağılımlarının et ürünleri tüketim davranışları üzerindeki etkisini belirlemek için tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve Tukey testi yapılmıştır. Ayrıca analizde; tüketicilerin et tüketim miktarının (kırmızı et, tavuk ve balık) eğitim gruplarına göre farklılık gösterip göstermediğini incelemek için Kruskal Wallis testi uygulanmıştır. Tüketicilerin et ürünleri tüketimlerinin bazı demografik göstergelere bağımlılığı khi-kare testi (Pearson s Chi-square)ile değerlendirilmiştir. 888

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma 3.Araştırma Bulguları Ankete katılan bireylerin bazı sosyo-ekonomik özellikleri belirlenmiş ve Çizelge 1 de sunulmuştur. Ankete katılan kişilerin, 26-35 yaş grubunda yoğunlaştığı görülmektedir (%32.8). Anket çalışması 97 bayan, 98 i erkek olmak üzere toplam 195 kişi ile yapılmıştır. Ankete katılanların %28.2 si ilkokul, %20.0 ı ortaokul, %33.3 ü lise, %18.5 i üniversite ve lisans üstü mezunudur. Lise mezunu bireyler, ankete katılanlar içerisinde en yüksek oranı oluştururken bunu ilkokul mezunları ve ortaokul mezunları izlemektedir. Çizelge 1 den de izlenebileceği gibi, tüketicilerin %87.2 si evli, %12.8 i bekârdır. Çizelge 1. Araştırma Alanındaki Bireylerin Demografik Özellikleri Yaş Grupları Sayı % Medeni Durum Sayı % 16-25 17 8.7 Evli 170 87.2 26-35 64 32.8 Bekâr 25 12.8 36-45 35 17.9 Cinsiyet 46+ 79 40.6 Bayan 97 50.3 Eğitim Grupları Erkek 98 49.7 İlkokul mezunu 55 28.2 Aylık Gıda Gideri (TL) Ortaokul mezunu 39 20.0 250 den az 4 2.1 Lise mezunu 65 33.3 250-500 131 67.2 Üniversite mezunu ve üstü 36 18.5 501-750 42 21.5 751-1000 18 9.2 1000+ - - Ankette tüketicilerin aylık ortalama gelirleri 3 gruba ayrılmıştır. Birinci gelir grubu 1500 TL/ay ve daha az, ikinci gelir grubu 1501-3000 TL/ay arasında ve üçüncü gelir grubu ise 3001 TL/ay dan daha fazla gelire sahip olan aileler oluşturulmuştur(çizelge 2). Çizelge 2. Tüketicilerin Gelir Gruplarına Göre Dağılımları Gelir grupları Gelir Aralığı (TL) Aile Sayısı Aile Genişliği N % I 0-1500 118 60.5 3.47 II 1501-3000 66 33.9 3.77 III 3000-+ 11 5.6 4.00 Toplam/Ortalama 195 100.0 3.60 Araştırmaya katılanların çoğunluğunun (%82.6) aileleri 4 ve daha az kişiden oluşmaktadır. Ailesi 5 kişi ve daha fazla olanlar %17.4 dür, ortalama birey sayısı 3,60 kişidir. Gelir grupları bakımından hanehalkı ortalama birey sayısında önemli bir farklılık yoktur. Hanehalkı III. gelir grubunda 4.00 kişi ile en yüksek ve I. Gelir grubunda ise 3.47 kişi ile en düşüktür. Kırmızı et tüketim miktarını etkileyen önemli faktörlerden biri hanehalkı geliridir. Yapılan çalışmalarda, diğer et fiyatlarına kıyasla daha yüksek fiyata sahip olan dana etinin tüketimi gelirden etkilense de gelirin toplam et tüketiminde etkili bir faktör olmadığı gösterilmiştir (Goosard ve York, 2003). Ancak Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde sığır, koyun ve keçi eti gibi gıdalar gelir esnekliği yüksek olan gıdalardır ve gelir değişimlerine tepki göstermektedirler. Tekirdağ da yaşayan tüketicilerin kırmızı et tüketimini açıklığa kavuşturmak amacıyla satın alınan kırmızı et miktarı ve kırmızı et tüketim sıklığı soruları yöneltilmiştir. Satın alınan kırmızı et miktarı ile ilgili ankete katılanların % 72.4 ü ayda 3 kg dan az, %23.1 i ayda 4-5 kg ve %4.5 i ayda 5 kg dan fazla kırmızı et tükettiklerini belirtmişlerdir. Kırmızı et tüketim sıklığı bakımından ise katılımcıların çoğunun (% 43.1) haftada 1 defa, %24.6 sı haftada 2 defa, %23.1 i iki haftada bir; yine %9.2 sin ayda 1 defa kırmızı et tükettikleri, ortaya çıkmıştır. Gaziantep de yapılan bir araştırmada da ankete katılanların %51.9 u ayda 3 kg dan az, %30.2 si ayda 4-5 kg ve %10.1 i ayda 5 kg dan fazla kırmızı et tükettiklerini, %4.5 i ise kırmızı eti hiç tüketmediklerini belirtmişlerdir. Kırmızı et tüketim sıklığı bakımından ise yine ilgi çekici sonuçlar ortaya çıkmıştır. Katılımcıların çoğunun (%65.7) haftada 1-3 defa, %7.0 ı haftada 4-5 defa, %7.9 unun her gün; yine %8.9 unun ayda 1 defa kırmızı et tükettikleri, %4.7 sinın ayda 2-4 defa, %1.2 sinin ise yılda ancak 1-3 defa kırmızı et tüketebildiklerini belirtmişlerdir(karakuş, 2008) Aydın ın Çine ilçesinde 175 örnek kullanılarak ile yapılan bir benzer çalışma; ailelerin %63,4 nün kırmızı eti belli bir kasaptan aldığı ve aynı oranda ailenin de ayda 3 kg dan daha az et tükettiği saptanmıştır (Atay ve Ark, 2004). Kırmızı etin satın alındığı yer ile ilgili soruya, ankete katılanların %60 ı belirli bir kasaptan, %34.9 u süper market- 889

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya ten, %5.1 i bazen kasap-bazen süper marketten cevabını vermişlerdir. Bu tercihte marketlerin müşterilerine etin dışında çeşitli ürün ve hizmetleri sunması etkili bulunmuştur. Kasaptan et alınmasına et alınan yerin güvenilir olmasının önemi büyüktür. Tüketicilerin kırmızı eti satın alırken tüketim istek ve alışkanlığına bağlı olarak karkastan istediği bölgeden eti satın alabilmesi ve özellikle etin sinirinin ayıklanması ve talebe uygun olarak sunulması büyük rol oynamaktadır. Edirne de, 37 kasap ve 90 tüketici ile kırmızı et konusunda yapılan çalışmada ise; tüketicilerin büyük çoğunluğun (%90) etlerini kasaptan almayı tercih ettiği ve tüketicilerin gelirleri ile tüketim miktarları arasında doğrusal bir ilişki olduğu saptanmıştır (İşbilen, 1995). Tüketicilerin gelir düzeylerine göre etin satın alındığı yerler arasında önemli bir farklılık bulunmamaktadır. Aylık geliri düşük aileler kırmızı eti satın alırken taze olmasına ve fiyatına dikkat ederken, yüksek gelire sahip aileler ise yağsız et almayı tercih etmektedir. Geliri yüksek aileler daha fazla oranda parça et alırken, düşük olanlar ise kıyma almaktadırlar. Kırmızı et tüketiminin cinsiyet ve medeni durum ile ilişkisi olup olmadığı istatistiksel açıdan Khi-kare analizi ile incelenmiş, gruplar arasındaki farklılık istenilen önem düzeyinde hem cinsiyette (X2=13,299 p=0,102) hem de medeni durumda (X2=12,80 p=0,119) anlamlı bulunmamıştır. Ankete katılan tüketicilerin taze kırmızı et ürünleri tercihlerinde dikkate aldıkları unsurları 5 li likert ölçeğine göre (1: Hiç Önemsiz; 5 Çok Önemli) incelenmiştir (Çizelge 3). Analiz sonuçlarına göre taze kırmızı et ürünleri tercihlerinde dikkate aldıkları unsurları önem sırasına göre yağsız olması(4.44), tadı ve lezzeti(4.42), renk(4.31), fiyat 4.05), yumuşaklık ve hayvan türü (4.03) olarak bulunmuştur. Gelir grupları itibariyle taze kırmızı et tercihleri incelendiğinde, gelir seviyesi arttıkça fiyatın öneminin azaldığı buna karşın tadı-lezzeti ve hayvan türü unsurlarının daha fazla önem verilen unsurlar haline dönüştüğünü görülmektedir.. Çizelge 3. Tüketicilerin Taze Kırmızı Et ürünleri Tercihlerinde Önem Verdikleri Unsurların Dağılımı Gelir Grupları Tad lezzet Yumuşaklık Renk Yağsız olması Fiyat Hangi bölg. hayvanı olduğu Hayvan türü I 4.20 4.03 4.33 4.45 4.13 3.30 3.93 2.03 II 4.43 4.00 4.31 3.83 4.09 3.60 4.15 3.02 III 4.43 3.70 4.10 4.40 3.00 3.40 4.30 3.00 Ortalama 4.42 4.03 4.31 4.44 4.05 3.41 4.03 2.70 2005 yılında Antalya ilinde, ailelerin kırmızı et satın alım yeri tercihlerini etkileyen sosyoekonomik faktörler logit model kullanılarak incelenmiştir. Gelir düzeylerine göre üç gruba ayrılan ailelerin ortak özelliğinin kırmızı et satın alımlarında en çok etin tazeliği ve hijyen koşullarında muhafaza edilmesi faktörlerine dikkat ettikleri ortaya koyulmuştur (Tosun ve Hatırlı, 2009). Tüketicilerin taze kırmızı et ürünleri tercihlerinde dikkate aldıkları unsurların önem derecelerinin ortalamaları tek yönlü ANOVA analizi ile değerlendirilmiştir. Hipotezler şu şekilde kurulmuştur. Ho: Üç gelir grubunun taze kırmızı et ürünleri tercihlerinde dikkate aldıkları unsurların önem derecelerinin ortalamaları arasında fark yoktur. H1: Üç gelir grubunun taze kırmızı et ürünleri tercihlerinde dikkate aldıkları unsurların önem derecelerinin ortalamaları arasında fark vardır. Grupların önem verdikleri unsurların ortalamaları benzerdir. Sadece fiyat unsurunun ortalamaları I. Grup ile III. gelir grupları arasında p<0.001 düzeyinde istatistiksel fark vardır (F=7,879, p = 0,001) (Tukey HSD testine göre). Çizelge 4.Tüketicilerin Et Ürünlerine Göre Aylık Ortalama Tüketimleri (Kg) Gelir Grupları Kırmızı Et Tavuk Balık I 1.52 3.40 2.65 II 1.97 3.01 3.25 III 2.90 3.09 3.63 Ortalama 2.15 3.17 3.18 Tüketicilerin et ürünleri tüketim ortalamaları tek yönlü ANOVA analizi ile değerlendirilmiştir. Hipotezler şu şekilde kurulmuştur. Diğer 890

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma'/. Ho: Üç gelir grubunun et tüketimleri arasında fark yoktur. H1: Üç gelir grubunun et tüketimleri arasında fark vardır. Varyans analizi sonucuna göre gelir gruplarının ortalama et ürünleri tüketimleri benzerdir (Çizelge 4). Sadece kırmızı et tüketim ortalamaları arasında p<0.05 düzeyinde istatistiksel fark vardır (F=5.798, p=0.004). Hangi grubun diğer gruplardan farklı olduğunu belirlemek üzere ikili karşılaştırma analizinin kullanılacağına karar vermek üzere Levene nin varyansların homojenliği testi yapılmış ve varyansların eşit olduğu sonucuna varılmıştır (p=0.005). Tukey HSD testine göre I. Grup ile III grup arasında anlamlı bir farklılık görülmektedir. Tüketicilerin gelir gruplarına göre aylık et tüketim miktarında farklılık belirlendikten sonra eğitim düzeylerine göre et tüketim miktarında (kırmızı et, tavuk ve balık) değişim olup olmadığının incelenmesi için Kruskall Wallis testi uygulanmıştır. Buna göre; eğitim durumuna göre sadece tüketicilerin kırmızı et tüketim miktarında farklılık olduğu tespit edilmiştir (p=0.008<0.05). Hanehalkı kırmızı et tüketim miktarının tüm eğitim düzeylerine göre farklı olduğu %95 güven düzeyinde belirlenmiştir. Buna göre kırmızı et tüketim miktarlarının eğitim düzeyi ile doğru orantılı olduğu belirlenmiştir. Üniversite ve üzeri eğitim düzeyinde olanlar için miktarın 2.60 kg/ay olduğu gözlenmiş, öğrenim düzeyi düşük olan grupta tüketim miktarının 1.54 kg/ay olduğu tespit edilmiştir. Benzer sonuçlara Edirne ilinde yapılan bir çalışmada da rastlanmıştır(lorcu ve Bolat, 2012). Tekirdağ ilinde eğitim düzeyi ile kırmızı et tüketimi arasında doğrusal bir ilişki söz konusu iken ABD de yapılan çalışmada da eğitim ile hem dana eti hem de toplam et tüketim miktarı arasında ters bir ilişki olduğu belirtilmiştir (Gossard ve York, 2003). Bireylerin almış oldukları eğitimin et tüketimi üzerinde etkili bir faktör olduğu yapılan pek çok çalışmada da gösterilmiştir (Newman ve Ark., 2002; Rimal 2002; Ricciuto, 2006). Bu çalışmada; et tüketim miktarının eğitim düzeyi ile birlikte değişmesinin temel nedenlerinden biri, eğitimin gelir artışını sağlayıcı rolü (Öztürk, 2005) olduğu söylenebilir. Yapılan analizler sonucunda, gelir ile birlikte kırmızı et tüketimin arttığı belirlenmiştir. Bu da eğitim düzeyi yüksek bireylerin, et tüketim miktarlarındaki artışı beraberinde getireceğinin bir göstergesidir. Tüketicilerin yarıdan fazlasında kırmızı et tüketimlerinde son beş yıllık dönemde azalma olmuştur (%62.6) (Şekil 1). Gelir düzeyi düşük tüketicilerin kırmızı et tüketimindeki azalma daha fazla bulunmuştur. Bu azalmada son yıllarda tüm dünya ile birlikte ülkemizi de etkileyen ekonomik krizin etkili olduğu düşünülmektedir. Tüketicilerin kırmızı et tüketimindeki azalmanın nedeni olarak birinci sırada ekonomik nedenler (%57.9), ikinci olarak medyada çıkan haberler (%28.1). Kolesterol gibi sağlık sebeplerinden kaynaklanan düşüşün oram ise (%14.0) tür. ü Arttı u Değişmedi -1Azaldı Şekil l.kırmızı Et Tüketim Durumu Tüketicilerin sonbeş yılda et ürünleri tüketimleri değişimlerinin aylık gelir düzeyi gruplarına bağımlı olup olmadığı khi-kare bağımsızlık testi ile değerlendirilmiştir. Khi-kare bağımsızlık testinde hipotezler; Hg: Tüketicilerin sonbeş yılda et ürünleri tüketimleri ile aylık gelir düzeyi grupları arasında bir ilişki yoktur. H1: Tüketicilerin sonbeş yılda et ürünleri tüketimleri ile aylık gelir düzeyi grupları arasında bir ilişki vardır. Khi-kare analizine göre balık (X2=5.444 p=0.245) ve tavuk eti (X2=2.494 p=0.646) tüketimlerindeki değişmeler gruplar arasındaki farklılık istenilen önem düzeyinde anlamlı bulunmamıştır. Ancak kırmızı et tüketimlerindeki değişme %95 güven düzeyine göre anlamlı bulunmuştur. Buna göre H0 hipotezi reddedilmiştir. Kırmızı et tüketimindeki son beş yıllık değişim ile gelir düzeyi arasında doğrusal bir ilişki olduğu söylenebilir. (X2=12.155 p=0.005). Araştırma yapılan tüketicilerin yarısında tavuk ve balık tüketimleri pek değişmemiştir. Tavuk tüketimi değişmedi diyenlerin oranı %50.2, arttı diyenlerin oranı %35.9, azaldı diyenlerin oranı %13.8 dir. Balık tüketimi değişmedi diyenlerin oranı %55.4, arttı diyenlerin oram % 27.2 azaldı diyenlerin oranı %17.4 tür. Tüketiciler tavuk eti tüketimlerindeki artış nedenini olarak kırmızı etten daha ucuz fiyata satın alınabilmesi gösterilebilir. 891

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 5.Tüketicilerin Kırmızı Et ve Tavuk Eti Ürünlerinde Gıda Güvenliği Açısından Endişelendiren Unsurlar (5 li Likert ölçeğine göre) G ıd a katk ı P atojen A ntibiyotikler D ondurarak I şınlam a D eli dana H orm on lar Y a ğ m addeleri b ak teri saklam a E ğ itim G rupları I 4.24 4.16 4.20 4.22 4.00 4.03 2.57 2.66 3.23 3.33 4.55-4.37 3.29 4.10 3.70 II 4.26 4.44 4.26 4.28 4.01 4.14 2.5 2.48 3.14 3.14 4.42-4.34 4.25 4.10 3.82 III 4.27 4.45 4.63 4.63 4.54 4.54 2.45 2.54 3.90 3.81 4.54-4.45 4.45 3.90 4.09 O rtalam a 4.27 4.36 4.39 4.39 4.20 4.27 2.53 2.58 3.45 3.45 4.54-4.40 4.36 4.06 3.87 Çizelge 5 te görüldüğü gibi tüketicilerin et ürünleri satın alımlarında endişelendiren hususların başında kırmızı et ve ürünlerinde deli dana (4.54), hormonlar (4.40) ve patojen bakteri (4.39) bulunması gelmektedir. nde ise en fazla endişe ettiren hususların başında patojen bakteriler (4.39), hormonlar (4.36) ve katkı maddeleri(4.36) olduğu göze çarpmaktadır. Tüketicilerden kırmızı eti öncelikli olarak kıyma olarak tercih edenlerin oranı en yüksektir (%57.5) kıymayı, kuşbaşı olarak satın alma şekli takip etmektedir (%30.4), ardından bonfile(% 6.2) ve biftek tercihleri (%5.9) gelmektedir. İncelenen ailelere kırmızı etten yapılan sucuk, sosis, salam gibi ürünleri tüketip tüketmedikleri sorulmuştur. Ankete katılanların %96.9 u tükettiklerini, %3 ü tüketmediklerini belirtmişlerdir. Kırmızı et ürünlerinin (sucuk, sosis ve salam gibi) zararlı olduğu konusunda zaman zaman basında çıkan haberlere karşın, bu çalışmada kırmızı et ürünleri tüketim oranının yüksek düzeyde bulunması ilginç karşılanabilir. Ancak içerisinde kanatlı eti karıştırılarak üretilen sucuk salam ve sosis gibi ürünlerin piyasada çok ucuz fiyatlarda satılması tüketiciler açısından satın alma kolaylığı sağlamaktadır. Ayrıca bu tip ürünler, yoğun çalışma temposuna sahip kişiler için öğün hazırlama kolaylığı getirmesinin yanı sıra lezzetli olmaları da tüketici tercihi almaları açısından önemlidir. Şekil 2. Tüketicilerin Balık Türlerine Göre Tercihleri (%) Araştırma bölgesinde aileler tarafından tüketimi en fazla tercih edilen balık türü %42 oranıyla hamsidir (Şekil 2). Ancak söz konusu tüketicilerin hamsi tercihleri yanında diğer balık türlerinden de tercih etmektedirler. Sadece hamsi tercih edenlerin oranı %26.7 oranındadır. Hamsi fiyatının diğer balık türlerine göre daha düşük olması tercih edilmesinin başlıca nedeni olarak gösterilebilir. İstavrit (%21), fiyatları daha yüksek olan çinekop, çupra, somon gibi balıkların ise daha düşük oranlarda tercih edildikleri göze çarpmaktadır. 4.Sonuç Gıda maddelerinin tüketim alışkanlıkları ülkeden ülkeye, bölgeden bölgeye değiştiği gibi iller arasında hatta yöresel olarak da farklılık gösterebilmektedir. Toplumların, farklı coğrafi alandan ve farklı kültürlere sahip bölgelerin tüketim alışkanlığı farklılık göstermektedir. Bir toplumun gıda talebi ve tüketim alışkanlıklarının ürünlerin kalitesine, fiyat ve 892

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma hijyen özelliklerine, ülkedeki milli gelir dağılımına, tüketicinin eğitim seviyesine ve gelir düzeyindeki farklılıklara bağlı olduğu bildirilmektedir. Bilim adamları sağlıklı nesiller için hayvansal gıda ağırlıklı beslenme yapılmasını belirmektedirler. Türkiye de hayvancılık olarak büyükbaş, küçükbaş, kanatlı ve üç tarafı denizlerle kaplı bir balıkçılık potansiyeline sahip bir ülke olmasına karşın beslenmemizde bitkisel ürünler daha fazladır. Bu çalışmada, ekonomik kriz döneminde hayvansal proteinler içerisinde önemli bir yere sahip olan kırmızı et ve beyaz et tüketim miktar ve tercihleri Tekirdağ merkez ilçede hanehalkı düzeyinde incelenmiştir ve aşağıdaki bulgular elde edilmiştir. Satın alınan kırmızı et miktarı ile ilgili ankete katılanların %72.4 ü ayda 3 kg dan az ve %4.5 i ayda 5 kg dan fazla kırmızı et tükettiklerini belirtmişlerdir. Kırmızı et tüketim sıklığı bakımından ise katılımcıların çoğunun (%43.1) haftada 1 defa, %9.2 sinin ayda 1 defa kırmızı et tükettikleri ortaya çıkmıştır. Ankete katılanların %60 ı kırmızı eti belirli bir kasaptan, %34.9 u süper marketten, %5.1 i bazen kasap-bazen süper marketten aldıklarını belirtmişlerdir. Bu tercihte marketlerin müşterilerine etin dışında çeşitli ürün ve hizmetleri sunması etkili bulunmuştur. Kasaptan et alınmasına et alınan yerin güvenilir olmasının önemi büyüktür. İnsanların eti satın alırken tüketim istek ve alışkanlığına bağlı olarak karkastan istediği bölgeden eti satın alabilmesi ve özellikle etin sinirinin ayıklanması ve talebe uygun olarak sunulması büyük rol oynamaktadır. Tüketicilerin gelir düzeylerine göre etin satın alındığı yerler arasında önemli bir farklılık bulunmamaktadır. Aylık geliri düşük aileler kırmızı eti satın alırken taze olmasına ve fiyatına dikkat ederken, yüksek gelire sahip aileler ise yağsız et almayı tercih etmektedir. Geliri yüksek aileler daha fazla oranda parça et alırken, düşük olanlar ise kıyma almaktadırlar. Araştırma bölgesinde aileler tarafından tüketimi en fazla tercih edilen balık türü hamsidir. Ancak söz konusu tüketicilerin hamsi tercihleri yanında diğer balık türlerinden de tercih etmektedirler. Hamsi fiyatının diğer balık türlerine göre daha düşük olması tercih edilmesinin başlıca nedeni olarak gösterilebilir. İncelenen tüketicilerin yarıdan fazlasında kırmızı et tüketimlerinde son beş yıllık dönemde azalma olmuştur. Gelir düzeyi düşük tüketicilerin kırmızı et tüketimindeki azalma daha fazla bulunmuştur. Bu azalmada son yıllarda tüm dünya ile birlikte ülkemizi de etkileyen ekonomik krizin etkili olduğu düşünülmektedir. Tüketicilerin kırmızı et tüketimindeki azalmanın nedeni olarak birinci sırada ekonomik nedenler gelmektedir. Gelir düzeyi ile hayvansal ürünlerin satın alınma miktarları arasında çok önemli bir ilişki olduğu başka çalışmalarda da vurgulanmaktadır. Bu çalışma sonucunda elde edilen bulgular diğer birçok araştırmayı destekler niteliktedir. Tekirdağ da tüketicilerin et ürünleri satın alımlarında endişelendiren hususların başında kırmızı et ve ürünlerinde deli dana, hormonlar ve patojen bakteri bulunması gelmektedir. nde ise en fazla endişe ettiren hususların başında patojen bakteriler, hormonlar ve katkı maddeleri olduğu göze çarpmaktadır. Kaynaklar Anonim, 2010. Dünyada ve Türkiye de Kırmızı Et ve Memurlar Raporu. http://www.kamusen.org.tr/haberler, (Erişim tarihi: 4.12.2010). Anonim, 2012. T.C. Ekonomi Bakanlığı, Kanatlı Et Sektörü, Sektör raporları, www.ibp.gov.tr/pg/sektorpdf/tarim/ kanatli_et_2012.pdf, (Erişim tarihi: 10.06.2012). Aygün, T., 2008. Gaziantep İli Merkez İlçede Kırmızı Et Tüketim Alışkanlıkları, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi (J. Agric. Sci.), 18(2): 113-120 Aygün, T., Karakuş, F., Yılmaz, A., Ülker, H. 2004. Van İli Merkez İlçede Kırmızı Et Tüketim Alışkanlığı. 01-03 Eylül 2004. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. Süleyman Demirel Üniv., Isparta, s: 361-364. DPT. 2001. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Gelir Dağılımının İyileştirilmesi Ve Yoksullukla Mücadele Özel İhtisas Komisyon Raporu, Ankara. FAO, 2008. Food Consumption. http://www.fao.org/economic/ess/food-securitystatistics/en(erişim tarihi: 4.12.2010) Fırat M.Z., Onay A. 1999. Bitki Doku Kültürü Çalışmalarından Elde Edilen Binom Verilerinin Genelleştirilmiş Lineer Modeller Kullanılarak Analizi, Journal of Biology, 23 (1999) 261-267, TÜBİTAK Gossard, M.H. and York,R., 2003. Social Structural Influences on Meat Consumption. Research in Human Ecology. 10 (1): 1-9. Göğüş, A.K. 1986. Et Teknolojisi. Ankara Üniv. Zir.Fak. Yayınları: 991, Ders Kitabı: 291. Gökalp, H.Y., 1986. Et Bilimi. Atatürk Üniv. Ziraat Fak., Ders Notu, Erzurum İçöz Y. 2004. Talep Kavramı, Kırmızı Et ve Et Ürünlerinde Talebi Etkileyen Faktörler. Tarımsal Ekonomi Enst, T.E.A.E-BAKIŞ, 7 (1): 1-4, İşbilen Y. 1995. Edirne ili Merkez İlçesi Kırmızı Et ve Et Ürünleri Pazarlaması, Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 27 s. Karakuş, K., Aygün, T., Alarslan, E. 2008. Gaziantep İli Merkez İlçede Kırmızı Et Tüketim Alışkanlıkları. Yüzüncü Yıl Üniv., Zir. Fak., Tarım Bilimleri Dergisi 18(2): 113-120. Lorcu, F. ve Bolat B.A, 2012. Edirne İlinde Kırmızı Et Tüketim Tercihlerinin İncelenmesi, Tekirdag Ziraat Fakültesi Dergisi, 9 (1): 71-85. 893

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Nakip,M. 2003. Pazarlama Araştırmaları Teknikler ve (SPSS Destekli) Uygulamalar, Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara Newbold P., 2007. İktisat ve İşletme için İstatistik, Çev:Ümit Şenesen Newman C., Henchion M. and Matthews, A. 2002. Factors Shaping Expenditure on Meat and Prepared Meals. The National Food Centre. Dublin Odabaşıoğlu, F., Kayardı, S., Yılmaz, O., 1995. Melez Sığır Karkaslarından Elde Edilen Etlerin Kaliteye Göre Sınıflandırılması ile Bu Etlerin Fiziksel ve Kimyasal Analizi. Hayvancılık Araştırma Dergisi, 5(1-2): 35-38. Özdamar, K., 2004. Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi (Çok Değişkenli Analizler) Kaan Kitabevi Öztürk, N. 2005. İktisadi Kalkınmada Eğitimin Rolü. Sosyo-Ekonomi.1. http://www.sosyoekonomi.hacettepe.edu. tr/previousissues.html Ricciuto, L., Tarasuk, V. and Yatchew, A. 2006. Sociodemographic Influences on Food Purchasing Among Canadian Households. European Journal of Clinical Nutrition. 60: 778-790. Rimal, A. P. 2002. Factors Affecting Meat Preferences Among American Consumers, Family. Economics & Nutrition Review.14 (2): 36-43. Sarıözkan, S., Cevger Y., Demir, P., ve Aral, Y., 2007. Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Öğrencilerinin Hayvansal Ürün Tüketim Yapısı ve Alışkanlıkları. Sağlık Bilimleri Dergisi 16(3) 171-179, 2007 Stefanikova Z, Sevcikova L, Jurkovicova J, Sobotova L, Aghova L. 2006. Positive and Negative Trends in University Students Food Intake. Bratisl Lek Listy, 107, 217-220 Şengül, S. 2004. Türkiye de Gelir Gruplarına Göre Gıda Talebi. ODTÜ Gelişme Derg. 31:115-148. Tosun, Ö.O. ve Hatırlı, S.A., 2009. Tüketicilerin Kırmızı Et Satın Alım Yerleri Tercihlerinin Analizi: Antalya İli Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 14 (2). 433-445. Tömek, S. 1989. Et teknolojisine giriş. Ege Üniv. Müh.Fak., Çoğaltma Yayın No:65. 38 s. Uzundumlu, A.S., Işık, H.B, Kırlı, M.H. 2011. İstanbul İli Küçük Çekmece İlçesinde Kırmızı ve Beyaz Et Tüketiminde Etkili Faktörlerin Analizi, Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Erzurum, Yaylak E., Turgay Taşkın T., Koyubenbe N., Konca Y. 2010. İzmir İli Ödemiş İlçesinde Kırmızı Et Tüketim Davranışlarının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma, Hayvansal Üretim 51(1): 21-30 894