ARAÞTIRMALAR (Research Reports) Erciyes Üniversitesi Týp Fakültesi Hemodiyaliz Ünitesi nde Diyaliz Tedavisi Gören Hastalarda Beslenme Durumu Ve Depresif Bozukluk Nutritional Status and Depressive Disorders in Hemodialysis Patients at Erciyes University, Faculty of Medicine, Hospital Hemodialysis Unit Havva Cilan Specialist., M.D. Department of Internal Medicine havvacilan@hotmail.com Oktay Oymak Prof., M.D. Department of Nephrology oktayo@erciyes.edu.tr Tayfun Turan M.D. Department of Psychiatry mtturan@erciyes.edu.tr Bayram Yýldýz M.D. Department of Psychiatry Özet Amaç: Sunulan çalýþmada hemodiyaliz hastalarýnda depresif bozukluðun beslenme durumuna etkisininin belirlenmesi amaçlandý. Hastalar ve yöntem: Çalýþmaya Erciyes Üniversitesi Týp Fakültesi Hemodiyaliz Ünitesi nde diyalize giren 40 hasta dahil edildi. Depresif bozukluk tanýsý DSMIV kriterlerine göre konuldu, þiddeti Beck Depresyon Ölçeði (BDÖ) ve Hamilton Depresyon ve Anksiyete Ölçeði ne (HAM D ve HAMA) göre deðerlendirildi. Hastalarýn serum albümin düzeyi, hemoglobin deðerleri, high sensitif C Reaktif Protein (hscrp), vücut kitle indeksi ve son bir ayda ortalama iki diyaliz arasý kilo alýmlarý (ÝDK) kaydedildi. Depresif bozukluðu olan ve olmayan hastalar karþýlaþtýrýldý. Sonuçlar: Bu kesitsel çalýþmaya 18 i kadýn, 22 si erkek, yaþ ortalamasý 43,3 ± 14,6 yýl olan 40 hasta dâhil edildi. Ortalama diyaliz süresi 68,3 ± 52,3 ay idi. Ortalama Hemoglobin deðeri 10,65 ± 1,79 g/dl, albümin deðeri 3,66 ± 0,49 g/dl, ortalama hscrp deðeri 11,76 ± 16,82 mg/dl, ortalama VKÝ Vücut Kitle Ýndeksi, VKÝ) deðeri 22,66 ± 5,1, ortalama ÝDK deðeri 2,05 ± 1,06 kg olarak bulundu. Ortalama BDÖ 10,65 ± 7,9 (0 32), ortalama HAMD 7,67 ± 7,2 (0 30) ve ortalama HAMA 4,85 ± 3,9 (0 17) olarak saptandý. Depresif bozukluðu olan ve olmayan hastalar arasýnda, beslenme durumu ve hscrp deðerleri benzer olarak saptandý. Sonuç: Çalýþmadan elde edilen bulgular depresyonun her zaman beslenme durumunu olumsuz yönde etkilemediðini ortaya koymuþtur. Anahtar sözcükler: Beslenme durumu; Depresyon; Renal diyaliz. Zaliha Candan M.D. Department of Psychiatry Cengiz Utaþ Prof., M.D. Department of Nephrology utas@erciyes.edu.tr Submitted : October 30, 2007 Revised : February 19, 2008 Accepted : July 09, 2009 Abstract Purpose: The aim of this study is to clarify the effects of depression on the nutrition status in a group of hemodialysis patients. Methods: Forty patients on hemodialysis were prospectively studied. Patients were evaluated for depressive disorder using the DSMIV, the severity of depression was evaluated by means of the Beck Depression Inventory, Hamilton Depression Rating Scale, Hamilton Anxiety Rating Scale. Serum albumin, hemoglobin, hscrp levels, BMI and interdialytic weight gain (IWG) were measured. The patients with depressive disorder compared to the patients without depressive disorder. Results: Forty patients were included in this crosssectional study. The mean age was 43.3 ± 14.6 years., duration of hemodialysis was 68.3 ± 52.3 months, serum hemoglobin (Hb) concentration 10.65 ± 1.79 g/dl, serum albumin concentration 3.66 ± 0.49 g/dl, hscrp levels 11.76 ± 16.82 mg/dl, BMI 22.66 ± 5.1, IWG 2.05 ± 1.06 kg, BDI score 10.65 ± 7.9, HRDS score 7.67 ± 7.2, HARS score 4.85 ± 3.9. No significant difference was determined between patients regarding nutrition status, hscrp levels. Conclusion: Depressive disorder is a common psychopathology in hemodialysis patients. We did not observe any detrimental effect of depressive disorder on nutritional status and hs CRP levels in hemodialysis patients. Key words: Depression, Nutritional status; Renal Dialysis. Corresponding Author: Dr. Havva CÝLAN, Department of Internal Medicine Kayseri, Turkey. Telephone: +90 3524374937 27515 E mail: havvacilan@hotmail.com Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2009;31(3):237243 237
Erciyes Üniversitesi Týp Fakültesi Hemodiyaliz Ünitesi nde Diyaliz Tedavisi Gören Hastalarda Beslenme Durumu Ve Depresif Bozukluk Giriþ Kronik böbrek yetmezliði (KBY) fiziki yönünün yaný sýra hastalarýn sosyal, ekonomik ve psikolojik durumlarýný da etkilemektedir. KBY yaþamý tehdit ettiði gibi önemli ölçüde iþ kaybýna ve çeþitli komplikasyonlara yol açar. Bu hastalarda renal replasman tedavilerinden birini uygulamak gerekir. Bu tedavilerde iki faktör ön plana çýkmaktadýr. Bunlardan ilki yaþam sürelerini uzatmak, ikincisi ise hastalara daha iyi bir yaþam kalitesi saðlamaktýr. Tedavi yöntemleri arasýnda ülkemizde en yaygýn olaný ise hemodiyalizdir (1). KBY nedeni ile hemodiyaliz ve sürekli ayaktan periton diyaliz uygulanan hastalarda normal saðlýklý bireylere göre depresyon ve anksiyetenin daha sýk görüldüðü birçok çalýþmayla gösterilmiþtir (2 5). Diyaliz hastalarýnda, depresif duygudurumuyla giden uyum bozukluðu ve majör depresyon akut dönemden sonra görülen en yaygýn bozukluktur. Sýklýkla belirtilen spesifik stres kaynaklarý; maddi ve sosyal iliþkilerin kaybý veya kayýp tehlikesi, fiziksel saðlýk ve aktivite kýsýtlamalarý, beden fonksiyonu kaybý ve bozulmuþ beden imajý, artmýþ baðýmlýlýk ve ölüm tehlikesi, aile içindeki rollerin deðiþmesi, iþ fonksiyonu ve ekonomik güvencede bozulma, boþ vakit ve sosyal aktivitelere azalmýþ katýlýmý içermektedir. Fiziksel durumun kötüleþmesi ile depresyon þiddeti arasýnda iliþki vardýr. Psikolojik destek ve güvencesi yetersiz olan hastalar daha büyük risk altýndadýr (6,7). KBY li hastalarda beslenmeyi etkileyen baþlýca faktörler içinde; diyet ve üremi semptomlarý nedeniyle gýda alýmýnýn azalmasý, metabolik asidoz, yetersiz diyaliz, diyaliz iþlemi sýrasýnda olan kayýplar (aminoasit, vitaminler, protein, küçük molekül aðýrlýklý solütler), membran biyouyumsuzluðu, hormonal deðiþiklikler [anabolik hormon (insülin ve somatomedin) aktivitesinde azalma, katabolik hormon (glukagon ve parathormon) artýþý], araya giren enfeksiyonlar, hastalýklar ve anemi sayýlmaktadýr. Ayrýca diðer etkenler olarak da gastropati (otonom nöropatisi olan diyabetik hastalar), tetkik için sýk sýk kan alýmý, çok sayýda ilaç kullanýmýna baðlý yan etkiler, fizik aktivitede azalma, psikososyal ve sosyoekonomik faktörler kabul edilmektedir (811). Beslenme durumunun deðerlendirilmesinde kullanýlan en basit yöntemlerden biri vücut aðýrlýðý ve vücut kitle indeksinin (VKÝ) takip edilmesidir. Ülkemizde yapýlan bir çalýþmada uyum güçlüðü diyaliz hastalarýnda en sýk rastlanan ruhsal bozukluk olarak saptanmýþ, en sýk görülen uyum bozukluðu da %45 oranýnda depresif belirtilerle giden uyum bozukluðu olarak bildirilmiþtir (12). Hemodiyaliz hastalarýnda yapýlan bir çalýþmada en sýk görülen psikiyatrik hastalýklar demans, deliryum ve major depresyon olarak saptanmýþtýr (13). Hastalar ve Yöntem Çalýþma Erciyes Üniversitesi Týp Fakültesi Hemodiyaliz Ünitesinde, Ýç Hastalýklarý Anabilim Dalý Nefroloji Bilim Dalý ve Psikiyatri Anabilim Dalý tarafýndan yürütülmüþtür. Bu merkezde kayýtlý olarak kronik hemodiyaliz (HD) programýnda bulunan 40 hasta, rýzalarý dahilinde çalýþmaya alýnmýþtýr. 10 hasta çalýþmaya katýlmayý reddetmiþtir. Çalýþmaya 65 yaþýn üstü, aðýr hastalýk durumu (ileri kalp yetmezliði, ileri solunum yetmezliði, malignite), son iki hafta içersinde geçirilmiþ þiddetli infeksiyon varlýðý, özgeçmiþinde depresif bozukluk tanýsý almýþ ve tedavi görmüþ olanlar, diðer psikiyatrik bozukluk tanýsý olanlar ve /veya antidepresan kullanýmý olanlar alýnmamýþtýr. Hastalarýn psikiyatrik muayeneleri ve uygulanan psikometrik testler görevli bir psikiyatrist tarafýndan yapýldý. Depresif bozukluk tanýsý DSMIV kriterlerine göre kondu, þiddeti Beck Depresyon Ölçeði (BDÖ), Hamilton Depresyon ve Anksiyete Ölçeði ne (HAMD ve HAMA) göre deðerlendirildi (1517). Hastalarýn laboratuvar bilgileri olarak (albümin, hemoglobin); rutin kontrolleri sýrasýndaki deðerleri kullanýldý. high sensitif C Reaktif Protein (hscrp) ölçümleri için hastalardan kan alýndý. Alýnan kanlar santrifüje edildi. Ayrýlan serumlar 80 o C derecede çalýþýlacaðý güne kadar saklandý. Tüm serumlar ayný anda çalýþýldý. Hastalarýn boy uzunluðu, karýnda solüsyon olmadan ve hemodiyalizde ultrafiltrasyon yapýldýktan sonraki tartýlarý kuru vücut aðýrlýklarý ve son bir haftada iki diyaliz arasý kilo alýmlarý (ÝDK) kaydedildi. Ýstatistik analizinde SPSS 11 programý kullanýlmýþtýr. Verilerin daðýlýmý KolmogorovSmirnov Testi ile deðerlendirilmiþtir. Veriler, normal daðýlým gösterdiðinde baðýmsýz gruplarda T testi; normal daðýlým göstermediðinde ise MannWithney U testi kullanýlmýþtýr. Bulgular Çalýþmada 18 i kadýn (%45), 22 si erkek olmak üzere 40 HD hastasý deðerlendirildi. Hastalarýn yaþ ortalamasý 43,3 ± 14,6 yýl idi. Hastalarýn hepsi haftada 3 kez 4 er saat hemodiyalize girmekte olup, ortalama diyaliz süreleri 68,3 ± 52,3 ay idi. Erkek ve kadýn hastalar arasýnda yaþ ve cinsiyet açýsýndan anlamlý fark saptanmadý. Tablo I de hastalarýn demografik özellikleri verilmiþtir. 238 Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2009;31(3):237243
Havva Cilan, Oktay Oymak, Tayfun Turan, Bayram Yýldýz, Zaliha Candan, Cengiz Utaþ Tablo I. Hemodiyaliz hastalarýnýn (n:40) demografik özelliklerine ait deðerler. Özellik Yaþ Ortalamasý (yýl) Cinsiyet Medeni Durum Genel Kadýn Erkek Kadýn Erkek Deðer 43,3 ± 14,6 43,8 ± 15,0 42,8 ± 14,6 %45 (18) %55 (22) Bekar %30 (12) Evli %52,5 (21) Ayrý %17,5 (7) Diyaliz süresi (ay) 68,3 ± 52,3 Deðerler ortalama ± standart sapma veya % (n) olarak verilmiþtir. Tablo II. Çalýþmaya alýnan hemodiyaliz hastalarýnýn böbrek yetmezliði etyolojileri Etyoloji n % Bilinmiyor Diyabetik nefropati Hipertansiyonnefroskleroz Diyabet ve hipertansiyon Glomerulonefrit Kistik böbrek hastalklarý Renal amiloidoz (pr/sek) Ürolojik (taþ, obstr, VUR..) Ýnterstisiyel nefrit/pyelonefrit Diðer nedenler 17 7 4 1 2 3 3 3 42,5 17,5 10,0 2,5 5,0 7,5 7,5 7,5 Toplam 40 100 Çalýþmaya alýnan hemodiyaliz hastalarýnýn böbrek yetmezliði etyolojileri Tablo II de gösterilmiþtir. Depresif bozukluðu olan ve olmayan HD hastalarýnda beslenme durumunun karþýlaþtýrýlmasý Tablo III de gösterilmiþtir. Depresif bozukluk varlýðýnýn, beslenme parametreleri üzerindeki etkisini incelediðimizde; anlamlý bir etkisi saptanmadý. Tablo III. Çalýþmaya alýnan hemodiyaliz hastalarýnýn beslenme ile iliþkili biyokimyasal parametrelerinin depresif bozukluðu olanlar (n:31) ve olmayanlar (n:9) arasýnda karþýlaþtýrýlmasý. Biyokimyasal parametre (Referans deðer) Hemoglobin (12 16 g/dl ) Albümin ( 3,5 4,8 g/dl ) Toplam (n:40) Depresif bozukluðu olmayanlar Depresif bozukluðu olanlar 10,65 ± 1,79 10,58 ± 1,59 10,89 ± 2,44 0,652 3,66 ± 0,49 3,70 ± 0,47 3,53 ± 0,52 0,370 P hscrp (0 6 mg/dl) 11,76 ± 16,82 (5,34) 10,95 ± 13,98 (5,92) 14,53 ± 25,20 (4,90) 0,799 VK4 ( 18,5 24,9 ) 22,66 ± 5,1 21,9 ± 4,5 25,3 ± 6,3 0,078 4DK (kg) 2,05 ± 1,06 2,16 ± 1,01 1,64 ± 1,17 0,198 Deðerler ortalama ± standart sapma olarak verilmiþtir. Parantez içindeki deðerler, ortanca deðerdir. hscrp: high sensitif C Reaktif Protein; VKÝ: vücut kitle indeksi; IDK: iki diyaliz arasý kilo alýmý. Depresif bozukluk görülme oraný % 22,5 (9/40 HD hastasý) olarak saptandý. Depresif bozukluk tanýsý alan hastalarýn cinsiyetlere göre daðýlýmý; 3 erkek, 6 kadýn þeklinde idi. Kadýnlarda depresif bozukluk görülme oraný, erkeklere göre anlamlý olarak daha yüksekti (p=0,001). Depresif bozukluk tanýsý alan ve almayan hastalarda psikometrik test ölçümleri Tablo IV te gösterilmiþtir. Depresif bozukluðu olan ve olmayan hastalarýn psikometrik ölçüm sonuçlarý arasýnda istatistiksel olarak anlamlý farklýlýk saptandý. Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2009;31(3):237243 239
Erciyes Üniversitesi Týp Fakültesi Hemodiyaliz Ünitesi nde Diyaliz Tedavisi Gören Hastalarda Beslenme Durumu Ve Depresif Bozukluk Tablo IV.Çalýþmaya alýnan hemodiyaliz hastalarýnda psikometrik test ölçümlerinin depresif bozukluðu olanlar (n:31) ve olmayanlar (n:9) arasýnda karþýlaþtýrýlmasý. Psikometrik Testler Toplam (n:40) Depresif bozukluðu olmayanlar Depresif bozukluðu olanlar P BDÖ 10.65 ± 7.9 (8.00; 0 32) 7.26 ± 4.4 (6.00; 018) 22.33 ±5.6 (20.00; 17 32) 0,000 HAMD 7.67 ± 7.2 (6.00; 0 30) 4.81 ± 2.9 (5.00; 015) 17.56 ± 8.7 (14.00; 8 30) 0,000 HAMA 4.85 ± 3.9 (4.00; 0 17) 3.71 ± 3.0 (3.00; 016) 8.78 ± 4.4 (9.00; 3 17) 0,001 Deðerler, ortalama deðer ± standart sapma olarak verilmiþtir. Parantez içindeki deðerler (ortanca; min maks) deðerlerdir. BDÖ: Beck Depresyon Ölçeði; HAMD ve HAMA: Hamilton Depresyon ve Anksiyete Ölçeði. Tartýþma Çalýþmamýzda HD hastalarýnda depresif bozukluðun beslenme durumunu etkileyip etkilemediðini araþtýrdýk. Diyaliz hastalarýnda malnütrisyon prevalansý kullanýlan parametreye göre % 10 54 arasýnda deðiþmektedir (17 19). Ýlk olarak Schribner ve arkadaþlarý 1960 yýlýnda kronik böbrek yetmezliði olan hastalarda malnütrisyonun bir problem olabileceðini belirtmiþlerdir (9). Takip eden yýllardaki çalýþmalarda malnütrisyonun diyaliz hastalarýnda morbidite ve mortalite için önemli risk faktörü olduðu gösterilmiþtir (20 22). Malnütrisyonun biyokimyasal belirteçleri serum albümin konsantrasyonunun 4 gr/dl den, serum transferin konsantrasyonunun 200 mg/dl den, serum IGF 1 düzeyinin 200 ng/ml den, serum prealbümin konsantrasyonunun 30 mg/dl den düþük veya düþme eðiliminde olmasý, anormal düþük plazma veya kas esansiyel amino asid konsantrasyonu, düþük serum kreatinini ile birlikte düþük diyaliz giriþi potasyum ve/veya fosfor düzeyi, serum kolesterol düzeyinin 150 mg/dl den düþük olmasý olarak özetlenebilir (9 10) HD hastalarýnda rekombinant eritropoietin kullanýlarak veya kullanýlmadan hedeflenen Hb deðerleri 10 12 g/dl dir (23, 24). Bizim hastalarýmýzda ortalama olarak istenilen düzey saðlanabilmiþtir (10,65 ± 1,79). Serum albümin konsantrasyonu beslenmenin önemli bir göstergesi kabul edilmektedir (25, 26). Hemodiyalize giren 12000 hastanýn sonuçlarý deðerlendirildiðinde hastalarýn % 25 inde serum albümin düzeyinin 3,7 g/dl den düþük olduðu saptanmýþtýr. Serum albümin düzeyi 4,0g/dl den büyük olmalýdýr (24). Bizim hastalarýmýzda ortalama olarak bu deðer saðlanamamýþtýr (3,66 ± 0,49). Çalýþmamýzda HD hastalarýnda depresif bozukluk görülme oraný % 22,5 (9/40 HD hastasý) olarak saptandý. Depresif bozukluk tanýsý alan hastalarýn cinsiyetlere göre daðýlýmý; 3 erkek, 6 kadýn þeklinde idi. Kadýnlarda depresif bozukluk görülme oraný, erkeklere göre anlamlý olarak daha yüksekti (p=0,001). Literatürde son dönem böbrek yetmezliðinde (SDBY) depresyonun sýk görüldüðü bildirilmiþtir (27). Craven ve arkadaþlarýnýn HD hastalarýnda depresyonu deðerlendirmek için Beck ölçeðini kullandýklarý çalýþmada depresif hasta oraný % 45,4 olarak saptanmýþtýr (28). Lopes ve arkadaþlarýnýn yaptýklarý Dialysis Outcomes and Practice Patterns Study (DOPPS) çalýþmasýnda Amerika da deðerlendirilen HD hastalarýnýn (n:2855) % 19 unda, Avrupa daki HD hastalarýn (n: 2401) % 16,2 sinde depresyon saptanmýþtýr. Beyazlarda ve kadýnlarda depresyon oraný anlamlý olarak fazla saptanmýþtýr (29). Koo ve arkadaþlarýnýn yaptýklarý bir çalýþmada ise HD hastalarýnda BDÖ ve DSMIV e göre depresyon oraný % 54.8 olarak saptanmýþtýr (30). Metodolojik farklýlýklar (farklý taný kriterleri, farklý ölçekler, fiziksel hastalýðýn farklý evreleri, depresyon belirtilerinin kronik böbrek yetmezliði belirtileriyle karýþtýrýlmasý vb.) nedeniyle çeþitli araþtýrmalarda, çok farklý depresyon oranlarý bildirilmektedir. Sunulan çalýþmada HD hastalarýnda depresif bozukluk varlýðýnýn beslenme parametreleri (Hb, albümin, VKÝ, ÝDK) üzerine etkisi karþýlaþtýrýldýðýnda; depresif olan ve olmayan grupta benzer olarak saptandý. Literatürde benzer ve farklý sonuçlar saptanmýþtýr. Örneðin; Rosenbaum ve 240 Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2009;31(3):237243
Havva Cilan, Oktay Oymak, Tayfun Turan, Bayram Yýldýz, Zaliha Candan, Cengiz Utaþ arkadaþlarýnýn, Schneider ve arkadaþlarýnýn yaptýklarý çalýþmalarda ÝDK ile depresyon arasýnda iliþki saptanmamýþ (31, 32) iken Everett ve arkadaþlarýnýn HD hastalarýnda (n:41) yaptýklarý bir çalýþmada depresyon semptomlarýnýn azalmasý ile ÝDK artýþý arasýnda anlamlý bir iliþki mevcut olduðu saptanmýþtýr (33). Lopes ve arkadaþlarýnýn HD hastalarýnda yaptýklarý DOPPS çalýþmasýnda deprese hastalarda serum albümin düzeyi anlamlý olarak düþük saptanmýþtýr (29). Taþkapan ve arkadaþlarýnýn HD hastalarýnda (n:40) yaptýklarý çalýþmada psikiyatrik bozukluk ile yaþ, cinsiyet, serum Hb düzeyi, serum albümin düzeyi arasýnda iliþki saptanamamýþtýr. Depresyonda olan hastalarda ÝDK alýmý depresyonu olmayan hastalara göre anlamlý olarak daha yüksek saptanmýþ (34). Miçozkadýoðlu ve arkadaþlarýnýn yaptýðý bir çalýþmada ise depresif olan ve olmayan HD hastalarý karþýlaþtýrýlmýþ ve her iki grup arasýnda VKÝ, ÝDK, Serum albümin ve Hb düzeyleri arasýnda anlamlý farklýlýk saptanmamýþtýr (35). Sunulan çalýþmada; depresif bozukluðu olan ve olmayan hastalarýn hscrp düzeyleri benzer olarak saptandý. Yapýlan çalýþmalar benzer sonuçlar vermiþtir. Örneðin; Lee ve arkadaþlarýnýn yaptýklarý çalýþmada depresif olan ve olmayan HD hastalarý karþýlaþtýrýlmýþ ve CRP düzeyleri benzer olarak saptanmýþ. Miçozkadýoðlu ve arkadaþlarýnýn yaptýðý bir çalýþmada depresif olan ve olmayan HD hastalarý karþýlaþtýrýlmýþ. Her iki grup arasýnda CRP düzeyleri arasýnda anlamlý farklýlýk saptanmamýþtýr (37). Sonuç olarak, depresyon hemodiyaliz hastalarýnda sýk görülen bir psikolojik sorun olup çalýþmamýzda depresyonun hemodiyaliz hastalarýnda beslenme durumu ve bir inflamasyon göstergesi olan hscrp düzeyleri üzerine olumsuz bir etkisi saptanmadý. Bizim çalýþmamýzda hasta sayýsý sýnýrlý olup, bu konuda daha fazla hasta serisine sahip çalýþmalara ihtiyaç vardýr. Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2009;31(3):237243 241
Erciyes Üniversitesi Týp Fakültesi Hemodiyaliz Ünitesi nde Diyaliz Tedavisi Gören Hastalarda Beslenme Durumu Ve Depresif Bozukluk Kaynaklar 1.Erek E, Süleymanlar G, Serdengeçti K ve Türk Nefroloji Derneði Registry Grubu. Türkiye de Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Registry. Ýstanbul: Art Ofset; 2005. 2.Lefebvre P, Nobert A, Crombez JC. Psychological and psychopathological recations in relation to chronic hemodialysis. Can J Psychiatry 1978; 17 Suppl 2: SS9. 3.Czaczkes JW, Kaplan DA. Chronic Hemodialysis as a way of life. New York: Burunner/Mazel; 1978. 4.Kalplan HI: Hemodialysis Units. In: Kaplan HI, Sadock BJ, editors Synopsis of Psychiatry (5th ed). Baltimore Wiliams and Wilkins 1988. p.426427. 5.Kimmel PL, Thamer M, Richard CM, Ray NF.Psychiatric illness in patients with endstage renal disease. Am J Med 1998; 105: 214 221. 6.Özkan S. Psikiyatrik Týp: Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi. Kronik Böbrek Hastalýðý ve Diyalizde Psikiyatrik Morbidite. Roche Yayýnlarý.1993; 187 190. 7.Gilbar O, OrHan K, Plivazky N. Mental adjustment coping strategies and psychological distress among endstage renal disease patients. J Psychos Res 2005; 58(6):471476. 8.Öztemel Ayþegül. Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi Uygulanan Hastalarda Malnütrisyon Sýklýðý ve Risk Faktörleri. Yayýnlanmamýþ Uzmanlýk Tezi. Ankara. 1998. 9.Scribner BH, Buri R, Caner JE, Hegstrom R, Burnell JM. The treatment of chronic uremia by means of intermittent hemodialysis: A preliminary report. Trans Am Soc Artif Intern Organs 1960; 4: 114 122. 10.Hakim RM, Levin N. Malnutrition in hemodialysis patients. Am J Kidney Dis 1993; 21: 125 137. 11.Lazarus JM. Nutrition in hemodialysis patients. Am J Kidney Dis 1993; 21: 99 105 12.Yücel B, Yýlmazer N, Özkan S. Hemodiyaliz hastalarýnýn konsültasyonliyezon psikiyatrisi kapsamýnda deðerlendirilmesi ön çalýþma. In: Özkan S, Editör. Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi. Ýstanbul: Ýstanbul Üniversitesi Basýmevi; 1995. s.339. 13.Fukunishi I, Kitaoka T, Shirai T, Kino K, Kanematsu E, Sato Y. Psychiatric disorders among patients undergoing hemodialysis therapy. Nephron 2002; 91: 344 347. 14.Hisli N. Beck Depresyon Envanterinin üniversite öðrencileri için, güvenilirliði. Psikoloji Dergisi 1989; 7:3 13. 15.Akdemir A, Türkçapar MH, Orsel SD, Demirergi N, Dag I, Ozbay MH. Reliability and validity of the Turkish version of the Hamilton Depression Rating Scale. Compr Psychiatry 2001; 42: 161 165. 16.Yazýcý MK, Demir B, Tanrýverdi N ve ark. Hamilton Anksiyete Deðerlendirme Ölçeði, deðerlendiriciler arasý güvenirlik ve geçerlik çalýþmasý. Türk Psikiyatri Dergisi 1998; 9: 114 117. 17.Young GA, Kopple JD, Lindholm B et al. Nutritional assessment of continuous ambulatory peritoneal dialysis patients: An international study. Am J Kidney Dis 1991; 17:462 471. 18.Cianciaruso B, Brunori G, Kopple JD et al. Crosssectional comparison of malnutrition in continuous ambulatory peritoneal dialysis and hemodialysis patients. Am J Kidney Dis 1995; 26:475 486. 19.Dwyer JT, Cunniff PJ, Maroni BJ et al. The hemodialysis pilot study: nutrition program and participant characteristics at baseline. The HEMO Study Group. J Renal Nutr 1998; 8:11 20. 20.Avram MM, Goldwasser P, Erroa M, Fein PA. Predictors of survival in continuous ambulatory peritoneal dialysis patients: the importance of prealbumin and other nutritional and metabolic parameters. Am J Kidney Dis 1994; 23:91 98. 21.Jansen MA, Korevaar JC, Dekker FW et al. Renal function and nutritional status at the start of chronic dialysis treatment. J Am Soc Nephrol 2001; 12:157 163. 22.Locatelli F, Fouque D, Heimburger O et al. Nutritional status in dialysis patients: a European concensus. Nephrol Dial Transplant 2002; 17:563 572. 242 Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2009;31(3):237243
Havva Cilan, Oktay Oymak, Tayfun Turan, Bayram Yýldýz, Zaliha Candan, Cengiz Utaþ 23.Daurgidas JT: Chronic hemodialysis prescription: A urea kinetic approach. In: Daugirdas JT, Blake PG, Ing TS, editors, Handbook for Dialysis. Boston : Lippincott Raven; 1994. p:92120. 24.Lowrie EG, Lew NL. Death risk in hemodialysis patients: the predictive value of commonly measured variables and an evulation of death rate differences between facilities. Am J Kidney Dis 1990; 15:458 482. 25.Blumenkrantz MJ. Nutrition. In: Daurgidas JT, Ings TS, editors. Handbook of Dialysis, 2nd ed. Boston : LippincottRaven. 1994. p.374400. 33.Everett K, Brantley P, Sletten C, Jones GN, McKnight GT. The relation of stress and depression to interdialytic weight gain in hemodialysis patients. Behav Med 1995; 2:2536. 34.Taskapan H, Ates F, Kaya B et al. Psychiatric disorders and large interdialytic weight gain in patients on chronic hemodialysis. Nephrology 2005; 10:1520. 35.Micozkadýoglu H, Micozkadýoglu Ý, Zumrutdal A et al. Relationship between depressive affect and malnutritioninflammation complex syndrome in hemodialysis patients. Nephrology 2006; 11: 502505. 26.Jacobs C. Medical management of the dialysis patient. In: Davison AM, Cameron JS, Grünfeld JP, Kerr DNS, Ritz E, Winearls CG, editors. Oxford Textbook of Clinical Nephrology, 2nd ed. London: Oxford Universty Press, 1998. p.2089 2111. 27.Finkelstein FO, Finkelstein SH. Depression in chronic dialysis patients: assessment and treatment. Nephrol Dial Transplant 2000; 15:19111913. 28.Craven JL, Rodin GM, Littlefield C. The Beck Depression Inventory as a screening device for major depression in renal dialysis patients. Int J Psychiatry Med 1988; 18: 365374. 29.Lopes AA, Bragg J, Young E et al. Depression as a predictor of mortality and hospitalization among hemodialysis patients in the United States and Europe. Kidney International 2002; 62:199207. 30.Koo JR, Yoon JW, Kim SG et al. Association of depression with malnutrition in chronic hemodialysis patients. Am J Kidney Dis 2003; 41:10371042. 31.Rosenbaum M, Smira B. Cognitive and personality factor in the delay of gratification of hemodialysis patients. J Pers Soc Psychol 1986; 51: 357364. 32.Schneider MS, Friend R, Whitaker P, Wadhwa NK. Fluid noncompliance and symptomatology in endstage renal disease: Cognitive and emotional variables. Health Psychol 1991; 10: 209215. Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2009;31(3):237243 243