ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sosyal Bilimler Aratırmaları Dergisi. Issn: 1309-9302 http://sobiad.odu.edu.tr. Cilt: 2 Sayı: 3 Haziran 2011

ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Aratırmaları Dergisi Issn: 1309-9302 http://sobiad.odu.edu.tr Cilt: 2 Sayı: 3 Haziran 2011 LKÖRETM SOSYAL BLGLER DERSNN BLM TARH AÇISINDAN FEN VE TEKNOLOJ DERS LE LKLENDRLMES ÜZERNE DSPLNLERARASI BR BAKI AN INTERDISCIPLINARY APPROACH TO ELEMENTARY SCIENCE AND SOCIAL STUDIES EDUCATION RELATIONS IN TERMS OF HISTORY OF SCIENCE Hüseyin Vehbi MAMOLU* Ramazan ÇEKEN** Özet Doküman incelemesi teknii ile gerçekletirilmi olan bu çalımada, lköretim Fen ve Teknoloji ile Sosyal Bilgiler dersi programları, bilim tarihi açısından incelenmitir. Bu amaçla söz konusu derslerin belirlenen konu bakımından ilikili kazanımları, bilginler ve buluları ile bu içeriin programlardaki zamanlaması karılatırılmıtır. Disiplinlerarası anlayıa olabilecek katkıların da ele alındıı bu çalıma sonucunda, lköretim 4-7. sınıflar her iki dersin programlarında, birbiri ile egüdüm içinde olmayan bilim tarihi ile ilgili pek çok kazanımın var olduu ve bunların birbirini yeterince desteklemedii sonucuna ulaılmıtır. Eitimde disiplinlerarası anlayıın hızla yaygınlatıı günümüzde, bu derslerin program ve kitaplarının, bilginin transferine destek olabilecek zamanlama ve içerikle donatılması önem taımaktadır. Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler Eitimi, Fen ve Teknoloji Eitimi, Disiplinlerarası Eitim, Bilim Tarihi. * Yrd. Doç. Dr., Sinop Üniversitesi Eitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Eitimi Anabilim Dalı Öretim Üyesi, ** Yrd. Doç. Dr., Sinop Üniversitesi Eitim Fakültesi, Sınıf Öretmenlii Anabilim Dalı Bakanı,

- 72 - Abstract This interdisciplinary study was carried out by document analysis technique Both Elementary Science and Social Studies Education Curricula were examined in terms of history of science. Since both subjects have such subject, similar and related objectives are needed to be compared at part of inventions and inventors. This study therefore examines the objectives of both subjects from 4 through 7 grades with an interdisciplinary viewpoint..the study suggests that the objectives about history of science of both subjects are not simultaneous in planning time. It is also identified that both objectives have inadequate content to support each other. As a result, the study points out important suggestions regarding the correct use of objectives in scope and sequence of curriculum planning of both subjects. Key Words: Social Studies education, Science and Technology Education, Interdisciplinary Education, History of Science. Giri Bilim, yaadıımız çevreyi ve kendimizi aratırmamızı, sorgulamamızı, incelememizi ve onu anlamlandırmamızı salayan ve daha rahat bir hayat için gerekli olan bilgileri edinmemize yardımcı olan bir ileve sahiptir. Bu anlamda bilim, doruya ve iyiye ulama adına yapılmı bir düünme faaliyetidir. Ancak bilim, gerçei arayıa ilikin, önyargısız, tutarlı ve tarafsız bir anlama, irdeleme ve dorulama yapmak zorundadır. Bilim tarihi ise, kültürün, özellikle de entelektüel birikimin en temel bileenidir ve bata bilimsel düünü olmak üzere, insanın bütün zihinsel etkinliklerinin tarihsel serüvenini içerir (Topdemir, 2002). Bir baka deyile bilim tarihi, bilimsel bilginin geliim sürecini inceleyen bir aratırma etkinliidir (Topdemir & Unat, 2008: 7). Ya da bilginin geçmiten günümüze kadar geçirdii aamaların nesnel bir ekilde sergilenmesidir. Yani bir anlamda keif ve icatların kronolojik kataloudur (Göker, 1998: 26). Buna göre bilim tarihinin, ilköretim düzeyinde nasıl yer alması gerektii, ilgili disiplinler açısından önem taımaktadır. Fen eitimde bilim tarihine yer verilmeden, bilimin öretilemeyecei bir gerçektir (Doan ve ark., 2009: 7). Bilimsel bilginin birikimsellii, onun tarihi bir süreç içinde ele alınmasını ve bütünselliinin göz ardı edilmemesini gerektirmektedir. Sosyal bilgiler eitiminde de

- 73 - uygarlıkların buluları ile bilime katkısına geni yer verilmektedir (Kaymakcı, 2009: 17). Tarih biliminin bilimsel buluları, kronolojik olarak ele alması, zaman zaman yeni bilimsel bilgilerin üretilmesine de katkı salayabilmektedir. lköretim düzeyinde fen eitimi, fiziksel ve biyolojik dünyayı tanımaya ve açıklamaya çalıan bir disiplindir. Sanılanın aksine fen, sabit ve kesin bilgiler bütünü deildir. Bilim tarihi ise, lköretim Fen ve Teknoloji dersinde bulu ve icatları ele almaktadır. Fen, beeri bir faaliyet olması yönü ile de bilimin tarihi serüveninden, kültürel ve zihinsel geleneklerden etkilenmitir (MEB, 2005a: 32). Fen ve sosyal yaamın bu sıkı ilikisinin her iki dersin program ve içeriine yansıması kaçınılmazdır. Sosyal bilimler ise, temelde insanı konu alan ve insanlar arasındaki ilikileri yorumlayıp analiz eden bir disiplindir (Duverger, 1990: 8). Sosyal bilgiler, dünyada yaayan insanları tanıma ve anlama konusunda bireylerin kiisel yaamlarından da öte bilgiler vermektedir (Salamer, 1980: 7). Sosyal Bilgiler de bilginin bir bütün olarak algılanması anlayıı (Önal & Kaya; 2006), toplumu inceleyen bu disiplinin (Dönmez, Yazıcı & Sabancı, 2007) insanların güncel ura alanı olan bilim ile dorudan ilikilendirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu durum ilköretim düzeyinde her iki dersin disiplinlerarası bir anlayıla ele alınmasını gerektirmektedir. Dier taraftan sosyal bilgiler öretimi, sosyal bilimlere ait bilgi, beceri ve deerlerin kazanılmasının etkili bir vatandalık için en iyi yol olduu varsayımına dayanır (Öztürk, 2009: 5). Bunun için de dier disiplinlerle iliki kurmak ve disiplinlerarası bir çalıma yapmak zorunlu olmaktadır. Sosyal Bilgiler dersi öretim programı ve kılavuzunda bu zorunluluk öyle ifade edilmektedir: Sosyal Bilgiler; bireylerin toplumsal olarak var oluunu gerçekletirmelerine yardımcı olmak amacıyla; tarih, corafya, ekonomi, sosyoloji, antropoloji, psikoloji, felsefe, siyaset bilimi ve hukuk gibi sosyal bilimleri ve vatandalık bilgisi konularını yansıtan; örenme alanlarının bir ünite ya da tema altında birletirilmesini içeren; insanın sosyal ve fizikî çevresiyle etkileiminin geçmi, bugün ve gelecek balamında incelendii; toplu öretim anlayıından hareketle oluturulmu bir ilköretim dersidir (MEB, 2005b: 46). Baka bir deyile söz konusu örenme alanının içerisinde Tarih, Corafya, Vatandalık Bilgisi, Fen Bilgisi vb. alanlar öylesine bütünlemitir ki bu alanları birbirinden ayırmak oldukça zordur (Kaymakcı, 2009: 16). lköretim düzeyindeki bir örenci bilim tarihi ile ilgili derslerden, görsel ve yazılı basından, aile ve çevresinden, bilgiler edinebilmektedir. Bununla birlikte Fen ve Teknoloji ile Sosyal Bilgiler dersleri bilim tarihi ile ilgili bilgileri edinme bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Dolayısıyla bu

- 74 - iki dersin bilim tarihi açısından içeriinin karılatırmalı olarak incelenmesi, ilgili kazanımların etkili olarak öretilmesi yönünden önem taımaktadır. Bilim tarihi balamında her iki derste yer alan içeriin seviye, egüdüm ve birbirini destekleme noktalarından ele alınması gerekmektedir. Bu nedenle aratırmada her iki dersin ilikili kazanım ve konularının bilim tarihine ilikin içeriinin, zamanlama ve birbirini destekleme durumları tespit edilmeye çalıılmıtır. Zamanlama ve bilgi içerii bakımından yapılan kıyaslamalar sonucunda, her iki dersin programında yer alan ara disiplin kazanımlarının daha da güçlendirilmesi ve disiplinlerarası eitim anlayıının gelitirilmesi hedeflenmitir. Yöntem Nitel analiz yöntemlerinden dokümanların içerik analizi eklinde gerçekletirilen bu çalımada, ilköretim düzeyinde 4-7. sınıflar Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji ders ve örenci çalıma kitapları ile programları incelenmitir. Analiz birimi olarak, her iki dersin kitap ve programlarında ortak olarak bulunan bilim tarihi ile ilgili olabilecek bulu, icat ve mucitler belirlenmitir. Derlenen bilgiler, programdaki zamanlaması bakımından ve içeriin birbirini destekleyip desteklememesi yönünden kıyaslanmıtır. Doküman incelemesi amacı ile kullanılan ve sosyal eilimler, tarihi belgeler ve kültürel çalımalarda önemli bir yere sahip olan içerik analizi teknii (Türkdoan, 2000: 327), eitim aratırmalarında da kullanılmaktadır. Bu yöntemde aratırmacı, verileri kodlayarak emalar gelitirir ve sayısal göstergelere dönütürebilir (Balcı, 2009: 189). Sınıflandırmadaki kategorilerin az ve güçlü olması, çalımanın anlaılır ve tutarlı olmasına katkı salar (Ku, 2006: 25). Çünkü içerik analizinde amaç çok sayıda metnin içerii hakkında sistematik ve ortak veriler elde etmektir (Gökçe, 2006: 21). Doküman incelemesi, aratırılacak olgu ya da olaylarla ilgili yazılı materyallerin analizini kapsar (Yıldırım & imek, 2006). Doküman incelenmesi, hemen her aratırma için gerekli olabilecek bir veri toplama tekniidir (Madge,1965). Bailey e (1982) göre, verilerin analizi ve kullanılması aaması, kategorilerin gelitirilmesi, analiz biriminin saptanması ve sayısallatırma çalımalarını içermelidir. Bu çalımada her iki dersin halen uygulanmakta olan programı, analiz birimi olarak belirlenen bilim tarihi ile ilgili olabilecek bulu ve mucitler bakımından taranmıtır. Tespit edilen içerik, her iki ders

- 75 - bakımından, sınıf düzeylerine göre karılatırmalı olarak tablolara dönütürülmütür. Tablolarda ayrıca ilikili olabilecek durumlara da yer verilmitir. Tablolar, sınıf düzeylerine göre Sosyal Bilgiler dersinde yer alan üniteler, ilgili kazanımlar ve içeriin, Fen ve Teknoloji dersi ile ilikilendirilmesi suretiyle hazırlanmıtır. Bu i, aynı zamanda ilgili kazanımın her iki ders bakımından eitim-öretim döneminin baından itibaren kaçıncı hafta ele alındıı bilgisini de içermektedir. Ancak bu i Sosyal Bilgiler ders içeriindeki bilim tarihi ile içeriin Fen ve Teknoloji dersi programındaki karılıının sorgulanması ile sınırlıdır. Tablolarda dönütürülen verilerden hareketle, bilim tarihi ile ilgili içeriin Sosyal Bilgiler ders programında doru zamanda yer alıpalmadıına yönelik yorumlara gidilmitir. Yorumlara gidilirken ilikili olabilecek her içeriin mutlaka program ve kitaplara yansıtılması gerektii gibi bir anlayı yerine, i yapılabilecek belirgin durumlar ile mevcut ilerin ezamanlı olup-olmadıının tespit edilmesi anlayıı benimsenmitir. Tabloda yer verilen iler, aynı zamanda ilgili derslerin öretiminden sorumlu olanlar ile ders kitabı yazarlarına yönelik bir öneri nitelii taımaktadır. Bulgular ve Yorum Hazırlanan tablolarda, her iki dersin belirlenen tarama birimine göre tespit edilen ortak konuları, içerik ve zamanlama açısından karılatırmalı olarak yer almıtır. Tablo-1 de dördüncü sınıf düzeyinde tespit edilen ilikili durumlar verilmitir. Tablo 1. lköretim 4. Sınıf Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji Derslerinin Bilim Tarihi ile lgili Ortak Bilgilerin Zamanlama ve çerik Bakımından Karılatırılması Ünite/ Hafta 1.Kendimi Tanıyorum (1) Sosyal Bilgiler (MEB, 2007c) Kazanım Bilim Tarihi ile lgili Olabilecek Bulu ve Mucitler 1.1 Dr. Mehmet Öz; Ünlü kalp cerrahı. ABD de Milenyum Doktoru seçildi. 1.1, 1.3 itme Cihazı-Braille (Bireyl) Alfabesi; Engelli insanlar için gelitirilmi bilimsel icatlar. Fen ve Teknoloji (MEB, 2005a) ler liki liki Ancak kulaın basit yapısına Iık ve Ses ünitesinde yer verilmektedir.

- 76-3.Yaadıımız Yer (9) 5. yi ki Var (20) 3.1 Pusula; Yönlerin çocukların zihninde yerlemesi gerekir. 3.5 Termometre, Barometre, Higrograf, Plüviyometre; Hava durumunun nasıl olacaını bilmenin ne gibi yararlar salayacaını örenir. 5.3 Samuel F. B. Morse. Morse; Amerikalı bir ressamdır. Sanatın yanı sıra elektrikle de uramıtır. Mors Alfabesi ni gelitirmitir. 5.3 Alexander Graham Bell; Telefonu icat eden bilim adamı. Ayrıca daha pek çok icadı vardır. Pusula, üçüncü sınıf Hayat Bilgisi dersi kapsamında yer almaktadır. 2.4. Maddeyi Tanıyalım Ünitesi nde havanın varlıını nasıl fark edebilecei konusuyla ilikilendirilmitir. Iık ve Ses Ünitesi 3.1., 3.2. ve 4.2. kazanımlarıyla iliki kurulmutur. Iık ve Ses Ünitesi 3.1., 3.2. ve 4.2. kazanımlarıyla iliki kurulmutur. 5.6 Televizyon Iık ve Ses Ünitesi 3.1., 3.2. ve 4.2. kazanımlarıyla iliki kurulmutur. Tablo-1 incelendiinde, dördüncü sınıf düzeyinde Sosyal Bilgiler dersi Kendimi Tanıyorum ünitesi 1.1, 1.3 ve 3.1 kazanımları ve yi ki Var ünitesi 5.5 kazanımı ile Fen ve Teknoloji dersi arasında bir iliki Bu kazanımların içeriinde sırası ile kalp salıı ile ilgili olarak ünlü kalp cerrahı Mehmet Öz, Braille Alfabesi ve pusula yer almaktadır. Ancak örenciler, pusula ile ilgili olarak, üçüncü sınıf Hayat Bilgisi dersinden ön bilgiye sahip durumdadırlar (MEB, 2009: 182). Dördüncü sınıf Sosyal Bilgiler dersi Yaadıımız Yer ünitesi 3.5 kazanımı çerçevesinde termometre, barometre, higrograf ve plüviyometre ile Fen ve Teknoloji dersi Maddeyi Tanıyalım ünitesindeki havanın varlıı ile ilgili kazanımlar arasında i öngörülmektedir. Ancak ilgili cihazlardan Barometre nin, Fen ve Teknoloji programında sekizinci sınıf düzeyinde öretilmesi öngörülmekte, hem dördüncü (MEB, 2005a: 77), hem de beinci sınıf (MEB, 2005a: 176) düzeyi Fen ve teknoloji dersi programında basınçlı gaz kavramının öretilmesinden kaçınılmaktadır. Benzer ekilde higrograf ve plüviyometre de Fen ve Teknoloji programında yer almamaktadır. Bu durumda söz konusu aletlerin öretilmesinde sorunlarla karılaılması kaçınılmaz olacaından, programın yeniden gözden geçirilmesi yerinde olacaktır. Termometre ise, Fen ve Teknoloji programında Sosyal Bilgiler programından üç hafta sonra ele alınmaktadır.

- 77 - Sosyal Bilgiler programında yi ki Var ünitesinde telefonun icadıyla ilgili olarak Alexander Graham Bell ile Fen ve Teknoloji Programındaki Iık ve Ses ünitesindeki 3.1, 3.2 ve 3.3 kazanımları ilikilendirilmitir. Oysaki bu kazanımlar Fen ve Teknoloji dersinde ıık teknolojisi kazanımları ile ilgili olup, telefon ve onu icat eden bilgine Yaamımızdaki Elektrik ünitesinde yer verilmektedir. Ancak bu ünite, ilikilendirilmesi gereken Sosyal Bilgiler ünitesinden programda 12 hafta sonra yer almaktadır. Bu i incelendiinde, kazanımın içerikleri birbirine uymadıı anlaılmaktadır. Bu durumda inin içerie uygun olarak yapılması gerekmektedir. Benzer ekilde Sosyal Bilgiler dersindeki yi ki Var ünitesinde yer alan 5.2 kazanımı, saat içerii ile Fen ve Teknoloji dersi Iık ve Ses ünitesindeki ıık teknolojisi konusu ile ilgili olan 3.1, 3.2 ve 3.3 kazanımları ile ilikilendirilmitir. Aynı ünitede 5.2 ve 5.3 kapsamında ele alınan teleskop, bir aydınlatma aracı olmamasına ramen, Fen ve Teknoloji dersinde yer alan Iık ve Ses ünitesi kazanımları ile ilikilendirilmektedir. Bu ilerin içeriin özüne uygun olarak yapılması önem taımaktadır. Söz konusu Sosyal Bilgiler dersi ünitesinde yer alan 5.3, 5.4 ve 5.5 kazanımları kapsamında zeplinler ile Fen ve Teknoloji dersi Yaamımızdaki Elektrik ünitesi 1.4 kazanımı ilikilendirilmektedir. Oysaki Fen ve Teknoloji dersinde zeplin, ilk kez yedinci sınıf düzeyinde yer almaktadır. çindeki helyum gazının hafif olması prensibine göre çalıan bu araç, sekizinci sınıf düzeyinde gazların basıncı kapsamında incelenmektedir. Mevcut i durumunda bile, belirtilen kazanım, Fen ve Teknoloji dersi programında Sosyal Bilgiler dersinden 9 hafta sonra yer almaktadır. Üstelik Fen ve Teknoloji programında ancak yedinci sınıf düzeyinde verilen bir bilginin, ilköretim dördüncü sınıf düzeyinde salt bilgi aktarma amacı ile verilmesi tartımalı bir durumdur. lköretim dördüncü sınıf Fen ve Teknoloji dersi programında, ulaım araçlarına yer verilmekte ancak bunların çalıma prensibine girilmemektedir. Benzer ekilde beinci sınıf düzeyinde de ulaım araçları, Sosyal Bilgiler dersi programı ve kitaplarında yer aldıı gibi sadece örneklendirme amaçlı olarak yer almaktadır. Oysa, ulaım araçları gibi hayatın her alanında karılaılan bir konunun, Fen ve Teknoloji dersinde görsel temalar ve çalıma prensiplerini ya düzeyine göre ele almak yerinde olacaktır.

- 78 - Beinci sınıf düzeyinde Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji dersi kazanımları ve içeriinin bilim tarihi ile ilgili olabilecek bulu ve mucitler bakımından kıyaslaması Tablo-2 de verilmitir. Tablo 2. lköretim 5. Sınıf Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji Derslerinin Bilim Tarihi ile lgili Ortak Bilgilerin Zamanlama ve çerik Bakımından Karılatırılması Ünite/ Hafta 4.Ürettikleri miz (17) 5.Gerçekleen Düler (19) 5.Gerçekleen Düler (20) 5.Gerçekleen Düler (21) 5.Gerçekleen Düler (21) 5.Gerçekleen Düler (22) 8.Hepimizin Dünyası (32) 8.Hepimizin Dünyası (34) 8.Hepimizin Dünyası (35) Sosyal Bilgiler (MEB, 2006b). Kazanı m 4.1., 4.2. ve 4.4. 5.1. ve 5.2. 5.2. ve 5.3. 5.3. ve 5.6. 5.3. ve 5.6. 5.3. ve 5.6. Belirtil memi 8.1., 8.2., 8.4. ve 8.6. 8.1., 8.2., 8.3., 8.4., 8.5. ve 8.6. Bilim Tarihi ile lgili Olabilecek Bulu ve Mucitler Otomobil Tekerlein cadı, MR Cihazının cadı Elektrik ve Bilim Adamları Louis Pasteur; 1822-1895 yılları arasında yaayan, mikroplar üzerine çalıan Fransız bilim adamıdır. Guglielmo Marconi; Radyoyu icat eden talyan bilim adamı Gazi Yaargil; Dünya Beyin Cerrahları Birlii ve dünyaca ünlü bir tıp dergisi tarafından yüzyılın adamı seçilen Türk bilim adamı Johannes Von Gutenberg; Kaıt üzerine baskı yapan ilk makineyi icat eden Alman bilim adamıdır. brahim Müteferrika ve Mehmed Said Efendi; Osmanlı Devleti nde matbaayı ilk kuran kiilerdir. Enerji Sistemleri bni Sina; Nükleer tıp bilimine katkı yapmı Türk bilim adamlarından biridir. Fen ve Teknoloji (MEB, 2005a) Tablo-2 de beinci sınıf düzeyinde Sosyal Bilgiler dersinde yer alan bilim tarihi ile ilgili olabilecek bulu ve mucitler hakkında hiçbir içerik,

- 79 - Fen ve Teknoloji programı ile ilikilendirilmemitir. Bu düzeyde Ürettiklerimiz ünitesindeki 4.1, 4.2 ve 4.4 kazanımları kapsamında yer alan otomobil, aynı düzeyde Fen ve Teknoloji dersi kapsamında baımsız bir konu olarak deil, farklı özellikleri ile Yaamımızdaki Elektrik, Iık ve Ses, Kuvvet ve Hareket ünitelerinde ele alınmaktadır. Otomobil ile ilgili, dördüncü sınıf düzeyine yönelik olarak Tablo-1 e ilikin olan açıklamalar, burada da geçerlidir. Gerçekleen Düler ünitesinde 5.1 ve 5.2 kazanımları ile ilikili olarak verilen tekerlein icadı, Fen ve Teknoloji programında sekizinci sınıf düzeyinde Kuvvet ve Hareket ünitesinde; MR cihazı ise, yedinci sınıf düzeyinde Vücudumuzda Sistemler ünitesinde yer almaktadır. Otomobil ve tekerlein icadı ile ilgili olarak her iki ders arasında zamanlama ve içerik bakımından egüdümün olmaması normal karılanabilir. Ancak MR cihazı gibi karmaık bir yapıya sahip bir aletin Sosyal Bilgiler dersinde beinci sınıf düzeyinde ele alınması tartımalı bir durumdur. Çünkü ilgili konu manyetik kuvvet, elektromanyetik dalga ve ıık enerjisi gibi kavramların beinci sınıf düzeyine uygun olmadıı gerekçesi ile Fen ve Teknoloji dersi programında üst düzey sınıflara bırakılmıtır (MEB, 2005a: 189). Bu düzeyde Gerçekleen Düler ünitesinin 5.2 ve 5.3 kazanımları ile ilikili olan bilim adamlarının elektrik ile ilgili buluları, ders yılının balangıcından 20 hafta sonrasına denk gelirken; aynı konu Fen ve Teknoloji dersi programında 18. haftada yer almaktadır. Bu durum ile ilgili olarak Fen ve Teknoloji Dersi dördüncü sınıf düzeyine gönderme yapmak da mümkündür (MEB, 2005a: 142). Bu nedenle Sosyal Bilgiler dersinde, Fen ve Teknoloji dersinin bu öncelikli durumu deerlendirilerek, gerekli bilgi transferine olanak salanabilir. Aynı ünitede 5.3 ve 5.6 kazanımları kapsamında mikrobik hastalıklar ile ilgili olarak 20. haftada Louis Pasteur yer almaktadır. Fen ve Teknoloji programında mikrobun kefi, mikroskop ile birlikte, basit düzeyde dördüncü sınıfta, ayrıntılı olarak ise altıncı sınıf düzeyinde Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelime ünitesinde Hücre konusu kapsamında yer almaktadır. Ancak mikroskop, yapısına girilmese de ilköretim dördüncü sınıf düzeyinden itibaren Fen ve Teknoloji dersinde deney malzemesi olarak kullanılmaktadır (MEB, 2005a: 130). Örenciler mikroorganizma kavramını mikroskop ile birlikte daha iyi örenebilirler. Bu nedenle, Sosyal Bilgiler dersinde örendikleri Luis Pasteur ile mikroorganizma kavramı hakkında dördüncü sınıf düzeyinde Fen ve Teknoloji dersinden ön bilgi ve deneyim sahibi olabilecei için, Sosyal

- 80 - Bilgiler dersinde bir önceki yılın Fen ve Teknoloji dersine gönderme yapılabilir. Gerçekleen Düler ünitesi 5.3 ve 5.6 kazanımları kapsamında yer alan dünyaca ünlü beyin cerrahı Gazi Yaargil, Fen ve Teknoloji programında ve ders kitaplarında yer almamaktadır. Hepimizin Dünyası ünitesinde matbaanın icadı ile ilgili olarak yer alan bilginler de Fen ve Teknoloji dersi programı ve kitaplarında yoktur. Ancak örenciler, Fen ve Teknoloji dersinde dördüncü sınıf düzeyinde kaıt yapımı ile ilgili aktiviteleri gerçekletirmektedir. Aynı ünitede 8.1, 8.2, 8.4 ve 8.6 kazanımları içeriinde, enerji sistemleri ile Fen ve Teknoloji programı arasında bir balantı Aynı ünitenin 8.1, 8.2, 8.3, 8.4, 8.5 ve 8.6 kazanımları kapsamında, daha beinci sınıf düzeyinde nükleer tıp terimi yer almaktadır. Oysaki nükleer kelimesi kapsamında yer alan içerik, Fen ve Teknoloji programı ve kitaplarında en erken yedinci sınıf düzeyinde ele alınmaktadır. Bu durumda da MR cihazının Sosyal Bilgiler dersi programındaki yerine ilikin tespitler geçerlidir. Altıncı sınıf düzeyinde Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji dersi kazanımları ve içeriinin bilim tarihi ile ilgili olabilecek bulu ve mucitler bakımından kıyaslaması Tablo-3 te verilmitir. Tablo 3. lköretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji Derslerinin Bilim Tarihi ile lgili Ortak Bilgilerin Zamanlama ve çerik Bakımından Karılatırılması Sosyal Bilgiler (MEB, 2005b; MEB, 2006c) Ünite/ Hafta Kazanı Bilim Tarihi ile lgili m Olabilecek Bulu ve Mucitler 3.Ülkemizin Kaynakları (11) 3.Ülkemizin Kaynakları (12) 3.1. Uçak Teknolojisi, Elektronik Teknolojisi; 3.1. Beycan brahimolu. Dünyanın borla çalıan ilk uydusunun yakıt sistemi üzerine çalıan bilim adamı 3.2. ve Enerji Sistemleri 3.5. 3.2. Metschnikof. Metschnikof, bazı sindirim sistemi hastalıklarının Anadolu ve Balkanlarda Avrupa ya Fen ve Teknoloji (MEB, 2006a; MEB, 2007a) Yer Kabuu Nelerden Oluur? Ünitesi 1.3. kazanımıyla iliki kurulmu. Yer Kabuu Nelerden Oluur? Ünitesi 1.3. kazanımıyla iliki kurulmu. Yer Kabuu Nelerden Oluur? Ünitesi 3.5., 4.3. ve 4.4. kazanımlarıyla iliki kurulmu.

- 81-3.Ülkemizin Kaynakları (14) 5.pek Yolu nda Türkler (22) 5.pek Yolu nda Türkler (25) 7.Elektronik Yüzyıl (33) 7.Elektronik Yüzyıl (34) 7.Elektronik Yüzyıl (35) 7.Elektronik Yüzyıl (36) oranla daha nadir rastlanmasını yourt tüketimine balayan bilim adamıdır. 3.5. Orman statistii Yer Kabuu Nelerden Oluur? Ünitesi 3.5., 4.3. ve 4.4. kazanımlarıyla iliki kurulmu. 5.5 Harezmi; Cebir alanında ilk defa eser yazan Türk bilginidir. 5.6 Biruni; Kendisinden 800 yıl sonra gelen fen bilginlerinin yol göstericisi olmutur. Willard Frank Libby; Radyoaktif yönetimini ilk kez kullanan bilim adamı Albert Einstein, George Bernard Shaw, Nanoteknoloji ve GPS Aleti Alexander Fleming, Organ Nakli, Protez, AIDS ve Ku Gribi Eref Güngör, Ahmet Duyar, Sefa Kozan Türkiye de patent alınmı bazı icat sahipleri 1 ünite, Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelime Ünitesi 5.9. kazanımı ile Vücudumuzda Sistemler. (19 Hafta) Ünitesi 1.7. ve 3.4. kazanımlarıyla iliki kurulmu. Alexander Fleming,Antibiyotiklerin Kefi, 6. Sınıf Vüc. Sist. Dolaım Sist. (19 Hafta), Vücudumuzda Sistemler Ünitesi 2.7. ve 2.14. kazanımlarıyla iliki kurulmu Altıncı sınıf düzeyi Sosyal Bilgiler dersi programında Ülkemizin Kaynakları ünitesinde yer alan 3.1, 3.2 ve 3.5 kazanımları ile ilikilendirilmesi önerilen Fen ve Teknoloji dersi kazanımları arasında, zamanlama ve içerik bakımından bazı iler tespit edilmitir. Örnein, altıncı sınıf düzeyinde ilgili Sosyal Bilgiler dersi ünitesi 10-13. haftalar arasında ele alınırken, iliki kurulması önerilen Fen ve Teknoloji dersi Yer Kabuu Nelerden Oluur? ünitesi, eitim-öretim yılının balangıcından 32-34 hafta sonra programda yer almaktadır. pek Yolunda Türkler ünitesinde 5.6 kazanımı çerçevesinde yer alan Biruni, Fen ve Teknoloji programı ve kitaplarında yer almamaktadır. Aynı ekilde

- 82-7.2 kazanımı çerçevesinde yer alan Nanoteknoloji ve GPRS aletleri, Fen ve Teknoloji program ve kitaplarında yer almamaktadır. Elektronik Yüzyıl ünitesi 7.1 kazanımı çerçevesinde yer alan Radyoaktiviteyi ilk kullanan bilim adamı, Fen ve Teknoloji dersi üniteleri ile ilikilendirilmemitir. Nanoteknoloji ve GPRS Fen ve Teknoloji programını hazırlayanlar tarafından üst düzey bilgiler olarak kabul edilmi ya da güncel yaam bilgisi olarak deerlendirilmi olabilir. Ancak her durumda bu kavramlar ilgili programda yer almadıı için, örenciler bu kavramlar hakkında ön bilgiye sahip olmayabilir. Bu nedenle söz konusu kavramların, Sosyal bilgiler dersinde mevcut program organizasyonu içinde ele alınması, örenilen ilgili kavramların ezber bilgiler düzeyinde kalmasına yol açabilir. Biruni, gibi bir Türk ve slam bilgininin Fen ve Teknoloji dersi programda yer almaması önemli bir eksikliktir. Radyoaktivite kavramının Sosyal Bilgiler dersi programında yer alması, beinci sınıf düzeyinde ele alınan nükleer tıp ve MR cihazlarına ilikin olarak yer alan eletiride ortaya konulan duruma benzer bir iyi gerekli kılmaktadır. Zaten radyoaktivite Fen ve Teknoloji dersinde en erken nükleer kirlilik ile ilgili olarak yedinci sınıf düzeyinde yer almaktadır. Yedinci sınıf düzeyinde Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji dersi kazanımları ve içeriinin bilim tarihi ile ilgili olabilecek bulu ve mucitler bakımından kıyaslaması Tablo-4 te verilmitir. Tablo 4. lköretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji Derslerinin Bilim Tarihi ile lgili Ortak Bilgilerin Zamanlama ve çerik Bakımından Karılatırılması Sosyal Bilgiler (MEB, 2005b; MEB, 2007d) Ünite/ Hafta 1.letiim ve nsan likileri (2) 4.Ekonomi ve Sosyal Hayat (19) 4.Ekonomi ve Sosyal Hayat (21) 5.Zaman çinde Bilim (24) Kazanı m Bilim Tarihi ile lgili Olabilecek Bulu ve Mucitler Fen ve Teknoloji (MEB, 2007b) 1.6 letiim Teknolojisi 4.3 Sanayi Devrimi 4.5 Ali Kuçu, Sahn-ı Seman 5.1 lk Bulular. lkça uygarlıklarının bilimsel ve teknolojik çalımalarıyla ilgili bazı örneklere yer

- 83 - verilmitir. 5.Zaman çinde Bilim (25) 5.Zaman çinde Bilim (26) 5.Zaman çinde Bilim (27) 7.Ülkeler Arası Köprüler (34) 7.2 Johannes Von Gutenberg. Kaıt üzerine baskı yapan ilk makineyi Alman Gutenberg yapmıtır. 7.3 Ali Kuçu, Birunî, Takiyüddin vd 7.4. ve 7.5. 7.2 ve 7.3. Ortaça ve Yeniça Bilim Adamları ve Bilimsel Gelimeler Küresel Isınma Güne Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi Ünitesi 3.3. kazanımıyla iliki kurulmu Güne Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi Ünitesi 3.2., 3.4. ve 3.6. kazanımlarıyla iliki nsan ve Çevre Ünitesi 1.9., 1.10 ve 1.11. kazanımlarıyla iliki kurulmu Yedinci sınıf Sosyal Bilgiler dersi Ekonomi ve Sosyal Hayat ünitesi 4.5 kazanımı kapsamında yer alan Ali Kuçu, aynı sınıf düzeyinde Fen ve Teknoloji dersi programı ve kitaplarında ayrıntılı olarak yer almaktadır. Ancak Sosyal Bilgiler programındaki inin, Fen ve Teknoloji programından yaklaık 10 hafta önce yapıldıı anlaılmaktadır. Benzer ekilde Zaman çinde Bilim ünitesinde yer alan Ali Kuçu, Takiyüddin ve Galieo, Fen ve Teknoloji dersindeki ilgili üniteden yaklaık be hafta öncesine denk gelmektedir. Ali Kuçu, Fen ve Teknoloji programı ve kitaplarında yedinci sınıf düzeyinde Güne Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi ünitesinde yer almaktadır. Astronomi ve uzay bilimleri ile ilgili olarak bu düzeyde örenciler, dördüncü ve beinci sınıf düzeyinde Fen ve Teknoloji dersinden ön bilgi sahibidirler. Bu nedenle söz konusu bilim adamlarının her iki programda yedinci sınıf düzeyinde mutlaka e zamanlı olarak ele alınması gerekmez. Ancak programı uygulayanlar ve ders kitabı yazarları, örencilerin Astronomi ve Uzay Bilimleri ile ilgili farkındalıklarını dikkate almalıdırlar. Benzer ekilde Fen ve Teknoloji öretmenleri, Sosyal Bilgiler programının ele aldıı bu bilginlere ilikin içerii transfer ederek, iki ders arasındaki i konusunda etkin bir uygulama örnei verebilirler.

Sonuç ve Öneriler - 84 - Verilerin tablolar halinde kıyaslanması sonucunda Sosyal Bilgiler dersi programı ile Fen ve Teknoloji dersi programlarının zamanlama bakımından uyumlu olan ve olmayan kısımlar ile içerik bakımından ya düzeyine hitap etmeyen bilgiler tablolarda ve yorumlarında belirtilmitir. Bu kıyaslamalar sonucunda karılatırılan her bilginin mutlaka her iki programda ilikilendirilmesi gerektii gibi bir hedef güdülmemektedir. Ancak bilginin transferi yönünden tablolar, her iki programın ilikilendirilebilecek konu ve kazanımları ortaya koymakta; bu durum ise öretmenlere disiplinlerarası iler için önemli bir ipucu salamaktadır. Öte yandan programda ilikilendirilen kazanımlar arasında egüdüm eksiklii tespit edilenler ile ilgili olarak, ilgililerin gerekli önlemleri alması, öretmenlerin bu konuda ders yılı baında planlamalarda gerekli düzenlemelere gitmesi, zümre öretmenler ibirliinin daha etkili bir ekilde gerçekletirilmesi gerekmektedir. Sosyal Bilgiler dersi programı ve kitaplarındaki Barometre, Nükleer Tıp, MR cihazı, Nanoteknoloji gibi, Fen ve Teknoloji dersinde üst sınıflarda ele alınması öngörülen bazı konu ve kavramların, programa alındıı görülmektedir. Fen ve Teknoloji dersi programında radyoaktivite ye yer verilmezken, Sosyal Bilgiler programında altıncı sınıf düzeyinde, ilgili kavrama ve bunu bulan kiiye deinilmesi tartımalı bir durumdur. Bu konuda ABD-Washington fen programının da radyoaktivite, nükleer enerji ve basınç gibi kavramlara, ancak 9-11. sınıflar düzeyinde deinmesi (WSSS, 2009: 89), Sosyal Bilgiler dersinde bu bilgiye erken yata yer verildiini göstermesi bakımından çarpıcı bir örnektir. Bu tür kavramların programlara geliigüzel konulması, bilginin anlamlı süreçler dahilinde öretilmesine engel tekil edebilir. Ayrıca kazanımlarda Sosyal Bilgiler dersi programında yer alan ilerin, Fen ve Teknoloji programından önce olanları, içeriine göre yeniden deerlendirilmelidir. Bu görü, ilikilendirilen kazanımların mutlaka yeniden deerlendirilmesi anlamına gelmez. Ancak, programda bir kazanımın baka bir kazanımla ilikilendirilmesi demek, o kazanıma balı olarak bilgi inasının öngörülmesi anlamına da gelebilir. Bu durumda öretmenler, örencilerin bir kavramın yapılandırılması sürecinde ön deneyimlerinin varlıına ilikin yanlı yorumlara gitmesi söz konusu olabilir. Ancak programın kendi organizasyonundan kaynaklanan sınırlılıklar da vardır. En önemlisi, mevcut programlar, ünite organizasyonu bakımından sıkı bir dizilim öngörmekte, yalnız ünite

- 85 - içindeki bazı konuların yerlerinin deitirilebilecei belirtilmektedir (MEB, 2005a: 36). Bu durum, derslerin egüdüm içinde yürütülmesine önemli bir engel tekil etmektedir. Bilim tarihine yönelik olarak, Laçin-imek ve imek (2010) tarafından Sosyal Bilgiler Öretmenlii programı örencilerine uygulanan bir çalımada, öretmen adaylarının bu konuda yanlı ve eksik bilgilere sahip oldukları tespit edilmitir. Buradan yola çıkılarak, lise ve ilköretim çaı örencilerinde de, bilim tarihi ile ilgili yanlı ve eksik bilgilerinin olabilecei ileri sürülebilir. Bu nedenle örencilerin bilim tarihi eitimine, disiplinlerarası bir anlayıla yaklaılması önem taımaktadır. Laçin-imek (2009) tarafından gerçekletirilen lköretim Fen ve Teknoloji dersi programında bilim tarihinin yeri ve önemini ortaya koymaya odaklı bir içerik analizi çalımasında da, söz konusu dersin program ve ders kitaplarında, bilim tarihine yer verildii görülmütür. Ancak, bu durumunun sınırlı olduu tespit edilmitir. Program ve kitaplarda, bilimin kavramsal yönü üzerinde daha çok durulduu, ancak bunun da sınırlı düzeyde kaldıı, süreçsel ve balamsal yönlerinin ihmal edildii tespit edilmitir. Bu durumda bilim tarihi eitimi disiplinlerarası bir nitelik taımakta, bunun da temelleri ilköretim yıllarında atılması gerekmektedir. Programlarda bilim tarihi nin ortak bir hedefe yönelik olarak yer alması, hem bilginin transferine katkı salayabilir, hem de okullardaki zümre öretmenler kurulu toplantılarının ilevini daha anlamlı hale getirebilir. Örnein ABD-Kaliforniya eyalet programında K-12 düzeyinde bilim tarihine ilikin standartların genel çerçevesi, ABD nin politik, hukuksal, ideolojik yapısının batı medeniyeti üzerine kurulduunu vurgularken; aynı zamanda ülke içinde ve dıında deien politik ilikiler, tarihsel ve global ölçekli çadalama teebbüsleri balamında analiz edebilmeyi de içermektedir (CSBE, 2009: V). Bir baka deyile Kaliforniya eyalet programı, bilim tarihi ni, bütüncül bir yapı olarak ele alırken, aynı zamanda onun çok disiplinli yapısına da önem vermektedir. lköretim düzeyinde bilim tarihi ile ilgili olarak baımsız bir dersin bulunmayıı, bu konuyu içeren derslerden Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji dersleri bata olmak üzere, dier ilgili derslerin egüdüm içinde planlanarak uygulanmasını gerektirmektedir. Milli Eitim Bakanlıı nın tüm okullarda uygulamayı zorunlu kıldıı ders programları, bazı bakımlardan egüdüm eksikliine sahip olmakla birlikte, bunun zorluu ve bazı yönlerden mümkün olmaması kaçınılmaz bir durumdur. Uygulamada, egüdüm eksikliinin giderilmesinin mümkün olabilecei

- 86 - durumlar olabilir. Örnein, Sosyal Bilgiler programında nükleer tıp, MR cihazı, radyoaktivite gibi kavramlar, daha üst düzeye bırakılabilir. Dördüncü ve beinci sınıf düzeyinde basınç kavramını dorudan çarıtıran Barometre, Pluviyometre, Higrograf aletlerine hangi içerikle yer verilecei, dikkatle sorgulanmalıdır. Bilim tarihi eitimi kukusuz sadece Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji derslerinin içeriinde bulunmamaktadır. Örencilerin bilim tarihi ile ilgili ön bilgilerini, bu iki dersin yanında dier dersler, yazılı ve görsel basın, yetikinler ve baka yollarla edinmeleri mümkündür. Daha ileri aratırma için, örencilerin bilim tarihi ne ilikin örendiklerinin kaynaı aratırılabilir. Bu ekilde bilim tarihi nin disiplinler arası nitelii, daha geni bir ekilde ortaya konularak, bilginin zihinde daha anlamlı süreçler dahilinde yapılandırılmasına olanak salanabilir. KAYNAKÇA Bailey, K.D. (1982 ). Methods of Social Research. (2nd ed.). New York: The Free Pres. Balcı. A. (2009). Sosyal Bilimlerde Aratırma Yöntem, Teknik ve lkeler (7. Baskı). Ankara: Pegem Akademi. CSBE. (2009). History-Social Science Content Standards for Cailfornia Public Schools. California: California State Board of Education. Doan, N., Çakırolu, J., Bilican, K. & Çavu, S. (2009). Bilimin Doası ve Öretimi. Ankara: Pegem Akademi. Dönmez, C., Yazıcı, K, & Sabancı, O. (2007). Sosyal Bilgiler Dersinde Grafik Düzenleyicilerin Kullanımının Örencilerin Akademik Bilgiyi Elde Etmelerine Etkisi. Türk Eitim Bilimleri Dergisi, 5(3), 437-459. Duverger, M. (1990). Sosyal Bilimlere Giri. Ankara: Bilgi Yayınevi. Gökçe, O. (2006). çerik Analizi. Ankara: Siyasal Kitabevi. Göker, L. (1998). Fen Bilimleri Tarihi ve Türk-slam Bilginlerinin Yeri. stanbul: Milli Eitim Basımevi. Kaymakcı, S. (2009). Yeni Sosyal Bilgiler Öretim Programının ve Ders Kitaplarının Bilim ve Teknolojiye Yaklaımı (2. Baskı). (Ed: B. Ata). Ankara: Pegem Akademi. Ku, E. (2006). Sosyal Bilimlerde Bilgisayar Destekli Nitel Veri Analizi. Ankara: Anı Yayıncılık. Laçin-imek, C. ve imek, A. (2010). Türkiye de Bilim Tarihi Öretimi ve Sosyal Bilgiler Öretmen Adaylarının Yeterlilikleri. Uluslararası nsan Bilimleri Dergisi, 7 (2), 169-198. Madge, J. (1965). The Tools of Science An Analytical Description of Social Scince Techniques. Anchor Books Doubleday and Comp. MEB (2005a). lköretim Fen ve Teknoloji 4.-5. Sınıflar Öretim Programı ve Kılavuzu. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü. MEB. (2005b). lköretim Sosyal Bilgiler Dersi 6-7. Sınıflar Öretim Programı ve Kılavuzu. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü

- 87 - MEB. (2006a). lköretim Fen ve Teknoloji 6. Sınıf Öretim Programı ve Kılavuzu. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü MEB. (2006b). lköretim Sosyal Bilgiler 5. Sınıf Öretmen Kılavuz Kitabı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü MEB. (2006c). lköretim Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Öretmen Kılavuz Kitabı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü MEB. (2007a). lköretim Fen ve Teknoloji 6. Sınıf Öretmen Kılavuz Kitabı. Ankara: Pasifik Yayınları. MEB. (2007b). lköretim Fen ve Teknoloji 7. Sınıf Öretmen Kılavuz Kitabı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü MEB. (2007c). lköretim Sosyal Bilgiler 4. Sınıf Öretmen Kılavuz Kitabı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü MEB. (2007d). lköretim Sosyal Bilgiler 7. Sınıf Öretmen Kılavuz Kitabı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü MEB. (2009). lköretim 1, 2 ve 3. Sınıflar Hayat Bilgisi Dersi Öretim Programı ve Kılavuzu. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü. http://ttkb.meb.gov.tr/ogretmen/modules.php?name=downloads&d_op=viewd own load&cid=74&min=10&orderby=titlea&show=10 Önal, H. & Kaya, N. (2006). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Deerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (16), 21-37. Öztürk, C. (2009). Sosyal Bilgiler Öretimi. Ankara: Pegem Yayınevi. Salamer, E. (1980). Sosyal Bilgiler Öretimi. Ankara: Tekıık Matbaacılık. Topdemir, H. G. (2002). Bilim, Bilim Tarihi ve Felsefe likisi Üzerine. Düünen Siyaset, Sayı: 16, 53-66. Topdemir, H. G. & Unat, Y. (2008). Bilim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi. Türkdoan, O. (2000). Bilimsel Aratırma Metodolojisi. stanbul: Tima Yayınları. WSSS (Washington State Science standards). (2009). Revised Washington State K-12 Science Standards (by Randy I. Dorn). Washington: Superintendent of Public Istruction. Yıldırım, A. & imek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.