İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi Isanbul Universi Jurnal f he Schl f Business Adminisrain Cil/Vl:39 Saı/N:2 2 276-289 ISSN: 33-732 www.ifdergisi.rg 2 Malmquis plam fakör verimlilik endeksi: Türk miv sanai ugulaması Fama Lrcu İşleme Bölümü İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Traka Üniversiesi Edirne Türkie Öze Eknminin lkmifi larak görülen aşanan her eknmik krizden de büük randa nasibini alan en önemli sekörlerden biri miv sekörüdür. Bu çalışmada; İsanbul Sanai Odasının İSO her ıl açıkladığı 5 büük firma içinde er alan miv ve an sanai firmalarının plam fakör verimlilikleri Malmquis plam fakör verimlilik endeksi ile hesaplanmışır. 23 27 dönemini kapsaan çalışmada 4 firmaa ai çalışan saısı ne akifler girdi vergi öncesi kar ihraca ve brü kama değer değişkenleri ise çıkı değişkeni larak kullanılmışır. Anahar Sözcükler: Malmquis plam fakör verimlilik endeksi miv sekörü. Malmquis prducici inde: An applicain f Turkish aumive indusr Absrac Aumive secr is ne f he ms impran secrs which seen as he lcmive f ecnm shares a large een f he each ecnmic crisis eperienced in he area. In his sud; aumive and supplier indusr firms which place in Isanbul Chamber f Indusr s ICI 5 large firms al facr prduciviies analzed wih Malmquis al facr prducivi inde. While 4 cmpanies came up in his sud ha cmpassed 23-27 perids he numbers f emplees ne asses are used as inpu prfi befre a grss value added and epr revenue are used as upu variables. Kewrds: Malmquis prducivi inde aumive secr.. Giriş Perfrmans; bir işlemenin belirlediği amaç a da amaçlara ulaşabilmek için göserdiği üm çabaların değerlendirilmesi larak anımlanabilir []. Perfrmans ölçümü ise; bir kurumun önceden belirlenen amaçlara ve hedeflere göre raa çıkan ürünleri hizmeleri ve/vea snuçları birlike değerlendirmesine önelik analiik bir süreç lup; bir kurumun kullandığı kanakları üreiği ürün vea hizmeleri elde eiği snuçları akip emesi için düzenli ve sisemaik biçimde veri plaması analiz emesi ve raprlaması basamaklarını içermekedir. Firmaların mevcu durumlarını anlamak ürüüğü faalielerde hedeflediği snuçlara ulaşıp ulaşmadığı elde eiği snuçlara ulaşırken kanaklarını israf edip emediği hizmelerini verimli ve ekin bir şekilde gerçekleşirip gerçekleşiremediğinin anlaşılması famalrcu@raka.edu.r F. Lrcu 276
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 açısından perfrmans değerlendirmesi hem aırımcılar hem öneiciler özellikle bazı sekörler için ülke eknmisi açısından büük önem arz emekedir. Sağladığı kama değer araığı isihdam ve birçk emel sanai dalları ile ekileşim içinde lması nedeni ile üm sanaileşmiş ülkelerde lduğu gibi Türkie de de eknminin lkmifi larak görülen miv ve an sanai sekörü bu sraejik sekörlerden biri larak kabul edilmekedir. İsanbul Sanai Odasının İSO 5 büük firma için apıkları çalışmalar incelendiğinde firmaların büüklük krieri larak kabul edilen üreimden saışlar eğrisinin miv seköründe sürekli arış göserdiği [2] ve bu büük 5 büük firma arasında miv sekörünün sanaideki paının 982 de %56 iken 27 de %56 lara ulaşığı ancak küresel kriz nedeni ile 28 ılında %27 e gerilediği görülmekedir Şekil. Şekil 983 28 öneminde Omiv Sanainin Üreimden Saışlardaki Paı % [3]. Seköre ihraca açısından bakıldığında 5 büük sanai kuruluşu arasında ihracaçı üe firmaların paının 983 999 ılları arasında %3 ile % arasında sereiği 23 ılında bu paının armaa başladığı ve 27 ılında ise %3 sevielerine ulaşığı görülmekedir. Ancak ine aşanan eknmik kriz 28 ılında ihraca paını %25 lere çekmişir [3]. Bu iki göserge anında sekörün isihdam paı da incelenmiş ve miv sanainde ücreli çalışanların paının ilk 5 sanai kuruluşu içinde 983 de sadece %3 iken bu ranın isikrarlı bir arış ile 27 ılında %3 e ükseldiği görülmüşür. 983 28 dönemlerinde İSO üesi kuruluşlar arasında sekörün paı %3 lere kadar ırmanmışır. Burada en dikka çekici nka sekördeki isihdam paının krize rağmen düşüş gösermemesidir [3]. Görüldüğü gibi sekör aşanan krizlere rağmen değerlendirmee alınan pek çk alanda ve dönemde başarısını arırmışır. Sekörün başarısı pek çk nedene bağlı lmakla birlike buradaki en büük paı sekörü luşuran firmaların perfrmansı luşurmakadır. Firmanın a da sekörün perfrmansını ölçmede ise; eknik ekinlik ve plam fakör verimliliğindeki değişim TFV gibi araçlar kullanılmakadır. Teknik ekinlik; eknmik birimin veri girdi eknljisi ile mümkün lan en büük çıkıı üremedeki kapasiesi ve isekliliği larak anımlanmakadır [4]. Tplam fakör verimliliği ise; üreim sürecinde er alan üm üreim fakörlerinin verimliliklerinin plamını ifade emeke ve eknik ekinlikeki değişme TE ve eknljideki değişme T şeklinde iki unsurdan luşmakadır. Bu fakörlerin incelenmesi ile üreimin ne derecede ekin apılmasının anı sıra ekinliğin zaman içerisinde nasıl değişiği verimlilikeki değişimin 277
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 ekinliken mi ksa eknljik değişimden mi kanaklandığını bilmek luşurulacak plan ve pliikalar açısından önem kazanmakadır [4]. Sekör içerisinde faalie gösermeke lan firmaların perfrmanslarını farklı aklaşımlar kullanarak değerlendirmek mümkündür. Bu çalışmada; İSO nın her ıl açıkladığı 5 büük firma içerisinde er alan miv ve an sanai firmalarının plam fakör verimliliklerindeki değişme Malmquis plam fakör verimlilik endeksi MTFV kullanılarak incelenecekir. 2. Lieraür Taraması Omiv seköründe ekinlik ve plam fakör verimliliğini inceleen pek çk çalışma lieraürde er almakadır. Yapılan bu çalışmalardan bazıları aşağıda göserilmişir. Yılmaz vd. [5] Türk miv seköründe faalie göseren firmanın verimliliklerini veri zarflama analizi VZA kullanarak analiz emişlerdir. Büük ve güçlü görülen firmaların verimsiz çalışıkları diğerlerine göre küçük daha güçsüz görünen firmaların ise verimli firmalar ldukları snucuna varılan çalışmada ne akifler öz sermae ve işçi saısı girdi cir vergi öncesi kar ve ihraca uarları çıkı değişkeni larak kullanılmışır. 999 24 ılları arasında Türkie nin 5 büük firması arasında er alan 3 miv firmasının ekinliklerinin karşılaşırıldığı bir diğer çalışmada girdi ve çıkıa önelik VZA kullanılmışır. Ne akifler öz sermae ve çalışan saısının girdi ne saışlar vergi öncesi kar ve ihraca değerlerinin çıkı değişkeni larak er aldığı çalışmada ekin lmaan firmaların ekinsizlik nedenleri ve kanakları belirlenerek hangi fakörde ne randa düzelme apılması gerekiği raa kulmuşur [6]. Yıldız [7] 24 ılında Türkie de miv seköründe faalie göseren 3 firmanın perfrmans değerlendirmesini ine VZA kullanarak iki aşamada gerçekleşirilmişir. Birinci aşamada; persnel saısı plam akifler ve ödenmiş sermae girdi saış uarı çıkı değişkeni larak kullanılırken ikinci aşamada saış mikarı girdi ne dönem karı ise çıkı değişkeni larak analizde er almışır. Firma ve endüsri ölçeğinde Türk miv sanainin eknmik perfrmansını ölçme amacına önelik bir diğer çalışmada Çban [8] verimlilik endeksi ölçümünde işgücü verimliliğini eknik ekinlik ölçümde ise VZA ı kullanmışır. 7 miv firmasının 99 24 dönemi verilerinin esas alındığı çalışmada üreim mikarı sermae ve emeğe ödenen ne ücre ve ikramie değişkenleri er almakadır. VZA sınırlı VZA ve bulanık VZA ekniklerinin kullanıldığı bir başka çalışmada; Aan ve Perçin [9] 5 büük firma içerisinde er alan 37 miv firmasının ekinlik karşılaşırmasını apmışır. Özdemir ve üzgün [] Türkie de ilk 5 büük firma içersinde er alan 34 firmanın ekinliklerini sermae apılarındaki farklılıkları dikkae alarak VZA kullanarak incelemişir. Analizde; ne akifler öz sermae ve çalışan saısı girdi cir kar ve ihraca değerleri çıkı değişkeni larak kullanılmışır. 6 firmanın ekin çıkığı analizde ekin firmalar arasında kamu firmalarının er almaması dikka çekicidir. Çalışmanın diğer bir ilgi çekici anı; miv seköründe faalie göseren firmaların büük çğunluğunun ekin çıkmadığı snucudur. Bunların anı sıra Cper vd. [] Lieberman ve hawan [2] Karaduman [3] Xie ve Wang [4] ve Eslami vd. [5] Yalacı nın [6] nın knu ile ilgili çalışmalarına ulaşmak mümkündür. 278
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 3. Yönem Karar verme birimlerinin KVB ekinlik ölçümüne zaman buu kaarak zaman içinde ekinlik ölçümüne lanak veren ve agın larak kullanılan bir ölçüm şekli lan MTFV endeksi [7] adını uzaklık fnksinları ardımıla endeks kurma fikrini ilk raa aan Sen Malmquis'en almışır [8]. Orak eknljie göre her bir veri nkasının uzaklıklarının ranlarını hesaplaarak farklı zamana ai iki veri nkası arasındaki plam fakör verimliliğindeki TFV plam değişmei ölçen endeks [9] diğer endeksler örneğin; Fischer Törnqvis vb. arafından ihiaç duulan fia verilerine ihiaç dumadığı gibi üreicinin pimizasn davranışı hakkında kar maksimizasnu vea malie minimizasnu herhangi bir varsaımda bulunmamakadır. İki firma arasında vea bir firmanın iki zaman peridu arasındaki verimlilik farklarını anımlaan ve girdi ve çıkı daklı larak hesaplanabilen MTFV verimlilik değişimlerinin nedenini; eknik ekinlikeki ve eknljideki değişmee daandırmakadır [2]. Teknik ekinlikeki değişme TE üreim sınırını akalama ekisi cach-up effec eknljik değişme T; üreim sınırının er değişirmesi frnier shif a da bundar-shif larak ifade edilmekedir [2]. Söz knusu ekiler plam fakör verimliliğindeki değişmenin ana unsurlarını luşurmaka ve eknik ekinlikeki değişim ve eknljik değişmenin çarpımı plam fakör verimliliğindeki değişmei ani; MTFV endeksini vermekedir [22]. Zaman içinde ölçek büüklüğünün verimlilik değişimine ekisini önlemek amacı ile firmaların ölçeğe göre sabi geiri varsaımı alında faalie göserdikleri kabul edilen ve girdi ve çıkı uzaklık fnksinlarının kullanıldığı MTFV endeksinin VZA ile m m hesaplanabilmesi için; zaman peridu =2...T için R girdisini çıkısına çeviren [2]. S üreim eknljisi S { : üreir} R = şeklinde anımlanabilir peridundaki çıkı uzaklık fnksinu; { : / θ S } = sup{ θ : θ S } θ dir [2]. = inf İndeksin anımlanabilmesi için ihiaç duulan iki farklı zaman peridula ilgili larak bir = inf θ : / S dır [23]. diğer uzaklık fnksinu da { } θ Benzer şekilde peridundaki eknlji ile ilgili lan diğer uzaklık fnksinu da = inf θ : / θ S larak göserilmekedir [23]. Bu uzaklık { } fnksinlarından fadalanarak Färe vd. [24] arafından gelişirilen endeks; M = TE T / 2 şeklinde hesaplanmaka ve edilmekedir. M = TE T larak da ifade İki uzaklık fnksinunun ranı lan TE; periları için Farrell arafından anımlanan çıkı önelimli eknik ekinlik ölçümlerindeki değişimi gösermekedir [2]. Sınır değişimi bundar-shif ekisi larak isimlendirilen [25] ve ve periları arasındaki eknljide medana gelen kamaların gemerik ralaması lan T ise; 279
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 28 üreim eknljisindeki değişimi ölçmekedir. Buradaki eknlji kelimesi sadece üreim a da makine eknljileri anlamında kullanılmamaka verimliliği ekileecek lan üreim sürecine ai pliikalar düzenlemeler ve çevrenin ekisini de içine alacak şekilde genişleilebilmekedir. Eğer; > M ise; peridundan periduna plam fakör verimliliği armış < M ise; peridundan periduna plam fakör verimliliği azalmış = M peridundan periduna plam fakör verimliliği sabi kalmışır rumu apılmakadır. MTFV endeksi incelendiğinde; ardışık iki döneme ai dör uzaklık fnksinunun hesaplamasına ihiaç duulacağı görülmekedir. Bu uzaklık fnksinlarının hesaplanmasında paramerik örneğin; Fuenes Grifelli ve Perelman ın aklaşımları ve paramerik lmaan gibi çeşili eknikler kullanılmasına rağmen [26] bu çalışmada MTFV endeksi paramerik aklaşımlara göre daha esnek lan [27] Färe Grsskpf Lindgren ve Rss un raa kduğu paramerik lmaan veri zarflama analizi abanlı aklaşım kullanılarak aşağıdaki şekilde hesaplanacakır [28]. [ ].. = = = jk N j ij jk ik N j rj jk rk k k k s mak λ λ λ θ θ Endekse er alan TE in belirlenmesi için ihiaç duulan ve uzaklık fnksinlarının hesaplanmasında kullanılan mdellere knvekslik kısıları eklenerek am eknik pure echnical efficienc- STE ve ölçek ekinlik scale efficienc- ÖE değişimleri aşağıdaki frmülasnlar kullanılarak elde edilmekedir [2]: / / VRS VRS STE = / / VRS VRS ÖE = 4. Ugulama 4.. Araşırmanın Amacı Temel sanai dallarının başlıca ürün alıcısı lması apısında medana gelen eknljik gelişmelerin bu sanai dalları için de eknljik gelişmede iici güç lmasının anı sıra; urizm al apı inşaa ulaşırma sigra ve arım ve savunma sanai ile de akın ilişkisi miv ve an sanai sekörünün eknmideki önemini giikçe arırmışır.
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 laısıla; seköre ai perfrmans arış ve kaıpları gibi değişimler ilgili sanai dallarını ve dlaısıla ülke eknmisinin ümünü akından ilgilendirmekedir. Seköre ai verimlilik düzelerindeki kaıplar bir andan sekörün karlılık ve rekabe lanaklarını düşürürken diğer arafan firmaların kullandıkları kanaklarla üreebileceklerinin alında üreim apmaları ile ülke kanaklarının israf edilmesine l açmakadır. Bu durumda verimlilik kaıpları sadece sekör açısından değil ülke eknmisi açısından da önem kazanmakadır. Tüm bunlar göz önünde bulundurularak sekörün rekabe gücünün arırılmasında ve bu güce süreklilik kazandırılmasında kanakların ii değerlendirilmesi eni eknljilerin adapasnu ve öneim ekinliği gibi pek çk fakör er almakadır. Bu çalışmada; Türkie eknmisinin iici gücü knumunda lan miv ve an sanai seköründe faalie göseren firmaların plam fakör verimlilik değişimleri ve bu değişimin nedenleri Malmquis plam verimlilik endeksi ile incelenecekir. Arıca; endeksin luşurulması için gerekli lan eknljik değişim am eknik ekinlik ve ölçek ekinlik değişim değerleri hesaplanarak firmaların kendilerine ugun ölçeke faalie göserip gösermedikleri anı girdile üreilen çıkı mikarlarındaki değişimin önü ve önesel ekinlikler de belirlenerek sekörün gelecek ile ilgili sraejilerinin luşurulmasında rehber lacak bilgiler elde edilecekir. Unuulmamalıdır ki; verimlilik sadece eknmik büümenin belirleicisi değil anı zamanda eknmik refahın ve endüsri alanında rekabein bir gösergesidir. Yürüülen eknmik pliikalar hakkında bilgi veren verimlilik analizi endüsriel perfrmans ve eknmik gelişmede pliika belirlemei sağlaacak fadalı bir araçır [27]. 4.2. eğişken Seçimi ve Verilerin Elde Edilmesi Firmaların perfrmans ölçümlerinin değerlendirilmesinde farklı önemler kullanıldığı gibi farklı değişkenler de analizlerde er almakadır. Bu çalışmada kullanılacak girdi ve çıkı değişkenleri daha önceki çalışmalar ve çalışmalarda kullanılan değişkenler Tabl dikkae alınarak arıca elde edilebilen veriler dğrulusunda aşağıdaki şekilde belirlenmişir: Girdi değişkenleri; çalışan saısı ve ne akifler; Çıkı değişkenleri; ihraca uarları vergi öncesi kar ve brü kama değer mikarıdır. Çalışmada 23 27 ılları arasında İSO nın açıkladığı 5 büük firma içinde er alan miv ve an sanainde faalie göseren 4 firmanın verileri kullanılmışır. eğişkenlerle ilgili veriler İSO nın aınladığı 5 büük sanai kuruluşu isaisiklerinden elde edilmişir [3]. Tabl Çalışmalarda Kullanılan Girdi ve Çıkı eğişkenleri Chandra Cper Shanling Çalışan saısı sn n ılda Rahman [29] apılan ralama aırımlar Yıllık saış uarları Shammari [3] Çalışan saısı ödenmiş Pazar paı değeri ne saışlar sermae ve duran varlıklar ve vergi snrası gelir Zhu [3] Çalışanlar akifler ve özsermae Gelir ve karlılık Yılmaz Özdil Akdğan [5] Ne akifler özsermae ve Vergi öncesi kar üreimden çalışan saısı saısı saışlar ve ihraca değerleri Ulucan [32] Çalışan saısı akifler ve özsermae. Saışlar ve kar Yıldız [7] Persnel sermae plam akifler Ne dönem karı faalie karı üzakın ve üzakın [33] Ne akifler çalışan saısı Brü kama değer vergi önce 28
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 kar ve ihraca mikarları Lrcu Çein Mardikan [34] Çalışan saısı ne akifler İhraca uarları vergi öncesi kar ve brü kama değer mikarı Saranga [36] Hammadde işgücü sermae. iğer akifler brü gelir. Yalama Saım [35] Cari ran finansal kadıraç ranı özkanaklar/plam akifler özkanaklar/plam abancı kanaklar KVYK/plam pasifler maddi duran varlıklar/öz kanaklar ne saışlar/akif ne saışlar/özkanaklar. Özsermae karlılığı akif karlılığı İncelenen dönemlerde daha fazla firma er almasına rağmen bu firmaların ilgili değişkenler ile ilgili verilerine ulaşılamamış bazılarına ise ulaşılmasına rağmen firmaların vergi öncesi dönem karları negaif lduğundan analize dahil edilmemişir. Çalışılan dönemin daha geniş uulması firma saısının azalmasına ve kriz dönemleri ve snrasının analize girmesine neden lacağından analiz 23 27 ılları ile sınırlandırılmışır. 4.3. Araşırmanın Bulguları Analizde er alan 4 firma için 23 27 dönemlerine ai eknljik T eknik TEve saf eknik STE ve ölçek ekinlik ÖE ve plam fakör verimlilik değişimleri TFV hesaplanmış ve Tabl 2 3 ve 4 e göserilmişir. Buna göre TFV değerinin den büük lması plam fakör verimliliğindeki arışı den küçük lması düşüşü ve değerin lması herhangi bir değişimin lmadığını ifade emekedir. Tabl 2 Firmaların Teknik Ekinlik eğişim eğerleri Firma Adı önemler 23-24 24-25 25-26 26-27 Frd Omiv Sanai A.Ş. 92 87 Oak-Renaul O.Fab. A.Ş. Mercedes-Benz Türk A.Ş. 2 885 36 Türk Trakör ve Zir. Mak.A.Ş. Auliv Cankr O. Emnie Sis. 747 936 7 882 Okar Obüs Karseri San.A.Ş. 325 4 395 785 Federal-Mgul Pis. Se. ve Gömlek 9 Anadlu Isuzu O. San. ve Tic. A.Ş. 798 87 79 347 Hema Endüsri A.Ş. 97 24 747 897 Yazaki O.Yan San. ve Tic.A.Ş. 373 74 65 654 Cms Jan Ve Makina San. A.Ş. 76 88 46 825 Tırsan Treler San Tic. ve Nak. A.Ş. 83 97 57 37 Sandard Prfil O San. ve Tic. A.Ş. 396 984 994 985 Cşkunöz Meal Frm Makina End 962 998 96 97 ORTALAMA * 3 3 4 25 *Gemerik ralama kullanılmışır. 282
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 TFV nin bileşenlerinden TE ve T endekslerinin den küçük lması eknik ekinlik ve eknljideki gerilemei göserirken bu endeksin den büük değerler alması eknik ve eknljideki gelişmeleri ifade edecekir. Bir başka deişle; TE in den büük lması firmanın üreim sınırını akalama ekisini ve T nin den büük lması da üreim sınırının ukarı kamasını göserecekir. Arıca TE in bileşenlerinden saf eknik ekinlikeki değişme STE ve ölçek ekinliğindeki değişmenin ÖT den büük lması firmanın önesel ekinlik ve ugun ölçeke üreim apma başarısını göserdikleri anlamını aşıacakır. Tabl 3 Firmaların Teknljideki eğişim eğerleri Firma Adı önemler 23-24 24-25 25-26 26-27 Frd Omiv Sanai A.Ş. 242 965 994 9 Oak-Renaul O.Fab. A.Ş. 44 95 52 942 Mercedes-Benz Türk A.Ş. 27 99 994 9 Türk Trakör ve Zir. Mak.A.Ş. 35 98 953 823 Auliv Cankr O. Emnie Sis. 7 875 965 963 Okar Obüs Karseri San.A.Ş. 7 986 93 999 Federal-Mgul Pis. Se. ve Gömlek 92 74 894 36 Anadlu Isuzu O. San. ve Tic. A.Ş. 256 9 952 86 Hema Endüsri A.Ş. 976 3 98 6 Yazaki O.Yan San. ve Tic.A.Ş. 923 59 893 25 Cms Jan Ve Makina San. A.Ş. 926 24 99 24 Tırsan Treler San Tic. ve Nak. A.Ş. 568 3 965 865 Sandard Prfil O San. ve Tic. A.Ş. 27 923 937 36 Cşkunöz Meal Frm Makina End 897 77 874 23 ORTALAMA * 9 99 942 97 *Gemerik ralama kullanılmışır. Yukarıdaki açıklamalar dikkae alınarak firmaların TE değerleri Tabl 2 de göserilmişir. Buna göre; incelenen dönemler bunca firmaların ralama eknik ekinliklerinde belirgin bir arış söz knusu lmamışır. 23 24 döneminde ralama eknik ekinlike %3 lük bir arış gerçekleşirken ve en büük arış %396 Sandar Prfil O. San ve Tic. A.Ş. en büük düşüş ise Auliv Cankr O Emn. Sis. Firmasında gerçekleşmişir. Teknik ekinlike herhangi bir değişim aşamaan firmalar Oak Renaul O Fab. A.Ş. ve Türk Trakör ve Zira. Mak. A.Ş. dir. 24 25 döneminde eknik ekinlike ancak %3 lük bir arış söz knusudur. Hema Endüsri A.Ş. eknik ekinlike en büük arışı akalarken %24 CMS Jan ve Mak. San. A.Ş. en büük düşüşe %9 maruz kalmışır. 25 26 dönemi eknik ekinlik değerlerinin diğer dönemlere göre daha çk arış göserdiği dönemdir ve bu arış %4 ür. Sandar Prfil O. San. ve Tic. A.Ş. 23 24 ılında lduğu gibi bu dönemde de eknik ekinlik değerlerinde en büük arışı %994 göserirken Yazaki O Yan San. Ve Tic. A.Ş. %349 luk bir kaıp ile karşı 283
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 karşıa kalmışır. Sn larak 26 27 dönemi incelendiğinde eknik ekinlike ralama %25 bir arışın lduğu görülmekedir. Bu dönemde en ilgi çekici nka; 5 firmanın eknik ekinliklerinde herhangi bir değişimin görülmemesidir. Tabl 4 Firmaların Malmquis Tplam Fakör Verimlilik Endeksleri TFV eğişimleri Firma Adı önemler 23-24 24-25 25-26 26-27 Frd Omiv Sanai A.Ş. 43 48 994 9 Oak-Renaul O.Fab. A.Ş. 44 95 52 942 Mercedes-Benz Türk A.Ş. 243 876 94 9 Türk Trakör ve Zir. Mak.A.Ş. 35 98 953 823 Auliv Cankr O. Emnie Sis. 826 89 3 849 Okar Obüs Karseri San.A.Ş. 48 273 785 Federal-Mgul Pis. Se ve Gömlek 829 92 894 36 Anadlu Isuzu O. San. ve Tic. A.Ş. 2 8 685 Hema Endüsri A.Ş. 895 28 679 95 Yazaki O.Yan San. ve Tic.A.Ş. 267 37 58 696 Cms Jan Ve Makina San. A.Ş. 996 83 95 845 Tırsan Treler San Tic. ve Nak. A.Ş. 33 99 6 984 Sandard Prfil O San. ve Tic. A.Ş. 434 98 868 2 Cşkunöz Meal Frm Makina End 863 76 84 22 ORTALAMA * 5 994 98 995 *Gemerik ralama kullanılmışır. Tabl 3 e firmalara ai ralama T değerleri göserilmişir. Teknljide a da verimliliği ekileecek lan üreim sürecine ai pliikalar düzenlemeler ve çevresel fakörlerdeki lumlu sinaller %9 arış sadece 23 24 döneminde gerçekleşmişir. 24 25 26 dönemlerinde firmalar üreim sınırını ukarı harekeini gerçekleşirememiş ve kaıplar aşamışlardır. En büük düşüş %58 ile 25 26 döneminde gerçekleşmişir. Bu dönemde eknljik değişimin arış göserdiği ek firma Oak-Renaul O Fab. A.Ş. dir. İncelenen dönemlerde en üksek eknljik değişim %568 ile Tırsan Treler San. Tic ve Nak. A.Ş. de ve 23-24 döneminde gözlenmişir. İncelenen dönemler bunca en düşük T değerini %84 alan firma ise Anadlu Isuzu O. San ve Tic. A.Ş.lmuşur. Tabl 2 ve Tabl 3 eki değerler kullanılarak hesaplanan firmalara ai MTFV endeksleri Tabl 4 e göserilmişir. Buna göre; firmaların ralama TFV de 23 24 e %5 lik bir arış 24 27 dönemlerinde sırasıla %6 %2 ve %5 düşüşler gözlenmişir. İncelenen 4 dönem bunca TFV nin hiç arış gösermediği ek firma CMS Jan ve Mak. San. A.Ş.dir. Tabl 2 3 ve 4 eki ralamalar kullanılarak hazırlanan Tabl 5 e incelenen dönemler için ralama MTFV endeksi ve bileşenlerini göserilmiş ve dönemler arı arı incelenerek 284
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 TFV de aşanan arışın vea gerilemenin nedenleri açıklanmışır. Buna göre; 23 24 döneminde TFV de %5 lik bir arış gözlenmişir. Bu lumlu gelişmenin nedeni; TE ve T deki arışlardır. TE deki arışa lumlu kakı önesel ekinlik larak ifade edilen STE den gelirken firmaların ugun ölçeke faaliee bulunup bulunmadığının gösergesi lan ÖE nin ise lumsuz kakıda bulunduğunu sölemek dğru lur. Bu döneme ai STE de sağlanan iileşme diğer dönemlerde akalanamamışır. STE deki arış firmaların önesel ekinliklerinin arığının bir gösergesi larak rumlanabilir. Tabl 5 Firmaların Malmquis Tplam Fakör Verimliliği Ve Unsurlarındaki eğişim eğerleri önem TE T STE ÖE TFV 23 24 3 9 86 933 5 24 25 3 99 33 97 994 25 26 4 942 27 2 98 26 27 25 97 997 27 995 ORTALAMA* 2 997 35 985 7 * Gemerik ralama alınmışır. 24 25 dönemine ai TFV incelendiğinde; %6 lık kabın lduğu dikka çekicidir. Bu dönemde firmaların girdi-çıkı kmpzisnlarının lumlu önde gelişimi bir başka deişle; TE deki arışlar TFV deki düşüşlere engel lamamışır. T in lumsuz sinaller vermesi firmaların üreim süreçlerinde er alan girdi-çıkı bileşimlerinin lumsuz önde değişiğini gösermekedir. Firmalar ekinlik sınırlarını aşağı hareke eirmişlerdir. T in lumsuz ekisi ile ekin üreim sınırı ukarıa çekilememişir. TFV ne lumlu kakısı lan TE deki arışa lumlu kakı STE en gelirken ÖE deki düşüşlerin lumsuz kakı apığını vurgulamak gerekir. Oralama plam fakör verimlilik değişiminin en düşük değeri aldığı bir başka deişle TFV de en büük düşüşün %2 aşandığı dönem 25-26 dir. Bu düşüşün en büük akörü; T deki %58 lik kaıpır. TE de en büük arış bu dönemde lmasına rağmen bu TFV nin armasına lanak sağlaamamışır. Bir önceki dönemde ugun ölçek büüklüğünde faalie göseremeen firmaların bu dönemde ölçek ekinlik değişiminde arışı akaladığı ve TE ne %2 lik lumlu bir kakı sağladıkları görülmekedir. STE in ek düşüş göserdiği dönem 26 27 dönemidir. ÖE e en büük arış %27 ine bu dönemde görülmekedir. Bu dönemde de TFV de düşüş %5 ir. TE ve ÖE lerde gerçekleşen arışlar T deki ve STE deki düşüşlerin lumsuz ekisini radan kaldırmaa ememişir. Sn larak üm dönemle ai ralamalar kullanılarak elde edilen TFV ve unsurları şekil 2 de göserilmişir. Buna göre 23 24 dönemlerinde hem TFV hem de T değerleri en üksek değerlerini almışır. T ve TFV eğerileri benzerlik gösermesine rağmen 25 26 döneminde T TFV ne göre daha düşük değerler almışır. TE değerlerinde ise sadece 25 26 dönemlerinde bir sıçrama görülürken diğer dönemlerde knumunu krumaı başarmışır. İncelenen 23 27 dönemlerinde sekörün TFV de ralama %7 lik arışın görüldüğü 24 25 ve 25 26 ve 26-27 de aşanan düşüşlerin ükselişe engel lamadığı görülmekedir. TVF deki bu arışa rağmen eknljik ve ölçek ekinliğinde çk küçüke lsa düşüşlerin gözlenmişir. Bu düşüşler STE e ve dlaısıla TE e lumlu gelişmeler ile elafi edilebilmişir. Yönesel ekinliğin sağlanması ve bunun eknik ekinlikeki lumlu ekileri plam fakör verimliliğinin arışına zemin hazırlamışır. 285
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 5 5 Oralama 95 9 85 23 24 24 25 25 26 26 27 önem TE T TFV Şekil 2 Oralama TFV ve Unsurları 5. Snuç Gerek sağladığı kama değer gerek araığı isihdam ve ekileşim içinde lduğu diğer sanai klları nedeni ile miv sekörü ülkemizin öncü sekörlerinden biridir. Sekör demir-çelik per-kima lasik eksil cam elekrik-elekrnik gibi emel sanai dallarının başlıca alıcısı lmasının anında savunma sanainin gelişmesine de önemli deseği veren sekör nieliğini krumakadır. Ekileşim içinde bulunduğu sekörlere gerekli kakının devamlılığının sağlanabilmesi için öncelikle sekörde gerekli verimlilik ve ekinliğin sağlanması büük önem kazanmakadır. Bu çalışmada; eknmide lkmif rlünü üslenen miv sekörünün baş akörlerinden lan 4 firmanın 23 27 ılları arasındaki plam fakör verimlilikleri MTFV endeksi ile incelenmiş ve aşağıdaki snuçlar elde edilmişir: Analizin ugulandığı dönemlerde firmaların ralama plam fakör verimliliklerinde büük kaıpların lmadığı ancak verimlilik arışlarında dikka çekici bir gelişmenin de gözlenmediği görülmekedir. 23 24 dönemi TFV deki arışın en üksek lduğu %5 dönemdir. Bu dönemde firmaların ralama T leri en üksek değerleri almasına rağmen ÖE de ise en düşük değerler bu dönemde görülmekedir. ÖE de ilk lumsuz sinaller bu dönemde raa çıkmışır. T değerlerinin lumsuz sinalleri verdiği 24 25 döneminde TFV de düşüş %6 lara ulaşmışır. Bu dönemin en önemli özelliği eknik ekinliğin en az ükseliş %3 göserdiği dönem lmasıdır. TFV de en büük kabın %2 aşandığı dönem 25 26 dönemidir. Bu dönemde sadece T değerlerinde düşüşler görülmüş ve saf eknik ekinlik ve ölçek ekinliklerdeki arışlar kaıpların radan kaldırılmasına ememişir. Firmaların eknik ekinliklerinin en üksek düzede lduğu dönem ine bu döneme raslamakadır. Saf eknik ekinlike görülen ek düşüş 26 27 döneminde gözlenmişir. Bu dönemin bir diğer özelliği; ÖE nin en üksek değeri aldığı dönem lmasıdır. 286
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 Teknljik değişim ve saf eknik ekinlikeki düşüşler TFV de %5 lik bir azalışa zemin hazırlamışır. Sn larak üm dönemlere ai ralamalar incelendiğinde; TFV de %7 lık bir gelişme aşandığı görülmekedir. Bu gelişmenin eknik ekinlikeki arışan kanaklandığı sölenebilir. Ancak firmalar üreim sınırlarını ukarılara çekemedikleri gibi ugun ölçek büüklüğünde faalie göserme başarısını da göserememişlerdir. İlgili seköre ai eknik ekinliğin üksek lması eknljideki lumlu gelişmeler önesel ekinliğin sağlanması ve ugun ölçek büüklüğünde faalie göserme başarısı firma a da sekör açısından sadece eknmik verimliliği ve ekinliği değil anı zamanda üksek rekabe gücünü de beraberinde geirecekir. Oluşurulacak eknmik plan ve pliikalar için önemli bir rl üslenen verimlilik analizleri anı zamanda mevcu pliikalar hakkında da önemli bilgilere ulaşılmasını sağlaan bir araçır. Omiv seköründe üreimin ne derecede ekin apıldığı zaman içerisinde nasıl değişiklikler göserdiği ve bu değişimlerin hangi nedenlere daandırıldığı sadece sekörü değil anı zamanda ekileşim içinde bulunduğu diğer sekörleri ve dlaısıla dlalı larak ülke eknmisini de ekiecekir. Sekörün plam fakör verimliliklerindeki değişiklikler değişikliklerin nedenleri ve ekileri dikkale izlenmeli gerekli edbirler alınmalı arışı sağlaacak eni sraejilerin gelişirilmesine önem verilmelidir. Şunu ekrar haırlamak gerekir ki; verimlilik sadece ülkenin eknmik büümesini gösermekle kalmaz anı zamanda eknmik refahın ve endüsri alanında rekabein bir gösergesi larak da görülmekedir. Yürüülen eknmik pliikalar hakkında bilgi veren verimlilik analizi endüsriel perfrmans ve eknmik gelişmede pliika belirlemei sağlaacak önemli bir araçır. Knula ilgili daha ileri analizde; 5 büük firma içerine giren değişik sekörlerden örnekler alınarak analizin sekörel düzede karşılaşırmaa lanak verecek şekilde apılması sağlanabilir. Yapılan analizin snuçları; elde edilebilen veriler dğrulusunda seçilen değişkenler ve firma ve belirlenen dönem ile sınırlıdır. Farklı değişken ve firmaların analize girmesi a da analizden arılması snuçların değişmesine l açacakır. Kanakça [] Z. Akal İşlemelerde Perfrmans Ölçüm ve eneimi Çk Yönlü Perfrmans Gösergeleri MPM Yaınları N.473 2. Basım Ankara 22. [2] İsanbul Sanai Odası Türkie nin 5 Büük Sanai Kuruluşu İçinde Omiv Sanai Rapr 29/7 29. [3] İsanbul Sanai Odası Türkie nin 5 Büük Sanai Kuruluşu İçinde Omiv Sanai Rapr 28/4 28. [4] E. elikaş Türkie Özel Sekör İmala Sanainda Ekinlik ve Tplam Fakör Verimliliği Analizi. OTÜ Gelişme ergisi. 29 247 284 22. [5] C. Yılmaz v.d. Seçilmiş İşlemelerin Tplam Ekinliklerinin Veri Zarflama Yönemi İle Ölçülmesi. Manas Üniversiesi Ssal Bilimler ergisi Kırgızisan Türkie Manas Üniversiesi Yaınları: 2 Süreli Yaınlar izisi: 6 Saı 4 Bişkek 74 83 22. [6] F. Bakırcı Sekörel Bazda Bir Ekinlik Ölçümü: VZA ile Bir Analiz. Aaürk Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler ergisi 2 2 99 27 26. [7] A. Yıldız Omiv Sekörü Perfrmansının eğerlendirmesi. Muğla Üniversiesi Ssal Bilimler Ensiüsü ergisi İlke Saı 6 26. 287
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 [8] O. Çban Türk Omiv Sanaiinde Endüsriel Verimlilik ve Ekinlik. Ercies Üniversiesi İ.İ.B.F. ergisi 29 Temmuz-Aralık 27. [9] T.Y. Aan S. Perçin Measuring Efficienc f Turkish Aumive Firms wih he Fuzz EA Mdel. Haceepe Üniversiesi İ.İ.B.F. ergisi 26 99 9 28. [] A.İ. Özdemir R. üzgün Türkie deki Omiv Firmalarının Sermae Yapısına Göre Ekinlik Analizi. Aaürk Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler ergisi 23 47 64 29. [] W.W. Cper e al. Using EA Imprve he Managemen f Cngesin in Chinese Indusries 98 997. Sci-Ecnmic Planning Science 35 4 227 242 2. [2] M.B. Lieberman R. hawan Assessing he Resurce Base f Japanese and U.S. Au Prducers: A Schasic Frnier Prducin Funcin Apprach. Managemen Science 5 7 6 75 25. [3] A. Karaduman aa Envelpmen Analsis and Malmquis Tal Facr Prducivi TFP Inde: An Applicain Turkish Aumive Indusr. Y.L. Tezi OTÜ Fen Bilimleri Ens. 26. [4] B.C. Xie J.X. Wang EA Malmquis Prducivi Measure wih an Applicain Special Aumbile Indusr Service Ssems and Service Managemen. ICSSSM 96 h Inernainal Cnference n 29. [5] G.R. Eslami e.al. Efficienc Measuremen f Muli-Cmpnen ecisin Making Unis Using aa Envelepmen Analsis. Applied Maehemeical Sciences 3 52 2575 2595 29. [6] Ö. Yalacı An Empirical Analsis f Efficienc And Prducivi Change in he Glbal Aumive Indusr: A Malmquis Prducivi Inde Apprach. Y.L.Tezi Bilken Üniversiesi Ssal Bilimler Ens. 29. [7] K. Yalçıner e al. Finansal Oranlarla Hisse Senedi Geirileri Arasındaki İlişki. MUFA 3 27 25. [8] S. Cingi Ş. A. Tarım Türk Banka Siseminde Perfrmans Ölçümü: EA-Malmquis TFP Endeksi Ugulaması. Türkie Bankalar Birliği Araşırma Tebliğleri Serisi Saı: 2 34 2. [9] R. Kök e.al. Radikal ve Adımsal Teknljiler İçerikli Endüsrilerde Bilgi Eknmisi: Türkie Endüsri İçi Ticare Örneği 6.Uluslararası Bilgi Eknmi ve Yöneim Kngresi İsanbul 27. [2] R. Färe e al. Prducivi Grwh Technical Prgress and Efficienc Change in Indusrialized Cunries. The American Review 84 66 83 994. [2] A.N. Reziis Prducivi Grwh in he Grek Banking Indusr: A Nnparameric Apprach. Jurnal f Applied Ecnmics IX 9 38 26. [22] R.Kök N. Şimşek Endüsri-içi ış Ticare Paenler ve Uluslar arası Teknljik Yaılma. UEK-TEK Uluslar arası Eknmi Knferansı Türkie Eknmi Kurumu Ankara 26. [23] I. Herrer S. Pasce Analsing he effec f echnical change n individual upus using mdified quasi-malmquis indees. Jurnal f he Operainal Research Scie 55 8-89 24. [24] A.C. Wrhingn Technlgical Change in Ausralian Building Scieies. Abacus 36 2 8-97 2. 288
F. Lrcu / İsanbul Üniversiesi İşleme Fakülesi ergisi 39 2 2 276-289 2 [25] M. Biumel e al. Idenifing prducivi change in Bswana s financial insiuins: an applicain f Malmquis prducivi indices. Universi f Wllngng Ecnmics Wrking Paper Series 28. [26] L. Orea A Parameric ecmpsiin f a Generalized Malmquis-Tpe Prducivi Inde. Jurnal f Prducivi Analsis 8 5-22 22. [27] X. Xue e al. Measuring he Prducivi f he Cnsrucin Indusr in China b Using EA-Based Malmquis Prducivi Indices. Jurnal f Cnsrucin Engineering & Managemen 34 64-7 28. [28] A. Tarım Veri Zarflama Analizi Maemaiksel Prgramlama Tabanlı Göreli Ekinlik Ölçümü Yaklaşımı Saışa Yaın İşleri Müdürlüğü 2. [29] P. Chandra e.al. Using EA Evaluae 29 Canadian Teile Cmpanies- Cnsidering Reurns Scale. Inernainal f Prducin Ecnmies 54 29-4 998. [3] M.A. Shammari Opimizain Mdeling fr Esimaing and Enhancing Relaive Efficienc wih Applicain Indusrial Cmpanies. Eurpean Jurnal f Operainal Research 5 488-496 999. [3] J. Zhu Muli-facr perfrmance measure mdel wih an applicain Frune 5 cmpanies. Eurpean Jurnal f Operainal Research 23 5 24 2. [32] A. Ulucan İSO 5 Şirkelerinin Ekinliklerinin Ölçülmesinde Veri Zarflama Analizi Yaklaşımı: Farklı Girdi Çıkı Bileşenleri ve Ölçeğe Göre Geiri Yaklaşımları ile eğerlendirmeler. Ankara Üniversiesi Siasal Bilgiler Fakülesi ergisi Cil 57 2 85 22 22. [33] E. üzakın H. üzakın Measuring he Perfrmance f Manufacuring Firms wih Super Slack-based Mdel f aa Envelpmen Analsis: An Applicain f 5 Majr Indusrial Enerprises in Turke. Eurpean Jurnal f Operainal Research 82 3 42 432 27. [34] F. Lrcu v.d. Türk Omiv Sanainde Veri Zarflama Tekniği ile Ekinlik eğerlendirmesi YA/EM 27. Ulusal Kngresi Bildiriler Kiabı 594 6 27. [35] A. Yalama M. Saım Veri Zarflama Analizi İle İmala Sekörünün Perfrmans eğerlendirmesi. kuz Elül Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi ergisi 23 89 7 28. [36] H. Saranga The Indian au cmpnen indusr-esimain f perainal efficienc and is deerminans using EA. Eurpean Jurnal f Operainal Research 96 77 78 29. 289