Bu aratırma 2005 yılında 1. Uluslararası zmir Özel Eitim ve Otizm Sempozyumu'nda poster bildiri olarak sunulmutur. OTSTK ÇOCUKLARDA TEACCH PROGRAMININ GELMSEL DÜZEYE ETKS: OLGU SUNUMU Psk. Deniz VARIR (*) Uzm. Psk. Selin ATASOY (*) GR Otizm çeitli alanlarda zorluklar ve anormallikle ile karakterize olan geliimsel bir bozukluktur. Bu alanlar: iletiim yetenekleri, sosyal ilikiler, zihinsel fonksiyonlar, duysal algılama ve davranı biçimleridir. 1970 lerin sonunda Eric Schopler otizmi duygusal bir bozukluk deil nörogeliimsel bir bozukluk olarak tanımlamasıyla beraber Teacch (Treatment and Education of Autistic and Related communication Handicapped Children) programını balatmıtır. Amerika da North Carolina Üniversitesi nin Psikiyatri kliniinde Schopler, Mesibov ve arkadalarınca gelitirilen Teacch Programı davranı deitirme tekniklerine dayalı bir eitim programıdır. Otistik çocuklarda yapılandırılmı özel eitim ile önemli sonuçlar elde edildii bilinmektedir. yapılandırılmı eitimin amacı bu programların bu çocukların geliiminde ihtiyaç duydukları açıklık ve öngörülebilirlii salayabilmesi, yapılandırmaya, kendilerini organize etmeye ve çevrelerine daha uygun bir ekilde cevap vermeye yardımcı olmasıdır. Eric Schopler, Teacch yaklaımını; otistik bireye odaklanma ve bu bireyin becerileri, ilgileri ve ihtiyaçları çerçevesinde ona özel bir program gelitirmeyi içeren bir yaklaım olarak tanımlamaktadır. Yaklaımdaki önemli noktalar bireyi merkez alma, otizmi anlama, uygun adaptasyonları benimseme ve var olan ilgi ve beceriler üzerine geni çaplı bir müdahale stratejisi planlamadır. Yine Teacch programı çocuun güçlü yanlarının ve ilgilerinin kullanılma, çocua anlamın anlaılmasında yardım etme, anlamamadan kaynaklanın uyumsuzluun giderilmesi, ebeveyn ile ortak çalıma ve çocua dikkatli ve doru yerde devamlı yardım etme prensiplerine dayanır. Bunun yanı sıra Teacch bu prensiplerden yola çıkarak çocua çevrenin bir anlamı olduunu, sebep-sonuç ilikisini, iletiimi, erikin yaam için gerekli becerileri eitsel hedef olarak alır. Sözel açıklamaların nadiren ie yaramasından dolayı Teacch in kullandıı bütün teknikler arasında bilginin görsel olarak sunulması en önemli tekniktir. Örenciyi görsel olarak anlamaya ve baarıya götüren materyal ve fiziksel yapılar en etkili olanlarıdır. Materyallerin karıık olarak sunulması muhtemelen kafa karıtırıcı, yıldırıcı veya algılanamaz olur. Bundan dolayı Teacch programı örencilere yukarıdan aaıya ve soldan saa çalıma stratejilerini öretir. Olayların anlamını çıkarsamalarındaki güçlüün bir parçası olarak otistik çocuklara aktivitenin ne kadar sürecei, ne zaman bitecei ile ilgili olarak ipucu verilir, görselletirilir. Erba (2000) otistik çocuklarda kullanılan dört erken müdahale programını (DDT, LEAP, FLOOR TME,TEACCH) karılatırdıı aratırmasında Teacch programının dier üç programdan farklı olarak; ailenin ve çocuun kiisel ihtiyaçlarına hizmet eden geni ranjda bir teknik kullandıını vurgulamaktadır. Yine Ozonoff ve Cathcart (1998) DDT ve TEACCH programlarının etkilerini karılatırdıkları aratırmalarında, Teacch programının Ddt ye göre 3-4 kat daha fazla etkili olduunu bulmulardır. Görüldüü üzere otistik özellikleri ve iletiim yetersizlii olan çocukların deerlendirilmesi ve bireysel eitim programlarının uygulanmasında Teacch programının etkilii yaygın olduu Amerika ve 20 den fazla ülkede yapılan aratırmalarda da görülmektedir (Mutlu, 1998). (*) Iık Özel Eitim Merkezi, Alsancak-ZMR 1
YÖNTEM Olgu K.D. 15 Aralık 1999 doumlu, Marmara Üniversite Tıp Fakültesi Hastanesi nde 3 yaında otizm tanısı almı erkek bir çocuktur. tanıyı aldıktan sonra bireysel eitime balamıtır. Austos 2003 tarihinden itibaren de kurumumuzda eitim almaktadır. 5 yaında olan K.D. özellikle bilisel ve sözel açıdan yaının gerisinde performans gösteren, eitimcisiyle ibirliine giren, basit düzeydeki komutları anlayabilen, ritüalistik davranıları (el çırpma, sallama, parmak ucunda yürüme,di gıcırdatma, yanaını sıkma) ve görsel ilgisi olan, dokunmaya az duyarlı bir çocuktur. Eitim sırasında ne yapacaını bilmedii durumlarda ritüalistik hareketleri gözlenmektedir. Müdahale edilmedii durumlarda zıplama ve baırma davranıı çok sık gözlenmektedir. Bu çalımada otizm tanısı almı olan bir çocuun 5 aylık deerlendirilmesinde ve bireysel eitim programında Teacch programının bilginin görsel olarak sunulması ilkesinin çocuun geliimine etkisi incelenmektedir. Aratırmanın baımlı deikenini oluturan geliimsel hedefler için veriler PEP-R ile toplanmıtır. Olguyla yapılan çalımalar günlük kayıt formlarına, tarih, uygulama sayısı, kullanılan materyaller, kullanılan pekitireçler belirtilerek kaydedilmitir. Bu formlardaki kayıtlar 5 aylık deerlendirme süreci sonucunda incelenmi ve raporlatırılmıtır. K. D. Ocak 2005 teki deerlendirmesinden sonra kurumumuzda haftada be gün 50 er dakikalık bireysel eitim almaktadır. Ortam Çalımalar sırasında sınıfta ema programı için çocua ayrı bir yer oluturulmutur. Aktivitelerini yaparken eitimci ilk olarak çocuun arkasında durmutur. ema programına birlikte yapılacak aktiviteler eklendikçe eitimci programa katılmıtır. Birlikte yapılacak aktivite sırasında eitimci çocuun karısına oturmu, baımsız yapacaı aktiviteler sırasında ise yine arkasında durmaya devam etmitir. UYGULAMA Ölçek Bu çalımada Schopler ve ark. Tarafından 1972 de gelitirilmi olan PEP in 1979 da revize edilmi ekli olan PEP-R kullanılmıtır. PEP-R taklit, algı, ince motor, kaba motor, el-göz koordinasyonu, bilisel ve sözel olmak üzere yedi alanda geliimsel düzeyi; dil, oyun ve materyallere ilgi, iliki ve duygulanım, duyusal tepkiler olmak üzere dört alanda otistik davranıların younluunu/düzeyini belirlemek amacıyla gelitirilmi 174 maddeden olumu bir ölçektir. Ülkemizde Girli ve Atasoy (2000 ve2003) tarafından yapılan çalımalarda güvenirlii geliimsel alan için.98, davranısal alan için.96, alt alanlar için ise.86 ile.97 arasında deien yüksek deerler bulunmutur. Geliimsel alanda Ankara geliim Envanteri (AGTE) ile toplamda ve ilikili alt alanlarda (p.01 ve.05).60 ile.88 arasında deien; davranısal alanda Ritvo-Freeman Skalası ile toplamda ve ilikili alt alanlarda (p.01 ve.05).59 ile.68 arasında deien anlamlı iliki bulunmutur. Bu sonuçlar PEP-R ın güvenilir ve geçerli bir ölçek olarak kullanılabileceini göstermektedir. lem Bu çalıma için K.D. nin Ocak 2005 tarihinde PEP-R deerlendirmesi ile Haziran 2005 tarihinde PEP-R deerlendirmesi kullanılmıtır. K. D. le ema eitimine Eylül 2004 tarihinde balanmıtır. Balangıç olarak baımsız yapabildii becerilerden 3 aktivite seçilmitir. Bu aamada ema kartları kullanılmamıtır. Sadece sol tarafına dizilmi 2
olan üç kutuyu sırayla alması, aktiviteyi tamamlaması ve sonra biten çalımanın materyalini kutusuna koyarak bitti kutusuna(sa tarafa) koyması hedeflenmitir. K. bu rutini (soldan saa geçi sistemi) kavradıktan sonra Ocak 2005 tarihinde yapılan deerlendirmesi ile birlikte ema kartları kullanılarak çalımaya devam edilmitir. Bu aamada 3 aktivitenin kartı soldan saa masaya dizilmitir(çocuun önüne gelecek ekilde). Aynı zamanda kartların dier eleri de sol taraftaki kutuların üzerine konulmutur. Bu aamada amaç K. nin masaya dizilmi olan kartlardan sol taraftaki ilk kartı alıp, sol taraftaki kutulardan da ilk kutuyu, kartları eletirerek almasıdır. Daha sonra ise bu kutu ile aktiviteyi tamamlayıp kutuyu sa taraftaki bitti kutusunu koyduktan sonra dier kartları da aynı ekilde alması hedeflenmitir. K. bu aamayı tamamladıktan sonra çalıılan kart sayısı bir seferde 5 e çıkarılmı ve be aktiviteyi hiç ara vermeden yapması hedeflenmitir. Bu aamada materyaller yukarıdan aaıya bir sıra takip eden dolaba dizilmi ve kutuların üzerindeki kartlar çıkarılıp K. nin masada önündeki kartla dolaptaki materyali eletirmesi hedeflenmitir. ema aktivitelerindeki hedef beceriler kazanıldıkça baka beceriler eklenerek çalımaya devam edilmitir. K.D. nin ema programında kullanılan ema kart örnekleri 3
BULGULAR Bu bölümde K.D. nin Ocak 2005 tarihinde PEP-R la yapılan deerlendirmesinden 5 ay sonra Haziran 2005 tarihinde yapılan deerlendir grafikleri ve hedeflerinden bahsedilmitir. Tablo 1: K. D. nin Pep-R Geliimsel Alan Ocak 2005 Deerlendirmesi Yukarıdaki profil incelendiinde K. D. nin bu deerlendirmesinde geliimsel alanlarının tümünde yaının altında beceri düzeyine sahip olduu, geliimsel yaının 2 ya 4 ay düzeyinde olduu görülmektedir. Özellikle bilisel ve sözel alanlarda yaının oldukça altında bir performans sergilemektedir. K.D nin Geliimsel Alan Eitim Hedefleri: Bu aratırmada K.D. nin tüm geliimsel hedefleri aratırma konusu olarak alınmamı sadece ema sürecinde çalıılan eitim hedefleri alınmıtır. Taklit: Oyun hamuru ile taklit çalıması (top yapma) Algı: Renkleri eletirir nce Motor: Nesneleri tanıma ve onları verme 4
Kaba motor: Bu alanda hedef olarak ema aktivitesi seçilmemitir. El-göz koordinasyonu: ekillerin üzerinden geçer Bilisel: Nesneleri resimleriyle eletirir, Söylenildiinde resimleri gösterir Sözel: Resimlerin isimlerini söyler Özbakım: Ellerini yıkama Tablo 2: K. D. nin Pep-R Geliimsel Alan Ocak 2005 Deerlendirmesi Tablo 2 de görüldüü gibi 5 ay sonraki deerlendirmesinde, K.D. nin hızla gelitii geliimsel yaının 6 aylık bir yükselme gösterdii görülmektedir. Seçilen eitim hedeflerinden renkleri eletirme, nesneleri tanıma ve onları verme, ekillerin üzerinden geçme, söylenildiinde resimleri gösterme, resimlerin isimlerini söyleme hedefleri kazanılmıtır. Oyun hamuru ile taklit çalıması (top yapma) ve ellerini yıkama çalımalarına devam edilmesine karar verilmitir. Aynı zamanda ema kartları ile yapılan çalımalarda kartların üzerindeki resimleri isimlendirmekte ve ne yapacaını söyleyebilmektedir. Bu eitim hedefleri dıında daha önce 1 yıl süre ile çalıılan nesneleri resimleriyle eletirme hedefi ema eitimine geçilmesi ve kartları eletirme becerisinin çalıılmasıyla beraber kazanılmıtır. 5
Geliimsel alanın yanı sıra aktiviteler sırasında gözlenen ritüalistik davranıları yapılandırılmı eitim sırasında gözlenmemitir. Dersler sırasında takip ettii ema programı bitip serbest zaman verildiinde bu davranılar tekrar gözlenmitir. SONUÇ VE TARTIMA Bu çalıma ile otistik bir çocuun eitiminde kullanılan Teacch programının bilginin görsel olarak sunulmasının, çocuun eitimine katkısı deerlendirilmitir. 5 aylık bir eitim sürecinde bu yöntemin kullanılması ile K.D. nin eitim sürecinden yararlandıı, bilisel ve sözel alandaki düzeylerinin gelitii PEP-R ile yapılan deerlendirmede belirlenmitir. Yapılandırılmı eitim ile K.D. nin geliimsel yaının 5 aylık bir süreçte 6 ay arttıı ve yapılandırılmı eitimden önce görülen ritüalistik davranıların, bu süreç içinde (sadece ema programını yaparken) sonlandıı gözlenmitir. K.D. nin bundan sonraki eitim programında dersinin tümünün bu yöntem kullanılarak yapılması planlanmıtır. 6