SAĞLIK BAKIM HİZMETİNİN YÖNETİMİ. Prof. Dr. Dilek EKİCİ

Transkript

1 SAĞLIK BAKIM HİZMETİNİN YÖNETİMİ Prof. Dr. Dilek EKİCİ 1

2 İletişim: Prof. Dr. Dilek EK C docdrdilekekici@gmail.com Kapak: Serkan AVAR Basım Yeri: Sim Matbaac l k Ltd. fiti. G.M.K. Bulvar No: 108/1 Maltepe - Ankara Tel: simmatbaasi@gmail.com Ekim ISBN ve 2936 say l Fikir ve Sanat Eserleri Yasas Hükümleri gere ince, bu kitab n bir bölümünden al nt yap lamaz, fotokopi yöntemiyle ço alt lamaz, resim, flekil, flema, grafik vb. kopya edilemez. Kitab n tüm haklar yazar na aittir 2

3 İÇİNDEKİLER Sayfa SAĞLIK EKONOMİSİ 1. BÖLÜM KÜRESELLEŞME Küreselleflmenin E itime Etkisi Küreselleflmede Quantum Bilgisayar n n Etkisi Sa l k Hizmetinde Yapay Zekâ (Artificial Intelligence) Küreselleflmenin Boyutlar ve Yönetime Yans malar BÖLÜM SAĞLIK HİZMETLERİNİN FİNANSMANI Sa l k Finansman Sistemleri Sağlık Hizmetinin Finans Kaynakları Sa l k Hizmetinin Vergilerle Finanse Edilmesi Do rudan Cepten Finansman Sa l k Hizmetinin Arac Fonlarla Finanse Edilmesi Devlet Destekli Arac Fonlar Özel Fonlar (Sigortalar) Sa l k Hizmeti Sunan Kurumlara Yap lan Ödeme Yöntemleri Devletin Sa l k Hizmetlerini Düzenleyici Rolü Sa l k Hizmetlerinin Kullan m n Etkileyen Tüketici Davran fllar Hastanelerde Personel Maliyetleri Hekimlerin Ücretlemeleri Yönetici Ücretleri Bak m Personelinin Ücretlemeleri BÖLÜM SAĞLIK BAKIM MALİYETLERİ Direkt ve Indirekt Maliyetler Sabit ve De iflken Maliyetler Maliyetlerin Ölçülmesi Maliyet Ölçümünde Kaynak Da l m Sa l k Bak m nda Kullan lan Kaynaklar

4 Sa l k Bak m Hizmetlerinin Maliyeti Hemflirelik Hizmetinin Maliyetinin Bilinmesinin Önemi Hemşirelik Hizmetinin Maliyetini Belirlemede Kullanılan Yöntemler Günlük Hizmetin Maliyeti Tan Maliyeti Yo unluk Ölçüm Maliyeti Hasta S n fland rma Sistemine Dayal Hemflire fl Yükü Maliyeti Hasta S n fland rma Sistemine Göre Hemflirelik Bak m Maliyeti Hemflirelik Hizmetlerinde Verimlilik Ölçümü Hemflirelik Hizmetlerinde Etkinlik Ölçümü Hasta Bak m nda Etkinlik ve Verimlili in Artt r lmas Hemflirelik Hizmetinde Kârl l k Analizi YÖNETİM VE ORGANİZASYON 4. BÖLÜM YÖNETİM TEORİLERİ VE GELİŞİMİ Klasik Organizasyon Teorileri Bilimsel Yönetim Yaklafl m Yönetim Süreci Yaklafl m Bürokrasi Modeli Bürokrasi Modeline Yap lan Elefltiriler Neo-Klasik Organizasyon Teorileri Neo-Klasik Teoride Yer Alan Araflt rmalar Hawthorne Araflt rmalar Kurt Lewin in Liderlik Araflt rmas Tavistock Enstitüsü Araflt rmas Harwood malat flletmesi Araflt rmalar Neo-Klasik Teoride Yer Alan Araflt rmaya Dayanmayan Kuramlar Douglas McGregor un X ve Y Kuram Chris Argyris in Olgun ve Olgun Olmayan nsan Modeli Modern Organizasyon Teorileri Sistem Yaklaşımı Sistem Yaklafl m nda Temel Kavramlar Yönetimde Sistem Yaklafl m

5 Durumsallık Yaklaşımı (Contingency Approach) Organizasyon Yap s Organizasyon Yap s ve Kullan lan Teknoloji Woodward Araflt rmas Aston Grubu Araflt rmas Perrow un Rutin ve Rutin Olmayan fller S n flamas Thompson n Çal flmas Organizasyon Yap s ve Çevre Burns ve Stalker Çal flmas Mekanik Organizasyon Yap s Organik Organizasyon Yap s Lawrence ve Lorsch Çal flmas James Thompson un Çal flmalar Robert Duncan n Araflt rmas Fiedler in Etkin Liderlik Modeli Çevreye Uyum Teorileri Kurumsallaflma Teorisi Kurumsal Ekoloji Yaklafl m Modern Sonrası (Post-Modern) Yönetim Yaklaşımları Öz Yetenek (Core Competence) D fl Kaynaklardan Yararlanma (Outsourcing) fiebeke Organizasyonlar Y fl m Organizasyon Sanal Organizasyon Stratejik Ortakl klar K yaslama (Benchmarking) Personeli Güçlendirme (Empowerment) Süreç Yenileme / De iflim Mühendisli i (Reengineering) Küçülme (Downsizing) Kademe Azaltma (Delayering) Ö renen Organizasyonlar BÖLÜM YÖNETİM VE ORGANİZASYON Yönetim Yönetim Kademeleri

6 Yönetim Fonksiyonları Planlama Amaçlar Hiyerarflisi ve Planlama Vizyon ve Misyon Oluflturma Stratejik Planlama K yaslama (Benchmarking) SWOT (FÜTZ) Analizi GAP(Fark) Analizi Taktik/ Operasyonel/ Uygulama Planlar Bütçeleme Örgütleme Hastanelerin Organizasyon Yap lar na Etki Eden Faktörler Yetki ve Sorumluluk Yönetsel Yetki ve Da t m Hastanelerde Organizasyon Yap lar Hastanelerde Yatay ve Dikey Büyüme Bölümlere Ay rma Fonksiyonel Yap Hizmet Temeline Göre Organizasyon Yap s Melez Organizasyon Yap s Matriks Organizasyon Yap s Sağlık Kurumlarının Organizasyon Yapısı ve İşleyişi yi Bir Hastane Organizasyonunun Yap sal Özellikleri Ülkemizde Hastanelerin Organizasyon Yapıları Kamu Hastanelerinin Organizasyon Yap s Üniversite Hastanelerinin Organizasyon Yap s Özel Hastanelerin Organizasyon Yap s Koordinasyon ve Yönlendirme Yetki Devri /Delegasyon Yönetim ve Liderlik Kontrol Önleyici Kontrol Düzeltici Kontrol Son Kontrol Kontrol Süreci Safhalar Kontrol Teknikleri Sağlık Kurumlarının Hizmet Performansının Değerlendirilmesi.171 6

7 6. BÖLÜM HASTA BAKIMININ ORGANİZASYONU Hasta Bak m Organizasyon Yöntemleri Fonksiyonel Hemflirelik (Functional Nursing) Ekip Hemflireli i (Team Nursing) Holistik Hasta Bak m (Total Patient Care) Primer Hemflirelik (Primary Nursing) Uygulama Ortakl / Bak m kilisi (Practice Partnership) Farkl laflt r lm fl Hemflirelik Uygulamalar (Differentiated Practice) Vaka Yönetimi (Case Management) Yeni Hemşirelik Bakım Modelleri Bak m Ekibi Modeli (Care And Service Team Models) Interdisipliner Bak m Modeli (Interdiciplinary Practice Model) Hasta Bak m nda Sinerji Modeli (Synergy Model of Patient Care) Primer Bak m Ekibi (Primer Care Team) Hasta Navigasyonu (Patient Navigation) Geçiflli Bak m Modeli (Transitional Care Model) BÖLÜM DEĞİŞİM VE KRİZ YÖNETİMİ De iflim Nedenleri De iflim Konular Planl De iflim Kurumsal De iflimin Çal flanlar Üzerine Etkisi De iflime Karfl Direnç De iflime Direnç Nedenleri De iflime Direncin Ölçülmesi De iflime Direncin Ortadan Kald r lmas Kurumsal Krizin Yönetimi Erken Uyar Sinyallerinin Belirlenmesi Kriz Türleri Kriz Nedenleri Kriz Süreci Kriz Yönetim Türleri Kurumsal Yenileflme (Innovasyon)

8 8. BÖLÜM KURUMSAL İLETİŞİM Kurumsal letiflimin Amaçlar Kurum çi letiflim Çeflitleri Formal İletişim Dikey letiflim Yatay letiflim Çapraz iletiflim Kurum çi letiflim ve Etkileflim Yap lar Sa l k Hizmetinde Formal letiflim Örnekleri Informal (Do al) letiflim Informal letiflimin Nedenleri BÖLÜM ZAMAN YÖNETİMİ fl Ortam nda Zaman n Etkili Kullan lmas Yöneticiden Kaynaklanan Zaman Kay plar Zaman Kullan m Matriksi Zaman n Etkin Kullan lmad n n Göstergeleri Yöneticilerin Zaman Tuzaklar Zaman Yönetimi Aç s ndan Yetki Devri Yöneticinin Çal flanlar n Zaman n Yönetmesi BÖLÜM TOPLANTI YÖNETİMİ Toplant Türleri Toplant Evreleri Toplant Öncesi Haz rl k Toplant n n Aç l fl Toplant n n Süreci Toplant n n Kapan fl Toplant larda Karar Alma Konsensüs / Mutabakat le Karar Alma Yöneticinin Karar Almas

9 SAĞLIK PERSONELİNİN YÖNETİMİ 11. BÖLÜM SAĞLIK KURUMLARINDA İŞ ANALİZİ VE İŞ DİZAYNI fl Analizi fl Analizinde Bilgi Toplama Yöntemleri fl Tan m Yo un Bak m Hemfliresi fl Tan m Yetkinliklere Dayal fl Analizi fl Gerekleri İş Dizaynı fl Basitlefltirme fl Rotasyonu fl Zenginlefltirme fl Geniflletme Günümüzde Esnek Çal flma Programlar BÖLÜM HASTA BAKIMINDA PERSONEL PLANLAMA Mikro Planlamadan Makro Planlamaya Çal flmas Gereken Hemflire Say s n n Hesaplanmas Hemflire Profilinin Tan mlanmas Hasta Hemflire Oranlar Hemflire nsan Gücünün Planlanmas Hemflirelerin fl Yükleri Hasta Say s Hastalar n Bak m Gereksinimleri Hasta Bak m çin Yap lan fller Hemflirelik D fl Yap lan fller Hemflirelerin Kiflisel fllere Ay rd klar Süre Hemflirelik Organizasyon Yap s n n Zekâ Düzeyi Hemflirelerin Hastalara ve Di er fllere Ay rd klar Zaman n Belirlenmesi..273 fl Örneklemesi Yöntemi (Work Sampling) Zaman Etüdü (Tme Study) fl Yüküne Göre Hemflire nsan Gücü Planlama Hasta Sınıflandırma Sistemine Yönelik Örnekler

10 Hemşire Çalışma Listesinin Hazırlaması Vardiya Saatlerinin Düzenlenmesi Gece Vardiyas ve Çal flanlar Üzerine Etkisi BÖLÜM PERSONEL SAĞLAMA VE SEÇME Personel Sa lama Kaynaklar ç Kaynaklardan Personel Sa lama Terfi D fl Kaynaklardan Personel Sa lama Personel Seçme Özgeçmifl Haz rlama fle Baflvuran Aday Aç s ndan Dikkat Edilecek Konular S nav/test Uygulama fle Alma Görüflmesi Görüflme Türleri Görüflmeye Haz rlanma Görüflme Yapmak Görüflmenin Sonland r lmas Adaylara Puan Vermek Art lar ve Eksileri Tartmak fle Uygun Aday Seçmek BÖLÜM PERSONEL EĞİTİMİNİN YÖNETİMİ Personelin Oryantasyonu (Yetiştirilmesi) Gereken Durumlar Yeni Mezunlar Bölüm De ifltiren Deneyimli Çal flanlar n Oryantasyonu Kurum çi Terfi Edenlerin Oryantasyonu fle Yeni Bafllayanlar n Oryantasyonu Oryantasyon Program n n Amac Oryantasyon Program Süreci Oryantasyon Program S ras nda Kullan lan Yöntemler Hizmet çi E itim E itimin Planlanmas E itim htiyac n n Saptanmas

11 Kurum Analizi fl Analizi Performans Analizi E itim Program n n Haz rlanmas ve Uygulanmas Amaçlar n Belirlenmesi E itim Program n n Kapsam E itim De erlendirilme Yöntemleri BÖLÜM HASTANEDE PERFORMANS YÖNETİMİ Üst kademe Yöneticilerin Performans n n De erlendirilmesi Yönetici Hemflire Yetkinlikleri Bir Hastanede Hemflirelik Hizmeti Performans n n Ölçülmesi Çal flanlar n Bireysel Performans n n De erlendirilmesi Performans De erlendirme Sonuçlar n n Kullan m Alanlar Performans Değerlendirme Sisteminin Kurulması Performans De erlendirmenin Amaçlar n n Belirlenmesi De erlendirme Kriterlerinin Belirlenmesi Performans De erlendirmeyi Yapacak Olan Kiflilerin Belirlenmesi Uygun Performans De erlendirme Yönteminin Seçilmesi Kifliler Aras Karfl laflt rmaya Dayal Performans De erleme Ortak Performans, Kriter Ve Standartlara Dayal De erlendirme Davran flsal Temellere Dayal De erlendirme Ölçekleri/ BARS (Behaviorally Anchored Rating Scale) Derece Geribildirim Yöntemi Bireysel Performans Standartlar na Dayal Yöntem Amaçlara Göre Yönetim Özde erlendirme Performans De erlendirmede Yetkinliklerden Yararlanma Çal flanlarla Performans De erlendirme Sonuçlar n Tart fl lma Performans De erlendirme Görüflmeleri Performans De erlendirme Toplant s Örne i Performans De erlendirmede Karfl lafl lan Sorunlar Performans De erlendirme Yapan Kifliden Kaynaklanan Hatalar Sistemden Kaynaklanan Hatalar

12 16. BÖLÜM KARİYER PLANLAMA Kariyer Kavram n n Geliflimi Kariyer Planlama Kariyer Yollu Kariyer ile Yaflam Evreleri Sa l k Meslek Üyelerinin Kariyer Aflamalar flyerinde Kariyer Geliflimi Kariyer Geliştirme Bireysel Kariyer Gelifltirme Kurumsal Kariyer Gelifltirme Çal flanlar n Kuflak Farkl l klar ve Kariyer Yönetimi DAVRANIŞ YÖNETİMİ 17. BÖLÜM KİŞİLER ARASI İLETİŞİM letiflim Çeflitleri letiflim Süreci Etkin ve Etkin Olmayan Geri Bildirim Paradigma (Alg Yan lmas ) letiflimde Dil ve Dil Ötesi (Sözsüz letiflim) Etkin letiflimi Etkileyen Faktörler Öz letiflim ve Benlik Alg s Ö renilen Davran fllar BÖLÜM LİDERLİK VE YÖNETİCİLİK Liderlik Teorileri Liderin Özellikleri Teorisi Büyük Adam Teorisi Liderin Davranışları Teorisi Ohio State Üniversitesi Liderlik Araflt rmalar Michigan Üniversitesi Liderlik Araflt rmalar Blake ve Mounton un Yönetim Matriksi Liderlik Do rusu Teorisi

13 Bale in Harvard Üniversitesi Araflt rmas Likert in Sistem 4 Modeli Liderlikte Durumsallık Teorisi House ve Evans n Amaç- Yol Teorisi Fiedler in Liderlik Teorisi Hersey- Blanchard n Durumsall k Teorisi Reddin in Üç Boyutlu Liderlik Teorisi Vroom- Yetton un (Karar A ac ) Liderlik Modeli Liderlikte Atıf Kuramı Yönetici Tarzları ve Davranışları fllere Kar flmayan (Laissez Faire) Yönetici Pasif Yönetici ( stisnalar Hariç) Hata Arayan Yönetici Transaksiyonel (Ödüllendirici) Yönetici Çal flana De er Veren Yönetici Kurumsal Ö renmeyi Destekleyen Yönetici Transformasyonel (Vizyon Sahibi) Lider Yönetici Karizmatik Lider Yönetici BÖLÜM GÜÇ, OTORİTE VE ETKİLEME Güç Güç Kaynaklar Etkileme Kuvvet Otorite Güç ve Liderlik Kurumlarda Güç Mücadelesi ve Politik Taktikler Kurum çi Meflru Politik Taktikler Dikey Politik Taktikler BÖLÜM MOTİVASYON Motivasyon Teorileri Kapsam Teorileri Maslow un htiyaçlar Hiyerarflisi

14 Herzberg in Çift Faktör Teorisi Mc Clelland n Baflarma htiyac Teorisi Lock un Bireysel Amaçlar ve fl Baflar s Teorisi Clayton Alderfer in ERG yaklafl m Süreç Teorileri Davran flsal fiartlanma Bekleyiş Teorileri Vroom un Bekleyifl (Ümit) Teorisi Lawler ve Porter Modeli Adalet (Eşitlik) Teorisi Kurumsal Yurttaşlık Kurumsal Yurttafll k Davran fllar nda Biçimsel Rol Davran fl Kurumlarda Üretkenli i Azaltan Davran fllar BÖLÜM KURUM KÜLTÜRÜ Toplum Kültürü Toplumda Alt ve Üst Kültür Toplum Davran fllar n Yönlendiren Ahlak ve Etik Kurum Kültürü Kurum klimi Kurum Kültürünün Fonksiyonlar Kurum Kültürünün S n fland r lmas Handy Yaklafl m Schein Kurum Kültürü Modeli Pumpin in Kurumsal Yönelimler Modeli Deal ve Kenedy nin Çevrenin Yap s ve Karar Verme Modeli Kurum Kültürü ve Yönetim Aras ndaki liflki Kurum Kültürü ve Stratejik Kararlar Kurum Kültürünün Çal flanlar Taraf ndan Benimsenmesinin Sa lanmas BÖLÜM KURUM İÇİNDE YAŞANAN ÇATIŞMALARIN YÖNETİMİ Çat flma Süreci Çat flma Nedenleri Organizasyon Yap s nda Yönetsel Tasar mdan Kaynaklanan Nedenler

15 letiflimden Kaynaklanan Nedenler Kiflilerden Kaynaklanan Nedenler Çat flma Yönetim Stratejileri Çat flma Durumunda Kiflilerin Stratejileri Kurum çinde Çat flma Çözme Stratejileri BÖLÜM İŞYERİNDE PSİKOLOJİK ŞİDDET (MOBBING) flyerinde Psikolojik fiiddete Neden Olan Faktörler Kiflisel Faktörler Kurumsal Faktörler Mobbing in Geliflim Aflamalar S f r Durumu Anlaflmazl k Aflamas Mobbing Bafllang c (Hissedilen ve Aç k Çat flma) Mobbing Davran fllar n n Aç kça Sergilenmesi Kurban n Sa l n n Bozulmas ve Mobbing in Sonu Mobbing in Etkileri Ma durun Sa l na Etkisi Ma durun Performans na Etkisi Ma durun Ailesine Etkisi Toplum Üzerindeki Etkisi Kurumda Psikolojik fiiddetin Geliflimi Nas l Önlenir? flyerinde Psikolojik fiiddetin Tan mlanmas flyerinde Psikolojik fiiddetin Tolere Edilmeyece ine Yönelik Kurum Taraf ndan Gelifltirilen Yaz l Politikalar ve Uygulamalar flyerinde Psikolojik fliddetle Karfl lafl lan Birey Ne yapmal? Yasalarda Mobbing flyerinde Psikolojik fliddet Ma duru Musunuz? DİZİN