Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 4-cü sinifləri üçün Azərbaycan dili dərsliyi

Transkript

1 Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 4-cü sinifləri üçün Azərbaycan dili dərsliyi Müəlliflər: Rafiq İsmayılov Solmaz Abdullayeva Dilrüba Cəfərova Xanım Qasımova Bakı: Altun Kitab, Dərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olan qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış YEKUN RƏY

2 Yekun rəy aşağıdakı meyarlara görə formalaşdırılmışdır: 1. Məzmun baxımından; 2. Dil və üslub baxımından; 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından. 1. Məzmun baxımından Dərslikdəki materiallar 8 bölməyə ayrılıb. Hər bölmə 20 dərs, hər dərs 2 saat üçün nəzərdə tutulub. Dərslik bütövlükdə 320 dərs saatını əhatə etməli olan 160 dərsdən ibarətdir. Bu materiallar Azərbaycan dili üzrə dinləyib-anlama və danışma, oxu, yazı, dil qaydaları məzmun xətlərini və bunlara aid alt-standartları reallaşdırmalıdır. Dərslikdəki materiallar şəxsiyyətyönlü kurikulumun tələblərinə görə məzmunca şagird şəxsiyyətinin formalaşmasında əhəmiyyət kəsb etməli və bilavasitə onların şəxsi fəaliyyəti üçün lazımlı olmalıdır. Təhlil və araşdırmalar göstərir ki, dərslikdəki materiallar şagirdlərlə Azərbaycan dili üzrə nitq bacarıqlarının gerçəkləşdirməsi istiqamətində səmərəli iş aparmaqda, onların Azərbaycan xalqının milli, mənəvi və mədəni dəyərləri ruhunda tərbiyə olunmasında, insan haqlarına və bəşəri dəyərlərə hörmət etməsində əhəmiyyətli rol oynaya bilmir. Bu materiallar bir çox hallarda şagirdlərin yaş psixologiyası və fizioloji xüsusiyyətləri nəzərə alınmadan hazırlanmışdır. Bir neçə məqamda dünyəvilik prinsipinə riayət edilməmiş, milli və dini ayrıseçkilik təbliğ edən fikirlər, mübahisə doğuran məlumatlar təqdim olunmuşdur. Əksər mətnlər həcmcə böyük olduğundan ( Birinci addım, Tom özünü fəda edir, Çünki oldun dəyirmançı, Hökmdar qardaşlar, Qaraca qız və Ağca xanım, Mauqlinin dostları, Çiçək-yeddi rəng ləçək və s.) hissələrə bölünərək təqdim edilmişdir. 4-cü sinif şagirdlərinin qavrama imkanları və yaş xüsusiyyətlərinə uyğun gəlməyən bu materiallar tədris prosesi zamanı həmin mətnlərin oxunmasında və müvafiq məzmun standartları üzrə iş aparılmasında yoruculuq yarada bilər. Dil qaydalarının həcminin 3-cü sinif dərsliyi ilə müqayisədə kifayət qədər azaldılması yaxşı hal olsa da, verilmiş qaydaların təqdimatı, əhatəliliyi, nitq bacarığına çevrilməsi ilə bağlı görülən işlər qənaətbəxş deyil. Dərslikdə Cümlə və onun növləri ilə əlaqədar kiçik təqdimatlar edir alt-standartı üzrə dil qaydaları təqdim olunmadan mətnlər verilmişdir. Dərslikdə ya bu 2

3 sinif səviyyəsində nəzərdə tutulan minimum dil qaydaları haqqında sistemli şəkildə məlumat verilməli, ya da heç bir dil qaydası haqqında məlumat verilməməli, MMV-də müvafiq göstəriş və tapşırıqlar qeyd olunmalı idi. İndiki halda dil qaydalarının təqdimatında balans gözlənilməmiş, Dil qaydaları məzmun xəttində nəzərdə tutulan qaydalar haqqında bəzi məqamlarda məlumat verilmiş, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bəzən bu, unudulmuşdur alt-standartını reallaşdırmalı olan mətnlərin bir çoxu ( Niyə? (səh. 92), Yoldaşlıq köməyi (səh. 122), Heyvanlar (səh.158), Novruz bayramı (səh.162), Hamilər (səh. 185), Zəhmət və Zinət (səh.192) və s.) praktiki olaraq həmin məqsədləri reallaşdıra bilməz. Çünki dərslikdə bu alt-standartı reallaşdırmalı olan mətnlər, əsasən, şeir nümunələridir və 4-cü sinif şagirdinin yaş səviyyəsi və qavraması şeir nümunələrində cümlə üzvlərinin yerini dəqiq müəyyənləşdirməyə və cümlənin növlərini mənimsəməyə imkan vermir. Nəzərə almaq lazımdır ki, dərslik bütün ümumtəhsil məktəbləri üçündür və eyni sinifdə oxuyan şagirdlərin bilik və bacarıqları bir səviyyədə deyil. Bu zaman dərslikdəki mətnlər üzrə dil qaydalarının tam olaraq reallaşdırılmasından danışmaq olmaz. Həmin standartları reallaşdırmaq üçün daha çox kiçikhəcmli mətnlər təqdim edilməli, dərs ilinin sonuna doğru getdikcə mətnlərin həcmi artırılmalı, bundan sonra mövzunun daha dərindən mənimsənilməsi üçün bir neçə şeir nümunələrindən də istifadə edilə bilərdi. Dərsliyin ən mühüm çatışmazlığı dil qaydalarının təqdim edilən mətnlərlə paralel işlənməməsidir. Əvvəlki dərsliklərdə olduğu kimi, burada da şagird dil qaydalarını dərslik müəlliflərindən hazır şəkildə alır. Dil qaydaları mətnlərdəki ayrı-ayrı söz və ifadələrlə müvafiq tapşırıq və çalışmaların köməyi ilə sistemli və nizamlı şəkildə tətbiq edilmir. Dil qaydaları nitq bacarığına çevrilmir. Belə ki, qaydalara görə dərsdə verilmiş bir mətn dörd məzmun xəttinin reallaşdırılması üçün material olmalıdır. Amma dərslikdə dil qaydaları məzmun xəttinin reallaşdırılması üçün bunu demək olmaz. Bu vəziyyətdə məzmun xətlərinin uğurla gerçəkləşməsindən söhbət gedə bilməz. Bundan əlavə, dil qaydaları təqdim olunduqdan sonra sanki unudulur, növbəti bölmələrdə hiss olunan səviyyədə yada düşmür. Şagird mətnlərlə və çalışmalarla davamlı şəkildə dil qaydalarını nitq bacarıqlarına çevirməlidir. Yuxarıdakılar yoxdursa, bu, birmənalı şəkildə Azərbaycan dili kurikulumunun 4-cü sinif dərsliyində reallaşmaması deməkdir. Dərslik bu vəziyyətdə ancaq mətnlər toplusudur. 3

4 Dərslikdə bir çox məqamlarda məzmun standartlarında nəzərdə tutulmayan məsələlərə aid tapşırıqlar verilmişdir. Məsələn: səh.19, tapşırıq 6; səh.82, tapşırıq 6; səh.119, tapşırıq 2 və s. 10-cu səhifədə 1-ci dərsə aid Futbol topu mətnində şagirdlərin məktəbin meydançasında futbol oynamaq üçün pul yığmasının verilməsi tərbiyəvi baxımdan məqsədəuyğun sayılmır. Mövzu və onunla bağlı mətnin yeri, müvafiq zamanı düzgün seçilməyib. Dərs ilinin əvvəlində şagirdin bir tədris ili boyunca çalışqan, həvəsli olması üçün motivasiya xarakterli, dili və üslubu gözəl olan, həvəsləndirici mətn verilə bilərdi. Mətndə bir sıra ifadələr var ki, 4-cü sinif şagirdinin danışığında olması məqbul deyil. Məsələn: - Divar və döşəmələrdən rəng iyi gəlirdi. - Meydança isə gəl-gəl deyirdi. - Ay da! Əsl futbol meydançasıdır. - Əllərini ciblərinə salıb qurdalandılar. - Əşi, nə fərqi var ki... - Satıcıya yaxınlaşıb əlindəki pulları piştaxtaya tökdü. Hekayə ilə bağlı verilən suallar heç bir məna yükü daşımır. Bu suallar şagirdin təfəkkürünün inkişafına və yaddaşının möhkəmləndirilməsinə xidmət etmir. 14-cü səhifədə verilmiş Baba və nəvə mətnində də xeyli uğursuz ifadələr vardır: - Yuvasından düşmüş ətcəbala bir quş otluqda... - Bu saat anası xəbər tutub vay-şivən qoparacaq. 15-ci səhifənin son abzasının ilk sətrində dialoqda durğu işarələri yanlış verilmişdir. Bu, orta məktəbin yuxarı siniflərində tədris olunan vasitəsiz nitqdə durğu işarələrinin işlənməsi qaydalarına uyğun deyil. 15-ci səhifədəki mətnin son cümləsində o əvəzliyindən sonra vergül qoyulmalıdır. Bir neçə məqamda o -dan sonra vergül işarəsi qoyulsa da, xeyli yerdə vergül unudulur. Məsələn, 22-ci səhifədə şəklin altındakı ilk cümlədə eyni vəziyyətdə, 46-cı səhifədəki mətndə 5-ci cümlədə işlənmiş o dan sonra vergül qoyulmuşdur. 17-ci səhifədə verilmiş Kitab daha maraqlıdır mətni müasir dövrə uyğunlaşdırılıb. Qeyd etmək lazımdır ki, burada verilən obrazları və Hörümçək adam, Amfibiya 4

5 adam əsərlərindən parçaları məktəb dərsliyinə salmaq məqsədəmüvafiq deyil. Hörümçək adam hekayəsi kompyuter aludəçiliyindən imtinaya yönəldilib, lakin buna nail olunmayıb. Əksinə, şagirddə kompyuter oyununa həvəs yaradır. Çünki bunun mənfi tərəfləri göstərilmir. Hekayədə atanın öz təşəbbüsü ilə kompyuterə oyun yüklətməsi və uşağa təklif etməsi qənaətimizi bir daha təsdiqləyir. 22-ci səhifədə mətn Gülhüseyn Hüseynoğlunun Bərk ayaqda hekayəsi əsasında işlənib. Mətnin həcmi kifayət qədər böyükdür. Mətn 22-ci səhifədə başlayır, 27-ci səhifədə bitir. Mətnin hissə-hissə oxunması nəzərdə tutulmuşdur. 4-cü sinif şagirdinin yaş səviyyəsinə görə, irihəcmli mətnlərlə dil qaydalarının öyrədilməsi, nitq bacarıqlarının səmərəli şəkildə tətbiq etməsi reallaşdırıla bilməz. Bu mətndə də bəzi ifadələr qənaətbəxş deyil: Uşaqlardan hansısa onu sancdı. Yaman ilişdim. Asta-asta de gəlsin, eşidərəm. Hekayənin dili şagirdlərin yaş xüsusiyyətinə uyğun asanlaşdırıla bilərdi. 23-cü səhifədə mətnin 2-ci abzasının son cümləsindəki vasitəsiz nitqdə durğu işarələri düzgün qoyulmayıb. 28-ci səhifədə Bağışlayın, uşaqlar, gecikmişəm mətnində Müəllim stola yanaşdı. Astadan dedi... uğurlu deyil. Adama elə gəlir ki, müəllim sözlərini stola deyir. Burada yanaşdı sözü yerində deyil. Bu mətnin 4-cü abzasında vasitəsiz nitqlə bağlı durğu işarəsi düzgün qoyulmayıb. 29-cu səhifədə Ən qiymətli mətnində anlaşılmazlıq yaranır. Adama elə gəlir ki, kitab-dəftəri evdən götürüb qaçmaq torpağı müdafiə etməkdən və onu itirməkdən daha şərəflidir. Mətndə Ananın istər-istəməz dodağı qaçdı cümləsi mətnin məzmununa uyğun gəlmir. Müharibə, özü də qaçaqaç vaxtı bu, mümkündürmü? Hekayə ilə bağlı 2-ci sualın C bəndində deyilir: Qaz-53 yük maşınıdır. Qaz-53-ün yük maşını olmağının, onun markasının şagirdin dünyagörüşünə, təfəkkürünə nə aidiyyatı var? Özü də belə bir ağır mövzuya həsr olunmuş mətndən sonra. 36-cı səhifədə Tomun Alfreddən qisas almaq istəyinin verilməsi tərbiyəvi və metodiki cəhətdən doğru deyil. Bununla bağlı olan 9-cu tapşırıq da məqsədəuyğun sayılmır. Azyaşlı uşaqlar üçün əlavə oxu vəsaitlərində bu kimi mətnlər verilə bilər, amma dərslikdə verilmiş oxu mətnləri dil, üslub cəhətdən mükəmməl və nümunəvi olmaqla bərabər, əxlaqi-tərbiyəvi keyfiyyətlər aşılamaq baxımından da səciyyəvi olmalıdır. 5

6 41-ci səhifədəki mətnin ilk cümləsində vasitəsiz nitqdə durğu işarəsi düzgün qoyulmayıb. Bununla bağlı həmin cümlədə orfoqrafiya səhvi də yaranıb. 42-ci səhifədəki 2-ci abzasın son cümləsində vergüldən sonrakı yox sözünün ilk hərfi səhvən böyük yazılıb. 43-cü səhifədəki 4-cü abzasın 2-ci cümləsində o əvəzliyindən sonra vergül qoyulmayıb. 45-ci səhifədəki 3-cü tapşırığın şərti anlaşılmazdır. Tapşırıq belədir: Söz sırasını davam etdir. dilək, amal,... A) uğur B) öhdəlik C) arzu Şərt belə olmalı idi: Məntiqi ardıcıllığı tamamla və yaxud, Cərgəni tamamla. 46-cı səhifədə Bayrağım mətnində uğursuz ifadələr vardır. 3-cü abzasda muradıma yetdim, 4-cü abzasda əlbəsə ifadələri mətnin məzmununa və dilin müasir leksikasına uyğun deyil. Mətnin son cümləsi milli və dini cəhətdən tamamilə qüsurlu və ziddiyyətlidir. Həmin cümlə belədir: Marş! İrəli! Eheey, türkün, islamın düşmənləri. İfadə vətəndaş cəmiyyətinin əsas prinsiplərinə, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına ziddir. Azərbaycan məktəblərində müxtəlif millətlərə, etnik qruplara, ayrı-ayrı dinlərə mənsub ailələrdən gələn şagirdlər təhsil alır. Bu baxımdan dərsliklərdə milli-etnik, dini məsələlərə yanaşmada ciddi həssaslıq nümayiş olunmalı, heç bir ayrıseçkilik qoyulmamalıdır. 47-ci səhifədə verilmiş Əsgər marşı nın sözləri dərslikdə yazıldığı kimi, Əhliyyət Süleymanova aid deyil. Bu marş Xalq Cümhuriyyəti illərində yazılıb və müəllifi Əli Kamidir (Bax: Milli nəğmələr. Bakı. 1919). Bu şeir uzun illər 4-cü sinif Ana sözü dərs vəsaitində də ilkin variantda çap olunub ( Ana sözü IVs. dərs vəsaiti. Bakı. 2009, s.19). 51-ci səhifədəki 4-cü abzasda Paşam sağ olsun ifadəsindən sonra vergül qoyulmalıdır, sonra növbəti nitq başlamalıdır. Mətnin son cümləsində işlənmiş Mən səni dünya malından qəni eləyərəm ifadəsinin altından xətt çəkilməli, şagirdə izah verilməlidir. 59-cu səhifədə Niyə Siz deyirik? mətni məzmun baxımından uğursuzdur. 10-cu sinif Azərbaycan dili dərsliyində də göstərilir ki, qədim türklərdə hörmət əlaməti olaraq böyüyə Siz deyə müraciət edilir (Bu fikir Mahmud Kaşğarlının Divani-lüğət-it türk (XI əsr) əsərində göstərilib.). Özümüzə xas bu əxlaqi dəyəri nədən romalılarla 6

7 bağlamaq müsbət hal deyil. Ümumiyyətlə, dərslik müəlliflərində yerli-yersiz qərbpərəstlik özünü açıq-aşkar göstərir. Milli-mənəvi dəyərlərimizin təbliğ edilməsi qənaətbəxş deyil. 65-ci səhifədə mətndə ulduzlarla işarələnmiş 1-ci hissənin son cümləsində o -dan sonra vergül qoyulmalıdır. Bu mətnə aid tapşırıq əmr kimi verilir, sərbəst düşüncəyə imkan yaradılmır. 74-cü səhifədə mətnin son cümləsində köməkçi sözü kiçik hərflə başlamalıdır. Cümlələr bir çox yerlərdə lazımsız yerə bağlayıcı ilə başlanıb. İbtidai sinif səviyyəsində bu, qüsurdur. 87-ci səhifədə yuxarıdan 2-ci sətirdə mətnin məzmununa görə gəlib onun şəhərinə çatdı yox, gedib onun şəhərinə çatdı olmalıdır. 3-cü abzasdakı dialoq uğurlu deyil. 110-cu səhifədə verilmiş Zəmzəm suyu mətnində peyğəmbər sözü səhvən böyük hərflə yazılıb (İbrahim Peyğəmbər). 152-ci səhifədə ürəyi saat kimi tez-tez vururdu ifadəsi mətnin məzmununa görə düzgün deyil. Əslində, ürəyin saat kimi vurması sağlamlıq bildirən ifadədir. Son cümlədə balaca heç nəyə əhəmiyyət vermədən ifadəsi artıqdır. 155-ci səhifənin son abzasında ədəbi dilimizdə işlənməyən peç sözü verilib. Bu məqamda peç sözünün işlədilməsi düzgün deyil. 164-cü səhifədə sonda uzun mavi xətt nəyə lazımdır? Tapşırıqlarda da bununla bağlı heç nə nəzərdə tutulmayıb. 169-cu səhifədə alma şitili ifadəsi doğru deyil. 2. Dil və üslub baxımından 31-ci səhifədəki şeirin müəllifi yoxdur. Şeir bədii cəhətdən çox zəifdir. Etnoqrafik xarakterli şeir tapmaq lazım idi. 69-cu səhifədəki 4-cü abzasın sondan 2-ci cümləsi üslub baxımından düzgün deyil. Oğlum evi satsa, inanmıram ki, belə bir ev tikə cümləsində budaq cümləsinin əvvəlində sonra zaman zərfi olmalıdır. 7-ci abzasın 1 və 2-ci cümlələrində bu qayda gözlənib. 70-ci səhifənin ilk abzasında Təndiri təzədən tiksən, evin qiyməti artar fikri reallığı əks etdirmir. 7

8 71-ci səhifədə Bir boşqab sıyıq mətnində şəhid və qaçqın uşağının dilənçiyə bənzər şəkildə təqdimi uğurlu deyil. Dərsliklərdə etik və tərbiyəvi baxımdan bu kimi mətnləri vermək düzgün deyil. Sinifdəki şagirdlərdən hansısa biri maddi vəziyyəti ağır olan ailədən çıxa bilər və belə mətnlər həmin şagirdlərin psixoloji gərginliyinə, sıxıntısına, utanmasına gətirib çıxarar. Dərslik müəllifləri bütün məqamları nəzərə almalı, şagird şəxsiyyətinə hörmət etməlidirlər. Bu mətndə yazılır ki, Elxanın iki bacısı var. Amma atası məktubunda yazır ki, anandan, bacından muğayat ol. Elxanın bacıları ilə bağlı anlaşılmazlıq yaranır. Elə həmin mətndə 72-ci səhifədə 1-ci abzasın 4-cü cümləsində anasının çörək belə almağa nın əvəzinə, çörək almağa belə ifadəsi yazılsa idi, daha dəqiq olardı. Bu səhifədə yundan toxunmuş geyim əşyaları, çörəyə əl dəyməyib ifadələri üslub baxımından düzgün deyil. 3-cü abzasda şirin sözlə ifadəsi düzgün deyil, şirin dillə olmalıdır. 75-ci səhifədə Ən böyük xəzinə mətni uğurlu deyil. İlk səhifələrdəki farsca mətn, bir qədər sonra ərəbcə davam edirdi...ancaq bir qədər sonra kitabdakı yazılar hind dilində davam edirdi. Daha sonra başqa dillər gəldi ifadələri qüsurludur, reallığı əks etdirmir. 79-cu səhifədə Ruzini verən Allahdır mətni dərslik üçün uğursuzdur. Bu mətn Zəhmətkeşlik bölməsinə də uyğun gəlmir, zəhmətə məhəbbətdən daha çox, qisasçılıq hissi aşılayır. Mətnin 1-ci hissəsinin sonunda müəllif yazır: Şimşək çaxdı, leysan başladı. Müəllimə tövsiyə olunur ki, belə bir sualla sinfə müraciət etsin: Sizcə, bunlar təsadüfi cümlələrdir, yoxsa hadisələrin necə davam edəcəyinə bir işarədir? Burada şagirdə hansı metod, hansı bilgi öyrədilir? Daha sonra şagirdlər debata cəlb olunurlar. Debat üçün iki mövzu təqdim edilir: Əl əli yuyar, əl də üzü və Ruzini verən Allahdır (səh. 89, MMV). Uşağın beyninə heç bir elmə, məntiqə söykənməyən teoloji ehkamların yetirilməsi doğru deyil. Əlbəttə, şagirdlər üçün müxtəlif çalışmalar, test tapşırıqları, sxemlər, cədvəllər, diaqramlar tərtib etmək, interaktiv təlim üsullarını (debat, qruplarla iş, cütlüklərlə iş, mətnlə iş və s.) birbaşa dərsliyə salmaq yenilikdir. Lakin bu yeniliyi belə bəsit, mənasız mətn və şeir parçaları, hətta dini ehkam xarakterli hökmlərlə tətbiq etmək yolverilməzdir. 83-cü səhifədə Bir gün direktor... cümləsindən sonra gələn cümlə artıqdır və mətnin məzmununa görə yanlışdır. Hələ ev tikilmədən qeyd olunur ki, Bu, şəhərin səfalı guşəsində birmərtəbəli ev idi. 8

9 90-cı səhifədə İki qardaş mətni təqdim edilir. MMV-yə görə (səh.90), təlimin məqsədi mətnin ideyasını atalar sözü ilə ifadə etmək, əsas qəhrəmanların müqayisəli təhlilini vermək, verilmiş aforizmi öz ideyaları ilə genişləndirib, mühakimə xarakterli inşa yazmaqdır. Motivasiya üçün müəllimə aşağıdakı şeirin oxunması tövsiyə edilir: -Qabı kim yusun? -Xalidə yusun. -Kim su gətirsin? -Gülərlə Dursun. -Kim çay dəmləsin? -Bacım Yeganə. -Kimə don alım? - Nənə, ay nənə, Mənə al, nənə, Nəvən Süsənə. Müəllimə tövsiyə olunur ki, sinfə sual versin: Süsən haqqında nə deyə bilərsiniz? yaşlı uşaq bunu haradan bilsin? Əvvəla, şeirdə nə Süsənin, nə də digər uşaqların xarakteri, yaşı, fizioloji xüsusiyyəti açılmır. Əgər müəlliflər bu şeir parçasından sonra zəhmətdən qorxan adam sonradan bu qorxunun əziyyətini çəkir (səh.91) mövzusunda şagirdlərə inşa yazmağı tövsiyə edirlərsə, onda belə çıxır ki, Süsən qorxaq və tənbəldir, o birilər isə qab yuduqlarına, çay dəmlədiklərinə, su gətirdiklərinə görə qorxaq və tənbəl deyillər. 104-cü səhifənin 3-cü abzasının son cümləsində cəsarətini toplayıb yox, özünü toplayıb olmalıdır. 106-cı səhifədəki mətndə babanı savadsız adlandırmaq düzgün deyil. Mətnin özündə də deyilir ki, kənddə kimin işi çətinə düşürdüsə, məsləhət üçün onun yanına gəlirdi. Düzdür, baba təhsil almayıb, amma müdrik insandır. Mətnin 107-ci səhifədəki davamında baba oxumadığını şəstlə etiraf edir. Didaktik baxımdan düzgün deyil. 109-cu səhifədəki 5-ci tapşırıqda miladdan öncə ifadəsi olmalı idi. 120-ci səhifədə Qan qardaşlığı mətni uğursuzdur. Burada şagirdin tərbiyəsi baxımından yanlış təbliğat vardır. Bu, sinifdə şagirdlər arasında çox ziyanlı bir ənənənin yaranmasına rəvac verə bilər. 9

10 122-ci səhifədə müəllifi qeyd olunmayan Yoldaşlıq köməyi şeirinin adında qüsur var. Yoldaş köməyi düzgün ifadədir. 135-ci səhifədəki mətndə Ad günümü yaddaqalan keçirmək istəyirdim ifadəsi əvəzinə İstəyirdim ad günüm yaddaqalan olsun kimi əvəzlənsə, daha məqsədəmüvafiq olar. 136-cı səhifədə işlənmiş parti sözü dərslik üçün uğurlu deyil. 137-ci səhifədə Şah Abbas mətninin Dostluq bölməsinə aidiyyəti yoxdur. 189-cu səhifədə Axı bu lənətə gəlmiş it-pişik məndən niyə əl çəkmir ifadəsi 4-cü sinif şagirdinin yaş səviyyəsinə uyğun deyil. Bu səhifədəki son dialoqların birində Lalə deyir: -...Hamısını yenə döyəcəyəm. Belə daha düzgün belə olar: Yenə hamısını döyəcəyəm. 190-cı səhifədəki mətnin son cümləsində gecələr dinc yatır əvəzinə, gecələr rahat yatır olmalıdır. 197-ci səhifədə Xor şeirinin əxlaqi dəyərlər bölməsinə aidiyyəti yoxdur. 206-cı səhifədə Dil qaydaları bölməsində deyilir: Mürəkkəb cümlə iki və ya daha artıq sadə cümlədən düzəlir. Onun tərkibindəki cümlələr bir-biri ilə məna və intonasiyaya görə bağlanır. 210-cu səhifədə Dil qaydaları bölməsində isə bu haqda belə deyilir: Mürəkkəb cümlənin tərkib hissələri vergüllə və ya köməkçi nitq hissələri ilə bağlanır. 4-cü sinif şagirdi bunu başa düşə bilərmi? O, hansı qrammatik qaydaya inansın? Dərslik Azərbaycan dili adlansa da, məzmunu bilavasitə Oxu məzmun xəttinə uyğundur. Bunun səbəbi, fikrimizcə, 3-cü sinif dərsliyində dilin sisteminin həddindən çox verilməsi ilə bağlıdır. Dil materialları uşaqların yaş xüsusiyyətləri nəzərə alınmadan, əsasən, 3-cü sinif dərsliyində verildiyindən 4-cü sinif dərsliyində əlavə məlumat verməyə, demək olar, material qalmayıb. Eləcə də, təqdim olunmuş dil qaydalarının mətnlərlə bağlı olmaması Azərbaycan dili fənninin əsas məqsədinin reallaşmamasına gətirib çıxarıb. 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından 10

11 Dərslikdəki (əsasən 1-ci, 3-cü sinif dərsliklərində çox, 4-cü sinifdə bir qədər azdır) şəkillərin çoxu dərsliklərdə verilməsi münasib olmayan karikaturaya bənzəyir. Şəkillərin əksəriyyəti mətnin içinə girir, halbuki bu, kitabçılıqda yolverilməzdir. 187-ci səhifədə mətndə gonbul oğlan dan danışılsa da, şəkildə gonbul fərd yoxdur. Mündəricatda mövzuların adlarına uğursuz fon verilib, çətinliklə oxunur. Əksər hallarda şəkillərdə təsvir olunan obrazların hamısının ağzı eyni vaxtda açıq verilib (səh. 9, 25, 118, 146, 150, 156, 160, 171 və s.). 11