SOSYAL POLİTİKA. Sosyal Güvenlik ilk defa 1935 tarihinde Amerikan Sosyal Güvenlik Kanununda kullanılmıştır.

Transkript

1 1 SOSYAL POLİTİKA ÜNİTE - 5 SOSYAL GÜVENLİK VE SOSYAL SİGORTALAR Ssyal Güvenlik Kavramı : Ssyal Güvenlik ilk defa 1935 tarihinde Amerikan Ssyal Güvenlik Kanununda kullanılmıştır. Terim anlamı larak : Tplumu luşturan bütün fertlerin uğrayacakları tehlikelerin zararlarından kurtarılma garantisi demektir. Dar anlamda : Hangi tehlikelerin hangi zararlarının nasıl ve ne miktarda seviyede karşılanacağından belirlenmesi dar anlamda ssyal güvenlik tanımını gerekli kılmıştır. Geniş Anlamda : Sebebi ne lursa lsun muhtaçlık ve yksulluk yaratan her türlü duruma karşı krunma garantisi sağlanması anlamıdır. İnsana Yakışır İş : İnsanların çalışma hayatında yönelik bütün lumlu beklentilerinin ( hak ettiği ücret ve çalışma süresi gibi ) gerçekleştiği durumu ifade eder. ILO tarafından belirlenen Ssyal Riskler ( dar anlamda ) Hastalık, iş kazaları, Meslek Hastalıkları, Analık, Yaşlılık, Malullük, ölüm, İşsizlik aile gelirinin yetmezliği dir. Tehlikeler : Fizyljik Tehlikeler : insanların ruh ve beden bütünlüğüne zarar veren hastalık, yaşlılık, analık ve ölüm gibi Tabii Afetlerden Kaynaklanan Tehlikeler : deprem fırtına su baskını tprak kayması ve iklim değişikliği gibi insanların kntrl edemediği can ve mal kayıpları Ssy Eknmik Tehlikeler : Krizlerin rtaya çıkardığı işsizlik, işini ve işyerini kaybetme, bşanma ve aile reisinin ölümü gibi İnsanların Sebep lduğu Tehlikeler : Gasp, hırsızlık öldürme, yaralama sakat bırakma Kısa Vadeli Tehlikeler : Hastalık, analık, işsizlik, iş kazaları 1

2 2 Uzun Vadeli Tehlikeler : Malullük, Yaşlılık, Ölüm Ssyal Güvenlik Teknikleri ve Yöntemleri ( Kurumsal Yapı ) Ssyal güvenlik teknikleri bireysel teknikler ve Tplu ( klektif ) teknikler larak 2 ye ayrılır Bireysel Teknikler : Fertlerin kendi irade ve istekleri ile kendi ssyal güvenliklerini sağlayacak tekniklerdir Tplu ( klektif ) Teknikler Tplum larak tplu larak bir arada yaşamanın ürünü larak gelişen tekniklerdir. Karşılıklı yardımlaşma, dayanışma, iş birliğine dayalı gelir transferi dir. Bu tekniğin özünde birlikte hareket etme vardır. Ssyal Güvenlik için Geliştirilen Teknik ve Yöntemleri Geleneksel ssyal güvenlik yöntemleri ( Ssyal Yardımlar ) : Bireysel tasarruf ve her türlü ssyal yardımlardan luşur. İnsanlık tarihiyle başlar. Bireysel Tasarruflar : ilk ve temel S.G.Yönt.dir. Aile içi Yardımlaşma : Birden fazla kuşağın bir arada yaşaması Tanıma bilme Faktörüne bağlı Yardımlaşma : Kmşuluk ve akrabalık Kırsal ve gecekndu bölgelerinde daha yaygındır Dini Ssyal Yardımlar :Kurban, fitre zekat gibi Kurumsallaşmış Ssyal Yardımlar : Lnca Teşkilatı, Üyelerden alınan aidatlar, Osmanlı zamanında Vakıflar aracılığıyla Avarız Vakıfları Yardımlaşma Sandıkları örnektir. Mdern ( günümüz ) S.G.Yönt. 1. Ssyal Güvenlik Yöntemi ( Primli Rejimler ) : Devlet tarafından kurulması, zrunlu katılım esası ile prim ödeyerek katıldıkları, Hak ve Yükümlülüklerin kanunla belirlenir 2. Devletçe Krunma Yöntemi : Muhtaç duruma düşen vatandaşların ssyal Güvenlik garantisi bir kamu görevi larak üstlenmesi. Bu harcamaların tümüne Kamu Ssyal Güvenlik Harcamaları larak bilinir Tamamlayıcı Yöntemler Ssyal güvenlik garantisinin yetersiz bulan, daha yüksek bir krunma garantisi talep edenler dir Ssyal Sigrtaların Tarihi Gelişimi : 2

3 3 İlk ssyal sigrtalar 19.Y.Y sn çeyreğinde Almanya da Ott Vn Bismark tarafından kuruldu. Daha snraları Bismark mdeli larak anılmaya başlandı. İngiltere Beveridge Mdeli larak ssyal güvenlik sisteminin luşturdu. Ssyal sigrtaların kurulan en sn sigrta klu İşsizlik dir. ( 1907 Danimarka ) Türkiye de 1945 yılında Ssyal Sigrtalar Kurulmuştur. Ssyal Sigrtaların Özellikleri ve Özel Sigrtalar : Zrunluluk : Sigrtacılık Finansmana Katılım Gelirin yeniden dağılımını sağlama Özerk Yönetim İlkeleri Ssyal Sigrta Genel Bilgiler : Kamu Sigrta Olma İlkesi : S.S.devlet tarafından kurulan kamu sigrta prğramıdır ilişkiler kamu hukuku çerçevesinde gerçekleşir. Devletin Garantör lma İlkesi : Devlet S.S.nın garantörüdür.devlet kurucu özel sigrtalar düzenleyici ve denetleyicidir. Zrunluluk ilkesi : S.S.. kapsamına girmek zrunludur Finansmana Katılım İlkesi : ilgili tarafların ödediği primlerle finansman edilir Özerk Yönetim ilkesi : Yönetime ssyal taraflarda katılır Karşılık Olma İlkesi : S.S. ödenen primlerle sağlanan haklar arasında bir bağlantı vardır. S.S katılmak zrunlu, özel sigrtalara katılmak isteğe bağlıdır. Devlet sigrtasında taraflar arasında sözleşme serbestliği yktur. Özel Sigrtalarda tamamen sözleşme serbestliği vardır, S.S lar çalışma gücü kaybı, gelir kesilmesi, ve hastalık dlayısıyla gider artışlarını karşılar Özel Sigrtalar ise mal varlığı kayıplarını karşılar. S.S.aileyi krumaya alırken, Özel Sigrtalar fertleri krumaya alır. İş Kllarının Oluşması : İlk sigrta klu larak iş kazaları ve meslek hastalıkları ile analık sigrtası birlikte kuruldu. 3

4 4 Farklı S.S.kllarının birleştirilmesi 1964 yılında 506 sayılı S.S.Kanunu ile ldu. SOSYAL SİGORTALARIN KAPSAMI Kişisel Olarak S.S.Kapsamı Prim ödeyenler aktif sigrtalı bakma Sigrtalıların bakmakla yükümlü lduğu eş, çcuk ve ana babalarını bağımlı nüfus larak kapsar ve pasif sigrtalı larak değerlendirir. Sigrta Klları ( Tehlikeler ) itibariyle Kapsam : ILO göre Ssyal Güvenlik Tehlikeleri 9 tane dir ve şunlardır. Hastalık ( tedavi edici hizmetler ve iş göremezlik geliri verilmesi ), İş kazaları ve meslek hastalıkları, Analık, Yaşlılık, Malülluk, Ölüm, İşsizlik ve Aile gelirinin yetersizliği 1. Hastalık : 2 şekildedir, Tıbbi yönüyle ve Parasal yönüyle 2. İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları : işyerindeki çalışma şartlarından dlayı rtaya çıkan hastalık sebebiyle beden ve ruh bütünlüğünün zarar görmesi hali, işveren primleriyle finansman edildiği için devlete yük lmaz.iş göremezliğin kalıcı lması sebebiyle Sürekli kısmi veya tam aylık larak ödeme yapılır. Çalışamadığı süre için iş göremezlik ödemesi yapılır 3. Analık : Çalışan kadınlar için dğum öncesi ve snrası iş göremezlik ödemesi yapılır. Süt parası larak nakdi yardımlar bulunur. İş göremezlik verilme süresi Türkiye de 16 haftadır 4. Malullük : çalışma gücünü bedenen veya ruhen sürekli larak belirli bir ran üzerinde kaybetmesidir.genellikle % 60 ve daha fazla randa kaybedenler malül sayılır. 5. Yaşlılık : Emeklilik aylığı bağlanma yaşı erkek te 60, kadında 58 dir. 6. Ölüm : 7. İşsizlik : en geç kurulan ve diğer sigrta kllarına göre daha az sayıda ülkede luşturulan sigrta kludur. İşsizlik sigrtası Pasif İstihdam Plitikası aracıdır. İşsiz kaldığı süre byunca işsizlik ödeneği yapılmasıdır. İşsizlik ödeneği almak için ÜNİTE 6- Belirli bir süre prim ödemek gerekir. Kendi isteği dışında işten çıkartılmış lmak 6 ay ile 2 yıl arasında işsizlik ödeneği ödenir. İnsanı tembelliğe alıştırdığı için ödenek düşük tutulur. 4

5 5 SOSYAL DIŞLANMA AYRIMCILIK SOSYAL DIŞLANMA : Sivil, siyasi eknmik ve ssyal vatandaşlık haklarından mahrum lma ve edilme durumu larak tanımlanır İlk kez Yksulluk üzerine Fransa da kullanılmıştır. ABD de dışlanmış gruplar için Sınıfaltı kavramı kullanılmıştır. Atkınsn ve Kintrea ya göre Ssyal Dışlanmanın Kurumsal Nedenleri 4 tanedir bunlardan bir tanesinin başarısız lması ssyal dışlanmayı luşturmaktadır. Bu nedenler alt sistemin başarısızlığına ve yetersizliğine vurgu yapar Ssyal Dışlanma Biçimleri Eknmik Dışlanma : Temel gereksinimlerini karşılayacak gelirden yksun lmak Mekansal Dışlanma : yaşanılan cğrafi mekan ile dışlanma ve Kamu hizmetlerinin niteliği nedeniyle dışlanma Kültürel Dışlanma : Tplumsal ve kültürel yaşama katılmama demek Siyasi Dışlanma : vatandaşlık haklarından siyasi ve hukuki larak kullanamama Ssyal İçerme Plitikaları : Ssyal Dışlanma Srununu ilk defa resmi bir belge lan Maastricht anlaşmasında dile getirildi. Ssyal Dışlanmanın AB nin temel hedefi lduğunu söyleyen anlaşma Amsterdam Anlaşmasıdır. AB de Ssyal Dışlanma stratejisi ilk larak 2000 yılında Lizbn Zirvesi ile başlandı 2000 Yılında Nice Zirvesi ile AB Temel Haklar Şartı kabul edildi ssyal dışlanmanın önlenmesine yönelik plitikalar arasında en dikkat çeken Güvenceli asgari gelir veya asgari gelir güvencesidir Güvenceli Asgari Gelir uygulanan İtalya da bu görev Belediyelere verilmiştir. İnsana Yaraşır İş kavramı ilk larak ILO nun 1997 yılında yapılan 87.uluslararası Çalışma Knferansına sunulan raprda evrensel bir hedef larak dünyaya duyurulmuştur AYRIMCILIK : Ortaya Çıkış Biçimine Göre Ayrımcılık Türleri : Dğrudan Ayrımcılık ( Açık Ayrımcılık ) 5

6 6 Kişiye nunla aynı durumda lan başka bir kişiye göre daha az lumlu davranılması Dlaylı Ayrımcılık ( Örtülü Ayrımcılık ) Tplumun bir kesimi üzerinde rantısız etkiye sahip lması ile rtaya çıkar. Kadınlardan B ehliyeti istenmesi Kadınlardan uzun süreli seyahat etme şartı aramak Dlayısıyla Ayrımcılık : Kendisi ile ilgili değil ama kendisiyle bağlantılı bir başka kişinin nitelikleri nedeniyle ayrımcılığa uğraması Beyaz bir kişinin siyah kişiyle evlenmesi veya Müslüman birinin hristiyan biriyle evlenmesi gibi Taciz Cinsel Taciz : Olumlu ( Pzitif ayrımcılık ) : Dezavantajı yaratan durumunu göz ardı ederek kişi lehine yapılan davranış Sistematik Ayrımcılık : Güney Afrika da hükümet tarafından ırk ayrımcılığı yapılması Çklu Kesişen Ayrımcılık : Birden çk ayrımcılığın aynı anda ihlal edilmesi Ters Yönlü Ayrımcılık : Tplumda yer alan grubun karşı kaldığı ayrımcılık türüdür. Çalışma Yaşamında Ayrımcılık: Irk- Renk- Sy- ulusal veya etnik Köken- Din ve Siyasal Görüşe Dayalı Ayrımcılık : Cinsiyet Ayrımcılığı Özürlü ( Engelli ) Ayrımcılık Dlaylı : ssyal eşitsizlikten dlayı rtaya çıkan ayrımcılık Dğrudan : Özürlü lmayandan daha az ilgi görmesi Yaş Ayrımcılığı : Eurlink tarafından tanımlanmıştır. Ayrımcılık Yasağı İle İlgili Düzenlemeler : Önemli lanlar ILO : Eşitlik ve Ayrımcılık knusunda ( Versailles Barış anlaşması ) 6

7 7 Philadelphia Bildirgesi : Temel Haklar ve ilkeler Bildirgesi : İstihdam ve Meslek Alanında ayrımcılık Sözleşmesi AB : Ayrımcılık yasağı ile ilgili düzenleme : Rma anlaşması Amsterdam anlaşması ile düzenleme genişletildi. Avrupa Tpluluğu anlaşması ile ilk defa ırk ve kökene bakılmaksızın eşit muamele kabul edilmiştir. Türkiye de Ayrımcılık Yasağı ile İlgili Düzenlemeler : Çalışma yaşamında eşitlik ve ayrımcılık yasağı 4857 sayılı Kanunda dğrudan ve dlaylı ayrımcılık kavramları ilk defa mevzuata girmiştir. ÜNİTE 7 ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN GRUPLAR ( DEZAVANTAJLI GRUPLAR ) Özel Olarak Krunması Gereken Gruplar Çcuklar Gençler Yaşlılar özürlüler Göçmenler azınlıklar eski Hükümlüler Kadınlar ve Tek ebeveynli aileler Yksullar Çalışma Yaşamında Özel Olarak Krunması Gereken Gruplar Kadınlar : ILO tarafından kadınların krunması ile ilgili Analığın Krunması Sözleşmesi vardır. Türkiye ilk düzenleme, 1593 Sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu ile yapıldı Sayılı İş Kanunu 1961 Anayasası ile Kadınlar özel larak krunacağı belirtilmiş 1982 anayasasında ise cinsiyet kavramına yer verilmiş 4857 Sayılı iş kanunu en ayrıntılı kanundur Yer altı ve Su altında çalıştırılmaları yasaktır. BM nin Kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın önlenmesi sözleşmesini Türkiye 1985 yılında kabul etmiş. Çcuklar- Gençler 7

8 8 ILO ya göre en az çalışma yaşı 15 larak kabul edildi Çcuk ve gençlerin işçi statüsünde çalışma yaşamına girişleri sanayi devrimi ile birlikte başlar. Uluslar arası alanda ilk defa 1890 Berlin Knferansında Çcukların çalıştırılma yaşı, süreleri, ve iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin karar alınmıştır. Türkiye de ilk düzenleme 151 Sayılı Kanun 1921 yılında yapılmıştır sayılı Kanun anayasası gibi düzenlemeler bulunur Sayılı Kanunda 15 yaşını dldurmayan çcukların çalıştırılması yasaktır ibaresi bulunur 14 yaşını dlduranlar için özel hükümler bulunur. Çcukların ve gençlerin yer ve su altında çalıştırılma yasağı Gece çalıştırılmaları Ağır ve Tehlikeli işlerde sağlık rapru istenmesi kanunda belirtilmiştir. Yaşlılar : 65 Yaş yaşlılığın başlangıcı sayılır. Kurumsal Bakım Hizmetleri Şunlardır Huzurevi, Yaşlı Bakımevi, Skak Yaşlıları Yardım evi, Yaşlı Apartmanları Yaşlı Köyleri 65 yaşını dldurmuş kişiler emekli aylığı bağlanır. Yeşil kart ile karşılıksız sağlık hizmeti alırlar. Yaşlılar için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz Özürlüler Türkiye özürlü çalıştırma zrunluluğu ilk larak 854 sayılı kanunla lmuştur. 931 sayılı iş ile 1475 sayılı iş kanununda kta sistemine yer verilmiştir. 50 ve üstünde işçi çalıştıran Özel sektör işyerlerinde % 3, Kamu işyerlerinde % 4 larak işçi zrunluluğu vardır. Türkiye iş kurumu aracılığıyla gerçekleşir Yer ve su altında özürlü çalışma yasağı vardır. Eski Hükümlüler : Sadece Kamu sektöründe % 2 ranında işçi çalıştırma zrunluluğu vardır. Göçmenler : 1992 yılında Maastricht Anlaşması ile birlik düzeyine ulaşmıştır. Türkiye de yabancı çalışma izinleri, süreli, süresiz, bağımsız ve istisnai çalışma izinleri lmak üzere 4 çeşittir. İzinler Çalışma ve Ssyal Güvenlik Bakanlığı tarafından verilir. 8

9 9 ÜNİTE- 8 KÜRESELLEŞME VE GÜNÜMÜZ SOSYAL POLİTİKA SORUNLARI KÜRESELLEŞME : Dünya Bankasına Göre Küreselleşme : Dünya çapında eknmilerin ve tplumların bütünleşme sürecini ifade eder. Uluslar arası Para Fnunu Göre Küreselleşme : Bütün ülke insanların daha yüksek bir hayat standardı sağlamak için gerçekleştirmek zrunda ldukları istikrarlı bir eknmik büyüme hedefini birlikte gerçekleştirme sürecidir. Eknmik Kalkınma ve İşbirliği Örgütüne Göre Küreselleşme ( OECD ) : Ulasal eknmilerin birbirine bağlılıklarının arttığı çk yönlü bir eknmik bütünleşme sürecidir BM göre Küreselleşme : Küresel bütünleşmenin ve karşılıklı bağımlılığın artmasıdır ve iktisadi, siyasi, ssyal ve kültürel byutları lan çk yönlü bir lgudur. Uluslar arası Çalışma Örgütüne göre Küreselleşme ( ILO ) : Tplumlar ve ülkeler arası eşitsizlikleri artıran ssyal srunları derinleştiren etkileri de lan bir süreç tir. Küreselleşmeni Dğuşu ve Gelişimi : 3 ana Grup bulunur Aşırı Küreselleşmeciler : Mal-hizmet sermaye hareketlerinin hiçbir dönemde gerçekleşmeyen hacimde artmasıdır. Neliberal ve Marksist görüşü savunur Şüpheciler : Küreselleşme sürecine temkinli yaklaşır, Sürecin yeni değil I Dünya savaşı öncesi dönemle benzerlik gösterdiğini savunur. Piyasa mekanizmasına karşı sl görüşü savunanlar ile ulus devlete önem veren milliyetçi Sağ eğilimlilerin yer aldığı bir gruptur. Dönüşümcüler : Küreselleşmeyi, nimetleri- külfetleri, fırsatları- tehditleri, nihayet lumlu lumsuz snuçları ile birlikte değerlendirmek gerektiğini savunur. Ortaya çıkacak lumsuz snuçların giderilmesi için müdahale edilmesi, yönlendirilmesi ve yönetilmesi gereken bir süreç larak görür. Reel plitike ye yakın duran uygulamayıcılar ve entelektüellerden luşur. Küreselleşmenin Göstergeleri : Uluslar arası Mal ve Hizmet Ticaretinin artması Uluslar arası sermaye hareketleri ve Yatırımları artışı Haberleşme ve ulaşım maliyetlerinin düşmesi ve iletişimin artışı 9

10 10 Çk uluslu Şirketlerin büyümesi ( en önemli gösterge larak kabul edilir ) KÜRESELLEŞME VE SOSYAL POLİTİKA Ssyal Devlet : İkinci Dünya Savaşı snrası yani yılları arasındaki 30 yıllık dönemde, ulus devletlerin uyguladığı kapsamlı ssyal plitika uygulamalarının snucu larak rtaya çıkmıştır. Küreselleşmenin hakim lduğu eknmi plitikası Liberalizm dir. Küreselleşmenin hakim felsefesi liberalleşme Serbestleşme dir. Atipik Çalışma : Alışılmış düzenli, güvenceli, sürekli istihdam dışında kalan düzensiz çalışmayı, gelir güvencesizliğini, kısmı süreli istihdamı içerisinde barındıran istihdam şeklini ifade eder. Kısa ve esnek süreli çalışmak isteyen kadınlar, öğrenciler ve engelliler tercih eder. Krunmasız İşyerleri Küçük, Dağınık ve Merdiven altı yerlerdir. Küreselleşmenin Yl Açtığı Ssyal Plitika Prblemleri İnsanlar, ülkeler ve bölgeler arasında ve içindeki eşitsizliklerin artması Yksulluğun artması ve derinleşmesi Ssyal Krumanın zayıflaması Artan güvencesizlik İstihdam piyasalarında luşan belirsizlik 10