2003 Yılı Hazine lemleri Raporu

Transkript

1 T.C. SAYITAY BAKANLII 2003 Yılı Hazine lemleri Raporu i

2 2003 Yılı Hazine lemleri Raporu, Sayıtay Genel Kurulunun tarih ve 5102/1 sayılı kararı ile kabul edilmi ve Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulması uygun bulunmutur. T.C. SAYITAY BAKANLII, ANKARA, Ekim ii

3 çindekiler 1. GR DI BORÇLAR HESABI Yılları Dı Borçlar Hesapları Yılı Dı Borçlar Hesabı Kullanılacak dı krediler hesabı - kredi anlamaları hesabı Sonuç ve Öneriler HAZNE ALACAKLARI Hazine Açısından Alacak Douran lemler Hazine Alacak statistikleri Hazine Alacaklarının zlendii Hesaplar Bulgu ve Öneriler Ç BORÇLAR Bütçe Açıı ve Borçlanma Yasal Çerçeve Devlet ç Borçlanma Senetleri Devlet ç Borçlanma Senet haleleri ve hale Yöntemleri Yılı Denetim Faaliyetleri HAZNE BLM SSTEMLER...69 EK:HAZNE MÜSTEARLIININ RAPOR HAKKINDAK GÖRÜÜ...71 Tablolar Tablo 1: Yılları Dı Borç Stok Rakamları... 8 Tablo 2: 2003 Yılında Teyit Yapmayan Kurulular... 9 Tablo 3: Yılları Devlet Dı Borçları Tahakkuk Dairesi - Saymanlık Farkları Tablo 4: Yılları Kullanılacak Dı Krediler Hesabı ve Kredi Anlamaları Hesabı Stoku Tablo 5: Yılları Kullanılacak Dı Krediler Hesabı ve Kredi Anlamaları Hesabı Stoku Farkları Tablo 6: Yılları Alacak Tahakkuk Dairesi - Saymanlık Farkları Tablo 7: 2003 Yılı Risk Hesabı Gelirleri Tablo 8: Uzlama Yapılan ve Yapılmayan Kurulular Tablo 9: Kreditöre Vade Tarihi Geçtikten Sonra Yapılan Ödemeler Tablo 10: 2003 Yılı ç Borçlanma Durumu (Borçlanma, Ödeme, Stok) Tablo 11: Borçlanma Limiti Tablo 12: Toplam Borçlanma-Toplam Finansman Tablo 13: 2003 Yılı Bütçe Finansmanında Kullanılan Devlet ç Borçlanma Senetleri Tablo 14: ç Borçlanmanın Birincil Piyasada Alıcılara Göre Daılımı * Tablo 15: ç Borçlar Tablo 16: Yılı Stoklarının Vade Yapısı** Tablo 17: Yıllar tibariyle ç Borç Stoku Tablo 18: Nakit ç Borç Stoku Grafikler Grafik 1: Hazine Alacak Stoku Grafik 2: Alacak Stokunun Kaynak Daılımı Grafik 3: Vadesi Geçmi ve Vadesi Gelecek Alacaklar Grafik 4: Vadesi Geçmi Alacakların Daılımı Grafik 5: Yıllar tibariyle Toplam Üstlenimler (Milyon ABD Doları) Grafik 6: 2003 Yılı Garanti Üstlenimleri (Milyon ABD Doları) I

4 Kısaltmalar Babakanlık PUB ÇTTH DFN DBS EMKT Sistemi GKBDDKBH HM KT TBMM TCMB TCZB TMSF : Babakanlık Proje Uygulama Birimi : Çalıanları Tasarrufa Tevik Hesabı : Dı Finansman Numarası : Devlet ç Borçlanma Senetleri : TCMB Elektronik Menkul Kıymet Transfer Sistemi : Genel ve Katma Bütçe Dıındaki Daire ve Kurum Borçları Hesabı : TC Hazine Müstearlıı : Kamu ktisadi Teebbüsü : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası : TC Ziraat Bankası : Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu II

5 1. GR Raporun Çerçevesi Sayıtay Bakanlıı tarafından TBMM ye sunulan 2003 Yılı Hazine lemleri Raporu, dört ana bölümden olumaktadır. lk bölümde, 1995 yılından itibaren uygunluk verilmeyen dı borçlar hesabı ile ilgili olarak yapılan denetim ve bu denetim sonucunda ulaılan sonuca yer verilmitir. kinci bölümde, Hazine Müstearlıı açısından alacak douran ilemler ve hazine alacaklarının izlendii muhasebe hesapları ele alınmı, ardından da hazine alacak yönetimine ilikin denetim bulguları ve önerilere yer verilmitir. Üçüncü bölümde, 2003 yılı iç borçlanma bilgileri, konuya ilikin yasal düzenlemeler, hraç yöntemlerine göre devlet iç borçlanma senetleri, ihale deerlendirme yöntemleri, piyasa yapıcılıı sistemi ve denetim sonuçlarına yer verilmektedir. Son bölümde ise, 2003 yılında hazırlanarak TBMM ye gönderilen Hazine Biliim Sistemleri Denetim Raporu nda yer alan eletiri ve öneriler ile ilgili olarak, Hazine Müstearlıının, 2004 yılı itibariyle geldii aamaya yer verilmitir. Hazine Müstearlıının Görüü 2003 Yılı Hazine lemleri Taslak Raporu ile ilgili olarak Hazine Müstearlıının görü yazısı, raporun ek bölümünde yer almaktadır. 1

6 2

7 2. DI BORÇLAR HESABI Bu bölümde, yılları dı borçlar hesabı ile ilgili olarak istatistiki bilgilere yer verilmeyip, sadece hesabın kesin hesap süreci açısından uygun olup olmadıı ile ilgili olarak yapılan çalımaların sonucuna yer verilmitir. Dı borçlar hesabına, Devlet nam ve hesabına yapılan dı borçlanmalar, bunlardan dorudan kullanımlar ve Hazine veya özel hesaplara aktarımlara ait anaparalar ve dı borç geri ödeme tutarları, geri ödemelerde ve yıl sonlarında deiken havuz birim katsayısı uygulaması söz konusu olduunda doan farklar ile bu hesapta kayıtlı yabancı para cinsinden borç bakiyelerinin yıl sonu döviz kurları ile deerlemesi sonucu ortaya çıkan farklar kaydedilir. Dı borçlanmanın yapılması ve yönetilmesi konusunda yetkili kurum Hazine Müstearlııdır. Hazine Müstearlıına balı olan Dı Ekonomik ilikiler Genel Müdürlüü ile Kamu Finansmanı Genel Müdürlüü, dı borçlanmanın yapılması ve yönetilmesi konusunda yetkili birimlerdir. Dı borçlar ile ilgili olarak tahakkuk ilemleri Kamu Finansmanı Genel Müdürlüü Bütçe ve Proje Finansman Dairesi, muhasebeletirme ve kayıt ilemleri ise yine Kamu Finansmanı Genel Müdürlüüne balı olan Devlet Borçları Saymanlıı tarafından yürütülmektedir. 3

8 Yılları Dı Borçlar Hesapları Yılları Dı Borçlar Hesabı Hazine Müstearlıı, Sayıtay Bakanlıınca 1995 yılında kurulan Denetim Ekibi tarafından yerinde denetlenmeye balanmı ve dı borçlara ilikin sorunlar da, ilk olarak 1996 yılında, 1995 yılı sonu itibariyle, dı borçlar hesabına kaydedilen 600 trilyon liralık bir muhasebe fiinin detayının sorgulanması ile tespit edilmitir. Denetim sırasında bu fiin detayının tespit edilemedii Sayıtay tarafından gönderilen bir raporla TBMM ye bildirilmitir. Bunun sonucunda, 1996 yılı dı borçlar hesabı, Plan ve Bütçe Komisyonu tarafından Kesin Hesap Kanunundan çıkarılmıtır. Ayrıca, Plan ve Bütçe Komisyonu Sayıtay ın, bu konuyu incelemesini ve denetim sonuçlarını takip eden yıl kesin hesabı ile TBMM ye sunmasını istemitir yılında yapılan çalımalar, dı borçlar hesabına ilikin sorunların söz konusu 600 trilyon liralık kayıtla sınırlı olmadıını, hesapta yer alan dı borç stokunun ve bilgisayar sistemlerindeki verilere dayanılarak hazırlanan yardımcı cetvellerin büyük oranda hatalı olduunu göstermitir. Bu nedenle, 1996 yılı dı borçlar hesabına Sayıtay Genel Kurulu tarafından uygunluk verilmemitir. Dı borçlar hesabındaki bu yanlılıkları kabul eden Hazine Müstearlıı, 1997 yılından sonra dı borç kayıtlarının ve kayıtların takip edildii sistemlerin yenilenmesi için kapsamlı çalımalar balatmıtır. Ancak, söz konusu yeniden yapılanma çalımalarının tamamlanmaması nedeniyle 1997, 1998, 1999 ve 2000 yılı dı borçlar hesapları, dı borç stoku ve dı borç kullanımları ile ilgili bilgileri içermeyecek ekilde verilmitir. Dolayısıyla, yılları dı borçlar hesaplarına; Dı borç stokunu göstermemesi, Dı borç kullanımlarını takip edememesi, Dı borçlara ait kur farklarını göstermemesi, nedenleriyle ilgili yıllar Sayıtay Genel Kurulu kararlarıyla uygunluk verilmemitir. 4

9 2001 Yılı Dı Borçlar Hesabı 1995 yılı dı borçlar hesabı rakamının Kesin Hesap Kanunundan çıkarılması, yılları hesabına da Sayıtay Genel Kurulu tarafından uygunluk verilmemesi üzerine, yıllarına ait dı borç stoku Hazine Müstearlıı tarafından yeniden hazırlanarak denetlenmesi için, tarihinde Sayıtay Bakanlıı na teslim edilmitir. Sayıtay Bakanlıı tarafından Temmuz ayı içerisinde, yılları dı borçlar hesabının denetlenmesi çalımalarına balanılmı ancak, denetim faaliyetleri devam ettii için 2001 Yılı Kesin Hesap Kanunu Tasarısında kayıtlı dı borç rakamları ile ilgili olarak uygunluk derecesinin tespiti yapılamamı ve denetimin tamamlanmasını müteakiben durumun ek uygunluk bildirimi ile TBMM ye sunulmasına karar verilmitir Yılı Dı Borçlar Hesabı stokuna ilave olarak 2002 yılına ait dı borç stoku da tarihinde Sayıtay Bakanlıına teslim edilmi ve denetim çalımaları yılları üzerinden devam etmitir. Yapılan denetim sonucunda, yeniden tanzim edilerek Sayıtay Bakanlıına verilen yıllarına ait dı borç hesaplarına, slam Kalkınma Bankasına ait borçlarda anapara rakamlarına faiz ve benzeri giderlerin eklenmesi, Dünya Bankası havuz borçları döviz cinsinden hesaplanırken yılın son ilem gününün deil farklı tarihlerin esas alınması, Dünya Bankası borçlarında çapraz kurlarda meydana gelen artı ve azalılar nedeniyle, alacak toplamı ile borç toplamı arasındaki farkın bir sonraki yıla devreden tutarı vermemesi, 1999, 2000 ve 2002 yıllarında, ECU cinsinden borçlarda 1998 yılının kurunun esas alınarak hesaplanması, 5

10 Tahvil borçlanmalarına ait kullanımların, Dı Finansman Bilgi Sisteminde kayıtlı olmasına ramen, brüt kullanım olarak raporlara yansıtılmaması, kur farkı olarak gösterilmesi, Borçların EURO ya dönüümü sırasında matematiksel hataların yapılmı olması, nedeniyle yılları Dı borçlar hesabına tam, doru ve uygun olmadıkları gerekçesiyle Sayıtay Genel Kurulu kararı ile uygunluk verilmemitir. 6

11 Yılı Dı Borçlar Hesabı yılları dı borçlar hesabına uygunluk verilmemesi üzerine, Hazine Müstearlıı, yukarıda yer alan eksiklikler üzerinde çalıarak hazırlamı olduu yeni stok rakamları ile raporlamaları tarihinde Sayıtay Bakanlıına teslim etmitir. Dolayısıyla, dı borçlar hesabı ile ilgili olarak yapılan denetim yeniden hazırlanarak verilen yılları dı borçlar hesabı stok rakamları üzerinden yapılmıtır Yılında Yapılan Denetim Çalımaları 1 Önceki yıllar Hazine lemleri ve zleme Raporlarında da belirtildii üzere dı borçlar hesabına uygunluk verilmesi için; Hesapların tam olması; devleti yükümlülük altına sokan tüm borçlanma ilemlerini ve kefaletleri kapsaması, Hesapların uygun olması; dı borç kayıtlarının ve ilemlerin tasnifinin muhasebe ilkelerine ve mevzuata uygun ekilde yapılması, Hesapların doru olması; kayıtların maddi hatadan uzak olması, gerekmektedir. Yukarıdaki ilkeler temel oluturmak kaydıyla, yılları dı borçlar hesabının denetimi ile ilgili olarak aaıdaki incelemeler yapılmıtır. 1. Devlet Borçları Saymanlıı 2003 Yılı Yönetim Dönemi hesabı incelenmitir tarihinde Sayıtay Bakanlıına sunulan Devlet Borçları Saymanlıı 2003 Yılı Yönetim Dönemi nin dı borçlar ve balantılı hesapların mevzuata uygun olarak kaydedilmesi ve matematiksel ilemlerin tutarlılıı açısından incelenmitir. Bunun sonucunda, Devlet Borçları Saymanlıı Yönetim Dönemi Hesabı içinde yer alan yılları dı borçlar hesabı stok rakamlarının aaıdaki ekilde olduu tespit edilmitir yılları Dı Borçlar Hesabı raporları ile DFN ve dosya bazındaki denetim örnekleme yöntemiyle yapılmıtır. 7

12 Tablo 1: Yılları Dı Borç Stok Rakamları Yılından Devir Yılına Devir Milyar ABD (Milyar TL.) Doları** , , , , , , * , * , * ,7 * tarihli saymanlık ilem fii ile yapılan düzeltme sonrası stok rakamlarıdır. ** ABD Doları cinsinden hesaplamalarda, ilgili yılın son ilem günü TC Merkez Bankası döviz alı kuru esas alınmıtır. Bütçeletirilmeden Yapılan Kullanımlar 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun uyarınca çıkarılan Dı Proje Kredilerinin Dı Borç Kaydı, Bütçeletirilmesi ve Muhasebeletirilmesine likin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik e göre; Genel ve katma bütçeli kurulular ile bunların dıındaki kurum ve kuruluların dorudan dı proje kredisi kullanımlarında; dı finansman kaynaından gelen kullanım bilgisi üzerine, Devlet Borçları Saymanlıınca dı borç kaydının yapılması ve bu durumun kullanıcı kurulularca teyit edilmesi zorunludur. Ayrıca, dı borç kaydına, bütçeletirilmesine ve muhasebeletirilmesine ilikin belgelerin doru, düzenli ve zamanında gönderilmesinden kuruluların dı proje kredisi ile ilgili birimleri, tahakkuk memurlukları, saymanlıklar ve ilgili ilemleri onaylayanlar sorumlu olup, gerekli denetim mekanizmasını harekete geçirme yetkisi de Hazine Müstearlıına aittir. Yönetmelik, genel ve katma bütçeli kurulular ile genel ve katma bütçe dıı kurulular tarafından yapılacak tüm kullanımların kendi muhasebe sistemleri içinde bütçeletirilmesini ve Devlet Borçları Saymanlıına teyidinin yapılması ile ilgili yöntemleri detaylı bir ekilde açıklamaktadır. 8

13 Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak kullanıcı kurulularca bütçeletirilmeyerek Devlet Borçları Saymanlıına teyidi yapılmayan kullanım tutarları aaıdaki tabloda gösterilmitir. Tablo 2: 2003 Yılında Teyit Yapmayan Kurulular Tabloda yer alan kurulular, toplam 789 trilyon liralık kullanımı bütçeletirmemiler, Devlet borçları saymanlıına teyidini yapmamılardır. Hazine Müstearlıı tablodaki kurulularla ilgili olarak yönetmelikte yer alan denetim mekanizmasını harekete geçirmelidir. Genel ve Katma Bütçeli Kurulular(Milyar TL.) Genel ve Katma Bütçe Dıı Kurulular (Milyar TL.) DS Genel Müdürlüü EÜA Sahil Güvenlik Kom. * Diyarbakır Belediyesi *** Salık Bakanlıı BOTA *** Marmara Üniversitesi TÜBTAK-Ulusal *** Yüzüncü Yıl Üniversitesi Babakanlık PUB KGM Fethiye Belediyesi Milli Eitim Bakanlıı Türk Patent Enstitüsü Hacettepe Üniversitesi *2.222 Malatya Belediyesi stanbul Teknik Üniv MARÇ Kocaeli Üniversitesi 813 TÜBTAK-Bilimsel stanbul Üniversitesi 724 KAYSU-Kayseri **968 zmir Yüksek Tek. Ens. 438 SSK 936 TOBB 352 Samsun Büyükehir Belediyesi 203 Foça Belediyesi **35 ASK-Adana 30 Toplam Toplam * Hacettepe Üniversitesi ve Sahil ** Foça belediyesi ve KAYSU nun Güvenlik Komutanlıının gecikmeli olarak gönderdii teyit yazıları saymanlık kullanımlarının tamamı ile ilgili teyit yazıları gecikmeli olarak gönderilmi ve tarafından tarihinde saymanlık tarafından da muhasebeletirilmitir. tarihinde muhasebeletirilmitir. *** BOTA ın milyar lira, Diyarbakır Belediyesinin milyar lira, TÜBTAK ın milyar liralık kullanım tutarı ile ilgili teyit yazıları gecikmeli olarak gönderilmi ve saymanlık tarafından da tarihinde muhasebeletirilmitir. Kaynak: Hazine Müstearlıı Devlet Borçları Saymanlıı Hazine Müstearlıı tarafından tarihinde, 2003 yılı kullanımları ile ilgili olarak, kurululara yönetmelik gereince, 15 gün içinde bildirimde bulunmaları istenmi olduu halde, yukarıdaki tablodan da görülecei üzere 485 trilyon lirası genel ve katma bütçeli kurulular, 304 trilyon lirası da genel ve katma bütçe dıı kurulular olmak üzere toplam 789 9

14 trilyon liralık kullanım bütçeletirilmeyerek, Devlet Borçları Saymanlıına teyidi yapılmamıtır yılları saymanlık-daire ve daire-daire farkları ile saymanlık tarafından yapılan fark kaydı incelenmitir. Tablo 3 te Hazine Müstearlıının farklı yıllarda vermi olduu tahakkuk dairesi stok rakamlarındaki farklar ile tahakkuk dairesi ve saymanlık kayıtları arasındaki farklar gösterilmektedir. Hazine Müstearlıı tarafından yılı ve daha sonra da 2002 yılı dı borçlar hesabı Sayıtay Bakanlıına verilmi ve yapılan denetim sonucunda da yılları dı borçlar hesaplarına uygunluk verilmemitir. Bunun üzerine Hazine Müstearlıı yılları dı borçlar hesaplarını yeniden tanzim ederek Sayıtay Bakanlıına teslim etmitir. Son olarak sunulan yılları dı borçlar hesabı stok rakamları, daha önceden verilen yılları dı borçlar hesabı stok rakamlarını deitirmitir. Tahakkuk birimi ilk olarak yılları stok rakamlarını vermitir (Daire 1). Ancak daha sonra 2002 yılında vermi olduu stok rakamı (Daire 2) ile 2001 yılı stok rakamını deitirmitir. Tahakkuk biriminin son olarak vermi olduu yılları stok rakamı (Daire 3) önceki yıllarda verilen ve 2002 yılları stok rakamlarını deitirmitir. Sonuç olarak, tahakkuk dairesi tarafından Sayıtay Bakanlıına verilen her stok rakamı önceki yıl verilen stok rakamını deitirmitir. Bunun sonucu olarak, Devlet Borçları Saymanlıı 2003 yılı Yönetim Dönemi Hesabında, dı borçlar ile ilgili olarak yılları için 7,6 katrilyon lira borç, 0,7 katrilyon lira da alacak kaydı olmak üzere toplam 8,3 katrilyon liralık fark kaydı yapmıtır. 10

15 Tablo 3: Yılları Devlet Dı Borçları Tahakkuk Dairesi - Saymanlık Farkları Daire 2001 Daire 2003 Fark Daire 2001 Daire 2003 Fark Daire 2001 Daire 2003 Fark Daire 2001 Daire 2003 Fark Daire 2001 Daire 2003 Fark Daire 2001 Daire 2003 Fark Daire 2001 Daire 2002 Daire 2003 Fark Daire 2002 Daire 2003 Fark Saymanlık 2003 Daire 2003 Fark Yılından Devir Yılına Devir(Milyar TL.) * * * *dare hesabında 2003 yılı stok rakamı olan bu tutar ile ilgili olarak tarihinde saymanlıkça milyar liralık düzeltme kaydı yapılmı ve yıl sonu stok rakamları u ekilde deimitir yılı milyar lira, 2002 yılı milyar lira, 2003 yılı milyar lira olmutur. Daire 2001: tarihinde, Daire 2002: tarihinde, Daire 2003: tarihinde tahakkuk birimi tarafından verilen stok rakamlarını ifade etmektedir. Yukarıdaki tabloda görülen farklar; Dünya Bankası borçlarında çapraz kur etkisiyle meydana gelen artı ve azalılar nedeniyle, alacak toplamı ile borç toplamı arasındaki farkın bir sonraki yıla devreden tutarı vermemesi dolayısıyla yapılan raporlama deiikliinden, slam Kalkınma Bankası borçlarında faiz ve benzeri giderlerin stok içinde gösterilmesinden, 11

16 Telekom a ait devirli ve garantili borçların Hazine Müstearlıına erken itfası ile devir anlamalarının iptal edilerek, hazine garantili borçların Hazine Müstearlıınca devralınmasından, Tahvil ihracı ile ilgili borçlarda, bazı tahvil borçlanmalarında brüt kullanımların kur farkı olarak raporlanmasından, 1999, 2000 ve 2002 yılları hesaplarında ECU cinsinden borçların 1998 yılı döviz kurunun esas alınarak raporlanmasından, Anapara ile ilgili olarak, ilk stok rakamı ile ilgili raporlamanın vade tarihinden, iki ve üçüncü raporlamaların ise yılları stokunun vade, yılları stoklarının ise tahakkuk tarihinden raporlanmı olmasından, Maddi hata vb gibi nedenlerle tahakkuk dairesince yapılan düzeltmelerden, kaynaklanmıtır yılı dı borçlar hesabı stoku her ne kadar Saymanlık Yönetim Dönemi Hesabı içinde yer almı ve sayman tarafından verilmi olarak görülse de, yukarıdaki farklar tablosu incelendiinde görülecei üzere, sayman halen dı borçlar hesabı stokunu tam olarak takip edememekte, bu konuda tahakkuk birimi verilerine balı kalmaktadır. 3. Hazine Müstearlıı tarafından sunulan raporlar ile, aynı mahiyetteki, daha ileri tarihli raporlar karılatırılarak incelenmitir. 12 Mayıs 2004 tarihi itibariyle Dı Finansman Bilgi Sisteminden alınan yılları Devlet Dı Borçlar Raporları Kamu Finansmanı Genel Müdürlüü tarafından hazırlanarak Sayıtay Bakanlıına teslim edilmitir. Aynı nitelikteki raporlar tarihinde Sayıtay Denetçileri tarafından Dı Finansman Bilgi Sisteminden alınmı ve farklı tarihli aynı mahiyetteki bu iki rapor karılatırmalı olarak incelenmitir. Bu karılatırma sonucunda 2001 yılından itibaren iki raporlama arasında farklar olduu ve bu farkların 2003 yılı sonu itibariyle stok rakamında 3,8 trilyon liralık bir farka neden olduu görülmütür. ki ayrı borçtan kaynaklanan bu 12

17 fark ile ilgili olarak, saymanlık tarafından tarihinde düzeltme kaydı yapılmıtır. 4. Dünya bankası kredilerinin havuz birim deerlerinden orijinal dövize çevrilmesi ve bu dövizin TL ye çevrilmesi ilemleri, raporlar bazında ve Dı Finansman Numarası (DFN) ve dosya bazında incelenmitir ve 2002 yılları Dünya Bankası borçlarında çapraz kur etkisiyle meydana gelen artı ve azalılar nedeniyle, alacak toplamı ile borç toplamı arasındaki farkın bir sonraki yıla devreden tutarı vermedii görülmü idi. Yapılan inceleme sonucunda raporlarında bu durumun düzeltildii görülmütür. Ayrıca, borç stokları riskinin daıtılması ve azaltılması amacıyla, tarihi itibariyle mevcut havuz borçlarından kullanılmamı bakiyelerin tek döviz kredilerine (ABD doları ve DEM) dönüüm ilemleri de incelenmi ve raporlarda belirtilen tutarların doru olduu görülmütür. 5. EURO dönüümleri incelenmitir. EURO dönüümleri genel olarak tarihi itibariyle yapılmıtır. Borçların EURO ya transferleri orijinal döviz cinsinden bakiyelerinin kapatılarak bu tutarın EURO karılıının yeni bir alt borca yada yeni bir borç numarasına aktarılması ile gerçeklemitir raporlamalarında daha önceki raporlamalarda karılaılan EURO dönüümündeki matematiksel hataların düzeltildii görülmütür. 6. slam Kalkınma Bankası kredileri incelenmitir. Önceki stoklarda anapara rakamlarına faiz ve benzeri giderlerin eklendii slam Kalkınma Bankasına ait borçlarda stok rakamından faiz ve benzeri giderlerin çıkarılıp çıkarılmadıı raporlama, DFN ve dosya bazında incelenmitir. Dı Finansman Bilgi Sisteminde ve raporlamalarda anapara ile faiz ve benzer giderlerin ayrıtırıldıı görülmütür. 13

18 7. Raporlarda yer alan kur farklarının matematiksel kontrolü yapılmıtır yılları raporlarında borç stokunu artırıcı ilemler lehte kur farkı, borç stokunu azaltıcı ilemler ise aleyhte kur farkı olarak deerlendirilmitir. Raporlardaki kur farkı hesaplarında herhangi bir hata tespit edilmemitir. 14

19 2.3. Kullanılacak dı krediler hesabı - kredi anlamaları hesabı Bu hesaplara, dı finansman kaynaklarıyla yapılan kredi anlamaları ve ek taahhütleri ile bunlardan yapılan kullanımlar ve iptaller kaydedilir. Maliye Bakanlıının onayı ile 1999 yılından itibaren uygulamaya konulan ve karılıklı olarak çalıan bu nazım hesaplar yardımıyla dı borçların daha salıklı takip edilmesi amaçlanmıtır yılları dı borçlar hesaplarına uygunluk verilmemesi nedeniyle, dı borçlar hesabı ile uyum içinde olup olmadıının tespiti yapılamayan yılları kullanılacak dı krediler hesabı ile kredi anlamaları hesabına ilgili yıllar Sayıtay Genel Kurul kararları ile uygunluk verilmemitir Yılında Yapılan Denetim Çalımaları 2 Hazine Müstearlıı kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesabı ile ilgili raporlamalar tarihinde, dı borçlar hesabı raporları ile birlikte Sayıtay Bakanlıına teslim edilmitir. Dolayısıyla, kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesabı ile ilgili olarak yapılan denetim yılları stok rakamı üzerinden aaıdaki ekilde yapılmıtır. 1. Devlet Borçları Saymanlıı 2003 Yılı Yönetim Dönemi hesabı incelenmitir tarihinde Sayıtay Bakanlıına sunulan Devlet Borçları Saymanlıının 2003 Yılı Yönetim Dönemi nin kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesabı, mevzuata uygun olarak kaydedilmesi ve matematiksel ilemlerin doruluu açısından incelenmitir. Bunun sonucunda, Devlet Borçları Saymanlıı Yönetim Dönemi Hesabı içinde yer alan yılları kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesabı stok rakamları nın aaıdaki ekilde olduu tespit edilmitir yılları kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesabı raporları ile DFN ve dosya bazındaki denetim örnekleme yöntemiyle yapılmıtır. 15

20 Tablo 4: Yılları Kullanılacak Dı Krediler Hesabı ve Kredi Anlamaları Hesabı Stoku Yılından Devir (Milyar TL.) Yılına Devir (Milyar TL.) Dı borçlar hesabında olduu gibi, kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesabında da tahakkuk birimi yılları ile ilgili olarak vermi olduu son stok rakamı ile daha önce vermi olduu stok rakamlarını deitirmitir ve 2002 stoku ile yılları stok rakamlarından kaynaklanan fark tablosu aaıda gösterilmitir. Tablo 5: Yılları Kullanılacak Dı Krediler Hesabı ve Kredi Anlamaları Hesabı Stoku Farkları Yılından Devir Yılına Devir(Milyar TL.) 1999 Daire 2001 Daire 2003 Fark Daire 2001 Daire 2003 Fark Daire 2001 Daire 2003 Fark Daire 2002 Daire 2003 Fark Saymanlık Daire Fark Tablo proje ve program kredilerini kapsamaktadır. (Tahvil ihraçları yoluyla salanan dı finansman kaynakları dahil edilmemitir.) Daire 2001: tarihinde, Daire 2002: tarihinde, Daire 2003: tarihinde tahakkuk birimi tarafından verilen stok rakamlarını ifade etmektedir. 16

21 Tabloda görülen bu farklar; Tahakkuk dairesince yapılan düzeltme ilemlerinden, ECU/TL kurundan kaynaklanan raporlama hatalarından, Raporlama mantıının deitirilmesinden, EURO dönüümlerinden, slam Kalkınma Bankası kredilerinden, Dı borçların Dı Finansman Bilgi Sistemine geç girmesinden, kaynaklanmaktadır yılları saymanlık-daire ve daire-daire farkları ile saymanlık tarafından yapılan fark kaydı incelenmitir. 17 Mayıs 2004 tarihi itibariyle Dı Finansman Bilgi Sisteminden alınan yılları kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesabı Kamu Finansmanı Genel Müdürlüü tarafından hazırlanarak Sayıtay Bakanlıına teslim edilmitir. Aynı raporlar tarihinde Sayıtay Denetçileri tarafından da Dı Finansman Bilgi Sisteminden alınmı ve farklı tarihli aynı mahiyetteki bu iki rapor karılatırmalı olarak incelenmitir. Yapılan bu inceleme sonucunda, iki rapor arasında herhangi bir fark tespit edilmemitir. 17

22 2.4. Sonuç ve Öneriler Bölüm 1.2 de açıklandıı üzere, dı borçlar hesabı stok rakamları üzerinde yapılan inceleme neticesinde, Hazine Müstearlıı tarafından Sayıtay Bakanlıına verilen 2003 yılı Yönetim Dönemi Hesabında yer alan yılları dı borçlar hesabı stok rakamlarının doru olduu görülmütür. Önceki yıllarda uygunluk verilmeyen yılları dı borçlar hesabı ile yılları kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesaplarına Sayıtay Genel Kurulu kararı ile uygunluk verilmitir. Ayrıca, bölüm 1.3 de açıklandıı üzere, 2003 yılı Yönetim Dönemi Hesabında yer alan yılları kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesabı stok rakamlarının da doru olduu tespit edilmitir. Bu nedenle, yılları dı borçlar hesabı ile yılları kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesaplarına, Sayıtay Genel Kurulunun tarih ve 5102/1 sayılı kararı ile, kesin hesap açısından uygunluk verilmitir. Dı borçlar hesabı ile kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesaplarına gelecek yıllarda da uygunluk verilebilmesi için, Dı borçlar hesabı 2003 yılı stoku olarak verilen lira ile 2003 yılı kullanılacak dı krediler ve kredi anlamaları hesaplarının stok rakamı olan liranın deimemesi gerekmektedir. Devlet borçları saymanı, Sayıtay Bakanlıına sunduu dı borçlar ve kullanılacak dı krediler ile kredi anlamaları hesaplarını takip edebilmeli ve stok saymanlıın stoku haline gelmelidir. Tahakkuk dairesince, Dı Finansman bilgi sisteminde borcu arttırıcı veya azaltıcı yönde etki yapan her türlü ilem, sebepleri DFN bazında açıklamalı olarak, muhasebe kaydı yapılabilmesi için, saymanlıa intikal ettirilmelidir. Buna ramen yıl sonunda, herhangi bir nedenle tahakkuk dairesi ile saymanlık kayıtları arasında bir fark ortaya çıkması halinde, bu farkın sebepleri DFN bazında açıklamalı olarak, muhasebede kayıt altına alınmalıdır. Bu balamda 2004 yılı içinde saymanlık ile tahakkuk dairesi arasında bir fark oluuyor ise, bu farkın sebepleri DFN bazında açıklamalı olarak, muhasebeye kaydedilmelidir. 18

23 Bütçeletirilmeden yapılan kullanımlar ile ilgili olarak, Hazine Müstearlıı ilgili kurum ve projenin deerlendirilerek gerekli denetim mekanizmasının harekete geçirilmesi ve buna balı olarak kredi kullanımının devamına karar verilmesi yetkisi ni tablo 2 de yer alan kurulular için kullanmalıdır. 19

24 20

25 3. HAZNE ALACAKLARI Bu bölümde, Hazine Müstearlıı açısından alacak douran ilemler ve hazine alacaklarının izlendii muhasebe hesapları ele alınmakta, ardından da hazine alacak yönetimine ilikin denetim bulguları ve önerilere yer verilmektedir Hazine Açısından Alacak Douran lemler Hazine alacaı, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda tanımlandıı üzere, Herhangi bir dı finansman kaynaından salanan finansman imkanları için verilen garantilerin üstleniminden, Bu imkanların ikrazen kullandırılmasından, lgili mevzuattan kaynaklanan ilemlerden doan ve Hazine tarafından üstlenilen her türlü ödemeden, Hazine tarafından ikrazen ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetlerinden, doabilmektedir. Verilen Garantilerin Üstleniminden Doan Hazine Alacakları Hazine garantileri; hazine geri ödeme garantisi, hazine yatırım garantisi, hazine karı garantisi ve hazine ülke garantisinden olumaktadır. Hazine geri ödeme garantisi: 4749 sayılı Kanunda yer alan kurum ve kurulular lehine bu kuruluların dı finansman kaynaından saladıkları dı borçlarının geri ödenmesi hususunda verilen garantidir. Lehine garanti verilen asıl borçlu, garantili borç taksitini kreditöre geri ödeyememesi durumunda, Hazine Müstearlıından borcun üstlenilmesini talep eder. Hazine, kreditöre ödemeyi yaptıktan sonra ikraz anlamasıyla kurumu kendisine borçlandırır. Üstlenilen bu tutarlar daha sonra kurumlardan tahsil edilir. Hazine yatırım garantisi: Yap-ilet-devret, yap-ilet, iletme hakkı devri ve benzeri finansman modelleri kapsamında verilen 21

26 garantilerdir. Hazine yatırım garantisi verilmesine Müstearlıın görüü ve Bakanın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu yetkilidir. Hazine karı garantisi: Herhangi bir dı finansman kaynaı tarafından yürütülen garanti programları çerçevesinde, kamu kurum ve kuruluları, bankalar ve mahalli idarelerin, borçlu sıfatıyla uluslararası piyasalardan temin edecekleri finansman imkanları için; bir dı finansman kaynaından verilen garantiye karı verilen hazine garantisidir. Hazine ülke garantisi: Yabancı ülkelerin herhangi bir dı finansman kaynaından salayacakları finansman imkanının geri ödenmesi hususunda verilen garantilerdir. Hazine Müstearlıı tarafından, hazine karı garantisi ve ülke garantisi kapsamında verilen garanti bulunmamaktadır. krazen Kullandırılan Kaynaklardan Doan Hazine Alacakları Hazine Müstearlıı tarafından herhangi bir dı finansman kaynaından salanan finansman imkanları devir, ikraz ve tahsis yöntemiyle kurum ve kurululara, bankalara kullandırılabilir. Dı borcun devrinde, Müstearlık tarafından salanan finansman imkanları, genel ve katma bütçe dıındaki kamu kurum ve kuruluları ile bankalara, anlamanın mali artlarında deiiklik yapılmadan ve asıl borçlusu bu kurulular olmak kaydıyla aktarılır. Dı borcun ikrazında, Müstearlık tarafından salanan finansman imkanları, genel ve katma bütçe dıındaki kamu kurum ve kuruluları ile yatırım ve kalkınma bankalarına, gerektiinde anlamanın mali artlarında deiiklik yapılarak kullandırılır. Dı borcun tahsisinde ise, Müstearlık tarafından salanan finansman imkanları, genel ve katma bütçeli kamu kurum ve kurulularına, anlamadaki amaca sadık kalınarak kullandırılmaktadır. Dı borcun ikrazı suretiyle kullandırılan finansman kaynakları hazine açısından alacak doururken, genel ve katma bütçeli kurululara tahsis yoluyla kullandırılan kaynaklar ile genel ve katma bütçe dıındaki kurum ve kurululara devredilen kaynaklar herhangi bir alacak dourmamaktadır. Bu nedenle, hazine alacak stokunda ikraz yoluyla kullandırılan krediler yer almaktadır. 22

27 krazen hraç Edilen DBS lerden Doan Hazine Alacakları Devlet ç Borçlanma Senetleri, Hazine Müstearlıı tarafından genel ve katma bütçe dıındaki kurululara krazen verilen senetlerdir. Hazine alacaklarının büyük bir kısmını Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna (TMSF) ikrazen ihraç edilen devlet iç borçlanma senetleri oluturmaktadır. Yukarıda bahsedilen Hazine alacaklarının tahsiline, takibine ve her türlü finansal tekniin kullanılması suretiyle idaresine Hazine Müstearlıının balı bulunduu Bakan yetkili kılınmıtır. Bakan bu yetkisini Kamu Finansmanı Genel Müdürlüü aracılııyla kullanmaktadır. Hazine alacaklarının takibi, izlenmesi ve tahsiline yönelik ilemleri yürütmek amacıyla ilgili Genel Müdürlük bünyesinde Alacak Yönetimi Dairesi kurulmutur. Hazine alacaklarının, anlamalar çerçevesinde, iç ve dı borç verileriyle uyumlu bir ekilde, zamanında ve doru olarak takip edilebilmesi için Alacak Yönetimi Bilgi Sistemi kurulmutur. Sistem sayesinde, 2500 den fazla alacaa ilikin kullanım, geri ödeme, anapara ve faiz projeksiyonu görülebilmekte, analitik raporlama yapılabilmektedir. Sistemin kurulu amaçlarından biri de tahakkuk ve nakit bazlı muhasebe sistemlerine güvenilir bir veri kaynaı salamaktır. Devlet Borçları Saymanlıı, hazine alacaklarını izledii hesapların yıl sonu ilemlerini gerçekletirirken söz konusu sistemden üretilen bilgileri dikkate almaktadır. Saymanlık tarafından yapılan düzeltme ve fark kayıtlarının dayanaını sistemden çekilen ayrıntılı stok raporları oluturmaktadır. Ayrıca, Hazine Müstearlıı tarafından yayınlanan Kamu Borç Yönetimi Raporu nun alacak yönetimi ile ilgili kısımları ve Hazine Müstearlıının web sitesi yoluyla kamuoyuna açıkladıı verilerin hazırlanmasında da Alacak Yönetimi Bilgi Sisteminden yararlanılmaktadır. 23

28 3.2. Hazine Alacak statistikleri Haziran 2004 itibariyle Hazine alacak stoku 57,4 katrilyon liraya ulamıtır. 3 Alacak stokunun yüzdelik daılımını gösteren aaıdaki grafikten de anlaılacaı üzere, stok içindeki en büyük pay 36,7 katrilyon lira ile bütçe dıı fonlara (TMSF) aittir. Bunu 13,5 katrilyon lira ile belediyeler ve 5,5 katrilyon lira ile KT ler izlemektedir. Grafik 1: Hazine Alacak Stoku Yerel Yönetimler 24% KT'ler 10% Bankalar 2% Dier 1% Bütçe Dıı Fonlar 63% Grafik 2 de görülecei üzere, alacak stokuna alacaın kaynakları açısından bakıldıında da, 36,2 katrilyon lira ile en büyük pay TMSF den olan alacaklara aittir. Bunu 11,8 katrilyon lira ile Hazine üstlenimlerinden kaynaklanan alacaklar izlemektedir. Bu üstlenimlerin 8,5 katrilyon lirası hazine geri ödeme garantisinden kaynaklanan alacaklardır. Geri kalan 3,3 katrilyon liralık üstlenim ise Yap-let-Devret modelinden (zmit-su) kaynaklanan alacaklardır. krazen kaynak kullandırılmasından doan alacaklar ise 9,4 katrilyon liradır. Grafik 2: Alacak Stokunun Kaynak Daılımı Yap let Devret 6% Üstlenimler 15% ç Borçlar (TMSF) 63% krazlar 16% 3 Garanti üstlenimleri dıında verilen istatistikler, Haziran 2004 itibariyle Hazine Müstearlıı Alacak Yönetimi Bilgi Sistemi verilerine dayanılarak hazırlanmıtır. 24

29 Aaıdaki grafikte de görüldüü üzere, toplam 57,4 katrilyon liraya ulamı olan hazine alacaının 25,3 katrilyon lirası, vadesi geçmi alacaklara, 32.1 katrilyon lirası ise vadesi gelecek alacaklara aittir. Grafik 3: Vadesi Geçmi ve Vadesi Gelecek Alacaklar Vadesi Gelecek Alacaklar 56% Vadesi Geçmi Alacaklar 44% Vadesi gelecek alacak stokuna bakıldıında ise, bunun %66 sının TMSF den, %13 ünün yerel yönetimlerden ve %20 sinin de KT ve bankalardan olan alacaklardan olutuu görülmektedir. Vadesi geçmi alacakların yaklaık %61 ini TMSF den olan alacaklar, %37 sini ise yerel yönetimlerden olan alacaklar oluturmaktadır. Bütçe dıı fonlardan olan vadesi geçmi alacak 15,5 katrilyon liraya ulaırken, yerel yönetimlerden tahsil edilecek alacaklar 9,3 katrilyon lira seviyesine yaklamıtır. (Grafik 4) Grafik 4: Vadesi Geçmi Alacakların Daılımı Yerel Yönetimler 37% KT'ler 2% Bütçe Dıı Fonlar (TMSF) 61% Raporun Verilen Garantilerden Doan Hazine Alacakları kısmında da anlatıldıı üzere, kuruluun saladıı dı finansman imkanına Hazine Müstearlıı tarafından garanti verilmekte, kurulu tarafından kreditöre ödeme yapılmadıı takdirde de söz 25

30 konusu borç tutarı Hazine Müstearlıı tarafından üstlenilmektedir. Hazine garantili dı borç stoku incelendiinde, 2003 yılında sadece Türkiye Sınai ve Kalkınma Bankasına sanayi sektöründe kullanılmak üzere Avrupa Yatırım Bankasınca verilen 252,3 milyon ABD dolarlık finansman imkanı için garanti verildii görülmütür yılında ise Avrupa Yatırım Bankası tarafından verilen 250 milyon EURO tutarındaki kredi ile Dünya Bankası nca salanan 300 milyon ABD dolarlık finansman imkanına hazine geri ödeme garantisi verilmitir. Bahsi geçen kredilerde, lehine garanti verilen borçlu kurulular, yatırım ve kalkınma bankalarıdır. Son yıllarda yerel yönetimler ve KT lere hazine garantili dı finansman imkanı salanmaması, buna karılık verilen garantilerde bankaların payının yüksek olması, geçmi yıllarda borç ödeme performansı yüksek olan, borcunu aksatmayan kurululara öncelik verilmesi politikasının bir sonucu olarak ortaya çıkmıtır. Aaıdaki grafikte de görüldüü üzere, 4749 sayılı kanun ve ilgili yönetmelikler kapsamında mali disiplini salamaya yönelik olarak alınan önlemlerin etkisiyle son yıllarda verilen hazine garantileri azalma eilimine girmitir. Grafik 5: Yıllar tibariyle Toplam Üstlenimler (Milyon ABD Doları) * * tarihi itibariyle 26

31 Aaıda yer alan grafik, 2003 yılında Hazine Müstearlıı tarafından garanti üstlenimleri kapsamında kreditörlere yapılan ödemeleri göstermektedir. Hazine üstlenimindeki en büyük pay zmit Büyükehir Belediyesine aittir. Bata yap-ilet-devret projesi kapsamındaki üstlenimler olmak üzere Hazine Müstearlıı zmit Büyükehir Belediyesinin 223 milyon ABD dolarlık borcunu üstlenerek kreditöre ödeme yapmıtır. Üstlenimlerde ikinci sırayı Ankara Büyükehir Belediyesi almaktadır. Ankara Büyükehir Belediyesinin 87 milyon ABD doları garantili dı borcu 2003 yılında Hazine tarafından üstlenilmitir. zmit ve Ankara yı sırasıyla zmir ve Bursa Büyükehir Belediyeleri izlemektedir sonu itibariyle, Hazinenin geri ödeme garantisi kapsamında yaptıı toplam üstelenimlerde, ilk sırayı 2,1 milyar ABD doları ile, Ankara Büyükehir Belediyesi almaktadır. Grafik 6: 2003 Yılı Garanti Üstlenimleri (Milyon ABD Doları) zmit BB Ankara BB zmir BB Bursa BB st. Olimp Adana BB MAR Ç Ö B G. Antep BB Hazine Müstearlıı alacak stoku son yıllarda TMSF den olan alacaklar nedeniyle hızla büyümütür. Hazine Alacak Stoku statistik Verilerin Gösterdii Sonuçlar: Hazine alacak stoku son yıllarda TMSF den olan alacaklar nedeniyle hızla büyümütür. Alacak stokunun büyük bir bölümü TMSF ye verilen ikraz senetlerinden ve yerel yönetimlere verilen garantilerden doan üstlenimlerden kaynaklanmaktadır. Hazine tarafından verilen geri ödeme garantisinden doan alacaklar içinde en büyük pay zmit-su projesinden kaynaklanmaktadır. 27

32 Alacakların durumuna bakıldıında vadesi geçmi alacakların ciddi bir seviyeye ulatıı görülmektedir. Hazine daha çok, büyükehir belediyelerinin garantili dı borçlarından dolayı üstlenim yapmaktadır. 28

33 3.3. Hazine Alacaklarının zlendii Hesaplar 2003 yılında hazine alacakları Müstearlıkça, genel ve katma bütçe dıındaki daire ve kurum borçları hesabı, ikrazlar hesabı, risk borçluları hesabı ve para piyasası nakit ilemleri hesabı olmak üzere dört ana hesapta izlenmitir. Hazine alacaklarının izlendii hesaplardan olmamasına ramen, konuyla ilgisi dolayısıyla risk hesabına ilikin bulgulara da bu kısımda yer verilmitir. Genel ve Katma Bütçe Dıındaki Daire ve Kurum Borçları Hesabı (GKBDDKBH) Bu hesaba, devlet nam ve hesabına yapılan borçlanmalardan, genel ve katma bütçeli daireler dıındaki daire ve kurumlara dı borcun ikrazı suretiyle kullandırılan proje kredilerinin anaparası ve bu borçlara karılık daire ve kurumlarca yapılan geri ödemeler, terkin ve görev zararı alacaı veya ödenmemi sermayesine mahsup edilenler ile bu hesaba daha önce borç kaydedilen tutarlardan nakden veya mahsuben yapılan tahsilat kaydedilir. Dı borcun ikrazı suretiyle kullandırılan kredilerle ilgili faiz ve cezalar bu hesapla ilikilendirilmeyip dorudan bütçeye gelir yazılır. Hazine alacaklarının takip edildii hesaplardan biri olan genel bütçe dıı daire ve kurum borçları hesabına ilk kez 1997 yılında hazine alacaklarını tam, doru ve uygun bir ekilde göstermedii gerekçesiyle Sayıtay Genel Kurul Kararı ile uygunluk verilmemitir yılını takip eden yıllarda da bu hesap çeitli nedenlerle uygunluk alamamıtır. Bu hesaba uygunluk verilmemi olmasının nedenleri u ekilde özetlenebilir: Hesabın garantili borçlardan doan alacakları göstermemesi, Devirli kredilerden doan alacakları hatalı göstermesi, Stokun hatalı olması sebebiyle kur farkının doru hesaplanamaması, bunun sonucu olarak da kur farkları sebebiyle alacaklarda meydana gelen deimenin hesaplanamaması, Alacak rakamlarının borç bazında detay içerecek ekilde hesaba intikal ettirilmemi olması. Dolayısıyla, hazinenin 29

34 hangi kurulutan ne kadar alacaı olduunun hazine hesapları vasıtasıyla takip edilememesi, Yıl içi ilemlerinin denetlenebilmesi için yeterli bilgi salanamaması, krazlar hesabında takip edilmesi gereken TMSF den olan alacakların, sehven GKBDDKB hesabına takip edilmi olmasıdır. Uygunluk verilmeyen hesaplara ilikin stok bilgileri, 2003 yılında (2002 yılı Yönetim Dönemi Hesabı ile beraber) Sayıtay Bakanlıı na verilmi, Alacak Yönetimi Bilgi Sistemi denetime açılmı ve sistemden üretilen ayrıntılı stok raporlaması da ibraz edilmitir yılı hesabıyla ilgili olarak, 1997 yılından itibaren daire ve saymanlık kayıtları arasında görülen farkın artarak 20,1 katrilyon lira seviyesine ulatıı ve bu farkın tek bir muhasebe kaydı ile stoka eklendii görülmütür. Yapılan incelemede farkın, 17,6 katrilyon lirasının, ikrazlar hesabında izlenmesi gerekirken yanlılıkla GKBDDKB hesabına kaydedilen tutardan kaynaklandıı anlaılmı ve bu sebeple 2003 yılında da söz konusu hesaba Sayıtay Genel Kurulu tarafından uygunluk verilmemitir. Denetim Çalımaları 11 Haziran 2004 tarihinde, 2003 yılı yönetim dönemi hesabı, uygunluk verilmeyen hesaplarla beraber Sayıtay Bakanlıına ibraz edilmitir. Yaklaık 2500 alacak içerisinden, alacak tutarı, borçlu kurulu, anlama dövizi, alacak tipi kriterlerine göre örnekleme yapılmı, denetim çalıması bu örneklemeler üzerinden yürütülmütür. Hazine Denetim Ekibi tarafından öncelikle 1997 yılından itibaren reddedilen GKBDDKB hesabının reddine sebep olan hususların giderilip giderilmediine bakılmıtır. Uygunluk bildirimine esas denetim çalıması; Saymanlık ilemleri, Alacak Yönetimi Bilgi Sistemi, Alacak hesapları ile ilgili daire raporlamaları, Alacak dosyaları üzerinden gerçekletirilmitir. Ana denetim çalıması aaıdaki aamaları içerecek ekilde tasarlanmı ve uygulanmıtır: 30

35 Raporlamalara ilikin kontroller, Dosya temelli kontroller, Alacak ve Dı Borç Bilgi Sistemine ilikin kontroller, Sayman ilemleri ve Yönetim Dönemi hesabına ilikin kontroller. Raporlamalara ve Alacak - Dı Borç Yönetimi Bilgi Sistemine ilikin kontrollerde; yılı stok rakamlarının dier yıllara geçilerine, stoku arttıran ve azaltan ilemlerin matematiksel ilevlerinin doruluuna, alacak stok rakamlarının matematiksel olarak hata içerip içermediine ve raporlamanın sistemle uyumuna bakılmıtır. Ayrıca stok raporlarında yer alan kurululara ait anapara, takipteki alacak, uzlaılan miktar, kur farkı gibi detayların Alacak Yönetimi Bilgi Sistemi ile karılatırılması ve teyidi yapılmıtır. Dosya temelli kontrollerde ise, öncelikle dosyaların alacak yönetimini izlemeye elverili bilgi ve belgeleri (alacak anlaması, uzlama dokümanları, kurumlarla yazımalar vs.) içerip içermediine bakılmı, dosya içeriinden, yapıldıı anlaılan ilemlerin ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılıp yapılmadıı ve Alacak Yönetimi Bilgi Sistemine girilip girilmedii incelenmitir. Saymanlık yönetim dönemi hesabına ilikin olarak, saymanlık kayıtlarının muhasebe mevzuatına uygunluu incelenmi, GKBDDKB hesabına yapılan kayıtların raporlamalar ve sistem ile teyidi gerçekletirilmitir. Yapılan denetim çalıması sonucunda, önceki yıllarda hesabın reddine sebep olan hususların giderildii konusunda yeterli güvence elde edilmitir: Kurumların döviz cinsinden olan borçlanmalarından kaynaklanan kur farkı doru olarak hesaplanmakta, hesaba kaydedilerek stoka intikal ettirilmektedir. GKBDDKB hesabı, garantili ve devirli borçlardan olan alacakları gerek Alacak Yönetimi Bilgi Sisteminde, gerek bu sistemden üretilen raporlamalarda, gerekse hesap bazında ayrıntılı olarak göstermektedir. Alacak rakamları borç bazında detay içerecek ekilde raporlamalara intikal ettirilmitir. Alacak Yönetimi Bilgi Sistemi, kurulu bazında hazineye olan borçların anapara, faiz, uzlaılan miktar, ertelenen borç stoku gibi detaylarını 31

36 gösterecek ekilde tasarlanmıtır ve alacakların takibinde etkin ekilde kullanılmaktadır. Hazine Müstearlıınca, alacak stoku ve yıl içi ilemlerinin denetiminde, ihtiyaç duyulan bilgi ve belgelere ulama konusundaki engeller ortadan kaldırılmıtır yılında GKBDDKB hesabında takip edilen TMSF den olan alacaklar, düzeltme yapılarak ikrazlar hesabına kaydedilmi ve bu hesapta izlenmeye balanmıtır. Ancak, GKBDDKB hesabına ilikin olarak, saymanlık kayıtları ile Alacak Yönetimi Dairesi (Daire) kayıtları arasında ve Dairenin 2002 ve 2003 yılı stok raporlamaları arasında farklılıklar tespit edilmi ve bu farklılıkların sebepleri aratırılmıtır: Yılları Saymanlık-Daire ve Daire-Daire Farkları Devlet borçları saymanlıı hazine alacaını arttıran ve azaltan mali nitelikteki ilemlerin bir kısmını yılı içinde ve zamanında muhasebeletirememektedir. Hazine Müstearlıınca Sayıtay Bakanlıına 2003 yılında verilen yılı stok raporlaması ile 2004 yılında verilen yılı stok raporu karılatırıldıında iki stok raporu arasında önemli farklar olduu görülmütür. Ayrıca tahakkuk dairesinin 2003 yılı raporlaması ile Devlet Borçları Saymanlıının 2003 yılı ilemleri arasında da farklar olduu tespit edilmitir. Tablo 6: Yılları Alacak Tahakkuk Dairesi - Saymanlık Farkları Yılından Devir Yılına Devir (Milyon TL.) Daire Daire Fark Daire Daire Fark Daire Daire Fark Daire Daire Fark Daire Daire Fark Daire Daire Fark Saymanlık Daire Fark

37 Sayman, hazine alacaı ile ilgili yalnızca kullanımları ve anapara ödemelerini muhasebeletirebilmekte, hazine alacaını arttıran ve azaltan bütün ilemleri zamanında ve belgesine dayalı olarak, aaıda açıklanan sebeplerden dolayı, muhasebeletirememektedir. Oysa yılı içerisinde kullanım ve anapara ödemeleri dıında hazine alacaını arttıran ve azaltan mali nitelikli bakaca ilemler de yapılmaktadır. Kapitalize edilmi, yani anaparaya ilave edilmi faiz ve masraflar, kur farkı, erteleme ve uzlamadan doan ilemler bu nitelikte olup hazine alacak stokunu dorudan etkilemektedir. Hazineye borcunu vadesinde ödemeyen kuruluların bir kısmıyla 2002 yılında uzlamaya varılmı ve uzlaılan kuruluların yükümlülükleri yeniden yapılandırılmıtır. Hazine alacaını temelden etkileyen bu gelimeye yönelik herhangi bir muhasebe kaydı yapılamamıtır. Sayman dier mali nitelikteki ilemleri ancak yönetim dönemi sonunda, ilgili daire tarafından kendisine ulatırılmasını takiben muhasebeletirmektedir. Bu muhasebe ilemi saymanlık kayıtları ile daire kayıtları arasındaki farkın toplu olarak hesaplara yansıtılması eklinde olmaktadır. Hazine alacakları ile ilgili bu farkların nedenlerinin analiz edilmesi Sayıtay Bakanlıı nın verecei uygunluk bildirimi açısından önem arz etmektedir. Denetim sırasında görülen ve sayman yönetim dönemi hesabına da yansıtılan bu farklılıkların nedenleri unlardır: 1) Alacak Yönetimi Dairesinin Kendi Kayıtları Arasındaki Farklılıklar Önceki yıl stok rakamlarına ilikin farklılıkların büyük bölümü kur farkından kaynaklanmaktadır yılında verilen stok raporunda döviz olarak tahsil edilmesi gereken alacaklar, TCMB döviz alı kurundan raporlanırken, 2004 yılında aynı raporlama mevzuat gereince TCMB döviz satı kuru üzerinden yapılmıtır. Hazine tarafından, 1996 yılında stanbul Büyükehir Belediyesi adına gerçekletirilen ve yıllara yayılması gereken garanti üstlenimi, önceki daire raporlamalarına vadesi gelecek alacak olarak yansıtılmı, sonradan bu hata düzeltilmi ve gecikme faizi ile birlikte ilgili kurulutan tahsil edilmitir yılında Azerbaycan Hükümetine verilen 10 milyon ABD doları tutarındaki krediden doan alacak, Alacak 33

38 Yönetimi Bilgi Sistemine 2004 yılının Mart ayında girilmi ve geriye doru bütün yıllara ilikin olarak alacak stokunu artırıcı etki yapmıtır. 2) Alacak Yönetimi Dairesi le Saymanlık Kayıtları Arasındaki Farklılıklar Saymanlık kayıtları ile daire raporlama kayıtları arasındaki farklılıkların iki temel nedenden kaynaklandıı görülmütür. Bunlar, kullanım ve anapara tahsilatından kaynaklanan farklılıklar ile saymanın yılı içinde muhasebeletiremedii ilemlerden (kapitalize edilen faiz ve masraf, uzlaılan tutarlar, erteleme ilemleri gibi) kaynaklanan farklardır. 2.1) Kullanım ve Anapara Tahsilatından Kaynaklanan Farklılıklar: Dünya Bankası ndan salanarak TÜBTAK ve Türk Patent Enstitüsü gibi kurululara kullandırılan kredilerin bir kısmı hibe eklinde, bir kısmı ise geri ödenmek üzere anlamaya balanmıtır. Ancak daha sonra bu artlarda deiiklik yapılabildiinden, kullanımların ne kadarının hibeden kaynaklandıı, ne kadarının ikraz için olduu ayırt edilememektedir. Bunun tespiti, kullanımlar tamamlandıktan sonra, Dünya Bankası tarafından teyit edilmesini takiben mümkün olabileceinden Alacak Yönetimi Bilgi Sisteminde yer almamaktadır. Söz konusu krediden yapılan tüm kullanımlar mevcut mevzuat uyarınca saymanlık tarafından muhasebeletirildiinden, kullanımlarda fark ortaya çıkmaktadır. Babakanlık Proje Uygulama Birimi ile kullanımı yapılan kredilerin geri ödemesine ilikin ikraz anlaması imzalanamadıından, Alacak Yönetimi Dairesi tarafından takip edilememekte, ancak kullanımlar sayman tarafından muhasebeletirilmektedir. 2.2) Saymanın Muhasebeletiremedii lemlerden Kaynaklanan Farklılıklar Kapitalize edilen faiz, ertelenen, uzlaılan tutarlar, takipteki alacaklar, uzlama iptali gibi daire tarafından mevcut mevzuatlar çerçevesinde gerçekletirilen ilemler, sayman tarafından muhasebe yönetmeliinin yetersizliinden dolayı yılı içinde muhasebeletirilememektedir. Yıl sonunda, bahsi geçen ilemlerden kaynaklanan fark, saymanlık yönetim dönemi hesabıyla toplu olarak alacak stokuna yansıtılmaktadır. 34