D ünyada yaflanan teknolojik devrim, üretim biçim ve flekilleri de ifltirerek

Transkript

1 mali ÇÖZÜM 179 fi HUKUKUNDA ALT fiveren UNSURLARI VE UYGULAMALARI Mehmet KOÇAK E. fl Müfettifli G R fi D ünyada yaflanan teknolojik devrim, üretim biçim ve flekilleri de ifltirerek çal flma hayat n etkilemifl böylece yeni çal flma biçimleri ortaya ç km flt r. Küreseleflme ile yaflanan rekabet uluslararas bir boyuta tafl nd ndan rekabet edebilirlik çok daha zorlaflm fl ve üreticileri yeni çözüm yollar aramaya itmifltir.alt iflverenlik uygulamas n n tarihi çok daha eski olmas na ra men ülkemizde 1980 li y llardan itibaren yayg nlaflmaya bafllam flt r. Alt iflveren uygulamalar ile iflçilerin bireysel ve kollektif anlamda haklar nda olumsuz durumlar yaratm fl gerek ferdi gerekse sendikalar arac l yla çok say da dava aç lm fl ve konunun temyize götürülmesiylede Yarg tay taraf ndan mevcut yasa çerçevesinde ictihadlar yla çözümlenmeye çal fl lm flt r say l fl Kanunu taraflar n ihtiyaçlar n de iflen koflullar çercevesinde karfl layamad ndan 4857 say l fl Kanunu nda çal flma yaflam n n yeni gereksinimleri dikkate al narak esnekli e yer verilmifl, uluslararas normlara ve yerleflik yarg tay kararlar na uygun olarak haz rlanm flt r. Kanunda ifl sözleflmesinin belirsiz süreli ve devam as l, k sm süreli ve feshi istisna oldu u gibi iflyerinde iflin iflverenin organizasyonu ve as l iflçileri ile yap lmas as l, alt iflveren marifetiyle iflin görülmesi istisna olarak düzenlenmifltir. I-ALT fiveren N TANIMI VE UNSURLARI I-ALT fiveren N TANIMI VE UNSURLARI Alt iflverenlik iliflkisi 4857 say l fl Kanunu nun 6. f kras nda düzenlenmifl olup alt iflverenin tan m yap lmam flt r. Alt iflveren, baflka bir iflverenden ifl alan ve iflçilerini söz konusu iflverene ait iflyerinde çal flt ran iflverendir. Alt iflveren, uygulamada arac ve tafleron olarak da adland r lmaktad r.

2 180 mali ÇÖZÜM 1475 say l yasan n 1/son f kras nda alt iflvereni Bir iflverenden belirli bir iflin bir bölümünde veya eklentilerinde ifl alan ve iflçilerini münhas ran o iflyerinde ve eklentilerinde çal flt ran di er bir iflveren... olarak tan mlamas na ra men 4857 say l fl Kanununda kapsam daralt c bir düzenleme getirilmifltir say l fl Kanunu nun 6.f kras nda Bir iflverenden iflyerinde yürüttü- ü mal veya hizmet üretimine iliflkin yard mc ifllerinde veya as l iflin bir bölümünde iflletmenin ve iflin gere i ile teknolojik nedenlerle uzmanl k gerektiren ifllerde ifl alan ve bu ifl için görevlendirdi i iflçilerini sadece bu iflyerinde ald iflte çal flt ran di er iflveren ile ifl ald iflveren aras nda kurulan iliflkiye as l iflveren-alt iflveren iliflkisi denir... hükmü bulunmaktad r. A-UNSURLARI 1- Alt iflverene ifl veren as l iflverenin iflveren niteli inde yani iflçi çal flt ran gerçek yada tüzel kifli veya tüzel kiflili i bulunmayan kurum ve kurulufl olmas gerekir. E er as l ifl veren iflçi çal flt rm yorsa burada as l iflveren alt iflveren iliflkisi kurulmaz.bu durumda ifli yapan alt iflveren de il ayr bir iflveren konumundad r. 2- Alt iflverenin yapt iflin, as l iflverenin iflyerinde yürüttü ü mal veya hizmet üretimine iliflkin yard mc ifllerde veya as l iflin bir bölümünde iflletmenin ve iflin gere i ile teknolojik nedenlerle uzmanl k gerektiren ifllerde yap lmas gerekmektedir. 3- Alt iflverenin iflçilerini sadece as l iflverenin iflyerinde ald iflte çal flt rmas gerekmektedir. 4- Alt iflverenin ald ifli, as l iflverenin iflyerinde yapmas gerekir. Yukar da belirtilen unsurlar n birlikte var olmas halinde as l iflveren- alt iflveren iliflkisinden söz konusu olacakt r.aksi halde as l iflveren- alt iflveren iliflkisi ve kanunun 2. maddesinin 6 f kras nda belirtilen...as l iflveren,alt iflverenin iflçilerine karfl o iflyeri ile ilgili olarak bu Kanundan,ifl sözleflmesinden veya alt iflverenin taraf oldu u toplu ifl sözleflmesinden do an yükümlülüklerden alt iflveren ile birlikte sorumludur. Hükmü geçerli olmayacakt r. II- ALT fiveren UYGULAMASININ NEDENLER 1- lave yat r m yapmaks z n kapasite art fl sa lanmas ; Alt iflverenin iflin yap m na dahil edilmesi as l iflverene ifllerin kabulünde ilave kapasite ve iflgücü imkan sundu u gibi alt iflverenin özel bilgi ve tecrübelerinden yararlanma imkan da sunmufl olur. 2- Hareket alan n n genifllemesi ve ifllerde süratin temini; Alt iflverenin ifle

3 mali ÇÖZÜM 181 dahil edilmesi as l iflveren ayn zamanda büyük bir elastikiyet anlam na da gelir. 3- Kalite yükselmesi; Alt iflverenin ifle dahil olmas genellikle kalitenin yükselmesini de beraberinde getirir. Uzman alt iflverenlerin ifle dahil olmalar as l iflverenin yeni ve alternatif üretim teknikleri ile tan flmalar n sa lar ve son teknik geliflmelere uygun bir flekilde eserin tamamlanmas garanti edilmifl olur. 4- Maliyetten tasarruf sa lanmas ; alt iflverenlerin ifle dahil olmalar genel olarak as l iflverenin üretim maliyetlerini düflürmesi neticesini de beraberinde getirir. 5- fl hukuku bak m ndan ortaya ç kan yararlar; Böylece as l iflveren alt iflveren taraf ndan ifa edilecek edimle ilgili olarak ortaya ç kacak bütün ifl hukuku problemlerinden de kurtulmufl olacakt r. flyerindeki iflçi say s ile ba lant l iflveren yükümlülükleri flöyle s ralanabilir: fl güvencesi,sakat ve eski hükümlü çal flt rma, toplu iflçi ç - karma, kantin aç lmas, izin kurulu, emzirme odas ve krefl, iflyeri hekimi bulundurma, spor tesisi vb. 6- As l iflveren sadece ifl yasalar ndan de il toplu ifl sözleflmelerinden kaynaklanan mükellefiyetlerden de böylece kurtulma f rsat elde edecektir. III- ALT fiverenl K L fik S N N KURULMASI VE HUKUK SONUÇLARI 4857 say l fl Kanunu nda iflyerinde iflin as l iflverenin organizasyonu ve iflçileri ile yap lmas as l, alt iflveren arac l yla iflin görülmesi istisna olarak düzenlenmifltir. fl Kanunu na göre, as l iflverene ait yard mc ifller herhangi bir s n rlamaya tabi olmaks z n alt iflverene verilebilecektir.ancak as l iflin bir bölümünün alt iflverene verilebilmesi için iflletmenin ve iflin gere i ile teknolojik nedenlerle uzmanl k içermesi gerekmektedir. flletmenin ve iflin gere i ile teknolojik nedenlerle uzmanl k gerektiren ifller d fl nda as l ifl bölünerek alt iflverene verilmesi veya as l iflverenin iflçilerinin alt iflveren taraf ndan ifle al narak çal flt r lmaya devam ettirilerek haklar k s tlanmas veya daha önce o iflyerinde çal flt r lan kimse ile alt iflveren iliflkisi kurulmas halinde kanunun 2. maddesinin 7. f kras uyar nca as l iflveren-alt iflveren iliflkisinin muvazaal iflleme dayand kabul edilerek,alt iflverenin iflçileri,bafllang çtan itibaren as l iflverenin iflçisi say larak ifllem göreceklerdir. As l iflin bir bölümü alt iflverene verilmesi halinde, kanunun gerekçesinde de belirtildi i üzere bir iflyerinde as l iflveren-alt iflveren iliflkisinin do umu için, as l iflin "bir bölümünde" ifl al n-

4 182 mali ÇÖZÜM mas n n anlam, ayn bölümde as l iflverenin art k iflçi çal flt rmayaca, iflçilerin bölünme suretiyle bir k sm n n as l iflverence, di er k sm n n alt iflverence yürütülmesinin mümkün olmamaktad r. As l iflveren- alt iflveren uyuflmazl klar nda yarg ya intikal davalarda yerel mahkemelerde ve yüksek yarg organlar nda uyuflmazl çözümlemek için afla daki hususlara dikkat ettikleri bir çok kararda gözlenmektedir. 1- As l iflin bir bölümünün iflletmenin ve iflin gere i ile teknolojik nedenlerle uzmanl k gerektiren ifller d fl nda verilip/verilmedi i, 2-Daha önce o iflyerinde çal flt r lan kimse ile alt iflveren iliflkisi kurulup kurulmad, 3- flçilerin sadece bu iflyerinde çal flt - r l p çal flt r lmad, 4-Alt iflverenin ba ms z organizasyon ve yönetime sahip olup/olmad -,(iflin ve iflçilerin yönetim,uygulama ve denetiminin yap l p/yap lamad ) 5-Alt iflverenin sermayesinin yasalarda öngörülen miktarda olup yeterli mali güce sahip olup/olmad, 6-Alt iflverenin yapm fl oldu u deneyimli olup olmad ve baflka iflyerinde de bu ifli yap p yapmad, 7-Alt iflverene verilen ifllerle alt iflveren iflçilerinin çal flt klar bölümlerde as l iflverenin iflçilerinin çal flt r l p çalflt r lmad, 8-As l iflverenin iflçilerinin haklar k s tlanarak alt iflverende çal flt r l p çal flt - r lmad ve alt iflverenin de iflmesine karfl l k iflçilerin de iflmeden çal flmaya devam etmesi ve as l iflverenin yeni alt iflverene bu yönde telkinde bulunup/bulunmad, As l iflveren-alt iflveren uyuflmazl kar nda yukar da belirtilen hususlara rastlan ld nda kanunun 2.maddesinin 7. f kras nda da belirtildi i üzere..as l iflveren alt iflveren iliflkisinin muvazaal iflleme dayand kabul edilerek alt iflverenin iflçileri bafllang çtan itibaren as l iflverenin iflçisi say larak ifllem görürler... hükmü gere ince iflçiler bafltan itibaren as l iflverenin iflçisi olarak kabul edilip buna göre hüküm tesis edilmektedir.bu durumda da alt iflveren iflçilerine eksik yap lan ödeme varsa fl Kanunu nun 5.maddesinde belirtilen Eflit davranma ilkesi uyar nca eksik ödemeler as l iflverene tazmin ettirilmektedir. IV- B RL KTE (MÜTESELS L) SORUMLULUK 4857 say l fl Kanunun 2. maddesinin 6. f kras nda as l iflveren- alt iflveren aras ndaki sorumluluk...bu iliflkide as l iflveren, alt iflverenin iflçilerine karfl o iflyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, ifl sözleflmesinden veya alt iflverenin taraf oldu u toplu ifl sözleflmesinden do an yükümlülüklerin-

5 mali ÇÖZÜM 183 den alt iflveren ile birlikte sorumludur. Hükmü gere ince müteselsil sorumluluk düzenlenmifltir. Kanunda sorumlulu un çercevesi çizilmifl buna göre as l iflveren, fl kanunu ndan, ifl sözleflmesinden ve alt iflverenin taraf oldu u toplu ifl sözleflmesinden alt iflverenle birlikte sorumlu olup sadece alt iflveren iflçisinin o iflyerinde çal flt süreyle s n rl d r say l kanunun 1475 say l kanundan farkl olarak alt iflverenin taraf oldu u toplu ifl sözleflmesinden de as l iflvereni sorumlu tutmufl böylece alt iflverenin ayr bir iflveren olarak as l iflverenden ayr toplu ifl sözleflmesine tabi oldu unu vurgulam flt r.hatta ayr bir iflveren oldu u için de kanunun 3. maddesi uyar nca iflyerini tescil ettirmesi gerekti i belirtmifltir. Buradaki birlikte sorumluluk hukuki sorumluluk olup cezai sorumlulu u kapsamamaktad r.böyle olmas halinde Ceza hukukunun genel esaslar na ayk r davran lm fl olurdu. fl Hukukunun ç k fl noktas ekonomik olarak iflverene karfl daha zay f olan iflçiyi korumak oldu undan, burada da as l iflverene karfl daha zay f olan alt iflveren iflçilerinin haklar n korumak ad na as l iflveren alt iflveren iliflkisinde birlikte sorumluluk esas benimsenmifltir. fl kanunu nun 2. maddesinden ayr olarak 36. maddesinde de çal flan iflçilerin ücretlerinin korunmas için kamu iflverenlerine ve as l iflverenlere yükümlülük getirilerek ücretleri ödemeden iflçilerin ücretlerinin ödenip ödenmedi inin kontrolü ve varsa hak ediflten ödenmesi mükellefiyeti getirilmifl, 36. madde de kamu tüzel kiflilerine ve baz teflekküllere verilen yetkileri 2 nci maddenin alt nc f kras gere ince sorumluluk tafl yan bütün iflverenler de kullanmaya yetkili olduklar belirtilmifltir. As l iflveren-alt iflveren aras ndaki birlikte sorumlulu un kapsam fl Kanunu, ifl sözleflmesi veya toplu ifl sözleflmesinden kaynakland ndan iflyerinde alt iflverenin iflçisinin ifl kazas yapmas durumunda as l iflveren alt iflverenle birlikte sorumlu olacakt r. 506 say l Sosyal Sigortalar Kanunu alt iflvereni arac olarak tan mlam fl ve bu konuyu kanunun 87. maddesinde, Üçüncü kiflinin arac l : Sigortal lar üçüncü bir kiflinin arac l ile ifle girmifl ve bununla sözleflme yapm fl olsalar bile, bu kanunun iflverene yükledi i ödevlerden dolay, arac olan üçüncü kifli ile birlikte as l iflveren de sorumludur. Bir iflte veya bir iflin bölüm veya eklentilerinde iflverenden ifl alan ve ken-

6 184 mali ÇÖZÜM di ad na sigortal çal flt ran üçüncü kifliye arac denir. Sosyal Sigortalar fllemleri Yönetmeli- inin 6. maddesinde flveren, kendisinden ifl alan arac ile baflka bir iflverene ifl görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarak sigortal s n devretti i iflverenin ad n ve soyad n, ikametgah n, varsa iflyeri adresini, arac n n ifle bafllad ; geçici olarak sigortal s n devretti i tarihten itibaren aralar nda düzenlenen sözleflme ile birlikte en geç bir ay içinde ilgili Üniteye yaz l olarak bildirmek zorundad r. Hükmü bulunmaktad r. Sosyal Sigortalar fllemleri Yönetmeli- inin 20. maddesinin e f kras nda Bir iflte, bir iflin bölüm veya eklentilerinde iflverenden ifl alan arac lar da, çal flt rd klar sigortal lar için, as l iflyerine Kurumca verilmifl olan sicil numaras n yazarak bu maddenin (a) bendinde öngörülen biçimde ve sürede Ayl k Prim ve Hizmet belgesini düzenleyip ilgili Üniteye vermek zorundad r.. Hükmü bulunmaktad r. Yukar daki maddelerden de anlafl laca gibi, 506 say l kanunun iflverene yükledi i sorumluluk bak m ndan arac larla (alt iflveren) as l iflvereni birlikte sorumlu (müteselsil) tutarak hem kurum alaca n hemde sigortal lar n hak ve menfaatlerini korumufl ancak bu durumda iflverene a r sorumluluklar yüklemifltir.as l iflverenle alt iflveren (arac ) aralar ndaki sözleflmeye bu sorumluluklar azalt c veya ortadan kald r c hükümler konmas halinde geçersiz say laca ndan, alt iflverenlerin kurum ve sigortal lara karfl yapaca ifllemleri s k denetime tabi tutup iflverenli in karfl karfl ya kalabilece i zararlar ortadan kald rmak veya en aza indirgemek mümkündür. SONUÇ Alt iflveren, iflveren niteli i olan ifl verenden ifl alan ve iflçilerini bu iflyerinde çal flt ran di er iflverendir say l fl Kanunu nun 2. maddesinde ve 506 say l Sosyal Sigortalar Kanunu nun 87. maddesinde belirtildi i üzere as l iflveren alt iflverenin iflçilerine ve idareye karfl birlikte sorumlu tutuldu undan as l iflverenin hak ediflleri ödemeden ve her ay alt iflverenin iflçilerinin ücret, sigorta primi ve di er haklar n n ödenip ödenmedi ini ve kurumlara karfl yükümlülü- ünü yerine getirip getirmedi ini kontrol etmesi ileride do abilecek sorunlar önlemede kendisine yarar sa layacakt r.