H SSE SENETLER MKB DE filem

Transkript

1 mali ÇÖZÜM 217 H SSE SENETLER MKB DE filem GÖREN filetmelerde KAR PAYI DA ITIM POL T KASI Dr. Adem ANBAR Uluda Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi flletme Bölümü, Muhasebe - Finansman Anabilim Dal ÖZET Bu çal flmada, y llar aras nda, hisse senetleri MKB de ifllem gören iflletmelerin kar pay (temettü) da t m politikalar incelenmifl ve iflletmelerin büyük bir k sm n n nakit olarak kar pay da t m fleklini tercih ettikleri, bedelsiz hisse senedi olarak kar pay da t m ve hem bedelsiz hisse senedi hem de nakit kar pay da t m flekillerinin fazla kullan lmad görülmüfltür. Ayr ca, kar pay da tan iflletme oran n n da giderek azald görülmüfltür. G R fi Kar elde etmek iflletmelerin temel amaçlar ndan biridir. flletmelerin yaflam n sürdürebilmesi de kar elde etmelerine ba l d r. Faaliyet dönemini karla kapatmak yeterli de ildir. Elde edilen kar n da t l p da t lmayaca, kar pay da - t lacaksa ne kadar n n da t laca ve ne flekilde da t laca, iflletme yönetiminin karar vermesi gereken konulard r. Özelikle, hisse senetleri borsada ifllem gören halka aç k flirketler için, kar pay da t m politikas daha büyük önem arz etmektedir. Kar pay da t m politikas, dönem sonunda elde edilen kar n ortaklara da - t lmas veya da t lmay p yat r ma dönüfltürülmesi kararlar n içermektedir. Kar n ortaklara da t l p hissedarlar n gelirlerinin maksimum k l nmas amac ile kar n al konulup yeni yat r m f rsatlar n n de erlendirilmesi amac, birbiriyle çeliflen amaçlard r. Daha yüksek kar pay da t m, daha az da t lmayan kar veya oto finansman demektir. Bu nedenle, yeni yat r m f rsatlar na, iflletmenin büyüme seyrine ve ortaklar n beklentilerine uygun olarak, kar pay da-

2 218 mali ÇÖZÜM t m politikas n n belirlenmesi gerekmektedir. 1. KAR PAYI DA ITIM ESASLARI flletmeler kar elde etmedikçe veya geçmifl y llardan devreden karlar olmad kça kar pay da tamazlar. flletmeler, dönem sonunda gelir tablosunda gösterilen ticari karlar ndan, vergi, fon ve yedek akçeleri düfltükten sonra kalan k sm ; ortaklara, sermayeleri oran nda da tabilirler. flletmelerin kar da t m esaslar, Türk Ticaret Kanunu nda (TTK) ve Sermaye Piyasas Kanunu nda (SPK) düzenlemifltir Türk Ticaret Kanunu na Göre Kar Pay Da t m Sermaye flirketleri karlar n hangi k staslara göre da tacaklar n ana sözleflmelerine koyacaklar hükümlerle düzenleyebilirler. Fakat bu da t m fleklinin ana sözleflmede yer almas zorunlu de ildir. Ana sözleflmede, kar da t m ile ilgili hükümlerin bulunmamas durumunda kar n Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre da- t lmas gerekmektedir. TTK ya göre, kar pay ancak safi kardan ve bu gaye için ayr lan yedek akçelerden da t labilir. Dönem net kar ndan, geçmifl y l zararlar, I. tertip yedek akçe (ödenmifl esas sermayenin beflte birini buluncaya kadar safi kar n yirmide biri) ve iflletmede b rak lmas zorunlu fonlar düflüldükten sonra, da - t labilir net kar elde edilmektedir. Di- er bir ifadeyle, kanuni ve ihtiyari yedek akçelerle kanun ve esas mukavele hükmünce ayr lmas gerekenler ayr lmad kça kar pay da t lamaz. Da - t labilir net kardan, ödenmifl sermayenin %5 i oran nda ortaklara birinci temettü da t m yap l r. Ana sözleflmede tan nan ayr cal klar sakl kalmak kayd yla her pay sahibi kara sermaye pay oran nda kat l r. Ana sözleflmede aksine bir hüküm yoksa kar pay n n hesaplanmas nda esas sermayeye mahsuben orta n flirkete yapt ödemeler esas al n r. Ortaklara birinci temettü da t ld ktan sonra esas sözleflmedeki hükümlere göre di er kiflilere (yönetim kurulu üyeleri, personel vb.) kar pay ödemesi ve ortaklara ikinci tertip kar pay ödemesi yap labilir. Da t m na karar verilen ikinci temettü tutar üzerinden %10 oran nda II. tertip yasal yedek akçe ayr l r. Yasal yedek akçe ay rma zorunlulu unun nedeni, iflletmenin mali yap s n güçlendirmek; ortaklara birinci temettü verilmesi zorunlulu unun nedeni ise küçük yat r mc y korumakt r.

3 mali ÇÖZÜM Sermaye Piyasas Kanunu na Göre Kar Pay Da t m Sermaye Piyasas Kanunu nda hisse senetleri MKB de ifllem görmeyen halka aç k iflletmeler ve hisse senetleri MKB de ifllem gören halka aç k iflletmeler için ayr ayr kar pay da t m esaslar belirtilmifltir Hisse Senetleri MKB de fllem Görmeyen Halka Aç k flletmelerde Kar Pay Da t m Hisse senetleri borsada ifllem görmeyen anonim ortakl klar n hesap dönemi kar ndan kanunlara göre ayr lmas gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmifl y l zararlar düflüldükten sonra kalan da- t labilir kâr n %20 sinden az olmamak üzere kar pay da t m zorunlulu u bulunmaktad r. Halka aç k iflletmelerde birinci temettü oran n n esas sözleflmede belirtilmesi zorunludur. Hisse senetleri borsada ifllem görmeyen halka aç k anonim ortakl klar; birinci temettüü nakden da tmak zorundad rlar. Ancak, bu iflletmelerden Seri: IV No: 9 say l hraçc lar n Muafiyet fiartlar na ve Kurul Kayd ndan Ç kar lmalar na iliflkin Esaslar Tebli i nde yer alan ba ms z denetim muafiyeti kapsam na girmeyenler, birinci temettüü nakden ve/veya hisse senedi biçiminde da - tabilirler. Esas sermaye sistemindeki iflletmeler taraf ndan ihraç edilen hisse senetleri, sermaye art r m n n tescil edildi i hesap dönemi itibar yla temettüe hak kazanmaktad r. Kay tl sermaye sistemindeki iflletmeler taraf ndan ihraç edilen hisse senetleri ise, yeni pay alma hakk na iliflkin sirkülerin yay mland hesap dönemi itibar yla temettüe hak kazanmaktad r. Halka aç k iflletme taraf ndan mevcut ortaklara nakit temettü da t m n n, hesap dönemini izleyen beflinci ay n sonuna kadar tamamlanmas zorunludur Hisse Senetleri MKB de fllem Gören flletmelerde Kar Pay Da t m Hisse senetleri borsada ifllem gören iflletmelerin, esas sözleflmelerinde birinci temettü oran n göstermeleri zorunludur. flletmelerin, birinci temettü tutar, hesap dönemi kâr ndan kanunlara göre ayr lmas gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmifl y l zararlar düflüldükten sonra kalan da t labilir kâr n %20 sinden az olamaz. Hisse senetleri borsada ifllem gören anonim flirketler, genel kurullar n n alaca karara ba l olarak temettüü; tamamen nakden da tma, tamamen hisse senedi olarak da tma, belli oranda nakit belli oranda hisse senedi olarak da tarak kalan n ortakl k bünyesinde b rakma veya nakit

4 220 mali ÇÖZÜM ya da hisse senedi olarak da tmadan ortakl k bünyesinde b rakma konusunda serbesttirler. Sermaye Piyasas Kurulu, bu iflletmelerden gerekli gördüklerine birinci temettüün nakden da t lmas zorunlulu u getirebilir. Ancak, bir önceki döneme iliflkin birinci temettü da t m - n gerçeklefltirmeden sermaye art r - m yapan ve art r m temsil eden hisse senetleri borsada eski ve yeni olarak iki ayr s rada ifllem gören iflletmeler, dönem sonunda elde ettikleri kârdan temettü da tmak istediklerinde, birinci temettüü nakden da tmak zorundad rlar Hisse senetleri borsada ifllem gören iflletmelerin, kar pay ödemeleri, ortaklar n ço unlu unun kolayl kla ulaflabilece i, biri ortakl k merkezi olmak üzere en az üç merkezde ve Takasbank ta yap l r. Esas sermaye sistemindeki iflletmeler taraf ndan ihraç edilen hisse senetleri, sermaye art r - m n n tescil edildi i hesap dönemi itibar yla kar pay na hak kazanmaktad r. Kay tl sermaye sistemindeki iflletmelerin ihraç edilen hisse senetleri, yeni pay alma hakk na iliflkin sirkülerin yay mland hesap dönemi itibar yla kar kay na hak kazanmaktad r. Hisse senetleri halka arz yoluyla sat - lan bankalar n da tacaklar kar pay miktarlar Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde genel kurullar nca belirlenmektedir. Hisse senedi borsada ifllem gören iflletmelerde de kar pay da t m n n, hesap dönemini izleyen beflinci ay n sonuna kadar tamamlanmas zorunludur Temettü Avans Halka aç k iflletmeler, üçer ayl k ara dönemler itibariyle de temettü avans fleklinde kar pay da tma imkan na sahiptirler. Halka aç k anonim iflletmeler, ba ms z denetimden geçmifl üçer ayl k mali tablolar nda yer alan karlar ndan, kanunlara ve esas sözleflmeye göre ay rmak zorunda olduklar yedek akçeler ile vergi karfl l klar düflüldükten sonra kalan k sm n yar s n geçmemesi, ana sözleflmelerinde hüküm bulunmas ve genel kurul karar yla ilgili y lla s n rl olmak üzere yönetim kuruluna yetki verilmesi koflullar yla temettü avans da - tabilirler. Her ara dönemde verilecek temettü avans bir önceki y la ait bilanço kar n n yar s n aflamaz. Yönetim kuruluna genel kurul taraf ndan temettü avans da t m için yetki verildi i takdirde, yönetim kurulunun, ilgili hesap döneminde her 3 ayl k dönemi izleyen 6 hafta içerisinde temettü avans da tma veya da tmama konusunda bir karar vermesi gerekmektedir. Önceki hesap döneminde ödenen temettü avanslar mahsup edilmeden, sonraki hesap dönemlerinde ilave temettü avans verilemez ve temettü da t lamaz.

5 mali ÇÖZÜM 221 Hisse senetleri halka arz yoluyla sat - lan bankalar n, temettü avans da tmak istemeleri durumunda, birinci temettüü Sermaye Piyasas Kurulu düzenlemelerine uygun flekilde ay rmalar ve bankac l k mevzuat çerçevesinde Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu ndan (BDDK) izin almalar gerekmektedir Kar Pay Da t m n n Vergisel Boyutu 2003 y l nda ç kar lan 4842 say l Kanun la, kar paylar n n vergilendirilmesine iliflkin yap lan köklü de iflikliklerle, fon pay kald r lm fl, stopaj oran düflürülmüfl ve kâr pay gelirlerinin beyan ve vergileme rejimi tamamen de ifltirilmifltir say l Kanun la getirilen düzenlemeye göre, tam mükellef kurumlardan, gerçek kiflilerce elde edilen kar paylar n n yar s gelir vergisinden istisna edilmekte ve istisna edilen tutar dahil toplam temettü üzerinden yap lan stopaj n tamam, beyan edilen temettü üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilmektedir. fiirketlerden kar pay elde eden gerçek kifliler, belli hadleri geçtikleri zaman beyanname vermek zorundad rlar. Fakat, tutar ne olursa olsun menkul k ymet yat r m fonlar ndan elde edilen kar paylar için ve kar n sermayeye ilavesi sonucu elde edilen kar paylar için beyanname verilmesi söz konusu de ildir. Yap lacak stopaj oran yönünden halka aç k olan ve olmayan kurumlar aras ndaki ay r m kald r lm flt r say l Kanun un yürürlü e girdi i tarihinden itibaren, bütün kurumlar, da tacaklar kâr paylar ndan %10 oran nda gelir vergisi stopaj yapacaklard r. Tam mükellef kurumlara ve yabanc kurum flubelerine da t lan kâr paylar ndan stopaj yap lmamaktad r. Stopaj; tam veya dar mükellef gerçek kiflilere, dar mükellef kurumlara, gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olmayanlara veya bu vergilerden muaf olan kifli ve kurulufllara, kâr pay da t ld nda yap lmaktad r. Ayr ca, kar n sermayeye ilavesi kar da t m say lmad için stopaj yap lmamaktad r. 2. H SSE SENETLER MKB DE filem GÖREN filetmeler N KAR PAYI DA ITIM POL T KALARI ( ) MKB ye kote iflletmeler, bir önceki dönem kar n veya geçmifl y l karlar - n, bedelsiz hisse senedi olarak, nakit olarak veya bir k sm n bedelsiz hisse senedi ve bir k sm n nakit olarak ortaklar na da tabilirler. Tablo 1 de, y llar aras nda, her y l baz nda, faaliyet y l n karla kapatan firma say s, dönem sonunu karla kapatan firmalar aras ndan kar pay da- tan firma say s ve kar pay da t m flekillerine göre bu firmalar n say lar görülmektedir.

6 222 mali ÇÖZÜM Tablo 1 : Kar Pay Da t m fiekline Göre Firmalar n Da l m ( ) MKB deki Firma Say s Dönem Sonunu Karla Kapatan Firma Say s Kar Da tan Firma Say s Hisse Sen. Karfl l Kar Pay Da. Firma Say s Nakit Olarak Kar Pay Da tan Firma Say s Hem Hisse Sen. Hem de Nakit Olarak Kar Pay Da tan Firma Say s fiekil 1 de ise, faaliyet y l n karla kapatan firma say s n n MKB ye kote firma say s na oran n n ve kar pay da tan firma say s n n dönem sonunu karla kapatan firma say s na oran n n y llar içerindeki seyri görülmektedir y l ndan 1997 y l na kadar az da olsa art fl gösteren karl firmalar n yüzdesi, 1998 y l ndan itibaren düflmeye bafllam fl ve 2002 y l ndan sonra tekrar art fla geçmifltir. Özellikle, 2001 y l nda, dönem sonunu karla kapatan firma say s n n MKB de ifllem gören firma say s na oran n n %56 ya kadar inmifl olmas, 2001 y l nda yaflanan krizin aç k bir sonucudur. Kar pay da tan firma say s - n n dönem sonunu karla kapatan firma say s na oran ise, y llar içerisinde giderek azalm flt r. Di er bir ifadeyle, kar pay da tan firma say s azalm flt r y l nda dönem sonunu karla kapatan firmalar n %96 s kar pay da t rken, 2003 y l nda bu oran %33 e gerilemifltir. Rekabetin artmas, 1998 ve 2001 y llar nda yaflanan krizler, firmalar n al konulan karlarla yeni yat r mlar finanse etmeleri gibi nedenlerle, kar da t m yapan firmalar n oran azalm flt r.

7 mali ÇÖZÜM 223 fiekil 1 : Faaliyet Y l n Karla Kapatan ve Kar Pay Da t m Yapan Firmalar 1,2 1 0,8 % 0,6 0,4 0, Y?llar Y llar Dönem Sonunu Karla Karla Kapatan Kapatan Firmalar n Firmalar?n Yüzdesi Yüzde Kar Pay Pay? Da tan Da?tan Firmalar n Firmalar?n Yüzdesi Yüzdesi fiekil 2 de, kar pay karfl l nda bedelsiz hisse senedi da tan, nakit kar pay da tan ve bedelsiz + nakit kar pay da tan firmalar n, toplam kar pay da - tan firma say s içindeki yüzdeleri görülmektedir. Firmalar n ço unlukla tercih ettikleri kar pay da t m fleklinin, nakit olarak kar pay da t m oldu u fiekil 2 de aç kça görülmektedir. Kar pay da tan firmalar n ortalama %70 i nakit olarak kar pay da tmaktad r. Nakit olarak kar pay da t m n n ard ndan, firmalar n en çok kulland klar kar pay da t m flekli, kar pay karfl l nda bedelsiz hisse senedi vermektir. Bedelsiz hisse senedi olarak kar pay da t m yapan firma oran 2001 y l na kadar artm fl, sonraki y llarda oran azalm flt r y llar nda, bedelsiz hisse senedi olarak kar pay da tan firmalar n toplam kar pay da tan firmalara oran ortalama %19 dur. Hem nakit hem de bedelsiz hisse senedi olarak kar pay da tan firmalar n oran ise oldukça düflüktür ve y llar içerinde fazla bir de iflim göstermemifltir.

8 224 mali ÇÖZÜM fiekil 2 : Y llar nda Kar Pay Da tan Firmalar n Kar Pay Da t m Türüne Göre Da l m % 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, Y llar Y?llar Bedelsiz Hisse Hisse Senedi Senedi Da tan Da?tan Firmalar n Firmalar?n Yüzdesi Yüzde Nakit Kar Pay Pay? Da tan Da?tan Firmalar n Firmalar?n Yüzdesi Yüzdesi Bedelsiz+Nakit Kar Kar Pay Pay? Da tan Da?tan Firmalar n Firmlar?n Da t m Yüzd Tablo 2 de, y llar baz nda, bedelsiz hisse senedi olarak da t lan kar pay na iliflkin minimum, maksimum, ortalama ve toplam tutarlar yer almaktad r. Ortalama olarak ve toplamda, en fazla bedelsiz hisse senedi olarak da t lan kar pay tutar, 1999 y l na aittir y l nda, bedelsiz hisse senetlerinin tutar 1.2 milyar $ a ulaflm flt r.

9 mali ÇÖZÜM 225 Tablo 2 : Bedelsiz Hisse Senedi Olarak Da t lan Kar Pay na liflkin statistiki De erler Y l Minimum Maksimum Ortalama Toplam (ABD $) (ABD $) (ABD $) (ABD $) Tablo 3 te, y llar baz nda, nakit olarak da t lan kar pay n n minimum, maksimum, ortalama ve toplam de erleri yer almaktad r ve 1999 y llar nda, nakit olarak da t lan ortalama kar pay tutar 7.3 milyon $ ve toplam nakit kar pay da t m ortalama 1.1 milyar $ d r. 2000, 2001 ve 2002 y llar nda, nakit olarak kar pay da tan firma oran n n artmas na karfl n, nakit olarak ödenen kar pay tutarlar n n düflüklü ü dikkat çekmektedir ve 2001 y llar nda yaflanan krizin etkisi nedeniyle, firmalar daha az tutarda kar pay da- tt klar görülmektedir.

10 226 mali ÇÖZÜM Tablo 3 : Nakit Olarak Da t lan Kar Pay na liflkin statistiki De erler Y l Minimum Maksimum Ortalama Toplam (ABD $) (ABD $) (ABD $) (ABD $) Tablo 4 te, y llar baz nda toplam kar pay ödemeleri görülmektedir. Toplam bazda da, 1999 y l ndaki art fl ve 2001 y l ndaki azal fl dikkati çekmektedir. Tablo 4 : Da t lan Toplam Kar Pay Y l Toplam (ABD $)

11 mali ÇÖZÜM y llar, TL nominal de erli bir hisse senedi için ödenen kar parlar aç s ndan incelendi inde, 2000 y l nda hisse senedi bafl na TL, 2001 y l nda TL, 2002 y l nda TL brüt kar pay ödenirken, bu rakam n, 2003 y l nda 697 TL ye düfltü ü görülmektedir. Tablo 5 : TL Nominal De erli Bir Hisse Senedine Ödenen Brüt ve Net Kar Pay Tutarlar Y l YTL Nominal De erli YTL Nomilal De erli Bir Bir Hisse Senedine Ödenen Hisse Senedine Ödenen Net Brüt Tutar (YTL) Tutar (YTL) SONUÇ Kar, iflletmelerin büyümelerini ve geliflmelerini sa layan temel iflletme amaçlar ndan biridir. Elde edilen kar n da t l p da t lmayaca veya da t lacaksa ne kadar n n da t laca, iflletmelerin kar pay da t m politikas n oluflturmaktad r. Özellikle, hisse senetleri borsada ifllem gören iflletmelerin kar pay da t m politikalar yat r mc lar n söz konusu hisse senedine olan taleplerini etkiledi ini için, halka aç k iflletmelerde kar pay da t m politikas n n ne flekilde belirlenece i daha büyük önem tafl maktad r y llar nda, hisse senetleri MKB de ifllem gören iflletmelerden dönem sonunu karla kapatan iflletmelerin ortalama %64 ü kar pay da tm flt r. Kar pay da tan iflletmelerin büyük bir ço unlu u, kar paylar n nakit olarak da tm flt r. ncelenen zaman dönemi içerisinde, 2000 ve 2001 y llar nda yaflanan krizin, iflletmelerin kar pay da t m politikalar üzerindeki etkisi aç kça

12 228 mali ÇÖZÜM görülmektedir. Kriz dönemlerinde, kar pay da tan iflletme say s azalmakta ve kar pay da tanlar da hisse senedi bafl na daha az tutarda kar pay da tmaktad r. YARARLANILAN KAYNAKLAR - Ceylan, Ali (2001) flletmelerde Finansal Yönetim. Bursa: Ekin Kitabevi Yay nlar. - Gelir Vergisi Sirküleri 15: Kar Paylar n n Vergilendirilmesi ve Beyan. Ankara: Maliye Bakanl Gelirler Genel Müdürlü ü, 11/02/ Hisse Senetleri Halka Arz Yoluyla Sat lan Bankalar n Da tacaklar Temettüye liflkin Esaslar Tebli i, No: 1993/1. - Gerçek Kiflilerce 2005 Y l nda Elde Edilen ve Y ll k Beyana Tabi Gelir Unsurlar, 15 Ocak stanbul : YMMO - Perçin, Necati (2006) Kurumlardan Elde Edilen Kar Paylar n n Vergilendirilmesi ve Beyan, , - Rodoplu, Gültekin (2002) Para ve Sermaye Piyasalar. Isparta: Tu ra Ofset. - Sermaye Piyasas Kanununa Tabi Olan Halka Aç k Anonim Ortakl klar n Temettü ve Temettü Avans Da t m nda Uyacaklar Esaslar Hakk nda Tebli, Seri: IV, No: T.C. Yasalar Say l Türk Ticaret Kanunu. - MKB Kar Pay Da t m Verileri. - yesilkaya_kar_dagitim.htm, yatirimcikosesi / ykosesi.htm?tur=sss, gelir2.nsf/ menkulsermaye2006?openpage,