VAN VE YÖRESİNDE HYI)ODI-:RlHOsis

Transkript

1 Y.Y.Ü. Vet.fak.Oerg. 5(1-2) VAN VE YÖRESİNDE HYI)ODI-:RlHOsis Sami Taşçı l Yakup Akgül) liyl)odermsis in Van and Arund Summary: This study has been dne t deıerıııine the species causing Iıypderııısis, their seasnal activities, incidences and prpe,- larvicid and spraying time in Van and solfrunding.!ılaterials have been cllected froill aliiilials al slırıımjiııg villages and Van ıııunicipal slaughter huse and identificed in Inbrıry. In cnclusin, spccies respnsible fr Hypderıııa ll"s fııııd t be IJypderıııa bvis and Hypderııın lineatum in cnttle f Van an~1 sıım/mdings Hypderıııa bı ıis antı Hypderııın lineatum incııdent was nbul 65 %. /1 1I'as bserved ıhat the jlies caıısing hypderııısis iıı Vali and sıırıındings lays eggs n lınir f ıhe aniıııals. In t!ıe end f Jıı~V Hypderııısis iıı Van and Arıınd and the begining fauglıst lıılıılıs. Larva eretlcl, the /11'$~ ııınfıwatin aflel" Sepıeıııber.S, ıhe ııısl prper spraying /iıııe fr!ıypdermsis is ılıe end fsııııım er r Septe ıııbel' ÔZCl:Bu çalışma Van ve yresiııde hypderııısis'e neden lan mr/er ile bunlarin mevsimsel aktivite/erini, insidens/erini rtaya çıknmlok ve /Xlra=ite karşı ytlredeki en/lygun i/aç/ama zaııınnını tespit etıııe/.; amacıyın yapılııııştır. Maıerya/ çevre koy/er i/e Van belediye ıııe=bahasında kesilen!ıayvan/nrdnn ıp/aıııııış ve Inbratııvarda identiflye edilmiştir. Sn ııçta ; Van ve yaresiilde sığır/arda hypderııısis'ten sarııııılıı tür/erin Hypderıııa b ı 'is ve Hypderma lineatum lduğu enfestasynıın % 65 gibi yüksek bir insidensi builinduğu lesbil eıli/ıııiştir. Hypderııısis 'e sebep /an sinek/erin Vali ve yoresinde Te 11l11l u z snu ile Ağıı S t s ayı başlarında yumurta/ar",ı hayvanların kıl/arı üzerine bıraktıkları /anıalarm ise Ey i il i ayından itibaren /. donelii lgııııluga erişlik/eri tesbit ediiiliiştir. Bıı durum g(jz (jnline alındığında Hypderııısis 'l! karşı en "yg/m ilaç/ama zllllllll/ll yaz sllu veya Ey i ii i başlnl'lntla labileceği knl/natine \larıiiliıştır. -Bu ça lışma Y.Y.Ü Araştı rm a fnu tarafından desteklenmiştir. i Dç.Dr.,Cela\ Bayar Üniversitesi, Tıp Fakültesi. Mikrbiylji Anabi lim Dalı, Ma nisa-türkiye ı Yrd.Oç.Dr.,yüzüncü Yı ı Üniversitesi, Veteriner Fakültesi.Paraziılji Anabi lim Dalı, Van-TÜRKiYE )Yrd.Oç.Dr.,Yüzüncü V ıi Üniversitesi., Veteriner Fakültesi, Iç Hastalıkları Bilim Dalı, Van-TÜRKıYE

2 Giriş Türkiye hayvan ppülasynu yönünden dünyanın say ı lı Üıke l eri arasında yer a l masına ra~mcn parazitcr hastalık l ar bu hayvanlardan eldc edilen vcrim payını çk düşünnektedir. Paraziter hastalıklar aras ında yer alan Hypdermsis; Hypderma ve Przhevalskiana türleriyle meydana gelen bir enfesıasyıı lup, daha çk sığır ve keçilerde görülmektedir (6,8,11,12,17). Hastalık, halk arasında Nkra, Okra, Büvelek, imiç adlarıy la tanınır. Hypderma larvaları dericilik sektörüne büyük zarar vermekte, deriııin dclinerek işlenip kullanılmasını engellemektedir. Bunun snucu larakta milyarlarla ifade edilen cknmik kayıplara neden l maktadır. Bu parantin larvalan vücuttaki göçleri esnasında zaman zaman spinal kanalda ölerek salg ı ladıkları tksinlerden d l ayı hayvanlarda anaflaktik ve tksik şktan ölümlere sebebiyct vermektedir. Aynca paranıli hayvanların et ve süt veriminde azalma ile gelişmelerinde gerileme göze çarpmaktadır (6,8,9, Il). Hypderınsis knusunda en detaylı çalışma l ar Zumpt (18) adlı araştırıcı tarafından 1962 y ılında gerçekleştirilmiştir. Türkiye'de isc Hypdcrmsis knusunda ilk temel çalışma Kurtpınar (9) tarafından yapılmışur. Bu araştırıcı Hypdenna türlerinin lal"va!arının deridc bzukluklara sebep lduğunu bildirmiştir. Türkiye'de şimdiye kadiır yapılan çalışmalarda S ı ğırlarda I1ypderıııa bvis ve Hypderma Iineatuın'a, keçi ve kyunlarda ise Pr.llıevalskiana silenus ıürlerine rastlanıldığı bildirilmiştir ( 10.13, 14. i 5, 16 ). Kalkan "c Kunpınar (8.9) sığırlarda Hypdermsis'in % ranında yaygın lduwıllu tesbit ederek Hypderma enfcstasyıılıırından srumlu türlerin Hypderma bvis ldu~unu bildirmişlerdir. Dah<ı snraları yapılan çalışmalarda Hypderma linealum'un da sığırlarda yaygın bir tür lduğu tesbit edilm i ştir (9,10,11) Göksu (6) kıl keçi lerinde Hypdermsis ranını % 53 larak tesbit etmiştir. Göksu ve Dinçer (5) kyunlarda Hypdermsis'in % 2.37 ranında yaygın lduwınu bildirmişlerdir. Say ın ve arkadaşları (14) Ankara keçilerinde Hypdermsis'ten srumlu lünin P.hevalskiana silenus lduğu n u tesbit etm i ş l erdir. Hypderma sineklerinin yaz aylarında yumurta yumurt l ad ı kları ve larvaların daha çk N i s a n.- M ayı S aylarında 3. döneme (lgun hale) erişt i kler i bildi rilmektedir. Bununla beraber lgun sineklerin isejıl ayı S başından Teli/ //iuz snuna kacl1r faaliyet gösterdikleri,ce yumurttamak için sakin, sıçak ve güneşli günleri tercih ettikleri belirtilmektedir (9,10,11 ). Hypderına lineatum'un 1. dönem larvalarına genellikle Ey i ü 1- Ş 1/ b a i ayları arasında özefagus mukzasında, Hypderma bvis'in I.dönem larvalarına ise spinal kanalda K a s i 11/ - N i s a n ayları arasında rastla nıl dığ ı tesbit edilm i ştir (Il). fındık ve ceviz büyüklüğü n de şişkinlikleri luş turan 2. dönem Hypderma larva l arına ise sırt derisi ıı in yan tarafında ve altında ras tl anıld ı ğı bildirilmektedir (9.ll). 144

3 Erch\' (4)'a göre bu hastalık sı~ı r lara yalnız yaz aylarınd.-ı geçmektedir. Hakkı (7)'ya göre Hypderma bvis larva l arı Ara Iı k ay ında vücuua göç ederler. O c a.': ve Ş /i bat aylarında s ı rt kısmına geli r ve Mar i ay ında da şişlikler görülür. Hypdcrmsis sadece Türkiye'de bir srun lmamakta diğer ülkelerde de l dukç.ı yayg ın bu l unmaktadır. ingiltf"re'de % I I - 36, İt.:ılya'da % 20-24, Fransa'da % 20 ra nı ml-ı yaygın ıdu~ bildirilmektedir (1,2,3). Hypdermsis'te mevsimsel aktiviteııin yörelere göre iyi tesbit edi lmesi mücadele a m acıyla ya pılacak ilaçlama açısında n büyük önem taşımaktıldır. Zira zamansız yapılan ilaçlama çğu 7.. aman larva l a rın. vücut göçü es n as ında. spinal kanalda ölmesine dla y ı sıy la felçlere ve ani ölümlere scbebiyet vcrebilınckıedir. Bu ça lı ş m a: Hypdermsis'in Van ve yöresindeki insidensi ile Ill C'' si ın sel aktivitesini tesbit edip yöre hayvancılıtma ne ölçüde za rar,'crdigini rtaya çıkarmak ve Hypdermsis'le ya p ıl acak mücadele de yöredeki en uygun ilaçlama zamanın ı tesbit etmek amacıyla ya p ılm ı ştır. MatcI'~' al YC Mett Bu araştı rm ada materyal. Van il merkezine bagıı larak seçilen 5 pilt köydeki (Merkez.Oöııü. Bnkımlı. Dönerdere. Bardakçı) 280 eanlı hayvan ilc Van belediye mczbahasında kesi mi yapılan 350 baş sığır ü7.erinden ıplanııııştır. Bunun için ayda birkez pilt köylere g idilmiş "C ca nlı hayvanlar üzerinde lgunlaşmış Hypderma larvalan elle sı kıl arak, )lil1lurtaları ise sık dişli bir tarak vas ıta s ı y l a tp l anmıştır. Araştırma süresince haftnda bir defa Va n Belediye mezbaha sı na gidilmiş ve burada kesi len hayvanların derileri, spinal ka na Jları ve özefagu slarında l gunlaşlilış ve göç halinde lan larvalar tplanarak %. 70'Iik alkl içerisine al!llmış ve t eş h is edilmek üzere labratuva ra geıiöl nıi şle rdir. nulgular Muayene edilen canlı s ı ~ırların ye r l eş im birimlerine göre dağılım i nn, c enfeksiyn durumları Tnbl - I'de gösterilmiştir: 145

4 ~ TablOl : Muayene edilen C:1nlı sıg ı rların Hypd e rnıa ilc enrestasyıı ran l arı ve yerleşim birimlerine göre dag ılı mlan. Yerleşiın Mua.ed. Hypderına' lı Tplanan ı.dönem ı.dönem 3.dÖnem Üzerindeyumurta birimi hav. say ı s ı hay. S.1V. ve % larva savısı 'iarva sayısı larva savısı larva sayıs ı bulunan ha '. say. MerkC"J: 7; O i IGöllü O ı Bardakcı O Dönerdere O Bakırnlı O ')lam O

5 Tablda n görülccegi üzere muayene edilen 280 baş s ı ğır üzerinden 737 adet Hypderma larvası tplanııııştır. Bu larva lardan 252 adeti 2. dönem ve 485 adetinin ise 3. dönem larva ldu~ tesbit edilmişt i r. Hayvanlar üzerinden tpla nan larva say ıları, hayvan say ı la rın a ranlan dığ ında en yüksek enfestasyn ni speti Bardakçı köyünde, en düşük enfestasyn nisbeti nin ise Dönerdere köyünde lduğu tesbit ed i lmiştir. Pilt bölgelerden Göllü köyünde sadece Hypdenna bvis'in yumurtalanna, diger merkezierde ise hem Hypdcrma bvis hem de Hpderma Iincatum yumurtalarına hayvanla r üzerinde ras t1anıl m ı şıır. 147

6 T<ıbl-2'dc mezbahada kesilen hayvanlardaki larva sayıları ve "ücüun bulundukları bölgeler gös t er ilmi ştir. Lan'aların vücuttil buludu~'u böl!!clcr Kesilen hayvan $.;1\,1$1 Bulunan larva sayısı ve %'si l.dölıcm larva 2,dönem larva 3.döneın larva (özefags, dit~ram, ı03 (:L~ derisi 346 ( ~ı~ derisi perikard kesesi altında ltında. t

7 Tablda görülecegi üzere 350 baş sıg ırın vücutlarında i. dönem larvalara özafagus, diaframa ve perikart kesesinde rastlamldıgı halde 2., 3. dönem larvalar sadece sırt derisi a ' t ında tesbit ed ilm işt ir. TablO3'de ise tplanan l arvaların aylara göre dagılımları, dönemleri ve vücutta bulunduk l arı yerler gösteri lmi şti r. 149

8 g; Tabl-3 : Aylara göre Hypdcfm<ı larva l arının dağılımları ve vücutla bulunduk l arı yerler l.safha A\'lar n.hvis II,lineatum Man 4' N isan II' Mav ı s Haziran Temmuz A~usıs Eylül Ekim 4' Kasım 4' Ara lık 3' Üç,k I' Şubat I' Tplam 28 *) Spina! kanal ) Özefagus Illukazas ı 0) S ırt dirisi yım taraflilrınd a + ) S ırt dcrisi altında H.. 8t 5+ H lt sallıa 3. saoıa H.b\'is n,lincatum H.b\'is H.lincatum

9 Tabl-3'den görüleceği üzere Hypderma OOvis'in L dönem l arva l a rı na E k i III - N i s n n ayları arasında, 2. dönem larvala rı na E k i //i - Ai n r tayları aras ın da, 3. döııem larvalara ise,14 art - H n zir n n ay l arı a ras ında rastl a nı lm ı şt ı r. Hypderma Iineatum'un l.dö n eııı larvalanna E yı ü i - c a k ay l a rı ile Nisan ayında rast!:mıhn ı ştır. H. linca ı um'un 2.dönem larva l a nıı a E le i 11/ _ A,f n,. f ayları arasında, 3. dönem larvalarına ise Mar i - Haz ira n ay l arı arasında rastlanı l dığ ı tesbit ed il miştir. Tart ışma ı 'e Snuç ülkelerinde lduğu gibi TUrkiye'de de Hypdermsis önemli Düııyanııı çeşi tl i bir yetiştirid prblemidir. Her y ı l bu has t alıktan meydana gcicn eknmik kay ıplar milyarlarla ifade edilmektedir. Türkiye'ni n değ i ş i k bölgelerinde yap ı lı ııı çalışma larda s ı ğ ır la rd a H. OOvis ve H. lineatum türlerine ras tl a nıld ığ ı b il dirilm işt ir ( 1,2,3.4 ). Van ve yöresi nde yaptığ ıımz bu çalışmada ; H. OO\'is ve H. lincatum'un s ı ğırlarda Hypdermsis'ten srumlu ıürler lduğu yumurta ve lanıalarından tesbit edilmiştir. Kalkan ve Kurtpına r ( 8,9 ), sığır l a rılı Hypdcrmsis'in yayılışının % ranında l duğunu bildirmiştir. Bu araştırmada Vali ve yöresinde has ta lı ğın % 65 nisbetinde yaygın lduğu tespit edilmiştir. Bu snuç adı geçen parazitiıı Van ve yöresinde önemli bir yetişticici prblemi lduğunu rtaya ç ı ka rtmaktadır. Yapıl.. n çeşitli araştırma l arda ( 3, , 18 ), Hypdecma sineklerinin yaz ay la r i n d a yumurta y u murtla d ı kl arı ve larvalanııın daha çk tv isan - M n Y i S ayla rında 3. döneme er i ştik leri belirtilmektedir. Van ve yöresinde ise l anra l arın 3.dö nc ıne er i ş m eleri Mar i ay11lda baş l a m ak t a, en fazla M ayı say ıııda artmaktad ı r. Bazen bu durum H n z i,. a n ay ının s nla rına kadar u zama k tad ır. Van ve yöresi nde kış mevsimi diger bölgelere göre daha uzun sürmekıe. yaz aylarındaki s ı cak lı k l ar ise ancak T eli/ //i 1/; ay ından itiba ren mevsi m n rma ıı erine erişmektedir. Bu nedenle ergin sineklerin aktiviteleri en razla Teli/lllu; snunda veya A t u S i s baş l arında artmakta ve yumurta yumurtlamaya başlamaktadır. Hypderma yumurtala rı ha }'\' anlarııı üzerinde ancak bu aylarda görülmektedi r. Bu durum. H. bvis ve H. l ineeı l um'un biylj ik s i klusumııı diğer bölgelere göre biraz daha geç ıa ma ml nnabileceği snucunu akın getirmeklcdir. M uh ıelif ça lı ş m alar ( 3, )'da H. li neat u ın'un i. dönem larva l a rı na genelli kle E y i ii 1- Ş 1/ b 'li t ay l a rııı da, ö7.ragus mu kol..:1s ında, H.. OOvis'e ise K n s i 11/ -N i s () il ay l arı aras ııı da sp i mıl kn nalda ras lianıldı tı bild iril mesine rağme n ; bu ç.ı lı şmada H. li ııeatunı'un i. dönem lanra l a rın a en fazla Ey Iıı i - Ocnk aylarındn diarmma ve özefagus mukzasında, H. OOvis'in ı. dönem larva l arına ise E k i 11/ - N i s a n ay l arı arasmda çtunlukla spinal kanal içerisinde rastlanılm ı şt ır. Bu snuçlar; sığ ırlarda Hypderma türlerinin ge li ~meleriyıe ilgili literatürleric büyiik bi r benzerlik içerisindcdir. Hypderma türlerinin ı. dönem larvalarına sırt derisinin yan tmaf1arında ve altında ratlanıld ı ğı bildirilmekıedir. Bu 151

10 çalışmada ise 2. dönem H. bvis ve H. lincatum larva l a rı na ç~ nl u kl a s ırt derisinin alt ı nda rast lad ı k. Snuç larak Van ve yöresinde s l A ırl a rda Hpdcrmsis'ten srumlu türlerin H.bvis ve H. lincalum ldugu ve bu enrcstasynun % 65 gibi yüksek bir insidcnslc y ayg ın ldu~u tesbit edi l mi ş tir. Vali ve yöresinde Hpd e rnı a si neklerinin aktif larak Te 11/ 11/ 1/ Z snunda veya A g LI S ( s ba ş larında yuıııu na la rını hayva n ların k ıllarının üzerine b ı rak ııkla rı, Hypderma l arva l arı nı n ise E y i Ü i ayından itibaren 1. dönem, Ekim-Mnrt ayla rı aras ında 2.dÖnem ve Mnrt-Temmu:: aylan arasında 3.dönem lgu nluğa e r işt i kıer i tespit edil mi ş t i r. Bu durum gözönüne alı ndı ğ ında Hpdcrma türleri ne ka rş ı Van ve yöresinde E y i ıi i ay ı başları nda veya Yaz snunda yapılacak i l aç lı mücadelenin bu parazitlerin vücut içerisindeki gclişmeler ini e n ge ll eyccc~i için daha uygun l <ıc<ığ ı kanaatin i taş ımak tay ı z. KaynAklar 1. Bular, c., Wcintraub, J. (1972): immunlgicn' Respııses f Rnbbifs Ar t iflcin/~y Infes/eıl with the Cnll/e Grups H. Bvis and li. Linenrum. İnt. J. fr P a r asitl. V Bular, c.. Thrnberry, H. ( 1982) : Wnrble F(v Cntrl in Eıırpe. A Sympsiu/ll in the EC Prgramme f Cııı ıııisin f ReseneH n...ınimnl Pathlgv. Brun els. 3. Cheema, A. U. (1977): Obsen.'nlin n the HistJXIlhlgy f IVnrble in Gats by the Un1e f Przhevalskimuı Si/eıı u s. Zbl. Vet med, n. 24, , El'shv,V. S. (1956): Pamsillg)' and Parası ilc Disease f Li ı 1 esf ck State Publish ing IIause fr Agricultural Litcl'atuce Msew. 5. Göksu, K., Dinçer, Ş. (1973) : Kyunlardn Hypderııısis Dıırııııııı. A. Ü. Vel. Fak, Del'gisi. N: Gök$u, K. ( 1975): Kıl Keçilerinde Hypderııı sis. i. Ü. Vet. Fak. Dergisi. 1(1 ) H a kkı, i.ç, (1328) : i/iili HaYMna fl Tıbb~ve ve Zira~ı.,"C Matbaa-i Amire, istanbul, 8. Kııll t ım, A. ( 1963) : Hypcle rıııvsis'in HayMn Endüstrisintle Sebeb Olduğıı Kay ıp/m. Etlik Vel. Ilıı.kt. Enst. I>crgisi. 2, I, KUl1pınar, H. (1947).-Innd/u Elı l i Hl/.Vl'anlarıntln G6riileıı Hypderııın Nevileri, iktisadi Onemi ve Mf/cadelesine Dair en Uyglin Tedbirler Ozerinde Araş tırmalar. Ankara, Y.Z.E. Ç ıd ı şm al ar. 153, ı Merdh enci, A. (1 970): Türkiye Pnrazitleri ve Pnraziıljik Yay ın lar. i. Ü. Cerrah. 1'11). Fak. Yayın l a rı. Kutulmu ş M atbaa s ı. I ı. ı\"l imi ~ lu. M. (1966) : Nkra. A. Ü. Vet. ye Zi r. Fak. lla sı m e \ı i

11