ULUSLARARASI filetmec L K

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2591 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1560 ULUSLARARASI filetmec L K Yazarlar Prof.Dr. Celil KOPARAL (Ünite 1-3) Doç.Dr. Hatice Zümrüt TONUS (Ünite 4) Doç.Dr. Nezihe Figen ERSOY (Ünite 5) Prof.Dr. Nurhan AYDIN (Ünite 6) Yrd.Doç.Dr. Fuat GÜLLÜPINAR (Ünite 7) Prof.Dr. Saime ÖNCE (Ünite 8) Editör Prof.Dr. nan ÖZALP ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Arfl.Gör.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Doç.Dr. Volkan Yüzer Ö r.gör. Orkun fien Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Okt. Ayd n F nd ko lu Grafikerler Aysun fiavl Hilal Küçükda aflan Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Uluslararas flletmecilik ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Haziran 2012

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... ix Uluslararas flletmecili e Girifl... 2 ULUSLARARASI filetmec L N TANIMI... 3 ULUSAL VE ULUSLARARASI filetmec L N KARfiILAfiTIRILMASI... 4 Kültür... 4 Finansal Ortam... 5 Hukuki Çevre... 5 Tüketici Tercihleri... 5 ULUSLARARASI filetmec L ÖNEML KILAN GEL fimeler... 5 Teknoloji... 5 Rekabet... 6 Standardizasyon... 6 fl Çevresi... 6 Uluslararas flletmecili in Politik Etkisi... 7 Ekonomik Entegrasyon ve Globalleflme... 7 ULUSLARARASI filetmec L N TAR HSEL GEL fi M... 8 Ticaret Dönemi... 8 Sömürgecilik Dönemi... 8 Ayr cal klar Dönemi... 9 Uluslararas Dönem Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ülke D fl Faaliyetler ÜLKE DIfiINA AÇILMA ÜLKE DIfiI FAAL YET TÜRLER hracat Dolayl hracat Do rudan hracat Do rudan Yabanc Yat r m Ortakl k ORTAK filetme KURARKEN MÜLK YET STRATEJ S NE ETK EDEN FAKTÖRLER Faaliyet Gösterilen Ülkenin Ekonomik Durumu Faaliyet Gösterilen Ülkenin Tutumu Yerel flletmelerin Seçimi Üst Yönetim Düflüncesi YEREL ORTAK BULMA ZORLU U Yerel Orta n Geçmiflteki Çal flma Sisteminin Yetersizli i Yerel Ortaklara Olan Güvenin Azl Uluslararas flletme ile Yerel flletmenin Ç karlar Aras ndaki Çeliflki ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler Serbestçe Hareket Etme Yetene i Kazanma ORTAK filetme KURMA NEDENLER Sermaye ile lgili Riskler Sermaye htiyac Baflar Faktörleri htiyac Politik Bask lar Evsahibi Ülke Hükümetiyle yi liflkiler Kurma htiyac ORTAKLIK TÜRLER Lisans Anlaflmas Franchising Joint Venture Yönetim Sözleflmesi Anahtar Teslim Projeler Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE Uluslararas flletmelerde Örgüt Yap lar G R fi TEMEL ÖRGÜT YAPILARI Bafllang ç Bölüm Yap s Uluslararas Bölüm Yap s Global Yap Düzenlemeleri Global Ürün Bölümü Global Bölge Bölümü Global Fonksiyonel Bölüm Karma Örgüt Yap lar GELENEKSEL OLMAYAN ÖRGÜTSEL YAKLAfiIMLAR fiirket Birleflmelerinde Örgütsel Yaklafl mlar Ortak Giriflimcilikte Örgütsel Yaklafl mlar Keiretsu çin Örgütsel Düzenlemeler YAN fi RKET YÖNET M KURULUNUN KULLANILMASI ULUSLARARASI filetmeler N ÖRGÜTSEL ÖZELL KLER Biçimsellik Uzmanl k Merkezleflme Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar... 55

5 çindekiler v Uluslararas flletmelerde nsan Kaynaklar Yönetimi G R fi ULUSLARARASI filetmelerde NSAN KAYNA I VE NSAN KAYNAKLARI YÖNET M ULUSLARARASI filetmelerde NSAN KAYNA I SA LAMA POL T KALARI Etnosentrizm Polisentrizm Geosentrizm Regiosentrizm ULUSLARARASI filetmelerde TEMEL NSAN KAYNAKLARI YÖNET M FONKS YONLARI fle Alma E itim ve Gelifltirme E itim htiyac n De erleme E itim Yöntemleri ve Prosedürleri Ülke D fl nda Görevli Yöneticilere Verilecek E itimler Performans De erleme Ücret Yönetimi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden-i Yaflam n çinden-ii Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Uluslararas Pazarlama ULUSLARLARASI PAZARLAMA NED R? ULUSLARARASI PAZARLAMA TEOR LER filetmeler N ULUSLARARASI PAZARLARA KATILMA fiek LLER ULUSLARARASI PAZARLARA YÖNELMEN N NEDENLER ULUSLARARASI PAZARLARA G RMEN N filetmelere SA LADI I ÜSTÜNLÜKLER ULUSLARARASI PAZARLAMA ÇEVRES Ekonomik Çevre Faktörleri Yasal ve Politik Çevre Faktörleri Demografik Çevre Faktörleri Kültürel Faktörler Do al Çevre Faktörleri Teknolojik Çevre Faktörleri ULUSLARARASI PAZARLARDA PAZARLAMA ARAfiTIRMASI ULUSLARARASI PAZARLARDA PAZARLAMA KARMASI YÖNET M Uluslararas Pazarlarda Ürün Kararlar Ürün Karmas Kararlar Standardizasyon ve Uyarlama Ürün Planlamas nda Stratejik Alternatifler ÜN TE 5. ÜN TE

6 vi çindekiler Uluslararas Pazarlarda Fiyatland rma Kararlar ve Yönetimi Fiyatland rma Çerçevesi Uluslararas Ödeme fiekilleri Uluslararars flletmelerde Da t m Uluslararas Pazarlamada Da t m Kanal Planlamas D fl Pazarlarda Fiziksel Da t m Yönetimi Uluslararas Tutundurma Yabanc lar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 7. ÜN TE Uluslararas Finansal Piyasalar ve Uluslararas Finansal Yönetim G R fi ULUSAL VE ULUSLARARASI F NANSAL P YASALAR Uluslararas Finans Etkileyen Geliflmeler ULUSLARARASILAfiMANIN F NANSAL YÖNET ME GET RD LAVE BOYUTLAR DÖV Z P YASALARI Vadeli Döviz Piyasalar DÖV Z KURU S STEMLER ULUSLARARASI filetmeler N F NANSMANI ULUSLARARASI YATIRIM KARARLARI ULUSLARARASI filetmelerde SERMAYE BÜTÇELEMES Uluslararas Sermaye Bütçelemesinde Risk ULUSLARARASI filetmelerde ÇALIfiMA SERMAYES YÖNET M Merkezilefltirilmifl Nakit Yönetimi Uluslararas Tahsilat ve Ödemeleri H zland rma Ödemelerin Netlefltirilmesi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Uluslararas flletmelerde Örgüt Kültürü G R fi KÜLTÜR VE ÖRGÜT TANIMLARI ÖRGÜT KÜLTÜRÜ Örgüt Kültürünü Etkileyen ç Çevre Unsurlar Örgüt Kültürünü Etkileyen D fl Çevre Unsurlar ULUSLARARASI filetmeler VE KÜLTÜR L fik S ULUSLARARASI filetmeler VE ÖRGÜT KÜLTÜRÜ

7 çindekiler vii ULUSLARARASI filetmeler VE ULUSAL KÜLTÜR ULUSLARARASI filetmelerde FARKLILIKLARIN YÖNET M KÜLTÜREL FARKLILIKLARIN ULUSLARARASI filetmeler Ç N POTANS YEL ÜSTÜNLÜKLER KÜLTÜREL FARKLILIKLARIN ULUSLARARASI filetmeler Ç N POTANS YEL SINIRLILIKLARI ULUSLARARASI filetmelerde FARKLI ÖRGÜT KÜLTÜRÜ T PLER Aile Kültürü Eyfel Kulesi Kültürü Güdümlü Füze Kültürü Kuluçka Makinesi Kültürü ULUSLARARASI filetmeler VE FARKLI KÜLTÜREL DE ERLER Güç Mesafesi (Power Distance) Belirsizlikten Kaç nma (Uncertainity Avodiance) Bireycilik-Toplumculuk (Individuality) Eril Yaklafl m ve Diflil Yaklafl m (Masculinity) ÇOK KÜLTÜRLÜ TAKIMLAR ÇOK KÜLTÜRLÜ TAKIM OLUfiTURMANIN LKELER ULUSLARARASI filetmeler N ÖRGÜT YAPILARI SONUÇ Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden S ra Sizde Yan t Anahtar Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Uluslararas Muhasebe G R fi MUHASEBE VE ULUSLARARASI MUHASEBEN N KAPSAMI MUHASEBE S STEMLER NDEK FARKLILIKLAR flletme ile flletmeye Sermaye Sa layanlar Aras ndaki liflkiler Di er Ülkelerle Politik ve Ekonomik Ba lar Ülkelerin Yasal Sistemleri Ülkelerin Ekonomik Sistemleri ve Enflasyon Seviyesi Ülke Kültürü ULUSLARARASI MUHASEBE VE RAPORLAMA STANDARTLARININ KULLANIMI Uluslararas Muhasebe Standartlar Kurulu Türkiye de Uluslararas Finansal Raporlama Standartlar le lgili Geliflmeler ULUSLARARASI filetme FAAL YETLER Ç N MUHASEBE Yabanc Paral fllemlerin Muhasebelefltirilmesi Yabanc Paral Finansal Tablolar n Çevrimi Yabanc Paral Finansal Tablolar n Konsolidasyonu Yabanc Paral Finansal Tablolar n Çevriminde Kullan lan Yöntemler Cari ve Cari Olmayan Kalemler Yöntemi Parasal ve Parasal Olmayan Kalemler Yöntemi Zaman Faktörüne Dayal Yöntem Cari Kur (Kapan fl Kuru) Yöntemi ÜN TE

8 viii çindekiler Finansal Tablolar n Çevrimine Esas Olan Muhasebe Standartlar ULUSLARARASI VERG LEME LE LG L KONULAR Transfer Fiyatlamas Vergi Cennetleri Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

9 Önsöz ix Önsöz flletme biliminde 1980 sonras büyük geliflmeler olmufltur. Bu geliflmeler Dünya ekonomisindeki geliflmelere paralel olarak yer alm flt r. Globalleflme olgusu bütün Dünyay sarm fl ve global her geliflme ve kriz ülkeleri etkilemifltir. Ülkelerin birbirleriyle ticaretleri artm fl ve uluslararas ticaret konular gündeme gelmifltir. Uluslararas iflletmecilik konular gündeme geldi inden uluslar aras finansman, insan kaynaklar, örgütleme, üretim, etik vb. konular önem kazanm flt r. Kitab n yay nlanarak bas m na haz rlanmas nda de erli katk lar ndan dolay ifl arkadafllar ma teflekkür ederim. Editör Prof.Dr. nan ÖZALP

10 1ULUSLARARASI filetmec L K Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Uluslararas iflletmecilik faaliyetlerinin kategorilerini betimleyebilecek, Uluslararas iflletmecilik ile ulusal iflletmecili i karfl laflt rabilecek, Uluslararas iflletmecili i önemli k lan geliflmeleri aç klayabilecek, Uluslararas iflletmecili in tarihsel geliflimini aç klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Uluslararas flletmecilik Uluslararas flletme Uluslararas Ticaret Uluslararas Yat r m Teknoloji Rekabet Standardizasyon fl Çevresi Ekonomik Entegrasyon Globalleflme çindekiler Uluslararas flletmecilik Uluslararas flletmecili e Girifl ULUSLARARASI filetmec L N TANIMI ULUSAL VE ULUSLARARASI filetmec L N KARfiILAfiTIRILMASI ULUSLARARASI filetmec L ÖNEML KILAN GEL fimeler ULUSLARARASI filetmec L N TAR HSEL GEL fi M

11 Uluslararas flletmecili e Girifl ULUSLARARASI filetmec L N TANIMI En küçü ünden en büyü üne hemen her ulus, de iflik türde uluslararas iflletmecilik faaliyetlerini yürüten iflletmelere sahiptir. Dünyan n her yerinde üretilen çok çeflitli ürün ve hizmetlerin ticaretini yapmak ve bu ürün ve hizmetleri yerel pazarlarda haz r bulundurmak yoluyla uluslar n ç kar sa lamalar uluslararas iflletmecilik faaliyetleri sayesindedir. Uluslararas iflletmecili in olmad bir dünya hayal etmek güçtür. Tüketilen her fley, üretilen her fley ve yerine gelifltirilen her finansal etkinlik, uluslararas iflletmecilik faaliyetlerinden etkilenir. En küçü ünden en büyü üne hemen her ulus, de- iflik türde uluslararas iflletmecilik faaliyetlerini yürüten iflletmelere sahiptir. Dünyan n her yerinde üretilen çok çeflitli ürün ve hizmetlerin ticaretini yapmak, bu ürün ve hizmetleri yerel pazarlarda haz r bulundurmak yoluyla uluslar n ç kar sa lamalar, uluslararas iflletmecilik faaliyetleri sayesindedir. Süpermarket raflar n n incelenmesi, d flar dan gelme meyve ve sebzelerden, flaraplardan ve peynirlerden mutfak gereçlerine ve di er kiflisel ürünlere kadar ithal ürünlerin zengin bir çeflidini aç a vuracakt r. Teknolojinin ilerlemesi ve fazla yay lmas, modern ticaretin geliflmesine önemli katk sa lam flt r. Karada (trenler) ve deniz tafl mac l nda (buharl gemiler) bafllayan basit ilerlemeler, telekomünikasyondaki, h zl ve güvenilir kara, deniz ve hava tafl tlar ndaki modern araçlar ndan dünyan n her yerindeki egzotik tatillere kadar uzanan ürün ve hizmetlerdeki hayret verici geliflmelerle en yüksek noktaya varm flt r. Dahas, modern ticaret orta düzeydeki ürünleri, dünyan n dört bir yan ndaki üretim süreçlerinde kullan lan tamamlay c parçalar (otomobiller, bilgisayarlar v.b.) ve ileri teknolojiyi içine almaktad r. Finansal hizmetler gibi, yak n zamanlara kadar yaln zca yerel olarak mevcut olan baz hizmetler, bugün modern telekomünikasyon sistemleri sayesinde dünyan n en uzak yerlerine kadar girebilmektedir. fiimdi internet yoluyla ticaretin do ufluna tan kl k edilmektedir. Uluslararas iflletmecilik, iflletmeler taraf ndan düzenlenen, ulusal s n rlar n d - fl nda yürütülen, her türlü iflletmecilik faaliyetidir. Gittikçe küçülen bir ölçekte olsa da baz uluslararas iflletmecilik faaliyetleri, politik ve stratejik amaçlar n gerçeklefltirilmesi için halen devletler taraf ndan yürütülmektedir. Bununla birlikte, uluslararas iflletmecilik faaliyetleri, çok büyük bir oranda özel iflletmeler taraf ndan üstlenilmektedir. Uluslararas iflletmecilik konusunda terminoloji aç s ndan farkl terimler kullan lmaktad r. Bunlar aras nda uluslararas iflletmeler (International firms), global ifl-

12 4 Uluslararas flletmecilik Uluslararas iflletmecilik faaliyetleri; uluslararas ticaret ve uluslararas yat r md r. letmeler (global firms), transnasyonel iflletmeler (transnational firms), dünya iflletmesi (world business) say labilir. Bu iflletmeler aras nda en önemli fark strateji aç - s ndand r. Elinizdeki kitaplarda ö rencilerin kavram aç s ndan zorluk çekmemeleri için genellikle uluslararas iflletme terimi kullan ld. Ancak gerekti inde ve farkl bir anlam anlatmak için di er terimlere de yer verildi. Uluslararas iflletmecilik faaliyetleri iki ana kategoriye ayr lmaktad r. Bunlar; uluslararas ticaret ve uluslararas yat r md r. Bir iflletme ürün ve hizmetlerin ihracat ve ithalat yla meflgul oldu u zaman d fl ticaret gerçekleflir. Bir iflletme, ana ülkesinin d fl nda iflletmecilik faaliyetleri yürütmek amac yla kaynak transfer etti i zaman, uluslararas yat r m meydana gelir. flletmenin uluslararas yat r m faaliyetleri, tamam na sahip olunan flube taraf ndan yap lan yat r m ya da yerel bir iflletmeyle Joint Venture biçiminde kurulan ortakl ktan lisans anlaflmas, franchising faaliyeti ya da anahtar teslim projelere kadar de iflen biçimlerde yürütülebilir. Uluslararas SIRA ticaret S ZDE ile uluslararas yat r m aras ndaki fark nas l aç klan r? ULUSAL VE ULUSLARARASI filetmec L N KARfiILAfiTIRILMASI AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P TELEV ZYON NTERNET 1 Ulusal iflletmecilikteki gibi uluslararas iflletmecilikte de ifllere, fonksiyonlara ve süreçlere iliflkin ayn temel ilkeler uygulan r. Bununla birlikte, ulusal ve uluslararas iflletmelerin içinde faaliyet gösterdikleri ortam önemli ölçüde farkl l k gösterir ve bu nedenle uluslararas iflletmenin iflletmecilik uygulamalar nda ülkeden ülkeye de ifliklik yapmas n gerekli k lar. Ulusal iflletme yöneticisinden farkl olarak, uluslararas iflletme yöneticisi daha büyük güçlükler, belirsizliklerle ve daha önemlisi, daha büyük risklerle karfl karfl ya gelir. Uluslararas iflletme yöneticisinin görevleri çok daha mücadeleci olmak zorundad r. Bu güçlükler, belirsizlikler ve riskler politik, ekonomik, hukuki, kültürel çevredeki de iflik yabanc para piyasalar ve döviz kuru sistemlerindeki farkl l klardan kaynaklan r. Birçok durumda, bu sorunlar, karar alma ve uygulama sürecini, ülke içi koflullardan K Tdaha A P zor, bazen de daha tehlikeli k lan s k nt lar olarak de erlendirilir. Daha önemlisi, kültürel de erlere duyars z kararlar, ço u zaman iflletmenin performans n, yönetiminin etkinli ini, gelecekteki faaliyetlerini, ciddi biçimde etkilemeden TELEV ZYON çözümlenmesi çok zor olan anlaflmazl klara yol açar. Ev sahibi ülkenin ekonomik, politik ve hukuki çevrelerindeki sürekli de iflimin dinamik yap s, uluslararas iflletme yöneticisinin hemen her gün ilgilenmesi gereken yeni güçlükleri ortaya ç kar r. Uluslararas iflletmecili in ulusal iflletmecilikten farkl l klar kültür, finansal ortam, NTERNET hukuki çevre, tüketici tercihleri faktörleri aç s ndan incelemek uygun olacakt r. 2 Ulusal iflletme SIRA yöneticisine S ZDE k yasla uluslararas iflletme yöneticisi neden çok daha mücadele eder? Kültür flletmenin faaliyet gösterdi i her ülke, kültürel aç dan farkl d r. Baflar l olmak için iflletme, ev sahibi ülke kültürünce belirlenen görgü, gelenek, de er ve normlar çerçevesinde, kültürel aç dan duyarl bir flekilde faaliyet göstermelidir. Uluslararas iflletme yöneticisi, karfl durmak ya da kendi kültürü içinde faaliyet gösteriyormufl gibi davranmak yerine, ifl yaflam n n, sosyal yaflam n bütün yönlerindeki kültürel farkl l klara sayg göstermeli ve uymaya çal flmal d r. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P

13 1. Ünite - Uluslararas flletmecili e Girifl 5 Uluslararas iflletme yöneticisi, evsahibi ülkenin farkl kültürü içinde SIRA baflar l S ZDE olabilmek için nas l davranmal d r? 3 Finansal Ortam Ulusal s n rlar n ötesinde iflletme yönetmek, farkl para birimlerini kullanmay, iflletmenin faaliyet özgürlü ünü s n rlayan farkl devlet yasalar n dikkate almay gerektirir. Örne in; ana ülkeye transfer edilecek kâr miktar na iliflkin s n rlamalar gi- S ORU bi. Hükümetler, yerel para biriminin dünyan n bafll ca para birimleri cinsinden de- erine iliflkin günlük kararlardan sabit ya da dalgal kur sistemlerine kadar, farkl döviz kuru politikalar ve sistemleri uygularlar. Bu uygulamalar, uluslararas finansal ifllemlerin yüksek risk ve belirsizlik tafl yan yap s na ek riskleri ve belirsizlikle- ri getirir. Baflar l olmak için iflletme, bu farkl l klar n ve birleflik sorunlar n üstesinden gelecek uygun bir strateji gelifltirmelidir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Hukuki Çevre flletmelerin faaliyetlerini ve baflar s n etkileyebilecek kanun, tüzük K T ve A Pyönetmelik- lerle özel duyarl l k göstermesini gerektiren hukuki çevre, ülkeden ülkeye farkl l k gösterir. Ev sahibi ülkenin kanunlar na sayg s zl k ya da itaatsizlik, iflletmenin mali durumuna ve imaj na büyük ölçüde zarar verebilir. Örne in; TELEV ZYON varl klar n ortak mülkiyetine iliflkin kanunlar, ço u zaman çok karmafl k, bürokratik, engelleyici ve zaman al c d r. Yat r m yapmak ya da mevcut iflletmeyle devam etmek konusunda baflar s zl kla sonuçlanabilen uzun görüflmeleri gerekli k lan yasal zorluklar, ço u zaman ev sahibi ülke hükümetiyle iflletme aras nda ciddi tart flmalar n NTERNET kayna olur. Tüketici Tercihleri Tüketici zevk ve tercihlerindeki farkl l klar, kültürel farkl l klardan kaynaklanan talep modelleri, iflletmenin maliyetlerini en aza indirecek, iflletmenin de erini koruyacak uygun üretim, tedarik ve pazarlama stratejilerini benimsemesini gerekli k - lar. Standart global ürünlerde bile ev sahibi ülke, tüketicisine daha yararl olacak ürün sunmak için baz de ifliklikler gerekebilir. Örne in; ev sahibi ülke dilinde ürünün ad çirkin, ambalaj yak fl ks z olabilir. ULUSLARARASI filetmec L ÖNEML KILAN GEL fimeler Yukar da de indi imiz ulusal ve uluslararas iflletmecilik aras ndaki farkl l klar, uluslararas iflletmecili in incelenmesi için geçerli nedenlerdir. Bununla birlikte, teknoloji, rekabet, standardizasyon, ifl çevresi, uluslararas iflletmecili in politik etkisi, ekonomik entegrasyon ve globalleflme gibi geliflmelerin bir sonucu olarak, uluslararas iflletmecilik son y llarda daha fazla önem kazanm flt r: Teknoloji Teknolojik geliflmeler, dünyan n her köflesine uluslararas iflletmecilik uygulamalar yla kazand r labilir. Bu nakil yaln zca her gün kullan lan ürün ve hizmetler biçiminde de il, ayn zamanda ça dafl yönetim, üretim, pazarlama, lojistik sistemleri biçiminde de gerçekleflir. letiflim ve bilgi teknolojisindeki çarp c geliflmeler sayesinde, teknolojik kazançlar n yararlar dünya genelinde paylafl l r. Ev sahibi ülkeye, araflt rma ve gelifltirme giderlerinden tasarruf sa layan bu teknolojik yan ürünler, ço u zaman yerel ortaklar, tedarikçi iflletmeler ve e itim kurumlar yla paylafl l r. K T A P TELEV ZYON NTERNET

14 6 Uluslararas flletmecilik Rekabet Uluslararas iflletmenin yerel bir iflletmeyle ortakl k ya da flube biçiminde ev sahibi ülkeye girifli, özellikle geliflmekte olan ülkelerde, ülke içi rekabeti kamç layabilir ve artan iflletmecilik baflar lar na yol gösterebilir. Dünya çap nda üstün tecrübe, bilgi, teknoloji ve di er ilgili kaynaklara sahip olan uluslararas iflletmeler, ço u zaman daha düflük fiyatta, daha yüksek kalitede ürün ve hizmetler sunma yetene ine sahiptir. K sa dönemde, etkin biçimde rekabet edemeyen yerli iflletmeler endüstriyi terketmeye zorlanabilirler. Bununla birlikte, uzun dönemlerde ölçek ekonomileri, yat r mdaki büyüme ve araflt rma gelifltirme faaliyetleri sayesinde üretim, yönetim ve pazarlamada, daha etkili tekniklerin ortaya ç kmas n sa layacakt r. Standardizasyon: Dünya pazarlar nda genellikle geçerli olan normlar n ve uygulamalar n benimsenmesini ifade eder. ç Çevre, iflletmenin, üzerinde önemli ölçüde kontrol sahibi oldu u çevredir. D fl Çevre, iflletmenin, üzerinde çok az kontrol sahibi oldu u ya da hiçbir kontrole sahip bulunmad çevredir. Standardizasyon Özellikle geliflmekte olan ülkelerdeki iflletmelerin, karfl laflt klar en önemli güçlüklerden biri, pazarlama gibi temel iflletme fonksiyonlar nda, daha önemlisi, ürünlerinin tasar m ve flartnamesinde evrensel standartlar n bulunmamas d r. Standardizasyon, dünya pazarlar nda genellikle geçerli olan normlar n ve uygulamalar n benimsenmesini ifade eder. Baz durumlarda sonuç, dünyan n her yerinde benzer sat fl tekniklerinin uygulanmas yla sat lan bir standart üründür. Pek ço u ABD ve Bat Avrupa da belirlenen bu standartlar, ço u zaman uluslararas iflletmeler taraf ndan global iflletmecilik stratejilerinde örneklendirilerek (benchmarks) kullan l r. Ortak standartlar, tüketicilerle di er ilgili taraflarca (örne in, sa l k ve güvenlik otoriteleri) daha kolay ve daha etkili k yaslamalar n yap lmas n mümkün hale getirir. Tüketicilerin zevk, tercih ve ç karlar ndaki, pazar talep modellerindeki, ulusal ve bölgesel farkl l klar; teknoloji, iletiflim, ulaflt rma ve reklamc l k alan ndaki ilerlemelerin bir sonucu olarak azalm flt r. Bu durum, ürün standardizasyonunu daha kolay bir tercih haline getirmifltir. Daha yayg n standardizasyonda ek bir nedense, ulus devletlerin ekonomilerini entegre etme, vatandafllar n n ortak refah n yükseltme konusundaki artan giriflimleriyle sa lanm flt r. Avrupa ortak pazar n n yarat lmas, bu giriflimlerin en önemli ve en heyecan verici örneklerinden biridir. 370 milyonun üzerinde ikamet eden kiflisiyle Avrupa ortak pazar, Avrupa Birli i içindeki ve d fl ndaki uluslararas iflletmelere, benzer özellik ve flartnameye sahip ürünlerini pazarlama konusunda, s n rs z f rsat ve olanaklar sunmaktad r. fl Çevresi flletme, iç ve d fl çevresi içinde faaliyet gösterir. ç çevre, iflletmenin, üzerinde önemli ölçüde kontrol sahibi oldu u çevredir. fiirket misyonunu, örgüt yap s n, ifle alma politikas n ve tedarikçi firmalarla iliflkilerini belirlemek yoluyla iflletme, kendi iç çevre faktörlerini kararlaflt r r. D fl çevre; iflletmenin, üzerinde çok az kontrol sahibi oldu u ya da hiçbir kontrole sahip bulunmad çevredir. flletmenin ne ölçüde kontrole sahip olabilece i, genellikle pazar gücünün sonucudur. Bu yüzden iflletme, ister ulusal ister uluslararas ister global olsun, d fl çevre faktörlerine uyum sa lamal d r; yoksa baflar s zl n n sonuçlar na katlan r. Örne in; sa l k ve güvenlik yasalar ndaki ticaret politikalar ve hukuki çevredeki de iflmeler kaç n lmazd r. Dünyan n en büyük spor giyim imalatç lar ndan biri olan Nike, çocuk iflgücü istihdam etti i kuflkusuyla Asyal ortaklar ndan biriyle lisans anlaflmas n iptal etmeye zorlanm flt r. flletme faaliyetlerinin artan ölçüde uluslararas laflmas sayesinde, iç ve d fl çevre faktörleriyle ilgilenme yöntemleri daha standart hale gelme e ilimi göstermektedir. Bu geliflmenin bafll ca nedeni, uluslararas anlamda büyümeyi amaç edinen yerli ifl-

15 1. Ünite - Uluslararas flletmecili e Girifl 7 letmelerin, ço u zaman, çevresel de iflmelere uyum sa layarak, mevcut uluslararas iflletmelerle rekabet etmeleridir. Bir baflka deyiflle uluslararas iflletmecilik, yerli iflletmelerin uluslararas laflmaya bir haz rl k olarak, baflar l iflletmecilik politikalar n ve tekniklerini benimsemelerinde önemli bir rol oynamaktad r. Örne in; ABD ve Avrupa iflletmelerinin ço unlu u, uluslararas pazarlarda oldu u gibi, kendi pazarlar nda da rekabetçi kalabilmek için, kalite çemberleri, tam zaman nda üretim sistemi ve toplam kalite yönetimi gibi Japon yönetim tekniklerini benimsemifllerdir. Uluslararas flletmecili in Politik Etkisi Uluslararas iflletmecilik faaliyetlerinin geliflmesinde ve özendirilmesinde hükümetler önemli bir rol oynar. Hükümetler yabanc (do rudan) yat r mlar ülkelerine çekebilmek için, ço u zaman komflular yla rekabet ederek, çok çeflitli finansal ve finansal olmayan teflvikler sa larlar. Ticaretin ve yat r mlar n artan ölçüde liberalleflmesi, yerli endüstrilerin düzensizli i, devlet iflletmelerinin özellefltirilmesi, yabanc iflletmeye çekici gelmektedir. Bu programlar çok büyük uluslararas ifl f rsatlar yaratmaktad r. Uluslararas iflletmecili in bu alandaki bafll ca etkisi, s n rlar uluslararas ticaret ve yat r mlara açmas, sistem ve yöntemleri standartlaflt rmas, özellikle insan haklar, çocuk iflgücü konusunda uluslararas anlamda kabul edilebilir de- erlerle tutumlar benimsemesi, konular nda demokratik kurulufllar n geliflmesine cesaret vererek hükümetler üzerindeki bask olmufltur. Örne in; Dünya Ticaret Örgütü üyeli ine hak kazanmak için Çin hükümeti, kapitalizme karfl tutumunu yumuflatmakta, insan haklar sicilini düzeltmeyi taahhüt etmekte, ticaret ve yat r m politikalar n liberallefltirmekte, çok düflük bir oranda da olsa devlet iflletmelerini özellefltirmektedir. Ekonomik Entegrasyon ve Globalleflme kinci Dünya Savafl n n sonundan beri uluslararas laflma sürecinin en temel etkilerinden biri, ulusal ekonomilerin tek bafl na b rak lmalar n n sona ermesi olmufltur. Uluslararas ticaret ve yat r mlar n yerini, kademeli olarak ulus devletler aras ndaki iflbirli i ve koordinasyonu artt rmak için tasarlanan ölçüler almaktad r. Daha genifl co rafik alanlar üzerindeki iflbirli i ve koordinasyon ihtiyac, serbest ticaret bölgeleri biçiminde bölgesel gruplaflmalar n oluflumuna yol açm flt r. Uluslararas iflletmecilik faaliyetlerinin büyümesindeki h zl art fla cevap olarak, ayr ayr ekonomilerin daha büyük ekonomik bölgeye kar fl p bütünleflti i bölgesel ekonomik entegrasyon yaratma giriflimleri anlaml bir flekilde artm flt r. Uluslararas iflletmecilik faaliyetleri yaln zca geliflmekle kalmam fl, ayn zamanda farkl hükümetlerin etkileme ve denetleme yetene inin çok ötesine geçerek, çok daha çeflitli ve karmafl k hale gelmifltir. Bütün bu geliflmelerin sonucundaysa ulusal ekonomilerin ayr ayr ya da bölgesel gruplar halinde global ekonomiye kat l p, bütünleflti i yeni bir dünya ekonomik düzeninin ortaya ç kmas d r. Globalleflme; dünya pazarlar ndaki mal ve hizmet üretiminin birbirine ba l (entegre) oldu- u dinamik bir süreçtir. Ulusal hükümetler aç s ndan, ekonomilerini baflka ekonomilerle entegre etme konusunda en zorlay c neden, globalleflmenin, fark na var - lan yararlar n maksimize etmek için, ortak önlemler alabilme yetene ine sahip olabilmektir. Global ekonominin h zla ortaya ç k fl, do abilecek ç kar çat flmalar n n çözümlenmesinde ve global faaliyetlerin gözlenmesinde, global yönetimle meflgul olan uluslararas kurulufllar n rol ve etkinliklerinin yeniden gözden geçirilmesini gerekli k lmaktad r; bu kurulufllar IMF ve Birleflmifl Milletleri kapsamaktad r.

16 8 Uluslararas flletmecilik 4 Ulusal hükümetlerin, ekonomilerini baflka ekonomilerle entegre etmelerinin temel nedeni sizce nedir? S ORU ULUSLARARASI filetmec L N TAR HSEL GEL fi M Günümüzde, tüm dünyada büyük önem tafl yan uluslararas iflletmecilikle ilgili konular n geliflimi, uzun y llar süren birtak m geliflmeler sonucunda gerçekleflip; çeflitli dönemlerden geçilerek bugünkü duruma gelinmifltir. Uluslararas iflletmecili- in tarihsel süreç içindeki geliflimini dört ayr dönem halinde inceleyebiliriz. Birinci dönem; y llar aras ndaki süreyi kapsayan ticaret dönemi, ikinci dö- nem; y llar aras ndaki sömürgecilik dönemi, üçüncü dönem; y llar aras ndaki ayr cal klar dönemi, 1945 den günümüze kadar geçen süreyi kapsayan dördüncü dönemse uluslararas dönemdir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Ticaret dönemi, kimi bireylerin ülke d fl nda flanslar n K T Adeneyerek P ve d fl ülkelerden sat n ald klar mallar Avrupa ya göndermek yoluyla büyük TELEV ZYON kârlar sa lad dönemdir. NTERNET Ticaret Dönemi Ticaret dönemi, 1500 lü y llar n bafllang c ndan 1850 lerde Avrupa da Sanayi devriminin ortaya K Tç k fl na A P kadar devam etmifltir. Birçok risklerle karfl lafl lan bu dönemde s n rl ticaret faaliyetleri yer alm flt r. Ticaret dönemini, kimi bireylerin ülke d fl nda flanslar n deneyerek d fl ülkelerden sat n ald klar mallar Avrupa ya göndermek yoluyla TELEV ZYON büyük kârlar sa lad dönem olarak tan mlayabiliriz. Bu dönemde, say s çok az olan k ymetli metallerin, baharatlar n, ipeklerin vb. mallar n ticareti daha çok göze çarpmaktayd. Özellikle ipek ve baharat yollar n n etkisiyle zenginleflen XVII. ve XVIII. yüzy l n büyük ngiliz, Hollanda ve Frans z ticaret iflletmeleri, NTERNET bugünün uluslararas iflletmelerine öncülük etmifllerdir. Bunlar genellikle üretim iflletmelerinden ziyade ticaret iflletmeleriydi. Zaten bu dönemde özellikle sermaye olanaklar n n s n rl olmas üretim faaliyetlerinin genifl çapta yap lmas na izin vermiyordu. Bu dönemde, ülkeleraras iliflkilerin yap s ve politik bask lar, daha genifl çapta faaliyetlere olanak sa lam yordu. Bununla birlikte, çeflitli ülkeler de baz ngiliz, Hollanda ve Frans z iflletmelerine ticari ve politik alanda birçok ayr cal klar tan nd. Bu bir anlamda bat ülkelerinin üstünlük sa lamas na yarad. Osmanl mparatorlu u zaman nda Frans zlara birçok kolayl klar n tan nmas yani kapitülasyonlar bu dönemde bafllam flt. Bu dönemde ayr ca bankac l k önem kazanmaya bafllad. Ülke d fl yat r ma a rl k verilmesi bankac l k faaliyetini zorunlu k ld. Çeflitli kimseler bankac l k faaliyetini kârl bir ifl olarak gördüler. Örne in; Floransa daki Medici Ailesi, XV. yüzy lda bankac l kta önemli giriflimlerde bulunmufl ve o dönemde dünyan n bilinen bölgelerinde bankalar kurmufltur. Ticaret dönemi Asya, Afrika ve Lâtin Amerika da kolonilerin oluflturulmas yla Bat iflletmelerine, Japonya ve Çin de baz ayr cal klar tan nmas yla sona ermifltir. Sömürgecilik dönemi, 1850 den 1914 e kadar devam etmifltir. Sanayi devriminin bir sonucu olarak büyük iflletmeler kurulmufltur. Sömürgecilik Dönemi Sömürgecilik dönemi, Sanayi devriminden (1850) I. Dünya Savafl n n hemen bafllang c na (1914) kadar devam etmifltir. Co rafi kefliflerin tamamlan p ülkelerin birbirleriyle olan ticari ba lar n n iyice geniflledi i bu dönemin en belirgin özelli i, Sanayi devriminin sonucunda büyük iflletmelerin kurulmufl olmas d r. Avrupa daki büyük Sanayi devrimi sonunda, Avrupa iflletmelerinin faaliyet konular da de iflmifltir. Daha önce, ticaret döneminin bir özelli i olan d flar dan sat n al nm fl egzotik mallar n ülke içinde sat larak kâr elde edilmesi yerine, daha ko-