ULUSLARARASI filetmec L K

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2591 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1560 ULUSLARARASI filetmec L K Yazarlar Prof.Dr. Celil KOPARAL (Ünite 1-3) Doç.Dr. Hatice Zümrüt TONUS (Ünite 4) Doç.Dr. Nezihe Figen ERSOY (Ünite 5) Prof.Dr. Nurhan AYDIN (Ünite 6) Yrd.Doç.Dr. Fuat GÜLLÜPINAR (Ünite 7) Prof.Dr. Saime ÖNCE (Ünite 8) Editör Prof.Dr. nan ÖZALP ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Yrd.Doç.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Doç.Dr. Volkan Yüzer Ö r.gör. Orkun fien Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Okt. Ayd n F nd ko lu Grafikerler Aysun fiavl Hilal Küçükda aflan Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Uluslararas flletmecilik ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Nisan 2014

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... ix Uluslararas flletmecili e Girifl... 2 ULUSLARARASI filetmec L N TANIMI... 3 ULUSAL VE ULUSLARARASI filetmec L N KARfiILAfiTIRILMASI... 4 Kültür... 4 Finansal Ortam... 5 Hukuki Çevre... 5 Tüketici Tercihleri... 5 ULUSLARARASI filetmec L ÖNEML KILAN GEL fimeler... 5 Teknoloji... 5 Rekabet... 6 Standardizasyon... 6 fl Çevresi... 6 Uluslararas flletmecili in Politik Etkisi... 7 Ekonomik Entegrasyon ve Globalleflme... 7 ULUSLARARASI filetmec L N TAR HSEL GEL fi M... 8 Ticaret Dönemi... 8 Sömürgecilik Dönemi... 8 Ayr cal klar Dönemi... 9 Uluslararas Dönem Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ülke D fl Faaliyetler ÜLKE DIfiINA AÇILMA ÜLKE DIfiI FAAL YET TÜRLER hracat Dolayl hracat Do rudan hracat Do rudan Yabanc Yat r m Ortakl k ORTAK filetme KURARKEN MÜLK YET STRATEJ S NE ETK EDEN FAKTÖRLER Faaliyet Gösterilen Ülkenin Ekonomik Durumu Faaliyet Gösterilen Ülkenin Tutumu Yerel flletmelerin Seçimi Üst Yönetim Düflüncesi YEREL ORTAK BULMA ZORLU U Yerel Orta n Geçmiflteki Çal flma Sisteminin Yetersizli i Yerel Ortaklara Olan Güvenin Azl Uluslararas flletme ile Yerel flletmenin Ç karlar Aras ndaki Çeliflki ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler Serbestçe Hareket Etme Yetene i Kazanma ORTAK filetme KURMA NEDENLER Sermaye ile lgili Riskler Sermaye htiyac Baflar Faktörleri htiyac Politik Bask lar Evsahibi Ülke Hükümetiyle yi liflkiler Kurma htiyac ORTAKLIK TÜRLER Lisans Anlaflmas Franchising Joint Venture Yönetim Sözleflmesi Anahtar Teslim Projeler Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE Uluslararas flletmelerde Örgüt Yap lar G R fi TEMEL ÖRGÜT YAPILARI Bafllang ç Bölüm Yap s Uluslararas Bölüm Yap s Global Yap Düzenlemeleri Global Ürün Bölümü Global Bölge Bölümü Global Fonksiyonel Bölüm Karma Örgüt Yap lar GELENEKSEL OLMAYAN ÖRGÜTSEL YAKLAfiIMLAR fiirket Birleflmelerinde Örgütsel Yaklafl mlar Ortak Giriflimcilikte Örgütsel Yaklafl mlar Keiretsu çin Örgütsel Düzenlemeler YAN fi RKET YÖNET M KURULUNUN KULLANILMASI ULUSLARARASI filetmeler N ÖRGÜTSEL ÖZELL KLER Biçimsellik Uzmanl k Merkezleflme Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar... 55

5 çindekiler v Uluslararas flletmelerde nsan Kaynaklar Yönetimi G R fi ULUSLARARASI filetmelerde NSAN KAYNA I VE NSAN KAYNAKLARI YÖNET M ULUSLARARASI filetmelerde NSAN KAYNA I SA LAMA POL T KALARI Etnosentrizm Polisentrizm Geosentrizm Regiosentrizm ULUSLARARASI filetmelerde TEMEL NSAN KAYNAKLARI YÖNET M FONKS YONLARI fle Alma E itim ve Gelifltirme E itim htiyac n De erleme E itim Yöntemleri ve Prosedürleri Ülke D fl nda Görevli Yöneticilere Verilecek E itimler Performans De erleme Ücret Yönetimi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden-i Yaflam n çinden-ii Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Uluslararas Pazarlama ULUSLARLARASI PAZARLAMA NED R? ULUSLARARASI PAZARLAMA TEOR LER filetmeler N ULUSLARARASI PAZARLARA KATILMA fiek LLER ULUSLARARASI PAZARLARA YÖNELMEN N NEDENLER ULUSLARARASI PAZARLARA G RMEN N filetmelere SA LADI I ÜSTÜNLÜKLER ULUSLARARASI PAZARLAMA ÇEVRES Ekonomik Çevre Faktörleri Yasal ve Politik Çevre Faktörleri Demografik Çevre Faktörleri Kültürel Faktörler Do al Çevre Faktörleri Teknolojik Çevre Faktörleri ULUSLARARASI PAZARLARDA PAZARLAMA ARAfiTIRMASI ULUSLARARASI PAZARLARDA PAZARLAMA KARMASI YÖNET M Uluslararas Pazarlarda Ürün Kararlar Ürün Karmas Kararlar Standardizasyon ve Uyarlama Ürün Planlamas nda Stratejik Alternatifler ÜN TE 5. ÜN TE

6 vi çindekiler Uluslararas Pazarlarda Fiyatland rma Kararlar ve Yönetimi Fiyatland rma Çerçevesi Uluslararas Ödeme fiekilleri Uluslararars flletmelerde Da t m Uluslararas Pazarlamada Da t m Kanal Planlamas D fl Pazarlarda Fiziksel Da t m Yönetimi Uluslararas Tutundurma Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 7. ÜN TE Uluslararas Finansal Piyasalar ve Uluslararas Finansal Yönetim G R fi ULUSAL VE ULUSLARARASI F NANSAL P YASALAR Uluslararas Finans Etkileyen Geliflmeler ULUSLARARASILAfiMANIN F NANSAL YÖNET ME GET RD LAVE BOYUTLAR DÖV Z P YASALARI Vadeli Döviz Piyasalar DÖV Z KURU S STEMLER ULUSLARARASI filetmeler N F NANSMANI ULUSLARARASI YATIRIM KARARLARI ULUSLARARASI filetmelerde SERMAYE BÜTÇELEMES Uluslararas Sermaye Bütçelemesinde Risk ULUSLARARASI filetmelerde ÇALIfiMA SERMAYES YÖNET M Merkezilefltirilmifl Nakit Yönetimi Uluslararas Tahsilat ve Ödemeleri H zland rma Ödemelerin Netlefltirilmesi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Uluslararas flletmelerde Örgüt Kültürü G R fi KÜLTÜR VE ÖRGÜT TANIMLARI ÖRGÜT KÜLTÜRÜ Örgüt Kültürünü Etkileyen ç Çevre Unsurlar Örgüt Kültürünü Etkileyen D fl Çevre Unsurlar ULUSLARARASI filetmeler VE KÜLTÜR L fik S ULUSLARARASI filetmeler VE ÖRGÜT KÜLTÜRÜ

7 çindekiler vii ULUSLARARASI filetmeler VE ULUSAL KÜLTÜR ULUSLARARASI filetmelerde FARKLILIKLARIN YÖNET M KÜLTÜREL FARKLILIKLARIN ULUSLARARASI filetmeler Ç N POTANS YEL ÜSTÜNLÜKLER KÜLTÜREL FARKLILIKLARIN ULUSLARARASI filetmeler Ç N POTANS YEL SINIRLILIKLARI ULUSLARARASI filetmelerde FARKLI ÖRGÜT KÜLTÜRÜ T PLER Aile Kültürü Eyfel Kulesi Kültürü Güdümlü Füze Kültürü Kuluçka Makinesi Kültürü ULUSLARARASI filetmeler VE FARKLI KÜLTÜREL DE ERLER Güç Mesafesi (Power Distance) Belirsizlikten Kaç nma (Uncertainity Avodiance) Bireycilik-Toplumculuk (Individuality) Eril Yaklafl m ve Diflil Yaklafl m (Masculinity) ÇOK KÜLTÜRLÜ TAKIMLAR ÇOK KÜLTÜRLÜ TAKIM OLUfiTURMANIN LKELER ULUSLARARASI filetmeler N ÖRGÜT YAPILARI SONUÇ Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden S ra Sizde Yan t Anahtar Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Uluslararas Muhasebe G R fi MUHASEBE VE ULUSLARARASI MUHASEBEN N KAPSAMI MUHASEBE S STEMLER NDEK FARKLILIKLAR flletme ile flletmeye Sermaye Sa layanlar Aras ndaki liflkiler Di er Ülkelerle Politik ve Ekonomik Ba lar Ülkelerin Yasal Sistemleri Ülkelerin Ekonomik Sistemleri ve Enflasyon Seviyesi Ülke Kültürü ULUSLARARASI MUHASEBE VE RAPORLAMA STANDARTLARININ KULLANIMI Uluslararas Muhasebe Standartlar Kurulu Türkiye de Uluslararas Finansal Raporlama Standartlar le lgili Geliflmeler ULUSLARARASI filetme FAAL YETLER Ç N MUHASEBE Yabanc Paral fllemlerin Muhasebelefltirilmesi Yabanc Paral Finansal Tablolar n Çevrimi Yabanc Paral Finansal Tablolar n Konsolidasyonu Yabanc Paral Finansal Tablolar n Çevriminde Kullan lan Yöntemler Cari ve Cari Olmayan Kalemler Yöntemi Parasal ve Parasal Olmayan Kalemler Yöntemi Zaman Faktörüne Dayal Yöntem Cari Kur (Kapan fl Kuru) Yöntemi ÜN TE

8 viii çindekiler Finansal Tablolar n Çevrimine Esas Olan Muhasebe Standartlar ULUSLARARASI VERG LEME LE LG L KONULAR Transfer Fiyatlamas Vergi Cennetleri Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

9 Önsöz ix Önsöz flletme biliminde 1980 sonras büyük geliflmeler olmufltur. Bu geliflmeler Dünya ekonomisindeki geliflmelere paralel olarak yer alm flt r. Globalleflme olgusu bütün Dünyay sarm fl ve global her geliflme ve kriz ülkeleri etkilemifltir. Ülkelerin birbirleriyle ticaretleri artm fl ve uluslararas ticaret konular gündeme gelmifltir. Uluslararas iflletmecilik konular gündeme geldi inden uluslar aras finansman, insan kaynaklar, örgütleme, üretim, etik vb. konular önem kazanm flt r. Kitab n yay nlanarak bas m na haz rlanmas nda de erli katk lar ndan dolay ifl arkadafllar ma teflekkür ederim. Editör Prof.Dr. nan ÖZALP

10 1ULUSLARARASI filetmec L K Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Uluslararas iflletmecilik faaliyetlerinin kategorilerini betimleyebilecek, Uluslararas iflletmecilik ile ulusal iflletmecili i karfl laflt rabilecek, Uluslararas iflletmecili i önemli k lan geliflmeleri aç klayabilecek, Uluslararas iflletmecili in tarihsel geliflimini aç klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Uluslararas flletmecilik Uluslararas flletme Uluslararas Ticaret Uluslararas Yat r m Teknoloji Rekabet Standardizasyon fl Çevresi Ekonomik Entegrasyon Globalleflme çindekiler Uluslararas flletmecilik Uluslararas flletmecili e Girifl ULUSLARARASI filetmec L N TANIMI ULUSAL VE ULUSLARARASI filetmec L N KARfiILAfiTIRILMASI ULUSLARARASI filetmec L ÖNEML KILAN GEL fimeler ULUSLARARASI filetmec L N TAR HSEL GEL fi M

11 Uluslararas flletmecili e Girifl ULUSLARARASI filetmec L N TANIMI En küçü ünden en büyü üne hemen her ulus, de iflik türde uluslararas iflletmecilik faaliyetlerini yürüten iflletmelere sahiptir. Dünyan n her yerinde üretilen çok çeflitli ürün ve hizmetlerin ticaretini yapmak ve bu ürün ve hizmetleri yerel pazarlarda haz r bulundurmak yoluyla uluslar n ç kar sa lamalar uluslararas iflletmecilik faaliyetleri sayesindedir. Uluslararas iflletmecili in olmad bir dünya hayal etmek güçtür. Tüketilen her fley, üretilen her fley ve yerine gelifltirilen her finansal etkinlik, uluslararas iflletmecilik faaliyetlerinden etkilenir. En küçü ünden en büyü üne hemen her ulus, de- iflik türde uluslararas iflletmecilik faaliyetlerini yürüten iflletmelere sahiptir. Dünyan n her yerinde üretilen çok çeflitli ürün ve hizmetlerin ticaretini yapmak, bu ürün ve hizmetleri yerel pazarlarda haz r bulundurmak yoluyla uluslar n ç kar sa lamalar, uluslararas iflletmecilik faaliyetleri sayesindedir. Süpermarket raflar n n incelenmesi, d flar dan gelme meyve ve sebzelerden, flaraplardan ve peynirlerden mutfak gereçlerine ve di er kiflisel ürünlere kadar ithal ürünlerin zengin bir çeflidini aç a vuracakt r. Teknolojinin ilerlemesi ve fazla yay lmas, modern ticaretin geliflmesine önemli katk sa lam flt r. Karada (trenler) ve deniz tafl mac l nda (buharl gemiler) bafllayan basit ilerlemeler, telekomünikasyondaki, h zl ve güvenilir kara, deniz ve hava tafl tlar ndaki modern araçlar ndan dünyan n her yerindeki egzotik tatillere kadar uzanan ürün ve hizmetlerdeki hayret verici geliflmelerle en yüksek noktaya varm flt r. Dahas, modern ticaret orta düzeydeki ürünleri, dünyan n dört bir yan ndaki üretim süreçlerinde kullan lan tamamlay c parçalar (otomobiller, bilgisayarlar v.b.) ve ileri teknolojiyi içine almaktad r. Finansal hizmetler gibi, yak n zamanlara kadar yaln zca yerel olarak mevcut olan baz hizmetler, bugün modern telekomünikasyon sistemleri sayesinde dünyan n en uzak yerlerine kadar girebilmektedir. fiimdi internet yoluyla ticaretin do ufluna tan kl k edilmektedir. Uluslararas iflletmecilik, iflletmeler taraf ndan düzenlenen, ulusal s n rlar n d - fl nda yürütülen, her türlü iflletmecilik faaliyetidir. Gittikçe küçülen bir ölçekte olsa da baz uluslararas iflletmecilik faaliyetleri, politik ve stratejik amaçlar n gerçeklefltirilmesi için halen devletler taraf ndan yürütülmektedir. Bununla birlikte, uluslararas iflletmecilik faaliyetleri, çok büyük bir oranda özel iflletmeler taraf ndan üstlenilmektedir. Uluslararas iflletmecilik konusunda terminoloji aç s ndan farkl terimler kullan lmaktad r. Bunlar aras nda uluslararas iflletmeler (International firms), global ifl-

12 4 Uluslararas flletmecilik Uluslararas iflletmecilik faaliyetleri; uluslararas ticaret ve uluslararas yat r md r. letmeler (global firms), transnasyonel iflletmeler (transnational firms), dünya iflletmesi (world business) say labilir. Bu iflletmeler aras nda en önemli fark strateji aç - s ndand r. Elinizdeki kitaplarda ö rencilerin kavram aç s ndan zorluk çekmemeleri için genellikle uluslararas iflletme terimi kullan ld. Ancak gerekti inde ve farkl bir anlam anlatmak için di er terimlere de yer verildi. Uluslararas iflletmecilik faaliyetleri iki ana kategoriye ayr lmaktad r. Bunlar; uluslararas ticaret ve uluslararas yat r md r. Bir iflletme ürün ve hizmetlerin ihracat ve ithalat yla meflgul oldu u zaman d fl ticaret gerçekleflir. Bir iflletme, ana ülkesinin d fl nda iflletmecilik faaliyetleri yürütmek amac yla kaynak transfer etti i zaman, uluslararas yat r m meydana gelir. flletmenin uluslararas yat r m faaliyetleri, tamam na sahip olunan flube taraf ndan yap lan yat r m ya da yerel bir iflletmeyle Joint Venture biçiminde kurulan ortakl ktan lisans anlaflmas, franchising faaliyeti ya da anahtar teslim projelere kadar de iflen biçimlerde yürütülebilir. Uluslararas SIRA ticaret S ZDE ile uluslararas yat r m aras ndaki fark nas l aç klan r? ULUSAL VE ULUSLARARASI filetmec L N KARfiILAfiTIRILMASI AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P TELEV ZYON NTERNET 1 Ulusal iflletmecilikteki gibi uluslararas iflletmecilikte de ifllere, fonksiyonlara ve süreçlere iliflkin ayn temel ilkeler uygulan r. Bununla birlikte, ulusal ve uluslararas iflletmelerin içinde faaliyet gösterdikleri ortam önemli ölçüde farkl l k gösterir ve bu nedenle uluslararas iflletmenin iflletmecilik uygulamalar nda ülkeden ülkeye de ifliklik yapmas n gerekli k lar. Ulusal iflletme yöneticisinden farkl olarak, uluslararas iflletme yöneticisi daha büyük güçlükler, belirsizliklerle ve daha önemlisi, daha büyük risklerle karfl karfl ya gelir. Uluslararas iflletme yöneticisinin görevleri çok daha mücadeleci olmak zorundad r. Bu güçlükler, belirsizlikler ve riskler politik, ekonomik, hukuki, kültürel çevredeki de iflik yabanc para piyasalar ve döviz kuru sistemlerindeki farkl l klardan kaynaklan r. Birçok durumda, bu sorunlar, karar alma ve uygulama sürecini, ülke içi koflullardan K Tdaha A P zor, bazen de daha tehlikeli k lan s k nt lar olarak de erlendirilir. Daha önemlisi, kültürel de erlere duyars z kararlar, ço u zaman iflletmenin performans n, yönetiminin etkinli ini, gelecekteki faaliyetlerini, ciddi biçimde etkilemeden TELEV ZYON çözümlenmesi çok zor olan anlaflmazl klara yol açar. Ev sahibi ülkenin ekonomik, politik ve hukuki çevrelerindeki sürekli de iflimin dinamik yap s, uluslararas iflletme yöneticisinin hemen her gün ilgilenmesi gereken yeni güçlükleri ortaya ç kar r. Uluslararas iflletmecili in ulusal iflletmecilikten farkl l klar kültür, finansal ortam, NTERNET hukuki çevre, tüketici tercihleri faktörleri aç s ndan incelemek uygun olacakt r. 2 Ulusal iflletme SIRA yöneticisine S ZDE k yasla uluslararas iflletme yöneticisi neden çok daha mücadele eder? Kültür flletmenin faaliyet gösterdi i her ülke, kültürel aç dan farkl d r. Baflar l olmak için iflletme, ev sahibi ülke kültürünce belirlenen görgü, gelenek, de er ve normlar çerçevesinde, kültürel aç dan duyarl bir flekilde faaliyet göstermelidir. Uluslararas iflletme yöneticisi, karfl durmak ya da kendi kültürü içinde faaliyet gösteriyormufl gibi davranmak yerine, ifl yaflam n n, sosyal yaflam n bütün yönlerindeki kültürel farkl l klara sayg göstermeli ve uymaya çal flmal d r. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P

13 1. Ünite - Uluslararas flletmecili e Girifl 5 Uluslararas iflletme yöneticisi, evsahibi ülkenin farkl kültürü içinde SIRA baflar l S ZDE olabilmek için nas l davranmal d r? 3 Finansal Ortam Ulusal s n rlar n ötesinde iflletme yönetmek, farkl para birimlerini kullanmay, iflletmenin faaliyet özgürlü ünü s n rlayan farkl devlet yasalar n dikkate almay gerektirir. Örne in; ana ülkeye transfer edilecek kâr miktar na iliflkin s n rlamalar gi- S ORU bi. Hükümetler, yerel para biriminin dünyan n bafll ca para birimleri cinsinden de- erine iliflkin günlük kararlardan sabit ya da dalgal kur sistemlerine kadar, farkl döviz kuru politikalar ve sistemleri uygularlar. Bu uygulamalar, uluslararas finansal ifllemlerin yüksek risk ve belirsizlik tafl yan yap s na ek riskleri ve belirsizlikle- ri getirir. Baflar l olmak için iflletme, bu farkl l klar n ve birleflik sorunlar n üstesinden gelecek uygun bir strateji gelifltirmelidir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Hukuki Çevre flletmelerin faaliyetlerini ve baflar s n etkileyebilecek kanun, tüzük K T ve A Pyönetmelik- lerle özel duyarl l k göstermesini gerektiren hukuki çevre, ülkeden ülkeye farkl l k gösterir. Ev sahibi ülkenin kanunlar na sayg s zl k ya da itaatsizlik, iflletmenin mali durumuna ve imaj na büyük ölçüde zarar verebilir. Örne in; TELEV ZYON varl klar n ortak mülkiyetine iliflkin kanunlar, ço u zaman çok karmafl k, bürokratik, engelleyici ve zaman al c d r. Yat r m yapmak ya da mevcut iflletmeyle devam etmek konusunda baflar s zl kla sonuçlanabilen uzun görüflmeleri gerekli k lan yasal zorluklar, ço u zaman ev sahibi ülke hükümetiyle iflletme aras nda ciddi tart flmalar n NTERNET kayna olur. Tüketici Tercihleri Tüketici zevk ve tercihlerindeki farkl l klar, kültürel farkl l klardan kaynaklanan talep modelleri, iflletmenin maliyetlerini en aza indirecek, iflletmenin de erini koruyacak uygun üretim, tedarik ve pazarlama stratejilerini benimsemesini gerekli k - lar. Standart global ürünlerde bile ev sahibi ülke, tüketicisine daha yararl olacak ürün sunmak için baz de ifliklikler gerekebilir. Örne in; ev sahibi ülke dilinde ürünün ad çirkin, ambalaj yak fl ks z olabilir. ULUSLARARASI filetmec L ÖNEML KILAN GEL fimeler Yukar da de indi imiz ulusal ve uluslararas iflletmecilik aras ndaki farkl l klar, uluslararas iflletmecili in incelenmesi için geçerli nedenlerdir. Bununla birlikte, teknoloji, rekabet, standardizasyon, ifl çevresi, uluslararas iflletmecili in politik etkisi, ekonomik entegrasyon ve globalleflme gibi geliflmelerin bir sonucu olarak, uluslararas iflletmecilik son y llarda daha fazla önem kazanm flt r: Teknoloji Teknolojik geliflmeler, dünyan n her köflesine uluslararas iflletmecilik uygulamalar yla kazand r labilir. Bu nakil yaln zca her gün kullan lan ürün ve hizmetler biçiminde de il, ayn zamanda ça dafl yönetim, üretim, pazarlama, lojistik sistemleri biçiminde de gerçekleflir. letiflim ve bilgi teknolojisindeki çarp c geliflmeler sayesinde, teknolojik kazançlar n yararlar dünya genelinde paylafl l r. Ev sahibi ülkeye, araflt rma ve gelifltirme giderlerinden tasarruf sa layan bu teknolojik yan ürünler, ço u zaman yerel ortaklar, tedarikçi iflletmeler ve e itim kurumlar yla paylafl l r. K T A P TELEV ZYON NTERNET

14 6 Uluslararas flletmecilik Rekabet Uluslararas iflletmenin yerel bir iflletmeyle ortakl k ya da flube biçiminde ev sahibi ülkeye girifli, özellikle geliflmekte olan ülkelerde, ülke içi rekabeti kamç layabilir ve artan iflletmecilik baflar lar na yol gösterebilir. Dünya çap nda üstün tecrübe, bilgi, teknoloji ve di er ilgili kaynaklara sahip olan uluslararas iflletmeler, ço u zaman daha düflük fiyatta, daha yüksek kalitede ürün ve hizmetler sunma yetene ine sahiptir. K sa dönemde, etkin biçimde rekabet edemeyen yerli iflletmeler endüstriyi terketmeye zorlanabilirler. Bununla birlikte, uzun dönemlerde ölçek ekonomileri, yat r mdaki büyüme ve araflt rma gelifltirme faaliyetleri sayesinde üretim, yönetim ve pazarlamada, daha etkili tekniklerin ortaya ç kmas n sa layacakt r. Standardizasyon: Dünya pazarlar nda genellikle geçerli olan normlar n ve uygulamalar n benimsenmesini ifade eder. ç Çevre, iflletmenin, üzerinde önemli ölçüde kontrol sahibi oldu u çevredir. D fl Çevre, iflletmenin, üzerinde çok az kontrol sahibi oldu u ya da hiçbir kontrole sahip bulunmad çevredir. Standardizasyon Özellikle geliflmekte olan ülkelerdeki iflletmelerin, karfl laflt klar en önemli güçlüklerden biri, pazarlama gibi temel iflletme fonksiyonlar nda, daha önemlisi, ürünlerinin tasar m ve flartnamesinde evrensel standartlar n bulunmamas d r. Standardizasyon, dünya pazarlar nda genellikle geçerli olan normlar n ve uygulamalar n benimsenmesini ifade eder. Baz durumlarda sonuç, dünyan n her yerinde benzer sat fl tekniklerinin uygulanmas yla sat lan bir standart üründür. Pek ço u ABD ve Bat Avrupa da belirlenen bu standartlar, ço u zaman uluslararas iflletmeler taraf ndan global iflletmecilik stratejilerinde örneklendirilerek (benchmarks) kullan l r. Ortak standartlar, tüketicilerle di er ilgili taraflarca (örne in, sa l k ve güvenlik otoriteleri) daha kolay ve daha etkili k yaslamalar n yap lmas n mümkün hale getirir. Tüketicilerin zevk, tercih ve ç karlar ndaki, pazar talep modellerindeki, ulusal ve bölgesel farkl l klar; teknoloji, iletiflim, ulaflt rma ve reklamc l k alan ndaki ilerlemelerin bir sonucu olarak azalm flt r. Bu durum, ürün standardizasyonunu daha kolay bir tercih haline getirmifltir. Daha yayg n standardizasyonda ek bir nedense, ulus devletlerin ekonomilerini entegre etme, vatandafllar n n ortak refah n yükseltme konusundaki artan giriflimleriyle sa lanm flt r. Avrupa ortak pazar n n yarat lmas, bu giriflimlerin en önemli ve en heyecan verici örneklerinden biridir. 370 milyonun üzerinde ikamet eden kiflisiyle Avrupa ortak pazar, Avrupa Birli i içindeki ve d fl ndaki uluslararas iflletmelere, benzer özellik ve flartnameye sahip ürünlerini pazarlama konusunda, s n rs z f rsat ve olanaklar sunmaktad r. fl Çevresi flletme, iç ve d fl çevresi içinde faaliyet gösterir. ç çevre, iflletmenin, üzerinde önemli ölçüde kontrol sahibi oldu u çevredir. fiirket misyonunu, örgüt yap s n, ifle alma politikas n ve tedarikçi firmalarla iliflkilerini belirlemek yoluyla iflletme, kendi iç çevre faktörlerini kararlaflt r r. D fl çevre; iflletmenin, üzerinde çok az kontrol sahibi oldu u ya da hiçbir kontrole sahip bulunmad çevredir. flletmenin ne ölçüde kontrole sahip olabilece i, genellikle pazar gücünün sonucudur. Bu yüzden iflletme, ister ulusal ister uluslararas ister global olsun, d fl çevre faktörlerine uyum sa lamal d r; yoksa baflar s zl n n sonuçlar na katlan r. Örne in; sa l k ve güvenlik yasalar ndaki ticaret politikalar ve hukuki çevredeki de iflmeler kaç n lmazd r. Dünyan n en büyük spor giyim imalatç lar ndan biri olan Nike, çocuk iflgücü istihdam etti i kuflkusuyla Asyal ortaklar ndan biriyle lisans anlaflmas n iptal etmeye zorlanm flt r. flletme faaliyetlerinin artan ölçüde uluslararas laflmas sayesinde, iç ve d fl çevre faktörleriyle ilgilenme yöntemleri daha standart hale gelme e ilimi göstermektedir. Bu geliflmenin bafll ca nedeni, uluslararas anlamda büyümeyi amaç edinen yerli ifl-

15 1. Ünite - Uluslararas flletmecili e Girifl 7 letmelerin, ço u zaman, çevresel de iflmelere uyum sa layarak, mevcut uluslararas iflletmelerle rekabet etmeleridir. Bir baflka deyiflle uluslararas iflletmecilik, yerli iflletmelerin uluslararas laflmaya bir haz rl k olarak, baflar l iflletmecilik politikalar n ve tekniklerini benimsemelerinde önemli bir rol oynamaktad r. Örne in; ABD ve Avrupa iflletmelerinin ço unlu u, uluslararas pazarlarda oldu u gibi, kendi pazarlar nda da rekabetçi kalabilmek için, kalite çemberleri, tam zaman nda üretim sistemi ve toplam kalite yönetimi gibi Japon yönetim tekniklerini benimsemifllerdir. Uluslararas flletmecili in Politik Etkisi Uluslararas iflletmecilik faaliyetlerinin geliflmesinde ve özendirilmesinde hükümetler önemli bir rol oynar. Hükümetler yabanc (do rudan) yat r mlar ülkelerine çekebilmek için, ço u zaman komflular yla rekabet ederek, çok çeflitli finansal ve finansal olmayan teflvikler sa larlar. Ticaretin ve yat r mlar n artan ölçüde liberalleflmesi, yerli endüstrilerin düzensizli i, devlet iflletmelerinin özellefltirilmesi, yabanc iflletmeye çekici gelmektedir. Bu programlar çok büyük uluslararas ifl f rsatlar yaratmaktad r. Uluslararas iflletmecili in bu alandaki bafll ca etkisi, s n rlar uluslararas ticaret ve yat r mlara açmas, sistem ve yöntemleri standartlaflt rmas, özellikle insan haklar, çocuk iflgücü konusunda uluslararas anlamda kabul edilebilir de- erlerle tutumlar benimsemesi, konular nda demokratik kurulufllar n geliflmesine cesaret vererek hükümetler üzerindeki bask olmufltur. Örne in; Dünya Ticaret Örgütü üyeli ine hak kazanmak için Çin hükümeti, kapitalizme karfl tutumunu yumuflatmakta, insan haklar sicilini düzeltmeyi taahhüt etmekte, ticaret ve yat r m politikalar n liberallefltirmekte, çok düflük bir oranda da olsa devlet iflletmelerini özellefltirmektedir. Ekonomik Entegrasyon ve Globalleflme kinci Dünya Savafl n n sonundan beri uluslararas laflma sürecinin en temel etkilerinden biri, ulusal ekonomilerin tek bafl na b rak lmalar n n sona ermesi olmufltur. Uluslararas ticaret ve yat r mlar n yerini, kademeli olarak ulus devletler aras ndaki iflbirli i ve koordinasyonu artt rmak için tasarlanan ölçüler almaktad r. Daha genifl co rafik alanlar üzerindeki iflbirli i ve koordinasyon ihtiyac, serbest ticaret bölgeleri biçiminde bölgesel gruplaflmalar n oluflumuna yol açm flt r. Uluslararas iflletmecilik faaliyetlerinin büyümesindeki h zl art fla cevap olarak, ayr ayr ekonomilerin daha büyük ekonomik bölgeye kar fl p bütünleflti i bölgesel ekonomik entegrasyon yaratma giriflimleri anlaml bir flekilde artm flt r. Uluslararas iflletmecilik faaliyetleri yaln zca geliflmekle kalmam fl, ayn zamanda farkl hükümetlerin etkileme ve denetleme yetene inin çok ötesine geçerek, çok daha çeflitli ve karmafl k hale gelmifltir. Bütün bu geliflmelerin sonucundaysa ulusal ekonomilerin ayr ayr ya da bölgesel gruplar halinde global ekonomiye kat l p, bütünleflti i yeni bir dünya ekonomik düzeninin ortaya ç kmas d r. Globalleflme; dünya pazarlar ndaki mal ve hizmet üretiminin birbirine ba l (entegre) oldu- u dinamik bir süreçtir. Ulusal hükümetler aç s ndan, ekonomilerini baflka ekonomilerle entegre etme konusunda en zorlay c neden, globalleflmenin, fark na var - lan yararlar n maksimize etmek için, ortak önlemler alabilme yetene ine sahip olabilmektir. Global ekonominin h zla ortaya ç k fl, do abilecek ç kar çat flmalar n n çözümlenmesinde ve global faaliyetlerin gözlenmesinde, global yönetimle meflgul olan uluslararas kurulufllar n rol ve etkinliklerinin yeniden gözden geçirilmesini gerekli k lmaktad r; bu kurulufllar IMF ve Birleflmifl Milletleri kapsamaktad r.

16 8 Uluslararas flletmecilik 4 Ulusal hükümetlerin, ekonomilerini baflka ekonomilerle entegre etmelerinin temel nedeni sizce nedir? S ORU ULUSLARARASI filetmec L N TAR HSEL GEL fi M Günümüzde, tüm dünyada büyük önem tafl yan uluslararas iflletmecilikle ilgili konular n geliflimi, uzun y llar süren birtak m geliflmeler sonucunda gerçekleflip; çeflitli dönemlerden geçilerek bugünkü duruma gelinmifltir. Uluslararas iflletmecili- in tarihsel süreç içindeki geliflimini dört ayr dönem halinde inceleyebiliriz. Birinci dönem; y llar aras ndaki süreyi kapsayan ticaret dönemi, ikinci dö- nem; y llar aras ndaki sömürgecilik dönemi, üçüncü dönem; y llar aras ndaki ayr cal klar dönemi, 1945 den günümüze kadar geçen süreyi kapsayan dördüncü dönemse uluslararas dönemdir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Ticaret dönemi, kimi bireylerin ülke d fl nda flanslar n K T Adeneyerek P ve d fl ülkelerden sat n ald klar mallar Avrupa ya göndermek yoluyla büyük TELEV ZYON kârlar sa lad dönemdir. NTERNET Ticaret Dönemi Ticaret dönemi, 1500 lü y llar n bafllang c ndan 1850 lerde Avrupa da Sanayi devriminin ortaya K Tç k fl na A P kadar devam etmifltir. Birçok risklerle karfl lafl lan bu dönemde s n rl ticaret faaliyetleri yer alm flt r. Ticaret dönemini, kimi bireylerin ülke d fl nda flanslar n deneyerek d fl ülkelerden sat n ald klar mallar Avrupa ya göndermek yoluyla TELEV ZYON büyük kârlar sa lad dönem olarak tan mlayabiliriz. Bu dönemde, say s çok az olan k ymetli metallerin, baharatlar n, ipeklerin vb. mallar n ticareti daha çok göze çarpmaktayd. Özellikle ipek ve baharat yollar n n etkisiyle zenginleflen XVII. ve XVIII. yüzy l n büyük ngiliz, Hollanda ve Frans z ticaret iflletmeleri, NTERNET bugünün uluslararas iflletmelerine öncülük etmifllerdir. Bunlar genellikle üretim iflletmelerinden ziyade ticaret iflletmeleriydi. Zaten bu dönemde özellikle sermaye olanaklar n n s n rl olmas üretim faaliyetlerinin genifl çapta yap lmas na izin vermiyordu. Bu dönemde, ülkeleraras iliflkilerin yap s ve politik bask lar, daha genifl çapta faaliyetlere olanak sa lam yordu. Bununla birlikte, çeflitli ülkeler de baz ngiliz, Hollanda ve Frans z iflletmelerine ticari ve politik alanda birçok ayr cal klar tan nd. Bu bir anlamda bat ülkelerinin üstünlük sa lamas na yarad. Osmanl mparatorlu u zaman nda Frans zlara birçok kolayl klar n tan nmas yani kapitülasyonlar bu dönemde bafllam flt. Bu dönemde ayr ca bankac l k önem kazanmaya bafllad. Ülke d fl yat r ma a rl k verilmesi bankac l k faaliyetini zorunlu k ld. Çeflitli kimseler bankac l k faaliyetini kârl bir ifl olarak gördüler. Örne in; Floransa daki Medici Ailesi, XV. yüzy lda bankac l kta önemli giriflimlerde bulunmufl ve o dönemde dünyan n bilinen bölgelerinde bankalar kurmufltur. Ticaret dönemi Asya, Afrika ve Lâtin Amerika da kolonilerin oluflturulmas yla Bat iflletmelerine, Japonya ve Çin de baz ayr cal klar tan nmas yla sona ermifltir. Sömürgecilik dönemi, 1850 den 1914 e kadar devam etmifltir. Sanayi devriminin bir sonucu olarak büyük iflletmeler kurulmufltur. Sömürgecilik Dönemi Sömürgecilik dönemi, Sanayi devriminden (1850) I. Dünya Savafl n n hemen bafllang c na (1914) kadar devam etmifltir. Co rafi kefliflerin tamamlan p ülkelerin birbirleriyle olan ticari ba lar n n iyice geniflledi i bu dönemin en belirgin özelli i, Sanayi devriminin sonucunda büyük iflletmelerin kurulmufl olmas d r. Avrupa daki büyük Sanayi devrimi sonunda, Avrupa iflletmelerinin faaliyet konular da de iflmifltir. Daha önce, ticaret döneminin bir özelli i olan d flar dan sat n al nm fl egzotik mallar n ülke içinde sat larak kâr elde edilmesi yerine, daha ko-

17 1. Ünite - Uluslararas flletmecili e Girifl 9 lay ve ucuz olarak elde edilebilen sanayi mallar na dönük faaliyetler bafllam flt r. Özellikle tar m ve madencilik faaliyetlerine önem verilmifltir. Afrika ya yaln zca madencilik alan nda yat r m yap l rken Güneydo u Asya ve Latin Amerika ya hem tar m hem de madencilik alan nda yap lan yat r mlar önemli hale gelmifltir. D fl yat r mlar n genifl çapta Bat Avrupa dan Asya, Afrika ve Amerika n n geliflmemifl ülkelerine akt sömürgecilik döneminde, özellikle ngiltere nin yat r mlar hissedilir flekilde artm flt r. ngiltere yi Avrupa n n di er ülkeleri izlemifl, özellikle Almanya, Hollanda ve Fransa önemli yat r mlar gerçeklefltirilmifltir. Ülke içindeki altyap yat r mlar n n azl, geliflmeyi yavafllatt için, bu dönemde ABD iflletmeleri oldukça pasif bir durumdayd. Tek istisna olarak 1876 y - l nda yeni Gümrük Vergileri Kanununun ç kar lmas sonunda, bir ABD silah iflletmesi olan Du Pont, Kanada da bulunan iki barut fabrikas n sat n almak suretiyle uluslararas alana giriyordu. Du Pont örne i, ilk önemli ABD ülke d fl faaliyetini temsil etmekteydi. Sömürgecilik döneminde ABD iflletmeleri Avrupa iflletmelerine k yasla SIRA neden S ZDEoldukça pasif bir durumdayd? 5 Ayr cal klar Dönemi Ayr cal klar Dönemi, I.Dünya Savafl n n bafllang c ndan (1914) II. Dünya Savafl - Ayr cal klar dönemi, n n bitimine (1945) kadar devam etmifltir. I. Dünya Savafl n izleyen y llarda, d fl ticareti engelleyen politikalar n ortadan kald r lmas n n etkisiyle uluslararas iflletme dan 1945 e kadar devam etmifltir. ler art fl göstermifltir. Sömürgecilik döneminde d fl ülkelere yap lan yat r mlarda tar m ve madencilik önemli yer tutarken ayr cal klar döneminde, otomobil sektöründe d fl ülkelere yap lan yat r mlar önem kazanm flt r. Baflta ngiltere, Fransa ve Almanya da üretim iflletmeleri kuran General Motors olmak üzere, otomobil ve otomobil yedek parçalar yapan iflletmeler Avrupa da yay lmaya bafllam fllard r. AMAÇLARIMIZ Modern uluslararas iflletmelerin kurulmas nda ilk ad m olarak, ngiltere deki AMAÇLARIMIZ bir deterjan iflletmesi olan, ülke d fl nda üretim ve da t m tesisleri kuran Lever Brothers n giriflimini gösterebiliriz. Bu iflletme, 1929 y l nda K Hollanda n n T A P Dutch K T A P Margarine Union isimli iflletmesiyle birleflerek, Unilever i meydana getirdi. Bu nedenle Unilever, ilk modern uluslararas iflletme örne i olarak kabul edilmektedir. Bundan sonra di er Avrupa iflletmeleri ülke d fl nda faaliyet göstermeye TELEV ZYONbafllad lar. TELEV ZYON Nestle, ICI, Philips ve Royal Dutch Shell bunun en belirgin örnekleridir. Bat ülkelerinin uluslararas faaliyetlerde üstünlük kurmalar na karfl n ABD iflletmeleri oldukça zay f kalm flt y l nda baz ABD uluslararas iflletmeleri yavafl yavafl ülke d fl yat r m yapmaya bafllad lar. Bu dönemde Singer, NTERNET Coca Cola ve NTERNET Woolworth gibi çokuluslu ABD iflletmelerinin ülke d fl ndaki faaliyetleri dikkat çekmeye bafllad. I.Dünya Savafl ile II.Dünya Savafl n n sona erdi i tarihler aras ndaki dönemde büyük geliflmeler sa land. Uluslararas iflletmelerin faaliyetleri bu dönemde yay lm flt r. Bu dönemde uluslararas iflletmelerin faaliyetlerini etkileyen iki önemli olay meydana gelmifltir. Birincisi 1929 y l nda patlak veren büyük dünya buhran d r. Özellikle bat ülkeleri bu buhrandan çok etkilendiler. flsizli in artmas ve üretilen mallar n elde kalmas iflletmeleri krize soktu. Bu durum, Avrupa ve ABD nin di er ülkelerdeki gücünün azalmas nda önemli rol oynarken yüksek ücretli bat l yönetici ve teknik elemanlar n yerine Afrikal, Asyal ve Latin Amerikal lar n tercih edilerek ifllere yerlefltirilmesi sonucunu do urdu.

18 10 Uluslararas flletmecilik S ORU 6 Ayr cal klar SIRA döneminde S ZDE Avrupa ve ABD nin di er ülkelerdeki gücünün azalmas nda önemli rol oynayan olay nedir? Ayr cal klar döneminde uluslararas iflletmelerin faaliyetlerini etkileyen ikinci önemli olaysa Avrupa da, Dünya Savafl n n sonunda çeflitli bölgelerin istila edilmifl olmas yd. Almanya n n iflgali, baz iflletmelerin düflman iflgali alt nda kalmas na neden oldu. Uluslararas Dönem Uluslararas dönem, 1945 Uluslararas dönem, II.Dünya Savafl n n bitiminden (1945) günümüze kadar süregelen dönemdir. I.ve II.Dünya Savafl n n olumsuz etkileri, uluslararas iflletmele- y l ndan günümüze kadar süren bir dönemdir. rin geliflimini önemli ölçüde engellemifltir. Bu nedenle XX.yüzy l n ilk yar s nda AMAÇLARIMIZ uluslararas iflletmelerin yay lmas oldukça yavafl olmufltur. II.Dünya AMAÇLARIMIZ Savafl n n sona ermesinden 1970 y l na kadar geçen dönemde iflletmeler, dünya çap nda yeni pazarlar ve üretici güçler aramaya bafllad klar için, bu K T A P y llara ( ) K T A PGlobal Geniflleme y llar ad verilmifltir. H zl ve etkili bir haberleflme a n n kurulmas, Global Geniflleme y llar nda iflletmelerin daha uzak pazarlara girmelerine olanak vermifl ve iletiflim sorununu çok TELEV ZYON büyük ölçüde TELEV ZYON ortadan kald rm flt r. Bu döneme kadar uluslararas iflletmecilik alan nda Avrupa iflletmelerine k yasla oldukça pasif kalan ABD iflletmeleri, özellikle 1950 li ve 1960 l y llarda dünyaya aç lmaya bafllam fllar, uluslararas laflma neredeyse tüm dünyada ABD olay haline gelmifltir. Bu y llarda teknolojik ilerlemede Avrupa iflletmelerini NTERNET geçen ve dünyada en çok teknoloji transfer eden bir konuma ge- NTERNET len ABD iflletmeleri, sahip olduklar teknik, pazarlama, yönetim ve finansal üstünlüklerini, ücretleri daha düflük olan denizafl r ülkelerdeki iflgücüyle birlefltirmeyi denemifller, çok büyük baflar lar ve kârlar elde etmifllerdir y llar aras nda ABD iflletmeleri, ülke d fl na yapt klar yat r mlar n % 10 unu satm fllar ve kurduklar yeni yat r mlar n say s nda önceki y llara k yasla bir azalma olmufltur. Bu geliflmelerden aç kça anlafl ld gibi, 1950 li ve 1960 l y llar n aksine 1970 li y llarda, ABD iflletmeleri için uluslararas laflman n çekicili i yavafl yavafl azalmaya bafllam flt r. Bu dönemde, uluslararas iflletmelerin ekonomik, sosyal ve siyasal etkilerinden rahats zl k duymaya bafllayan ev sahibi ülkeler, bir yandan uluslararas iflletmelerin faaliyetlerini denetleyebilmek, bir yandan da ekonomik, sosyal ve siyasi dengelerini koruyabilmek amac yla baz s n rlamalar gelifltirmeye bafllam fllard r. Bunlara örnek olarak; tarifeler, vergiler, ithalat kotalar, fiyatlarla ilgili s n rlamalar, yöneticilerin uyru uyla ilgili s n rlamalar, yerel kaynak kullan m yla ilgili s n rlamalar ve sermayenin yat r mc ülkeye dönmesiyle ilgili s n rlamalar gösterilebilir li y llarda kaynak ve enerji konusunda daha etkili ve tedbirli davranan Avrupa ve Japon iflletmeleri, ABD iflletmelerine karfl büyük üstünlükler sa lam fllard r. Avrupa ve Japon iflletmeleri ellerindeki kaynaklar de erlendirmek ve gelifltirmek suretiyle özellikle geliflmekte olan ülkelere yap lan yat r mlarda ABD iflletmelerinin yerini almaya bafllam fllard r. Bu nedenle, 1970 li y llarda ABD iflletmelerinin egemenli ini sona erdiren nedenlerden biri de kaynak k tl olmufltur li y llarda SIRA Avrupa S ZDEve Japon iflletmeleri, ABD iflletmelerine nas l üstünlük sa lam fllard r?

19 1. Ünite - Uluslararas flletmecili e Girifl 11 Bu dönemde, uluslararas iflletmelerin faaliyet alanlar da çeflitlilik göstermeye bafllam fl, uluslararas üretim, hizmet iflletmeleri, bankalar, reklam ajanslar, dan flmanl k iflletmeleri, bilgisayar ve yaz l m iflletmeleri gibi çok çeflitli alanlara yay lm fllard r. Teknoloji transferlerinin artt, rekabetin fliddetlendi i 1980 li y llardan itibaren uluslararas iflletme yöneticileri, kültürel farkl l klar daha fazla dikkate alarak, uluslararas iflletmecilik faaliyetlerini yürütmeye bafllam fllard r. Uluslararas dönem halen devam etmektedir.

20 12 Uluslararas flletmecilik Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Uluslararas iflletmecilik faaliyetlerinin kategorilerini betimlemek. Uluslararas iflletmecilik faaliyetleri iki ana kategoriye ayr lmaktad r: uluslararas ticaret ve uluslararas yat r m. Bir iflletme, ürün ve hizmetlerin ihrac ve ithalat yla meflgul oldu u zaman d fl ticaret gerçekleflir. Bir iflletme, ana ülkesinin d fl nda iflletmecilik faaliyetleri yürütmek amac yla kaynak transfer etti i zaman uluslararas yat r m meydana gelir. flletmenin uluslararas yat r m faaliyetleri, tamam na sahip olunan flube taraf ndan yap lan yat r m ya da yerel bir iflletmeyle Joint Venture biçiminde kurulan ortakl ktan lisans anlaflmas, franchising faaliyeti ya da anahtar teslim projelere kadar de iflen biçimlerde yürütülebilir. Uluslararas iflletmecilik ile ulusal iflletmecili i karfl laflt rmak. Uluslararas iflletmecilik, ulusal iflletmecilikten kültür, finansal ortam, hukuki çevre ve tüketici tercihleri aç s ndan farkl l k gösterir. flletmenin faaliyet gösterdi i her ülke kültürel aç dan farkl - d r. Baflar l olmak için iflletme, ev sahibi ülke kültürünce belirlenen görgü, gelenek, de er ve normlar çerçevesinde ve kültürel aç dan duyarl bir flekilde faaliyet göstermelidir. Ulusal s n rlar n ötesinde iflletme yönetmek, farkl birimlerini kullanmay ve iflletmenin faaliyet özgürlü ünü s n rlayan farkl devlet yasalar n dikkate almay gerektirir. Örne in; ana ülkeye transfer edilecek kâr miktar na iliflkin s n rlamalar bu aç dan ele al nabilir. flletmelerin faaliyetlerini ve baflar s n etkileyebilecek kanun, tüzük ve yönetmeliklere, özel duyarl l k göstermesini gerektiren hukuki çevre, ülkeden ülkeye farkl l k gösterir. Ev sahibi ülkenin kanunlar na sayg s zl k ya da itaatsizlik, iflletmenin mali durumuna ve imaj na büyük ölçüde zarar verebilir. Ülkeden ülkeye tüketici zevk ve tercihlerindeki farkl l klar, kültürel farkl l klardan kaynaklanan talep modelleri, iflletmenin maliyetleri en aza indirecek, de erini koruyacak uygun üretim, tedarik ve pazarlama stratejilerini benimsemesini gerekli k lar. A MAÇ 3 Uluslararas iflletmecili i önemli k lan geliflmeleri aç klamak. Teknoloji, rekabet, standardizasyon, ifl çevresi, politik etkiler, ekonomik bütünleflme ve globalleflme konular nda meydana gelen geliflmelerin bir sonucu olarak, uluslararas iflletmecilik son y llarda daha fazla önem kazanm flt r. Teknolojik geliflmeler, dünyan n her köflesine uluslararas iflletmecilik uygulamalar yla kazand r labilir. Bu gibi nakillerin yararlar dünya genelinde paylafl l r. Uluslararas iflletmenin yerel bir iflletme ile ortakl k ya da flube biçiminde ev sahibi ülkeye girifli, özellikle geliflmekte olan ülkelerde, ülke içi rekabeti kamç lar ve iflletmecilik baflar lar n n artmas na yol açar. Standardizasyon, dünya pazarlar nda genellikle geçerli olan normlar n ve uygulamalar n benimsenmesini ifade eder. Pek ço u ABD ve Bat Avrupa da belirlenen bu standartlar, ço u zaman uluslararas iflletmeler taraf ndan global iflletmecilik stratejilerinde örnek edinme (benchmarks) olarak kullan l r. flletme faaliyetlerinin artan ölçüde uluslararas - laflmas sayesinde, iç ve d fl çevre faktörleriyle ilgilenme yöntemleri daha standart hale gelme e ilimi göstermektedir. Uluslararas iflletmecilik, yerli iflletmelerin uluslararas laflmaya bir haz rl k olarak baflar l iflletmecilik politikalar n ve tekniklerini benimsemelerinde önemli bir rol oynamaktad r. Uluslararas iflletmecilik faaliyetlerinin geliflmesinde ve özendirilmesinde hükümetler önemli bir rol oynar. Hükümetler yabanc yat - r mlar ülkelerine çekebilmek için, ço u zaman komflular yla rekabet ederek, çok çeflitli finansal ve finansal olmayan teflvikler sa lar. Uluslararas iflletmecilik faaliyetleri, ayr ayr hükümetleri etkileme ve denetleme yetene inin çok ötesine geçerek, çok daha çeflitli ve karmafl k hale gelmifltir. Bütün bu geliflmelerin tek sonucuysa ulusal ekonomilerin ayr ayr ya da bölgesel gruplar halinde global ekonomiye kat l p bütünleflti- i yeni bir dünya ekonomik düzeninin ortaya ç kmas d r.

21 1. Ünite - Uluslararas flletmecili e Girifl 13 A MAÇ 4 Uluslararas iflletmecili in tarihsel geliflimini aç klamak. Uluslararas iflletmecili in tarihsel süreç içindeki geliflimi dört ayr dönem halinde incelenebilir. Birinci dönem; y llar aras ndaki süreyi kapsayan ticaret dönemidir. Ticaret dönemi; kimi bireylerin ülke d fl nda flanslar n denemek ve d fl ülkelerden sat n ald klar mallar Avrupa ya göndermek yoluyla büyük kârlar sa lad dönem olarak tan mlanabilir. kinci dönem; y llar aras ndaki süreyi kapsayan Sömürgecilik dönemidir. Co rafik kefliflerin tamamland - ve ülkelerin birbirleriyle olan ticari ba lar n n iyice geniflledi i bu dönemin en belirgin özelli i, Sanayi Devriminin sonucunda büyük iflletmelerin kurulmufl olmas d r. Üçüncü dönem; y llar aras ndaki süreyi kapsayan ayr cal klar dönemidir. I.Dünya Savafl n izleyen y llarda d fl ticareti engelleyen politikalar n ortadan kald r lmas n n etkisiyle ayr cal klar döneminde uluslararas iflletmeler art fl göstermifltir den günümüze kadar geçen süreyi kapsayan dördüncü dönem; Uluslararas dönemdir. Bu döneme kadar uluslararas iflletmecilik alan nda Avrupa iflletmelerine k yasla oldukça pasif kalan ABD iflletmeleri, özellikle 1950 li ve 1960 l y llarda dünyaya aç lmaya bafllam fllar ve uluslararas laflma neredeyse tüm dünyada bir ABD olay haline gelmifltir li y llarda kaynak ve enerji konusunda daha etkili ve tedbirli davranan Avrupa ve Japon iflletmeleri, ABD iflletmelerine karfl büyük üstünlükler sa lam fllard r li y llardan itibaren uluslararas iflletme yöneticileri, kültürel farkl l klar daha fazla dikkate alarak, uluslararas iflletmecilik faaliyetlerini yürütmeye bafllam fllard r. Uluslararas dönem halen devam etmektedir.

22 14 Uluslararas flletmecilik Kendimizi S nayal m 1. flletmeler taraf ndan düzenlenen ve ulusal s n rlar n d fl nda yürütülen her türlü iflletme faaliyetine ne ad verilir? a. Uluslararas ifl b. Uluslararas iflletmecilik c. Uluslararas yönetim d. Uluslararas pazarlama e. Globalleflme 2. Uluslararas iflletmecilik faaliyetleri afla dakilerden hangisinde do ru olarak verilmifltir? a. Uluslararas ticaret ve uluslararas yat r m b. Uluslararas yönetim ve uluslararas yat r m c. Uluslararas yönetim ve uluslararas ticaret d. Uluslararas ticaret ve uluslararas finans e. Uluslararas pazarlama ve uluslararas istihdam 3. Bir iflletmenin ürün ve hizmet ihracat ve ithalat faaliyetlerini yerine getirmesine ne ad verilir? a. Uluslararas yat r m b. Uluslararas yönetim c. Franchising d. Lisans anlaflmas e. D fl ticaret 4. Bir iflletmenin ana ülkesinin d fl nda iflletmecilik faaliyetleri yürütmek amac yla kaynak transfer etmesine ne ad verilir? a. D fl ticaret b. Lisans anlaflmas c. Uluslararas yat r m d. Joint Venture e. Uluslararas pazarlama 5. Faaliyetleri ve baflar y etkileyebilecek kanun, tüzük ve yönetmeliklere iflletmelerin özel duyarl l k göstermesini gerektiren ve ülkeden ülkeye farkl l k gösteren faktör, afla dakilerden hangisidir? a. Kültür b. Finansal ortam c. Tüketici tercihleri d. Hukuki çevre e. Politik çevre 6. Afla dakilerden hangisi dünya pazarlar nda genellikle geçerli olan normlar n ve uygulamalar n benimsenmesini ifade eder? a. Standardizasyon b. Teknoloji c. Rekabet d. Ekonomik entegrasyon e. Globalleflme 7. Çeflitli bireylerin ülke d fl nda flanslar n denemek ve d fl ülkelerden sat n ald klar mallar Avrupa ya göndermek yoluyla büyük kârlar sa lad klar dönem afla dakilerden hangisidir? a. Uluslararas dönem b. Ticaret dönemi c. Ayr cal klar dönemi d. Yat r m dönemi e. Sömürgecilik dönemi 8. Afla daki dönemlerden hangisinin en belirgin özelli i sanayi devriminin sonucunda büyük iflletmelerin kurulmufl olmas d r? a. Ticaret dönemi b. Yat r m dönemi c. Uluslararas dönem d. Ayr cal klar dönemi e. Sömürgecilik dönemi 9. lk modern uluslararas iflletme örne i afla dakilerden hangisidir? a. Nestlé b. Philips c. Unilever d. Shell e. Coca Cola 10. Sömürgecilik dönemi hangi y llar aras ndaki süreyi kapsar? a b c d e den günümüze

23 1. Ünite - Uluslararas flletmecili e Girifl 15 Yaflam n çinden McDonald s a Göre Dünya Global yay lma ile elde edilebilecek f rsatlara yat r m yapan iflletmeler içerisinde en bilinenlerinden birisi McDonald s t r. lk McDonald s restoran 1955 y l nda Des Plaines, Illinois de hizmete girmifltir. En çok be enilen ürünlerinden biri olan Big Mac ise ilk defa 1968 y l nda müflterilerin be enisine sunulmufltur. McDonald s yeni yüzy la, 117 ülkede, 6 k tada, günde 40 milyon müflteriye hizmet sunan restoran ile girmifltir. flletmenin ABD de , Avrupa da 4.556, Asya/Pasifik bölgesinde 5.261, Latin Amerika da ve Kanada da restoran bulunmaktad r. McDonald s n faaliyet göstermedi i tek k ta Antartika d r ki, orada da yerleflim mevcut de ildir. Japonya toplam biftek üretiminin %10 u McDonald s hamburgerlerinde kullan lmaktad r. Uluslararas anlamda McDonald s restoranlar standart mönüler sunmaktad r. Ancak iflletme, zaman zaman faaliyet gösterdi i ülkenin kültürel tercihlerine göre farkl mönüler de gelifltirmektedir. Kanada da, peynir, sebze, biber ve lüks pizza, Uruguay da üzerinde yumurta bulunan McHuevo isimli bir hamburger mönüsü, Japonya da, soya sosu ve karanfil ile tatland r lm fl k zarm fl piliçburger, McDonald s n ülkelere göre gelifltirmifl oldu u örnekler aras nda say labilir. McDonald s önemli bir uluslararas iflletmecilik örne i olmas n n yan nda, kültürel bir fenomendir. flletme uluslararas faaliyetlerini genifllettikçe, birbirinden uzak ülkelerin kültürlerine ve insanlar na karfl duyarl l klar - n art rmaya da devam etmektedir. Kaynak: M. R. Czinkota ve di. Global Business. Hartcourt College Publisher, 2001, s.5. Okuma Parças FORD MOTOR filetmes N N BAfiARISI Ford Motor, de iflen ifl dünyas koflullar ve rekabet nedeniyle, dünya çap nda befl merkez etraf nda örgütlenmifl tek bir otomotiv operasyonlar birimi yaratma karar alm flt r. ABD de konumlanm fl olan dört merkez, daha büyük çaptaki araçlar, kamyonlar, jeepler üzerine odaklan rken, beflince merkez Dunton, ngiltere ve Merkenich, Almanya tasar m merkezleri olarak ikiye bölünmüfltür. Bu yeni örgütsel yap n n amac, dünya çap nda sat labilecek, belirli özelliklere sahip otomobillerin üretilmesinin sa lanmas d r. Sözkonusu yeni örgütlenme, Ford Motor un son 25 y lda geçirdi i en büyük yeniden örgütlenme çal flmas d r. Yeni örgüt yap s ile iflletme, sadece Kuzey Amerika ve Avrupa pazarlar ndaki rekabet gücünü artt rmakla kalmay p, Asya büyük araç ve kamyon pazar n n ihtiyaçlar na da karfl l k verebilecektir. Sonuç olarak, Ford Motor, flletmenin Kuzey Amerika ve Avrupa operasyonlar, uluslararas talepleri karfl - layacak flekilde bir tek birim etraf nda birlefltirilmifltir. Bu yeniden örgütlenme süreci, sadece iflletmenin maliyetlerini önemli ölçüde düflürmekle kalmam fl, ayn zamanda iflletmeyi daha rekabetçi ve çok daha h zl tepki verebilen bir uluslararas iflletme haline getirmifltir. Kaynak: Richard M. Hodgetts ve Fred Luthans. International Management. s.243, McGraw-Hill, 1997.