TÜRKÝYE NÝN 2013 YILI TEKNÝK VÝZYONU. Hazýrlayan: Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak RAPOR NO: 12

Transkript

1 TÜRKÝYE NÝN 2013 YILI TEKNÝK VÝZYONU Hazýrlayan: Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak RAPOR NO: 12

2 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu NOT: BÝLGESAM farklý disiplin ve görüþlere sahip bilim adamlarýný sinerji saðlayacak þekilde biraraya getiren araþtýrma merkezidir. Bu nedenle raporda yeralan konular BÝLGESAM ýn resmi görüþlerini deðil, raporu hazýrlayanýn görüþ ve yaklaþýmlarýný yansýtmaktadýr. 2

3 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak SUNUÞ Türk tarihi incelendiðinde geçmiþteki baþarýlarýn arkasýnda iyi yetiþmiþ bilge adamlarýn bulunduðu görülmektedir. Ancak günümüzde olaylarýn çok boyutlu olarak geliþmesi ve sorunlarýn karmaþýklaþmasý, birkaç bilge kiþinin veya aydýnýn geliþmeleri zamanýnda ve doðru olarak algýlamasýný ve alternatif politikalar üretebilmesini zorlaþtýrmaktadýr. Geliþmelerin yakýndan takip edilmesi, gelecekle ilgili gerçekçi öngörülerin yapýlabilmesi ve doðru politikalar üretilebilmesi için farklý disiplinlere ve görüþlere sahip bilge adamlar ile genç ve dinamik araþtýrmacýlarýn, esnek organizasyonlar içinde sinerji saðlayacak þekilde bir araya getirilmesi gerekmektedir. Dünya daki ve yurt içindeki geliþmeleri takip ederek geleceðe yönelik öngörülerde bulunmak; Türkiye nin ikili ve çok taraflý uluslararasý iliþkilerine ve güvenlik stratejilerine, yurt içindeki siyasi, ekonomik, teknolojik, çevresel ve sosyo-kültürel problemlerine yönelik bilimsel araþtýrmalar yapmak; karar alýcýlara milli menfaatler doðrultusunda gerçekçi, dinamik çözüm önerileri, karar seçenekleri ve politikalar sunmak maksadýyla Bilge Adamlar Stratejik Araþtýrmalar Merkezi (BÝLGESAM) kurulmuþtur. BÝLGESAM ýn vizyonu, amacý, hedefleri, çalýþma yöntemi, temel nitelikleri ve teþkilatý web sitesinde sunulmaktadýr. BÝLGESAM, Bilge Adamlar Kurulu nun ilk toplantýsýnda alýnan kararlar doðrultusunda çeþitli konularda raporlar hazýrlamaktadýr. Prof.Dr.Yük.Müh. M. Oktay ALNIAK, Ýbrahim GÜNEÞ, Erdem KAYA ve Duygu BEKER tarafýndan hazýrlanan Türkiye nin 2013 Yýlý Teknik Vizyonu baþlýklý rapor faydalanýlmak üzere yayýnlanmýþtýr. Atilla SANDIKLI BÝLGESAM Baþkaný 3

4 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu 4

5 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay ALNIAK Bahçeþehir Üniversitesi 1962 yýlýnda Kara Harp Okulu ndan subay olarak mezun oldu.1971 yýlýnda Ege Üniversitesi nde Makina Mühendisliði Lisans, 1978 yýlýnda Ýstanbul Üniversitesi Ýþletme Ýktisadý Enstitüsü nde Ýþletmecilik Ýhtisasý, 1981 yýlýnda Boðaziçi Üniversitesi nde Yüksek Lisans (Master) eðitimini tamamladý yýllarýnda Kanada da National Research Council de NA- TO bursuyla araþtýrma yaptý yýlýnda Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen Bilimleri Enstitüsü nde doktora derecesi aldý yýlýnda doçent, 2002 yýlýnda profesör oldu. Kara Harp Okulu nda ve Savunma Bilimleri Enstitüsü nde Teknik Bölüm Baþkanlýðý ve Öðretim Üyeliði, Gazi Üniversitesi nde, Süleyman Demirel Üniversitesi nde Öðretim Üyeliði, Uluslararasý Kýbrýs Üniversitesi nde Mühendislik Fakültesi Dekanlýðý görevlerinde bulundu. Bahçeþehir Üniversitesi nde Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlüðü ve Bahçeþehir Teknopark ý Kurucu Direktörlüðü görevinde bulundu. Mühendislik malzemelerinin ve toz metalürjisi süper alaþýmlarýnýn davranýþlarý, tedarik ve proje yönetimi konularýnda yayýmlanmýþ makaleleri ve Avrupa Birliði, Ýnsan Haklarý, Savunma Sanayii, Tedarik ve Lojistik, Makine ve Malzeme Mühendisliði konularýnda kitaplarý mevcuttur. TAEK Bilim Kurulu, TSE Bilim Kurulu, Mühendislik Dekanlar Konseyi, NATO SMP, NATO CALS Üyeliklerinde bulunmuþtur. Mustafa Kemal Derneði, Makine Mühendisleri Odasý, Bilgesam Ýcra Kurulu ve Nükleer Enerji Platformu üyesidir. Hidrojen Enerjisi Kongreleri ve ITC International Technology Cooperation Group Baþkanýdýr yýlýnda TÜ- BÝTAK Hüsamettin TUÐAÇ Vakfý Araþtýrma Birincilik Ödülüne, 1995 yýlýnda ÝMED, Bilim ve Teknolojiye Katkýda Üstün Baþarý Ödülüne, 1999 yýlýnda Ýstanbul Üniversitesi ve Dünya Grubunca Yýlýn Ýþletmecileri Ödülüne layýk görüldü. Prof. Dr. ALNIAK eþi, iki evladý, ülke güvencesine ve kalkýnmasýna katkýda bulunan; subay, mühendis ve teknik öðretmen öðrencileri ile onur duyar. 5

6 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu ÖZET Bilim ve teknolojideki ilerlemeler tarih boyunca ülkelerin iktisadi bakýmdan geliþmelerini saðlamýþ, milletler arasý rekabetin temel etkenlerinden biri olagelmiþtir. Gelecekte de bilim ve teknolojideki geliþmelerin, iktisat politikalarý ve rekabet odaklý stratejiler doðrultusunda gerçekleþmesinin artarak devam etmesi beklenmektedir. Türkiye Cumhuriyeti nin 2013 yýlý teknik vizyonunda ülkenin ekonomik profilinin ve rekabet unsurunun ön plana çýkmasý hedeflenmektedir. Küresel piyasalarda hissedilen deðiþim belirtileri dünya ekonomisinin Doðu ya kaymakta olduðuna iþaret ederken teknoloji-yoðun ürünlere kilitlenecek bilgi ekonomilerine dönüþüm süreci hýzlanmaktadýr. Türkiye de de önümüzdeki on-onbeþ yýllýk dönem zarfýnda baþta Vizyon 2023 Strateji Belgesi kapsamýnda olmak üzere bilim ve teknolojide birtakým somut hedefler belirlenmiþtir yýlýnýn ilk çeyreðinde yakalanan büyüme oranlarýnýn sürdürülmesi ve iç politikadaki gerginliklerin çözülerek demokrasinin rayýnda devam etmesi durumunda bu hedeflerin gerçekleþmesi mümkün gözükmektedir. Siyasi parti programlarýnda bilim ve teknolojideki atýlýmlar ekonominin özellikle sanayi alanýndaki rekabet gücünün artýrýlmasýna yönelik tasarlanmýþtýr. Türkiye Cumhuriyeti ndeki siyasi partilerin pek çoðunun programýnda bilim ve teknolojiye yönelik ayrýntýlý ve somut hedefler görülmemektedir. Genellikle tarým ve sanayi alanlarýnda bilim ve teknoloji hedefleri konulmuþ olup, bu hedeflerin büyük ölçüde Türk ekonomisinin rekabet gücünün arttýrýlmasý 6

7 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak amacýyla tasarlandýðý düþünülmektedir. Üniversite-sanayi iþbirliðinin güçlendirilmesi ve AR- GE ye daha fazla kaynak ayrýlmasý da parti programlarýnýn öncelikleri arasýnda yer almaktadýr. Uluslararasý haber ajanslarýnda Türkiye nin Hazar bölgesi ve Avrupa arasýnda enerji koridoru olabileceði vurgulanmaktadýr. Dokuzuncu Kalkýnma Planý nda ise Türkiye nin 2013 yýlýndaki teknik durumuna iliþkin tespitler AB üyeliði çerçevesinde ele alýnmaktadýr. Ekonomideki muhtemel geliþmelerle birlikte bazý kilit sektörlere odaklanma stratejisi ve AR-GE faaliyetlerinin yaygýnlaþmasý için gerekli düzenlemeler vurgulanmaktadýr. DPT nin Türkiye nin 2013 yýlýndaki durumu ile belirttiði fikirler daha çok AB üyeliði ile ilgilidir. DPT nin raporunda sadece kamu kesimi için deðil, toplumsal amaçlý hazýrlanmýþ bir plan görülmekte ve yaþam kalitesinin arttýrýlmasý düþünülmektedir. Bahsedilen kaliteye ve vizyona ulaþýlmasý için de rekabet gücünün ve istihdamýn arttýrýlmasý, kamu hizmetlerinde kalitenin geliþtirilmesi, beþeri geliþme ve sosyal dayanýþmanýn güçlendirilmesi vurgulanmýþtýr. TOBB un hazýrlanmasýna katký saðladýðý Sanayi Stratejisi nde, Türkiye nin otomotiv, makine, elektronik ve beyaz eþyada üretim üssüne dönüþmesi hedefi ön planda ele alýnmýþtýr. Ayrýca nükleer santrallerin maliyetlerinin artmasýndan dolayý Türkiye nin gelecekte kurmayý düþündüðü nükleer santrallerin Türkiye yi zor duruma düþüreceði düþünülmüþtür. Bununla beraber, ülkenin muhtelif endüstri dallarýnda bölgesel ve kýtasal liderlik yapabileceði hususu da TOBB un görüþleri arasýndadýr. 7

8 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu TÜBÝTAK bünyesinde TÜSÝAD ýn katkýlarýyla hazýrlanan Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikalarý Strateji Belgesi kapsamýnda; bilgi toplumuna geçilmesi için teknolojik altyapýnýn geliþtirilmesinin yaný sýra; Bilgi ve Ýletiþim Teknolojileri, Biyoteknoloji ve Gen Teknolojileri, Enerji ve Çevre Teknolojileri, Malzeme Teknolojileri, Mekatronik, Nanoteknoloji, Tasarým Teknolojileri ve Üretim Süreç ve Teknolojileri gibi stratejik teknolojilere yoðunlaþmanýn gereðine deðinilmiþtir. Ülkedeki kaliteli eðitimin ödüllendirilmesi için yurt dýþýndan gelen yabancý kaynaklý öðrenci sayýsýnýn artýrýlmasý ve ülkeye makro deðerler kazandýracak þekilde yönlendirilmesi önemli bir proje olarak geliþtirilebilir. Ýstihdam sorununun çözümü için, dönem içinde eðitim imkânlarýnýn nitelik ve nicelik itibarýyla artýrýlmasý, ekonomik potansiyelin ve endüstri yatýrýmlarýnýn arttýrýlmasý ve bütün sektörlerde kalitenin yükseltilmesi önem kazanacaktýr. Dünya ekonomisindeki Doðu ya yöneliþ sürecinde AR-GE faaliyetlerini Türkiye ye taþýyabilecek uluslararasý þirketler için elveriþli þartlarýn oluþmasý beklenmektedir. Ýç politikada siyasi istikrarýn ekonomik büyüme ile perçinlenmesi ve bölgesel problemlerin diplomatik kanallarla çözülmesi söz konusu elveriþli þartlarýn saðlanmasý için gereklidir. Türkiye nin iktisadi politikalar ile bilim ve teknoloji alanýndaki atýlýmlarýnýn uyum içerisinde yönetilebilmesi için; ülkenin istikrarlý bir þekilde yönetilmesi önem taþýmaktadýr. Bu durumun gerçekleþmesi nispetinde 2013 yýlýnýn stratejik hedeflerine ulaþýlmasý mümkün olabilecektir. Anahtar kelimeler: bilgi ekonomisi, yenilikçilik (innovation), AR-GE, biyoteknoloji, nanoteknoloji, teknoekonomi, biliþim teknolojileri, mekatronik, MEMS, GSYÝH, 8

9 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak * Ýbrahim Güneþ ** Erdem Kaya *** Duygu Beker **** TÜRKÝYE NÝN 2013 YILI TEKNÝK VÝZYONU 1. GÝRÝÞ Bilim ve teknoloji insanlýk tarihinde ekonomik ve toplumsal faydaya veya yaptýrým gücüne dönüþmektedir. Bilimdeki yeni buluþlar veya miras alýnan teknolojilerin geliþtirilmesi ile elde edilen katma deðerler milletlerin rekabet gücünde belirleyici olmuþtur. Denis Papin in düdüklü tenceresinden (1679) James Watt ýn buhar makinesine (1781) ve Richard Trevithick in buharlý lokomotifine (1804) kadar geliþen buhar teknolojileri, herhalde I. Dünya Harbindeki (1914) zýrhlý gemilerin güç kaynaðýný oluþturmuþtu. Buhar teknolojileri toplumsal ve ekonomik faydalara dönüþtüðü gibi, uluslarýn rekabet gücünü de artýrmýþtýr. Mal ve hizmet üretiminde önemli deðiþimlere yol açan elektrik gücü ve içten yanmalý motorlar da benzer örneklerdir. Mikroelektronik sistemler ve telekomünikasyon teknolojileri ise bugünün sosyo-ekonomik faydalarýnýn veya yaptýrým gücünün ardýndaki teknik altyapýyý oluþturan geliþmelerdir. * Bahçeþehir Üniversitesi- Mühendislik Fakültesi, Prof. Dr. Yük. Müh. ** Ýstanbul Üniversitesi- Mühendislik Fakültesi, Yük. Müh., Doktora Öðrencisi *** Boðaziçi Üniversitesi- Sosyal Bilimler Enstitüsü, Lisans Üstü Öðrencisi **** Bahçeþehir Üniversitesi- Fen-Edebiyat Fakültesi, Lisans Öðrencisi 9

10 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu Toplumlarýn yaþamlarýný etkileyen bilim ve teknolojideki ilerlemeler Ýngiltere ve kýta Avrupasýnýn rekabet gücünü artýrarak uluslararasý iliþkilerin niteliðini belirleyen baþlýca etkenlerden birisi haline geldi. Bilim ve tekniðin politik amaçlar doðrultusunda kullanýlmasýný farklý hedeflere yönelik bilim ve teknoloji politikalarýnýn tasarlanmasý ve uygulanmasý takip etti. Fakat bilim ve teknik çalýþmalarýndaki devletler-arasý rekabet unsurunun öncelikli konumu deðiþmedi. Çünkü uluslararasý iliþkilerin temel belirleyicileri olan savunma yeteneði ve iktisadi geliþmiþlik teknolojideki ilerlemelere baðlý deðiþkenler olmaya devam etmiþtir. Ýktisadi güç, günümüzde uluslararasý rekabetin en etkin enstrümaný halini almýþtýr ve bunun sebebi olarak, bilim ve teknoloji araþtýrmalarýnda finansmanýn artan önemi düþünülebilir. Bu nedenle ekonomik trendler, uluslarýn geliþiminde nazara alýnacak önemli bir etmendir. Uluslararasý karþýlýklý baðýmlýlýðýn özellikle ekonomik alanda hýzla yükselmesi ile küresel piyasalardaki geliþmelerin ulusal ekonomileri etkileme kuvveti ulus devletlerin teknik ilerlemelerini etkilemektedir. Türkiye Cumhuriyeti nin 100. Yýlýna gireceði 2023 tarihine kadar Türkiye nin muhtemel teknik gücünü de ayný faktör etkileyecektir. 10

11 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker 2. AÇIKLAMA Son iki yýl zarfýnda yaklaþýk % 180 artan petrolün varil fiyatý enerji piyasalarýnda dengeleri deðiþtirirken, ABD de geçen yýl konut kredisi krizi ile baþlayan süreçte Amerikan borsasý 1929 buhranýndan sonraki en büyük düþüþü gördü. Haziran (2008) ayýndaki yüzde 10,2 lik düþüþ ile bu yýl 2,1 trilyon dolar kaybeden Amerikan hisse senetleri bütün dünyaya 1929 buhranýný hatýrlattý. Risklerin büyüme eðilimi gösterdiði bu dönemde çok uluslu birçok þirket de istihdam azaltma yolunu tercih ederek yükselen hammadde fiyatlarýný telafi etmeye çabalamaktadýr. Küresel piyasalardaki dalgalanmalarýn yaný sýra Çin, Hindistan ve Brezilya gibi ekonomilerin yükseliþi ile enerji fiyatlarýndan en çok istifade eden Rusya nýn çýkýþý yeni bir döneme girilmekte olduðu izlenimi vermektedir. Uluslararasý ekonomik rekabette farklý aktörlerin yer alacaðý bu yeni dönemde dünya ekonomisinin aðýrlýk merkezinde Batý dan Doðu ya doðru kýtasal bir kayma gerçekleþeceði yapýlan tahminler arasýndadýr (Þahinkaya, 2007). Dünya genelinde geliþmiþ ülkelerin hemen hepsi bu riskli süreçten geçerken bilgi ekonomisine dönüþümü temel hedef olarak belirlemiþtir. Bilgi yoðun ve yüksek katma deðer meydana getiren faaliyetlerle gerçekleþtirilmesi planlanan bu dönüþüm 11

12 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu önümüzdeki yýlda bilim ve teknolojiye dayalý bir ekonomi-politiðin yükseleceðini iþaret etmektedir(iþýk, 2008). Gelecek birkaç on yýlda biyoteknoloji, nanoteknoloji ve biliþim teknolojilerinde beklenen ilerlemelerle daha fazla küreselleþecek rekabetin altyapý hazýrlýklarýnýn ise 2013 yýlýnda hýz kazanacaðý söylenebilir. Türkiye de bu altyapý hazýrlýklarýna geliþmiþ rakipleri kadar erken davranamamýþ olsa da baþlamýþtýr. Bununla birlikte Türkiye de, sanayide ileri teknolojiye dayalý ürünlerin toplam üretimdeki payý da artma eðilimindedir. Þekil 1. Üretimin teknoloji düzeylerine göre daðýlýmý (2008) 12

13 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker Kaynak: TÜÝK verileri temel alýnarak TÜSÝAD tarafýndan hazýrlanmýþtýr. Üniversite-sanayi iþbirliðine önemli katkýlarda bulunmasý planlanan ve sayýlarý 30 a yaklaþan teknoparklar, TÜBÝTAK ýn hazýrladýðý 2023 Stratejik Vizyon ile söz konusu teknolojilere odaklý araþtýrma faaliyetleri bu hazýrlýklara örnek gösterilebilir. AR-GE faaliyetlerine ayrýlan kaynaklarýn Gayri Safi Yurtiçi Hâsýla (GSYÝH) içindeki payýnýn artýrýlmasý gibi doðrudan ekonomik geliþmeyle ilgili hazýrlýklar da vardýr. Bu altyapý hazýrlýklarýnýn 2013 yýlýnda istenen seviyede olmasý için kriz ve durgunluðun yaþanmayacaðý beþ yýllýk bir döneme ihtiyaç duyulmaktadýr. Türkiye nin AB nin Lizbon Stratejisi doðrultusundaki AR-GE harcamalarý / GSYÝH oranýna iliþkin 2013 yýlý hedeflerine yaklaþmasýný gerekmektedir. Lizbon Stratejisine göre 2013 yýlýna doðru AB AR-GE harcamalarý / GSYÝH oranýný %3 ün üzerine çýkarmak gibi bir hedef belirlemiþtir. Türkiye nin AR-GE harcamalarýnýn GSYÝH içindeki payýnýn (TÜÝK verilerine göre) 2006 yýlýnda binde 7,6 olduðu düþünülürse, 2013 yýlýnda Lizbon Stratejisi nde belirlenen hedeflere yaklaþmak için ciddi atýlýmlara ihtiyaç olduðu görülmektedir. 13

14 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu Þekil 2. GSYÝH içindeki AR-GE harcamalarýnýn oraný Yukarýda deðinilen hedefler aþaðýda genel çerçevesi çizilen ekonomik gidiþat ile birlikte ele alýnýrsa 2013 yýlýndaki Türkiye nin muhtemel teknik gücüne iliþkin daha gerçekçi tespitler yapýlabilir. Bilgi ekonomisine geçiþ sürecinde yenilik (innovation) hamleleri, AR-GE yatýrýmlarý ve eðitimde kalite artýþý gibi deðiþkenler karmaþýk bir atýlým sürecini gerektirse de, ekonominin öncelikli konumu devam edecektir. Bu çalýþmada ekonomik gidiþatý göz önünde bulundurarak 2013 yýlýnda Türki- 14

15 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker ye nin bilim ve teknikte hangi noktada olduðunu saptamak için ilk adýmda siyasi parti programlarýndaki hedefler gözden geçirilmiþtir. Dünya ajanslarýndan Türkiye deki beþ yýllýk süre zarfýndaki geliþmelere iliþkin haberler derlendikten sonra Devlet Planlama Teþkilatý nýn (DPT) görüþleri, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliði nin (TOBB) tespitleri ve TÜSÝAD ýn raporlarý incelenmiþtir. Son olarak da TÜBÝTAK ýn 2004 yýlýnda yayýnladýðý 2023 Stratejik Vizyon belgesindeki tespit ve tahminlere yer verilmiþ ve bazý sektörel deðerlendirmeler yapýlarak birtakým tavsiyelerde bulunulmuþtur yýlýnýn ilk çeyreðindeki 6,6 lýk büyüme oranýndan hareketle, 2007 deki ekonomik durgunluðun geçici olduðunu ifade etmek de erken bir tespit sayýlabilir. Küresel ölçekte enflasyon ve faizlerin yükselmesi ve buna baðlý kur artýþlarýnýn þirketlerde ödeme problemlerine yol açmasý olasýdýr. Ayrýca dünya ekonomisindeki geliþmelere paralel artan iþsizliðe karþýlýk yeni istihdam imkânlarýnýn oluþturulmasý için kritik bir süreç Türkiye yi beklemektedir. Ýç politikadaki yargý-siyaset-ticaret-bürokrasi eksenli muhtemel krizler yabancý yatýrýmý yavaþlatabileceði gibi petrol fiyatlarýndaki yükseliþin devam etmesi Türkiye deki þirketlerin de istihdamda azalmaya gitmesine yol açabilir. 15

16 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu Þekil 3. GSYÝH büyümesi ve orta vadeye yönelik tahminler (2007) Kaynak: DPT Küresel dalgalanmalarýn bir sonucu olarak 2007 yýlýndaki ekonomik durgunluk ve iç politikada yargý-siyaset eksenli ortaya çýkan gergin ortam da göz önünde bulundurulmalýdýr. Politik erk ile Cumhuriyetin kurumlarý arasýnda oluþturulan nizanýn son bulmasýnda ülkenin ortak aklýna ihtiyaç olduðu görülmektedir. Türkiye nin bölgesinde bir güç olarak yükselmesi küresel faktörlerin etkisine maruz bir keyfiyettir. 16

17 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker Bölgede enerjisini iç çekiþmelere sarf eden, kendi iç güvenlik sorunlarýyla uðraþan bir ülkenin bölgesel güç olma þansý azalmaktadýr (Alnýak, 2008) Siyasi Partilerin Programlarýnda Bilim ve Teknoloji hedefleri 2013 yýlýnda Türkiye nin teknik gücü hakkýnda yapýlacak tespit ve tahminlerin saðlýðý açýsýndan Türkiye deki belli baþlý siyasi partilerin programlarýnýn önem arz ettiði düþünülebilir. Türkiye deki siyasi partilerin çoðunluðunun programýnda bilim ve teknolojiye yönelik ayrýntýlý ve somut hedefler görülmemektedir. Genelde tarým ve sanayi alanlarýnda deðinilen bilim ve teknoloji hedefleri büyük ölçüde Türk ekonomisinin rekabet gücünün artýrýlmasý amacýyla tasarlanmýþtýr. Programlarýnda daha kapsamlý hedefler bulunan birkaç partinin 1 bilim ve teknolojinin geliþmesi amacýyla belirlemiþ olduðu hedeflere bakýldýðýnda bu hedeflerin büyük ölçüde benzer olduklarý göze çarpmaktadýr. Bu hedeflerin toplamýný aþaðýdaki ana baþlýklarla özetlemek mümkündür. Bilim ve teknolojide atýlým yapýlmasý amacýyla saptanan hedefler çoðunlukla sa- 1) Cumhuriyet Halk Partisi, Adalet ve Kalkýnma Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisi 17

18 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu nayileþme kapsamýnda ele alýnmýþtýr. AR-GE faaliyetlerine ayrýlacak daha fazla kaynak ve KOBÝ lerde yüksek teknolojinin kullanýmýný saðlayacak teþvikler ile ekolojik tarýmda ilerlemek baþlýca hedefleri oluþturmuþtur. Enerji alanýnda alternatif enerji kaynaklarýndan (rüzgâr, güneþ, jeotermal, nükleer ve hidrojen) yararlanma amaçlý hedefler ön planda tutulmuþtur. Savunma sanayindeki yerel katký payýnýn artýrýlmasý için bilimsel çalýþmalar yapýlmasý öncelikli amaçlar arasýndadýr. Kurulacak Teknoloji Geliþtirme Bölgeleri ve teknoloji parklarý (teknoparklar) ile bilimsel çalýþmalarýn hýzlandýrýlmasý ve üniversite-sanayi iþbirliðinin gerçekleþtirilmesi bilim ve teknoloji kapsamýnda hedef olarak belirlenmiþtir. Siyasi partilerin programlarýnda bilim ve teknoloji ile ilgili atýlýmýn biyotekno- 18

19 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker loji, biliþim 2, nükleer ve uzay teknolojileri alanlarýnda desteklenmesi yer almýþtýr. Ulusal yenilik (innovation) sisteminin kurulmasý ve geliþtirilmesi hedeflenmiþtir. Bilgi toplumuna geçiþ için bilgiye eriþimim kolaylaþtýrýlmasý ve bu amaçla bilgi merkezlerinin kurulmasý ile enformasyon aðlarýnýn teþekkülü programlarda ayrý bir madde olarak vurgulanmýþtýr. Dünya ajanslarýnda Türkiye nin güncel ve stratejik algýlanmasýnýn 2013 teknolojik vizyonu için yol haritasýnýn çiziminde bir fikrin oluþmasýna katký saðlayabilir Dünyadan Türkiye ye Basýnýn Bakýþý Türkiye nin 2013 yýlýnda teknik bakýmdan nasýl bir konumda olacaðý yönündeki dýþ dünyanýn beklentilerini de hesaba katmak önümüzdeki beþ yýllýk dönemde yerel teknolojinin hangi ölçüde geliþeceðini tahmin etmemize yardýmcý olabilir. Dolayýsýyla dünya çapýnda faaliyet gösteren haber ajanslarýnýn Türkiye nin yakýn geleceðine iliþkin hazýrladýðý haberler kayda deðerdir. Genelde iç siyasi ve ekonomik geliþmeler ile Türkiye nin bölgesindeki konumundan ötürü sahip olduðu jeo-stratejik önemi 2) Bilgisayar, mikroelektronik ve telekomünikasyon teknolojileri 19

20 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu üzerine haberler hazýrlanmýþtýr. Bu haberlerde de Türkiye deki bilimsel ve teknolojik geliþmelerle alakalý verilerin son derece az olduðu görülmektedir. Dünyanýn önde gelen haber ajanslarýndan 3 derlenen haberlerde Türkiye nin teknik bakýmdan ilerlemesiyle doðrudan ve dolaylý olarak baðlantýlý veriler çoðunlukla enerji baþlýðý altýnda çýkmaktadýr. Hazar bölgesindeki enerji rezervlerinin Avrupa ya taþýnmasýnda Türkiye nin koridor ülke konumunda olduðu son zamanlarda sýklýkla vurgulanmaktadýr. Türkiye enerjide koridor ülke oluyor haberlerine Avrupa nýn Rusya ya olan baðýmlýlýðýnýn azaltýlmasý ve Ýran ýn tecrit edilmesi gibi birtakým siyasi çerçeveler dâhilinde deðinilmektedir. Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattý ve Nabucco doðal gaz boru hattý ile ilgili haberler Türkiye nin stratejik konumunu belirtirken, enerji taþýma alanýnda teknik altyapýsýnýn geliþeceðine iþaret etmektedir. Önümüzdeki beþ yýllýk dönemde Türkiye nin giderek daha fazla enerji merkezi haline geleceði ve TÜPRAÞ rafineri teknolojisinde ilerlemeler kaydedileceði de dýþ dünyanýn dikkat ettiði konular arasýndadýr. Türkiye hakkýnda dýþ dünyanýn üzerinde durduðu diðer bir baþlýk da son yýllarda 3) United Press International(UPI), Associated Press (AP), Reuters, ITAR-TASS, Xinhua, The Press Association(PA), Agence France-Presse(AFP) 20

21 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker belirginleþen deðiþim sürecidir. Türkiye nin genel anlamda siyasi ve ekonomik bir deðiþim ve dönüþüm sürecinden geçtiðine ve bu süreci büyük ölçüde teknik bakýmdan alýnacak mesafenin yönlendireceðine deðinilmektedir. Özellikle bazý çokuluslu þirketlerin yatýrýmlarýnýn ardýndan AR-GE faaliyetlerini de Türkiye ye taþýyacaðýna iliþkin haberler dýþ dünyadan tespit edilen hususlardýr. Özetle, Türkiye nin yakýn geleceðine iliþkin dünya ajanslarýnda yer alan belli baþlý haberlerde, çoðunlukla Türkiye nin enerji merkezi ve koridoru olacaðýna yer verilirken, genel anlamda Türk ekonomisinin dönüþümünün de teknoloji tabanlý olabileceði tahmini yapýlmaktadýr. Diðer taraftan Türkiye üzerinden borularla gaz veya petrol geçirilirken, ülkenin bu sistemin getirdiði bereket veya risklerden etkilenmesi de düþünülmesi gerekli bir konudur. Gerek Hazar enerji havzasý, gerekse Ortadoðu nun enerji-zengin bölgeleri istikrarý uzun dönemde kolayca bozabilecek dinamikler barýndýrmaktadýr. Dolayýsýyla baþta boru hatlarýnýn güvenliði olmak üzere enerji ticareti yapan doðu-batý ülkeleri arasýndaki siyasi ve ticari anlaþmazlýklar mevcut anlaþmalarda düzenlenmemiþ yeni kriz ortamlarý doðurabilir. 21

22 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu 2.3. DPT nin görüþleri : Devlet Planlama Teþkilatý nýn hazýrladýðý Dokuzuncu Kalkýnma Planý Türkiye nin 2013 yýlýndaki teknik vizyonu ile ilgili yapýlacak tahminlerin genel çerçevesini çizmek adýna temel belge niteliðini taþýmaktadýr. Ýç ve dýþ siyasi geliþmelerle birlikte ele alýnan sosyo-ekonomik beklenti ve hedefler Türkiye nin teknolojideki ilerleme grafiðinin deðiþkenlerinin tespitinde öncelik arz etmektedir. DPT nin raporuna göre, 2013 Türkiye sinin geleceði; Ýstikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaþan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüþen, AB ye üyelik için uyum sürecini tamamlamýþ bir Türkiye perspektifi ile sunulmaktadýr Türkiye sinin profili çýkarýlýrken sadece kamu kesimi için deðil, toplumun geneli için de uzun vadeli bir perspektif ve hedef birliði saðlanmasý amaçlanmýþ ve bu çerçevede, kamu kesimi ile özel kesim ve sivil toplum arasýnda iþbirliðine yönelmek hedeflenmiþtir. Böylece, tüm kesimlerin sahiplenmesiyle, toplumsal potansiyelin tamamýnýn harekete geçirildiði bir ortamda, ekonomik ve sosyal geliþmenin hýzlandý- 22

23 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker rýlmasý, kapsayýcý bir kalkýnma süreci çerçevesinde halkýn yaþam kalitesinin artýrýlmasý planlanmýþtýr. DPT ye göre; ekonomik büyümenin ve sosyal kalkýnmanýn istikrarlý bir yapýda sürdürülmesi için; Rekabet Gücünün Artýrýlmasý, Ýstihdamýn Artýrýlmasý, Beþeri Geliþme ve Sosyal Dayanýþmanýn Güçlendirilmesi, Bölgesel Geliþmenin Saðlanmasý, Kamu Hizmetlerinde Kalitenin ve Etkinliðin Artýrýlmasý önemli görülmektedir Türkiye si için hedeflenen vizyona ulaþmak için: 23

24 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu Ekonomik, sosyal ve kültürel alanlara bütüncül bir yaklaþým, Toplumsal diyalog ve katýlýmcýlýk güçlendirilerek, toplumsal katký ve sahiplenmenin saðlanmasý, Ýnsan odaklý bir geliþme ve yönetim anlayýþý, Rekabetçi bir piyasa, etkin bir kamu yönetimi ve demokratik bir sivil toplum geliþme sürecinde birbirini tamamlayan kurumlar, Kamusal hizmet sunumunda; þeffaflýk, hesap verebilirlik, katýlýmcýlýk, verimlilik ve vatandaþ memnuniyeti, Devletin ticari mal ve hizmet üretiminden çekilerek, politika oluþturma, düzenleme ve denetleme iþlevlerinin güçlendirilmesi, Politikalar oluþturulurken kaynak kýsýtlýlýðý göz önünde bulundurularak önce- 24

25 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker liklendirme, Uygulamanýn vatandaþa en yakýn birimlerce yapýlmasý, Toplumsal yapýmýzýn ve bütünlüðümüzün ortak miras ve paylaþýlan deðerler çerçevesinde güçlendirilmesi, Doðal ve kültürel varlýklar ile çevrenin gelecek nesilleri de dikkate alan bir anlayýþ içinde korunmasý, ilkelerinin temel alýnacaðý belirtilmektedir. Geliþmekte olan ülkelerin küresel ortamda rekabetçi konumlarýný sürdürebilmeleri ve güçlendirebilmeleri, büyümelerini verimlilik artýþlarýna dayandýrmalarýna ve yeni mukayeseli üstünlük alanlarý oluþturabilmelerine baðlýdýr. Bu doðrultuda, yenilikçiliðe önem verilmesi, bilim ve teknoloji kapasitesinin artýrýlmasý, beþeri sermayenin geliþtirilmesi, bilgi ve iletiþim teknolojilerinin etkin biçimde kullanabilmesi büyük önem taþýmaktadýr Türkiyesi nde biyoteknoloji ve nanoteknoloji gibi alanlarýn öne çýkacaðý belirtilmektedir. Dolayýsýyla önümüzdeki beþ yýllýk süre zarfýnda 25

26 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu bu alanlardaki araþtýrma faaliyetlerinin artýrýlmasý beklenmektedir yýlýna kadar, AB ye üyelik hedefi doðrultusunda, Kopenhag siyasi kriterlerine uyum düzeyinin yükseltilmesi, ekonomik kriterlere uyum saðlanmasý ve 35 fasýl altýnda toplanan AB müktesebatýna iliþkin müzakerelerin sonuçlandýrýlarak katýlým sürecinin tamamlanmasý amaçlanmaktadýr. Üyelik süreci, ülkemizin ekonomik, sosyal ve siyasi yaþamýnda köklü dönüþümlere yol açarken, demokrasi, hukuk devleti, insan haklarý, saðlýk, gýda güvenliði, tüketici haklarý, rekabet kurallarý, kurumsal iyileþme ve çevrenin korunmasý gibi birçok alanda AB norm ve standartlarýna ulaþýlmasý, halkýn yaþam kalitesini yükseltecektir. Yenilikçilik, rekabetçi ekonomik yapýnýn en önemli unsurlarýndan biridir ve yeniliklerin büyük kýsmý bilgi ve teknoloji üreten AR-GE faaliyetlerinden kaynaklanmaktadýr. Ülkemizde AR-GE altyapýsý büyük oranda üniversiteler ve kamu araþtýrma kurumlarýnda yer almakta ve araþtýrma faaliyetlerinin çoðunluðu buralarda gerçekleþtirilmektedir. AR-GE faaliyetlerini gerçekleþtiren, bu faaliyetlere destek saðlayan ve bu 26

27 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker faaliyetlerin sonucunda ortaya çýkan bilgi ve teknolojiyi kullanan kurumlar arasýnda güçlü bir bað kurulamamýþ olmasý nedeniyle, AR-GE faaliyetlerinin sonuçlarý uygulamaya geçirilememekte ya da yapýlan araþtýrmalar genellikle sanayinin ihtiyaç ve talebinden uzak olmaktadýr. Teknoloji geliþtirme bölgelerindeki firmalara 2013 yýlý sonuna kadar kurumlar ve katma deðer vergisinden istisna tanýnmakta olup, çalýþan araþtýrmacýlar için de her türlü vergiden istisna saðlanmaktadýr. Bu bölge dýþýnda kalan firmalarýn AR-GE harcamalarýnýn yüzde 40 ý gelir ve kurumlar vergisi matrahýndan düþürülmesi planlanmaktadýr. Ekonominin yüksek teknolojik kabiliyete ve nitelikli iþgücüne sahip, deðiþen þartlara hýzla uyum saðlayan, ulusal ve uluslararasý pazarlarda rekabet gücü olan, istikrarlý ve verimlilik düzeyi yüksek bir yapýya kavuþturulmasý temel amaç olarak görülmektedir. Ýþ ortamýnýn rekabetçi bir yapýya kavuþturularak iyileþtirilmesi amaçlanmakta ve 27

28 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu yatýrýmcýlar ve diðer karar vericiler için bilgi altyapýsý oluþturmak üzere, sanayi bilgi sistemi çalýþmasý sonuçlandýrýlacak ve uygulamaya konulacaktýr. Ýþletmelerin kazanç ve iþlemleri ile istihdam üzerindeki vergi ve yüklerin rekabet gücünü olumsuz etkilemeyen bir yapýya kavuþturulmasý hedeflenmektedir Türkiye sinde; Bilgi teknolojileri sektörünün rekabet gücünün geliþtirilmesi amacýyla, iç talebin geliþtirilmesinin yaný sýra doðrudan yabancý sermaye yatýrýmlarý için uygun ortam oluþturulacaktýr. Bu yolla sektörel bazda teknoloji transferi saðlanacak, firmalarýn uluslararasý kalite sertifikasyonlarýna sahip olmalarý, iþ yapma yetkinliklerinin geliþtirilmesi ve finansmana eriþimin kolaylaþtýrýlmasýna yönelik tedbirler hayata geçirilecektir. Rekabet gücü artýrýlan sektör ihracata yönlendirilecek ve ihracatta proje odaklý hizmetlere önem verilecektir. Katma deðeri yüksek telekomünikasyon, eðitim, saðlýk, savunma sanayii gibi sektörler ile özel yazýlým ürünlerine odaklanmak öncelikli hedefler arasýnda tutulacaktýr TOBB un görüþleri Türkiye Odalar ve Borsalar Birliði nin önümüzdeki dönemde ekonomik geliþme- 28

29 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker ler ve beklentiler üzerine yaptýðý tespitler 2013 Türkiye sinin teknik vizyonuna iliþkin önemli ipuçlarý vermektedir. Sanayi ve Ticaret Bakanlýðý bünyesinde DPT ve TOBB un katkýlarýyla hazýrlanan Sanayi Stratejisi kapsamýnda belirlenen sektörel hedefler özellikle Türkiye nin 2013 yýlýndaki teknik düzeyi ile ilgili somut veriler içermektedir. Sanayi Stratejisi nin ilk taslak metnine göre Türkiye nin otomotiv, makine, elektronik ve beyaz eþyada üretim üssü yapýlmasý amaçlanmaktadýr. Ayrýca bu yapýlýrken yeni ve geliþmeye açýk sektörlerde firmalarýn verimliliðini artýrmaya yönelik politikalarýn da uygulamaya konmasý planlanmaktadýr. Maliyet dezavantajý nedeniyle geleneksel sektörlerin yurtdýþýnda fabrika açmasý da desteklenecek somut hedefler arasýndadýr. Belirlenen stratejiyle 2015 yýlýnda Türkiye nin dünya otomotiv sektöründeki üretim sýralamasýnda ilk 10 a girmesi ve AB de ilk 3 ülke arasýnda olmasý düþünülmektedir. Makine sanayinde ise hedef dünyadaki ilk 15 ülke arasýna girmek olarak belirlenmiþtir. Beyaz eþya sektöründe AB pazarlarýnda ikinciliðe yükselmek ve AR-GE fa- 29

30 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu aliyetlerinde Birlik ülkeleri arasýnda ilk beþ ülke arasýna girmek de 2015 yýlý için saptanan amaçlar arasýndadýr. Sanayi stratejisinin ana baþlýklarý Doðrudan yatýrýmlarýn artýrýlmasý için firmalarýn iþ yapmasýnýn önündeki engel kaldýrýlmalýdýr. Yabancý yatýrýmlarda yüksek katma deðer vadeden, küresel entegrasyonu hýzlandýran teþvik edilmelidir. Otomotiv, makine, elektronik, beyaz eþya sektörlerinin geliþmesine yönelik stratejilere önem verilmelidir ve bu sektörlerde Türkiye nin önemli bir üretim üssü haline gelmesi desteklenmelidir te sanayi sektörünün saðladýðý katma deðerin ulusal gelir içindeki payý yüzde 19,58 ten yüzde 27,2 ye çýkarýlmalýdýr. Teþvik yerine, sektörlerde verimliliði artýrmaya dönük politikalarýn uygulanmasýna önem verilmelidir. Devlet yardýmlarýnýn verilmesinde titiz ve ölçülü olunmalýdýr. 30

31 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker Geleneksel sektörlerde Türk firmalarýnýn maliyet dezavantajý nedeniyle yurtiçinde karlý biçimde yapamadýklarý faaliyetlerini bölge ülkelerine taþýmalarýný kolaylaþtýracak politikalar izlenmelidir. Enerji maliyetlerinin düþürülmesi saðlanýrken, büyüme projeksiyonlarýna uygun enerji arzý da saðlanmalýdýr. Demiryolu ulaþýmý baþta olmak üzere tüm ulaþtýrma sektörlerinde verimliliði artýracak altyapý yatýrýmlarýnýn yapýlmasý ve gümrük kapýlarýnýn altyapýlarýnýn geliþtirilmesi saðlanmalýdýr TÜSÝAD ýn Çalýþmalarýndan Örnekler TÜSÝAD ýn da katký saðladýðý Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikalarý Strateji Belgesi ne göre 2013 yýlýný da kapsayan teknik hedefler ve politikalar þöyle özetlenmektedir: 31

32 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu Sýnaî üretimde rekabet üstünlüðünün saðlanmasý hedefi doðrultusunda; esnek üretim esnek otomasyon süreç ve teknolojilerini geliþtirmede yetkinleþme, bilgi yoðunluðu ve katma deðeri yüksek ürünler geliþtirebilme ve tüketim mallarý için küresel bir tasarým ve üretim merkezi olma, temiz üretim yapabilme yeteneði kazanma, tarýma dayalý üretimde rekabetçi olabilme, uzay ve savunma teknolojileri geliþtirmede yetkinleþme, malzeme teknolojilerini geliþtirebilme yeteneðini kazanma. Yaþam kalitesinin yükseltilmesi hedefi doðrultusunda; gýda güvenliði ve güvenilirliði, saðlýk ve yaþam bilimlerinde yetkinlik kazanma, saðlýklý ve çaðdaþ kentleþme ve altyapýsý. Ulaþtýrma ve sürdürülebilir kalkýnma hedefi doðrultusunda; enerji, sürdürülebilir çevre ve doðal kaynaklarýn deðerlendirilmesi. Bilgi toplumuna geçiþ için teknolojik altyapýnýn güçlendirilmesi hedefi doðrultusunda; kullanýmý eðitim gerektirmeyen bilgisayarlarýn geliþtirilmesi, bilgi yönetimi ve iletiminde yüksek hizmet kalitesinin saðlanmasý, bilgi toplumunda bilgi güvenli- 32

33 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker ðinin saðlanmasý, bilgi savaþlarýna ve elektronik savaþlara hazýr olunmasý, taþýyýcý sistemlerde IV. kuþak gezgin iletiþim sistemlerinin geliþtirilmesi, geniþ bant iletiþim aðý nýn kurulmasý, biyoelektriksel insan-bilgisayar arabirimlerinin geliþtirilmesi, iletiþimde uydu uygulamalarýnda yetkinleþilmesi. Yukarýda sýralanan öncelikli teknolojik faaliyetleri gerçekleþtirebilme yeteneði kazanabilmek için, bu faaliyetlerin temelinde yatan kilit teknolojilerde yetkinleþmenin gerektiði deðerlendirilmektedir. Bu teknolojiler bundan sonra, Bilim ve Teknoloji politikalarý strateji belgesi tarafýndan, stratejik teknolojiler olarak adlandýrýlacaktýr. Öncelikli faaliyetlerin temelindeki stratejik teknolojiler þu 8 ana baþlýk altýnda toplanmýþtýr: Bilgi ve Ýletiþim Teknolojileri, Biyoteknoloji ve Gen Teknolojileri, Enerji ve Çevre Teknolojileri, Malzeme Teknolojileri, Mekatronik, Nanoteknoloji, Tasarým Teknolojileri ve Üretim Süreç ve Teknolojileri. Ayrýca, belgede bilim ve teknoloji stratejisinin üç aþamada gerçekleþeceði belirtil- 33

34 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu miþtir, bunlar; odaklanma, iþbirliði aðlarýnýn oluþturulmasý ve odaklanma sürecinin sistematik bir biçimde yönetilmesidir. Bunlarýn dýþýnda, belgeye göre bilim, teknoloji ve yenilikte yetkinleþebilmek için izlenmesi öngörülen yollar þöyledir: Ülke için stratejik olan teknoloji alanlarýna ve bu alanlarý destekleyecek bilimsel araþtýrma alanlarýna odaklanma AR-GE ye kaynak ayýrma Gerekli insan gücünü yetiþtirme ve bunun için gerekli kaynaðý ayýrma Siyasi sahiplenme Toplumun bilinçlenmesini saðlama 34

35 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker Vizyon 2023 ü hayata geçirme sürecini izleyip alýnan sonuçlarý ölçmek ve deðerlendirmek için süreklilik kazandýrýlmýþ bir sistemin kurulmasý Vizyon 2023 ün bilim ve teknolojideki geliþmeler, deðiþen sosyoekonomik þartlar ve uygulamadan alýnan sonuçlar dikkate alýnarak belli aralýklarla gözden geçirilmesini saðlayacak bir sistemin kurulmasý Bunlarýn yanýnda, belgenin içinde AR-GE ye kaynak ayýrmanýn önemine de deðinilmiþtir. Bu konudaki görüþler özetle þu þekilde belirtilmiþtir: Stratejik teknoloji alanlarýnda yetkinleþebilmek, küresel ölçekte rekabet edebilecek ürün ve hizmetleri geliþtirebilmek için, her þeyden önce bu alanlara kaynak ayrýlmasý gerekmektedir. Bunun için, AR-GE ye dayalý kamu tedariki ve savunma tedariki yoluyla, önemli bir AR-GE ve yenilik finansman imkâný yaratýlabileceði göz önünde tutulmalýdýr. Unutulmamalýdýr ki, buraya ayrýlabilecek kaynaklarý, Türkiye yaptýðý dýþ alýmlar içinde zaten harcamaktadýr. Belgedeki açýklamalara bakýldýðýnda, gerekli insan gücünün yaratýlmasýnýn, tekno- 35

36 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu lojinin geliþiminde ve 2013 ü de kapsayan dönemdeki hedefler arasýnda ciddi bir yeri olduðu görülmektedir. Bu konudaki görüþler kýsaca þöyle ifade edilmiþtir: Vizyon 2023 çalýþmalarý sýrasýnda, bilim ve teknolojide Türkiye nin mevcut durumunu ortaya koyan SWOT analizinde genç nüfusumuz ve bu nüfusun toplam nüfus içindeki nispi aðýrlýðý, farklý boyutlarýyla, hem zayýf hem de güçlü bir yan; ayrýca hem bir fýrsat hem de bir tehdit olarak deðerlendirilmiþtir. Bu açýdan, insan kaynaklarý yönetimi, bilim, teknoloji ve yenilikte öngörülen yetkinlik düzeyine ulaþýlmasýnda en önemli stratejik deðiþkenlerden biri olarak görülmektedir. Son olarak, belgede yer alan diðer bir konu ise; Uygulanacak stratejinin izlenmesi ve deðerlendirilmesinde esas alýnacak ölçütler dir. Bu konudaki açýklamalar þu þekilde anlatýlmýþtýr: Uygulanacak stratejinin baþarýsý, her þeyden önce, öngörülen sosyoekonomik hedeflere ne ölçüde ulaþýlabildiðine bakýlarak belirlenebilecektir. Bu belirleme için Dünya Bankasý Rekabet Gücü Endeksi ile Birleþmiþ Milletler Ýnsani Kalkýnma Endeksi esas alýnacaktýr. Bu endekslere göre baþarýnýn ölçütü; 36

37 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker 2023 yýlýnda, Dünya Bankasý Rekabet Gücü Endeksi sýralamasýnda dünyanýn ilk 25 ülkesi arasýna girebilmek ve yine 2023 yýlýnda, Birleþmiþ Milletler Ýnsani Kalkýnma Endeksi sýralamasýnda dünyanýn ilk 25 ülkesi arasýnda yer alabilmek, olarak belirlenmiþtir. Uygulanacak stratejinin baþarýsýný belirleyebilmek için, ayrýca, Bilim-Teknoloji- Yenilik Göstergeleri nde kaydedilecek geliþmelerin de izlenerek deðerlendirilmesi gerekecektir. Bu deðerlendirmede baþarý ölçütü ise; bu göstergeler açýsýndan 2023 yýlýnda, AB nin ilk 10 ülkesi arasýnda yer alabilmek biçiminde belirlenmiþtir. Söz konusu göstergelerin dökümü aþaðýda verilmiþtir: Bir milyon kiþi baþýna düþen bilimsel yayýn sayýsý Avrupa Patent Ofisine patent baþvurularý 37

38 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu ABD Patent Ofisinden verilen patent haklarý Üçlü (Triadic) patentler toplamý Yüksek teknolojili ihraç ürünlerinin toplam ihracattaki payý Teknoloji ihracatýnýn GSYÝH içindeki payý Yüksek ve orta-yüksek teknolojili sanayi dallarýndan saðlanan katma deðerin toplam katma deðere oraný Yüksek ve orta-yüksek teknolojili sanayi dallarýndaki istihdamýn toplam istihdama oraný Bilgi yoðun hizmet sektörlerinde katma deðerin oraný Bilgi yoðun hizmet sektörlerindeki istihdamýn oraný 38

39 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker 2.6. Siyasi Ýncelemeler ve Beklentiler: Ýç ve dýþ siyasi þartlar ile ekonomik geliþme arasýndaki yakýn iliþki dikkate alýndýðýnda Türkiye nin 2013 yýlýndaki teknik gücü birçok açýdan politik geliþmelere baðlýdýr. Bölgesel siyasi istikrar ve Türk demokrasisin saðlýklý iþleyiþi ekonominin istikrarlý bir þekilde ilerlemesine imkân tanýyacaðý gibi bilimsel ve teknik geliþmelerin de hýzlanmasýna da fýrsat verecektir. Ýç politikada Türkiye hassas bir süreçten geçmektedir. Siyasetteki dengesizlikler ve kurumlar arasý çekiþme nedeniyle enflasyon ve iþsizliðin yükselmeye devam etmesi durumunda sosyo-ekonomik dengelerde bozulma ve siyasi istikrarda kesintiler görülebilir. Bu geliþmeler Türkiye ye gelen yabancý yatýrýmý olumsuz etkileyebileceði gibi yerli yatýrýmcýlarýn da dýþarýya yönelmelerine sebep olabilir. Teknolojik geliþmelerin artan oranda uluslararasý þirketler aracýlýðýyla yaygýnlaþacaðý bir döneme girildiði hatýrlanýrsa, siyasi krizlerin Türkiye nin teknik gücüne olan dolaylý etkileri hesap edilebilir. 39

40 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu Dýþ politikada ise Ortadoðu daki muhtemel bölgesel krizler ve Türkiye nin AB ye üyelik süreci baþlýca geliþme odaklarý olarak belirmektedir. Ýran ýn uranyum zenginleþtirme faaliyetlerine devam etmedeki kararlýlýðýna karþý ABD ve Ýsrail in bu ülkeye saldýrmasý ihtimali dünya gündemini meþgul etmektedir. Türkiye nin Ýran ve ABD arasýndaki krize arabuluculuk giriþimi muhtemel olumsuz geliþmelerin Türkiye ye yansýmalarýnýn niteliðini de belirleyebilir. Ayrýca, ABD-Ýsrail cephesinden olasý bir saldýrý ve Ýran ýn karþýlýk vermesi durumunda Ýncirlik üssünün akýbeti Türkiye yi de kapsayacak bölgesel bir kriz doðurabilir. Diðer taraftan Ortadoðu daki bölgesel dinamikler Türk devletinin barýþ yanlýsý tutumu ile siyasi itibarý yükselen daha etkin bir Türkiye nin de yükselmesine zemin hazýrlayabilir. 4 Bu ikinci ihtimalin gerçekleþmesi durumunda Türkiye nin, batýdan doðuya kaymakta olduðu hesaplanan yatýrým dalgasýndan daha fazla faydalanmasý mümkün gözükmektedir. 4) Türkiye'nin Ýsrail-Suriye arasýndaki Golan Tepeleri sorununda ve ABD-Ýran krizindeki arabulucu rolü gibi geliþmeler kastedilmektedir. 40

41 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker Þekil 4. AR-GE faaliyetleri için en cazip ülkeler (%) Kaynak: OECD Outlook, 2006 (TTGV, 2007) Türkiye nin AB ye katýlým sürecinde 2013 yýlýnda 35 faslýn tamamýný bitireceði ve AB nin iktisadi ölçütlerine daha fazla yaklaþacaðý tahmin edilmektedir. Bu süreç de ancak istikrarlý bir demokrasi ile birlikte baþarýlabilir. Odaklanýlan belirli stratejik sektörlere yönelik devletin yönlendirici ve teþvik edici rolünün kesintisiz devamý için siyasi krizlerden arýnmýþ bir döneme ihtiyaç duyulmaktadýr. Diplomatik enerjisini ve gündemini büyük ölçüde iç politikadaki ayrýþmalar ve PKK terör örgütü ile mücade- 41

42 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu lede harcayan bir Türkiye nin bilim ve teknoloji politikalarýný öncelikli bir konumda yürütmesi daha zor olacaktýr. Dolayýsýyla Türkiye nin önümüzdeki beþ yýl zarfýnda teknik bakýmýndan kat edeceði mesafe doðrudan iç ve dýþ siyasi gidiþat ile ilgilidir. Ýyimser olmak gerekirse içeride yargý-siyaset gerilimini çözmüþ, kurumlar arasý kavgayý sonlandýrmýþ, dünya piyasalarýndaki beklenen deðiþimlerin ulusal ekonomideki yansýmalarýný baþarýlý bir þekilde yönetmiþ, bölgesindeki geliþmeleri sulh amaçlý giriþimlerle lehine çevirmiþ bir Türkiye, bilim ve teknoloji politikalarýna gereken nispette eðilebilecektir. 3. DEÐERLENDÝRME ve SONUÇLAR : Bilimsel ve teknik araþtýrmalarýn, ekonomik kalkýnma ihtiyacýna cevap verecek þekilde reel sektörle harmonizasyonunun Türkiye de somut projelerle baþarýlamadýðý söylenebilir. Ýktisadi politikalar ile bilim ve teknoloji politikalarýnýn birlikte deðerlendirilip tasarlanmasý ve bu süreci yönetecek eðitimli insan kaynaðýnýn saðlanmasý faydalý olabilir. Bu nitelikli insanlarýn (tekno-ekonomistler) yetiþeceði ve iktisadi konular ile bilimsel araþtýrmalarýn birlikte yürütüldüðü programlarýn ortaya konacaðý Teknoekonomi Enstitüleri gibi eðitim kurumlarýnýn hayata geçirilmesi düþünüle- 42

43 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker bilir(soyak, 2007). Bu enstitüler dünyadaki teknolojik geliþmelerin yakýndan izleneceði ve AR-GE faaliyetleri ile ekonomik faydaya dönüþtürüleceði teknoparklarý destekleyen kurumlar haline getirilebilir. Üniversite-sanayi iþbirliðinin artýrýlmasý için sayýlarý Türkiye genelinde 30 a yaklaþan teknoparklarýn katkýlarý ile bilimsel çalýþmalar teknolojik ilerlemede daha verimli uygulanacaðý gibi, Teknoekonomi Enstitüleri de makroekonomik iklimin elveriþli olmasýný saðlayabilir. Türkiye nin son yýllarda dünya Bilimsel Makale Atýf Endeksi sýralamasýnda kayda deðer yükseliþine raðmen uluslararasý patent edinmede hala çok gerilerde olmasý da ayný sorunun sonucudur. Bilimsel bulgularýn sadece sayfalar arasýnda kalmasýnýn engellenmesi için yukarýda bahsedilen ekonomik sektörlerdeki gidiþat ile bilimsel çalýþmalarýn uyumu önem arz etmektedir. Nitekim bilgi ekonomisine dönüþüm sürecinde Türkiye nin atmak zorunda olduðu adýmlarda bilimsel araþtýrma-teknoloji geliþtirme eþgüdümü kadar makroekonomik deðerlendirmelerle kilit sektörlerde(nanoteknoloji, biyoteknoloji, MEMS) üretime yönelmek de gerekmektedir. Yukarýda genel çerçevesi çizilmeye çalýþýlan tekno-politik portföyde siyasi istikrarýn önemi vurgulanmýþtýr. Bu çalýþmanýn amacý siyasi bir irdeleme deðildir. Bu çalýþ- 43

44 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu ma, ülkenin 2013 yýlýndaki teknik havasýný nasýl teneffüs edeceðimize dair bir tahmin ve tavsiye dizinidir. Küresel ve bölgesel fýrsatlarýn yaný sýra, Türkiye nin kendi dinamikleri ile 2013 yýlýnda teknik bakýmdan bulunacaðý yer belgelerle tespit edilmiþtir. Ýlgili belge ve dokümantasyon bu çalýþmayý meydana getiren dip notlarda mahfuzdur. Türkiye nin teknik alanlarda bugünkü durumu, geçmiþteki ekonomik ve siyasi ortaklýk konjonktürleriyle ilgilidir. Gelecek beþ yýl içinde alýnacak mesafe de, yine bölge ülkelerinin konumlarý, geliþimleri ve yaþam biçimleriyle, ayrýca küresel rüzgâr ve stratejik dostluklar üzerine kurulu olacaktýr. Türkiye nin stratejik ortaklarý veya onlarla olan müþterek dinamiklerin bað kuvveti, Türkiye nin kendi yaratacaðý iç dinamiklerle yakýndan ilgilidir ve kendi dinamiklerine baðýmlýdýr. Ulusal ve uluslararasý platformlarda siyasi ve ekonomik dengeler toplumun emniyetli yaþamý için göz önünde bulundurulacak önemli bir etmendir. Siyasi istikrarýn bozulmamasý amacýyla toplumca idareye verilen suskunluk kredilerinin dozu önemlidir. Siyaset ve kurumlarýn dinamikleri arasýnda hissedilen uyumsuz çalýþmanýn düzelmesi ve sistemin kendi demokratik ve doðal ritminde çalýþmasý teknik düþünmenin, teþebbüsün ve geliþmenin önünü açacaktýr. Türkiye teknik refleksleri yeterince güçlü olmayan bir ülke durumundan, iyi bir planlama, yatýrým teþebbüsü ve sermaye ile kýsa sürede bu- 44

45 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker lunduðu seviyeden yükseklere çýkýþ yapabilecek bir iþgücü potansiyeline sahiptir. TEÞEKKÜR Bu çalýþmanýn, strateji ile uðraþanlarýn, teknik ve sosyal bilimcilerin iþbirliðine güzel bir örnek olduðunu deðerlendiriyorum. Türk bilim insanlarýnýn tarihinde Boston/ABD, Harvard Üniversitesi nde bir toplantý yaptýklarýný ve toplantý konusunun yenilikçilik innovation olduðunu TV de izlerken, 1995 li yýllarda zamanýn TÜBÝTAK Baþkanýnýn bir konferans verdiðini ve konunun ayný olduðunu hatýrlýyorum. Çalýþmalarýmýzda raporlarýndan yararlandýðýmýz deðerli kurumlar ve yazarlar da ayný konuyu önemle vurguluyorlar. Bizler de yeni buluþlarý öneriyor ve teþvikini diliyoruz. Çalýþmalarýndan istifade ettiðimiz kurum ve kiþilere teþekkür ederim. Grup çalýþmasý kültürü ile bu rapora katký saðlayan; Ýbrahim Güneþ, Erdem Kaya ve Duygu Beker e ayrýca teþekkür ve takdirlerimi sunarým. M. Oktay ALNIAK 45

46 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu KAYNAKÇA Alnýak, M. Oktay. (2008). Deðerlerimiz ve Türkiye. Konya: Tablet Kitapevi. DPT. (2003). Bilgi Ekonomisine Geçiþ Sürecinde Türkiye Ekonomisinin Dünyadaki Konumu. Ankara: Saygýlý, Þeref. DPT. (2003). Bilgi Ekonomisi ve Ýþgücü Piyasasý: Eðilimler, Fýrsatlar ve Riskler. Ankara: Kelleci, Mehmet Ali. DPT. (2006). Dokuzuncu Kalkýnma Planý ( ). Ankara: DPT Müsteþarlýðý. DPT. (2007). Bilgi ve Ýletiþim Teknolojileri Özel Ýhtisas Komisyonu (Bilgi Teknolojileri Alt Komisyon Raporu). Ankara: Komisyon Üyeleri. DPT. (2007). Dýþ Ekonomik Ýliþkiler Özel Ýhtisas Komisyonu Raporu. Ankara: Komisyon Üyeleri. DPT. (2007). Sanayi Politikalarý Özel Ýhtisas Komisyonu Raporu. Ankara: Komisyon Üyeleri. DPT. (2007) Yýlý Katýlým Öncesi Ekonomik Programý. Ankara: DPT. Iþýk, Yusuf. (2005). Lizbon Stratejisi Iþýðýnda Avrupa Birliði ve Türkiye nin Bilgi Ekonomisi Doðrultusunda Geliþme Perspektifleri. Ýstanbul: 14. Ulusal Kalite Kongresi 46

47 Prof. Dr. Yük. Müh. M. Oktay Alnýak Ýbrahim Güneþ Erdem Kaya Duygu Beker Soyak, Alkan. (2007). Ulusal Yenilik Sistemi ve Kurumsal Arayýþlar: Teknoekonomi Enstitüleri. Bilim ve Ütopya, Soyak, Alkan. (2008). Teknoekonomi Politikalarýnýn Iþýðýnda Ulusal Yenilik Sistemi ve Ýnsan Faktörü. Bilim ve Ütopya, 165, Þahinkaya, Serdar. (2008). Türkiye Ekonomisinin Seyir Defterinden Kolaj: 2007 den 2008 e. Stratejik Analiz, 93, TOBB. (2008). Ekonomik Rapor Ankara: Aydýn, Murat., Hatipoðlu, Z Özlem., Kaynak, Sema. & Mert, Serpil. TTGV. (2007). Türk Sanayinin Ar-Ge ve Yenilik Performansý. Ankara: TTGV Yönetim Kuruluna Sunuþ. TÜBÝTAK. (2004). Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikalarý Strateji Belgesi. Ankara: Vizyon 2023 Strateji Grubu. TÜBÝTAK. (2004). Enerji ve Çevre Teknolojileri Stratejisi. Ankara: Vizyon 2023 Projesi Enerji ve Çevre Teknolojileri Strateji Grubu. TÜSÝAD. (2007) Yýlýna Girerken Türkiye Ekonomisi. Ýstanbul: TÜSÝAD TÜSÝAD. (2008). Türkiye Sanayine Sektörel Bakýþ. Ýstanbul: Doðruel, Fatma. & Doðruel, Suut. 47

48 RAPOR NO: 12 Türkiye nin 2013 yýlý teknik vizyonu KISALTMALAR AB: Avrupa Birliði. AR-GE: Araþtýrma Geliþtirme. DPT: Devlet Planlama Teþkilatý GSYÝH: Gayri Safi Yurtiçi Hâsýla. MEMS: Mikroelektromekanik Sistemler. OECD: Organization for Econonic Co-operation and Development (Ekonomik Kalkýnma ve Ýþbirliði Örgütü) SWOT: Strengths, Weaknesses, Opportunities, and Threats (Üstünlükler, Zayýflýklar, Fýrsatlar, Tehditler, FÜTZ). TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliði. TTGV: Türkiye Teknoloji Geliþtirme Vakfý. TÜBÝTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araþtýrma Kurumu. TÜÝK: Türkiye Ýstatistik Kurumu. TÜPRAÞ: Türkiye Petrol Rafinerileri Anonim Þirketi. TÜSÝAD: Türk Sanayicileri ve Ýþadamlarý Derneði 48