OSTEOPOROZU OLAN HASTALARDA TORAKAL KÜFOZUN PULMONER

Transkript

1 Romatizma, Cilt: 17, SayÝ: 1, OSTEOPOROZU OLAN HASTALARDA TORAKAL KÜFOZUN PULMONER FONKSÜYONLARLA ÜLÜÞKÜSÜ GŸl in Kaymak Karataß 1, GŸl GŸrsel 2, Nadide Torlak Koca 1 ZET Bu alýßmada osteoporotik hastalarda torakal kifoz a ÝsÝnÝn solunum fonksiyon testleri ve solunum kas gÿcÿ ile ilißkisi araßtýrýldý. alýßmaya yaß ortalamasý 68 ± 6 yýl olan 20 kadýn hasta dahil edildi. Hastalarda torakal vertebra kýrýklarýnýn yerleri ve sayýlarý deûerlendirildi ve Cobb a ÝsÝ šl ŸldŸ. Birinci saniyeki zorlu ekspirasyon volÿmÿ ( ), zorlu vital kapasite (FVC), /FVC, zorlu vital kapasitenin %25 ile %75Õi arasýnda akým hýzý (FEF ), tepe akým hýzý (PEF), vital kapasite (VC), rezidÿel volÿm (RV), total akciûer kapasitesi (TLC), RV/TLC, fonksiyonel rezidÿel kapasite (FRC N2 ), ekspirasyon rezidÿel volÿmÿ (ERV), inspirasyon kapasitesi (ÜC), akciûer karbon monoksit difÿzyon kapasitesi (DL CO ), maksimum inspirium basýncý (MÜP) ve maksimum ekspirium basýncý (MEP) šl Ÿmleri yapýldý. TŸm gruba ait solunum fonksiyon testleri normal sýnýrlar i inde, aûýz i i basýn deûerleri ise dÿßÿk olarak saptandý. Cobb a ÝsÝ ile %FVC arasýnda ters yšnde, /FVC ile pozitif yšnde korelasyon saptandý (sýrasýyla Pearson r: ve r: 0.46, p<0.05). KÝrÝk sayýsý ile %FVC, %, %VC, mutlak MÜP ve %MÜP arasýnda ters yšnde korelasyon saptandý (sýrasýyla Spearman r: -0.56, -0.59, -0.55, ve -0.57, p<0.05). Hastalar grup-i (<2 vertebra kýrýûý) ve grup-ii (³2 vertebra kýrýûý) olarak iki alt gruba ayrýldýûýnda, solunum fonksiyon testleri ve solunum kas gÿ leri grup-iiõde daha dÿßÿktÿ. Ancak gruplar arasýndaki fark sadece %FVC, %, %VC, mutlak MÜP ve %MÜP deûerlerinde anlamlýydý (p<0.05). alýßmamýzda osteoporoza baûlý vertebra kýrýûý ve kifoz artýßýnda en belirgin bulgu inspiratuar kas gÿcÿnde azalmaydý. Sonu larýmýz osteoporotik hastalarda inspiratuar kas gÿcÿnÿ arttýrmaya yšnelik egzersizlerin šnemini ortaya koymaktadýr. Anahtar Kelimeler: Osteoporoz, kifoz, solunum fonksiyon testleri, solunum kas gÿcÿ SUMMARY THE RELATIONSHIP OF THORACIC KYPHOSIS WITH PULMONARY FUNCTIONS IN PATIENTS WITH OSTEOPOROSIS In this study, the relationships of thoracic kyphosis with pulmonary function tests and respiratory muscle strength were investigated in patients with osteoporosis. Twenty women, whose mean age was 68 ± 6 years, were included in the study. Localisation and number of thoracal vertebral fractures were determined and Cobb angle was measured. Forced expiratory volume in 1 second ( ), forced vital capacity (FVC), /FVC, forced expiratory volume between 25% and 75% of the forced vital capacity (FEF ), peak expiratory flow (PEF), vital capacity (VC), residual volume (RV), total lung capacity (TLC), RV/TLC, functional residual capacity (FRC N2 ), expiratory residual volume (ERV), inspiratory capacity (IC), carbon monoxide diffusion capacity of the lung (DL CO ), maximum inspiratory pressure (MIP) and maximum expiratory pressure (MEP) were measured. Pulmonary function tests were within normal limits, and mouth pressures were low. A negative correlation between Cobb angle and FVC%, and a positive correlation between Cobb angle and /FVC were determined (Pearson r: and r: 0.46, respectively, p<0.05). A negative correlation was determined between fracture number and FVC%, FEV1%, VC%, MIP, MIP% (Spearman r: -0.56, -0.59, -0.55, and -0.57, respectively, p<0.05). When patients were divided into group-i (<2 vertebral fracture) and group-ii (³2 vertebral fractures), results of pulmonary function tests and respiratory muscle strength were lower in group-ii. But the difference between the groups was significant only in FVC%, %, VC%, MIP and MIP% (p<0.05). In this study; the most prominent finding in vertebral fracture and kyphosis secondary to osteoporosis was the decrease in inspiratory muscle strength. Our results has demonstrated the importance of inspiratory muscle strengthening exercises in patients with osteoporosis. Key Words: Osteoporosis, kyphosis, pulmonary function tests, respiratory muscle strength 1 Gazi niversitesi TÝp FakŸltesi, Fiziksel TÝp ve Rehabilitasyon AD 2 Gazi niversitesi TÝp FakŸltesi, GšÛŸs HastalÝklarÝ AD

2 18 OSTEOPOROZU OLAN HASTALARDA TORAKAL KÜFOZUN PULMONER FONKSÜYONLARLA ÜLÜÞKÜSÜ GÜRÜÞ Osteoporoz dÿßÿk kemik kÿtlesi ve kemik mikroyapýsýnýn bozulmasý sonucunda kemik kýrýlganlýûýnýn ve kýrýk riskinin artmasý ile karakterize sistemik bir kemik hastalýûýdýr. Ünsan yaßamýnýn uzamasý ve dÿnya nÿfusunun giderek yaßlanmasý ile osteoporoz ve osteoporoza baûlý gelißen kýrýklar morbidite ve yaßam kalitesinin Ÿzerine olan olumsuz etkileri nedeniyle šnemli bir saûlýk sorunu haline gelmißtir (1). Vertebral kýrýklar akut dšnemde aûrý, kronik dšnemde ise spinal deformite ve postÿr bozukluklarýna yol a arlar. En šnemli postural bozukluk torakal kifoz a ÝsÝndaki artýßtýr. Bu kißilerde omurganýn eûrilerinde meydana gelen a Ýsal deûißikliklere baûlý olarak toraksýn anatomik yapýsý ile doûrudan ilißkili olan solunum fonksiyonlarý da etkilenir (2-4). Bu alýßmada osteoporotik hastalarda gšzlenen vertebra kýrýklarý ve torakal kifoz a ÝsÝndaki deûißikliklerle solunum fonksiyon testleri ve solunum kaslarýnýn gÿcÿ arasýndaki ilißkisi araßtýrýldý. MATERYAL VE METOD alýßmaya osteoporoz tanýsý ile takip edilmekte olan 20 kadýn hasta dahil edildi. Kronik obstrÿktif akciûer hastalýûý, bronßektazi, astma veya pnšmoni gibi solunum sistemini ilgilendiren hastalýûý olan, gšûÿs cerrahisi ge irmiß olan, muayene ve direk grafilerinde skolyoz saptanan, sigara i en ve solunum fonksiyon testlerine koopere olamayan hastalar alýßmaya alýnmadý. HastalarÝn boy ve durußlarýnda deûißiklik fark edip etmedikleri sorgulandý. Ayakta dururken boy ve kula mesafeleri santimetre cinsinden šl ŸldŸ. HastalarÝn tÿm torakal ve lomber vertebralarý i ine alacak ßekilde 2 yšnlÿ torakolomber grafileri ekildi. Bu grafilerde omurga dizilimi, skolyoz, sakralizasyon veya lumbalizasyon varlýûý deûerlendirilerek vertebralar numaralandý. Yan grafilerde torakal bšlgeyi ilgilendiren kamalaßma, bikonkav ya da ezilme (crush) tarzýnda kýrýklarýn yerleri ve sayýlarý deûerlendirildi. Vertebra šn yÿksekliûinde 4 mm veya %15Õden fazla yÿkseklik kaybý kama tarzýnda kýrýk, vertebra orta yÿksekliûinde 4 mm veya %15Õden fazla yÿkseklik kaybý bikonkav kýrýk, vertebra šn, orta ve arka yÿksekliûinde 4 mm veya %15Õden fazla yÿkseklik kaybý ezilme kýrýûý olarak kabul edildi (5). Torakal kifoz a ÝsÝnÝn šl Ÿlmesinde Cobb yšntemi kullanýldý. Bu yšnteme gšre torakal 4. vertebranýn Ÿst yÿzeyi ve torakal 12. vertebranýn alt yÿzeyinden ge en iki doûru izildi. Bu doûrulara dik olarak izilen doûrularýn kesißmesiyle olußan a Ý šl ŸldŸ (6). Hastalarda solunum fonksiyon testleri ve solunum kaslarýnýn gÿcÿ deûerlendirildi. Birinci saniyedeki zorlu ekspirasyon volÿmÿ ( ), zorlu vital kapasite (FVC), /FVC, zorlu vital kapasitenin %25 ile %75Õi arasýnda akým hýzý (FEF ), tepe akým hýzý (PEF), vital kapasite (VC), rezidÿel volÿm (RV), total akciûer kapasitesi (TLC), RV/TLC, fonksiyonel rezidÿel kapasite (FRC N2 ), ekspirasyon rezidÿel volÿmÿ (ERV), inspirasyon kapasitesi (ÜC), akciûer karbon monoksit difÿzyon kapasitesi (DL CO ) šl ŸldŸ. AkciÛer volÿm šl Ÿmleri Nitrojen washout yšntemi ile yapýldý. DifŸzyon kapasitesi single breath metodu ile deûerlendirildi. l Ÿmler SensorMedics sistem 2200 ile yapýldý. Solunum kas gÿcÿne yšnelik olarak aûýz i i basýn šl Ÿmleri gerekleßtirildi. Maksimum inspirium basýncý (MÜP) ve maksimum ekspirium basýncý (MEP) šl Ÿmleri yapýldý. Maksimum inspirium basýncý rezidÿel volÿmden itibaren zorlu bir inspirium sýrasýnda, MEP ise total akciûer kapasitesinden itibaren zorlu bir ekspirium sýrasýnda šl ŸldŸ. Maksimum inspirium basýncý ve MEP šl Ÿmleri SensorMedics mouth pressuremeter ile ger ekleßtirildi. Referans deûerler olarak European Coal and Stell kullanýldý (7). TŸm parametreler i in beklenen deûerlerinin belirlenmesinde boy yerine kula mesafesi kullanýldý (8, 9).

3 Karataß ve ark. 19 Verilerin deûerlendirilmesinde SPSS for Windows (version 9.0) istatistik programý kullanýldý. Solunum fonksiyon testleri ile Cobb a ÝsÝ arasýndaki ilißkinin deûerlendirilmesinde Pearson korelasyon katsayýsý, torakal bšlgedeki kýrýk sayýsý ile solunum fonksiyon testleri arasýndaki ilißkinin deûerlendirilmesinde Spearman korelasyon katsayýsý hesaplandý. Hastalar vertebra kýrýk sayýlarýna gšre iki gruba ayrýldý. Torakal bšlgede bir vertebra kýrýûý olan veya hi kýrýûý olmayan hasta grubu (Grup-I) ile iki ve daha fazla vertebra kýrýûý olan hasta grubuna (Grup-II) ait solunum fonksiyon testleri sonu larý ve solunum kas gÿ lerinin karßýlaßtýrýlmasýnda baûýmsýz gruplar arasýndaki farkýn anlamlýlýk testi (Mann Whitney-U) kullanýldý. AnlamlÝlÝk dÿzeyi olarak p<0.05 kabul edildi. BULGULAR alýßmaya dahil edilen 20 hastanýn ortalama yaßý 68 ± 6 (58-86) yýl, ortalama boy uzunluûu ± 6.7 ( ) cm, ortalama kula uzunluûu ± 6.4 ( ) cm olarak belirlendi. Kula mesafesi ile šl Ÿlen boy uzunluûu arasýndaki ortalama fark 8.9 ± 4.3 (0-16) cm olarak hesaplandý. HastalarÝn % 85Õi (17 olgu) boylarýnda deûißiklik fark ettiklerini tanýmlýyorlardý. Torakolomber grafilerin deûerlendirilmesinde 3 hastada (%15) torakal bšlgeyi ilgilendiren vertebra kýrýûýna rastlanmadý. HastalarÝn %30Õunda (6 olgu) bir, %30Õunda (6 olgu) iki, %20Õsinde (4 olgu) Ÿ, %5Õinde (1 olgu) dšrt vertebrada kýrýk tespit edildi. DšrdŸncŸ ve 12. torakal vertebralar arasýnda ortalama Cobb a ÝsÝ 53.7 ±13.7 (32-80) olarak hesaplandý. TŸm grup i in solunum fonksiyon test deûerleri normal sýnýrlar i erisindeydi. AÛÝz i i basýn deûerleri ise mutlak MÜP ve %MÜPÕde daha belirgin olmak Ÿzere dÿßÿktÿ. TŸm hastalara ait ortalama Cobb a ÝsÝ, akým hýzlarý, volÿmler, difÿzyon kapasitesi, aûýz i i basýn deûerleri Tablo IÕde gšsterilmißtir. Cobb a ÝsÝ ile %FVC arasýnda (-) yšnde, /FVC ile (+) yšnde orta dÿzeyde anlamlý korelasyon saptandý (sýrasýyla Pearson r: ve r: 0.46, p<0.05). Cobb a ÝsÝ ile %VC arasýnda (-) yšnde orta dÿzeyde korelasyon mevcuttu, ancak bu ilißki istatistiksel olarak anlamlýlýk sýnýrýndaydý (Pearson r: -0.43, p=0.051). Solunum fonksiyon testlerine ait parametrelerin bir kýsmý ve inspiratuvar kas kuvvetleri ile Cobb a ÝsÝ arasýnda (-) yšnde orta dÿzeyde korelasyon olmasýna raûmen, istatistiksel olarak bunlar anlamlýlýk dÿzeyine ulaßmýyordu (Tablo II). KÝrÝk sayýsý ile %FVC, %, %VC, mutlak MÜP ve %MÜP arasýnda (-) yšnde orta dÿzeyde anlamlý korelasyon saptandý (sýrasýyla Spearman r: , -0.59, -0.55, ve -0.57, p<0.05) (Tablo- III). Vertebra kýrýk sayýlarý gšz šnÿne alýnarak olgular iki gruba ayrýldýûýnda, grup-i dokuz hastadan, grup-ii ise on bir hastadan olußmaktaydý. Grup-IÕin ortalama yaßý 67.4 ± 5.3 yýl, boy uzunluûunda de- Ûißim 6.9 ± 5.0 cm, ortalama Cobb a ÝsÝ 49.2 ± 9.2 idi. Grup-IIÕnin ortalama yaßý 68.8 ± 7.9 yýl, boy uzunluûunda deûißim 10.5 ± 3.0 cm, ortalama Cobb a ÝsÝ 57.4 ± 15.9 olarak hesaplandý. Grup-I i in solunum fonksiyon test deûerleri normal sýnýrlar i erisindeydi. Solunum fonksiyon testleri (RV/TLC, %FRC N2 hari ) ve solunum kas gÿ lerine ait deûerler grup-iiõde daha dÿßÿk olarak saptandý (Tablo I), ancak gruplar arasýndaki fark sadece %FVC, %, %VC, mutlak MÜP ve %MÜP deûerlerinde istatistiksel olarak anlamlýydý (p<0.05). TARTIÞMA Osteoporoza baûlý olarak vertebralarda meydana gelen yÿkseklik kayýplarý postural deûißikliklere neden olur (10, 11). PostŸr incelendiûinde gšrÿlen en belirgin deformite torakal kifozdur. Torakal bšlgede

4 20 OSTEOPOROZU OLAN HASTALARDA TORAKAL KÜFOZUN PULMONER FONKSÜYONLARLA ÜLÜÞKÜSÜ Tablo I: TŸm olgular ve kýrýk sayýsýna gšre belirlenen gruplara ait ortalama Cobb a ÝsÝ deûerleri, solunum fonksiyon testleri ve aûýz i i basýn šl Ÿmlerinin sonu larý TŸm Grup KÝrÝk <2 KÝrÝk ³2 Cobb a ÝsÝ, ( ) 53.7 ± ± ± 15.9 AkÝm hýzlarý FVC, % beklenen ± ± ± 9.5*, % beklenen 98.4 ± ± ± 11.4* /FVC % 76.3 ± ± ± 8.4 FEF 25-75, % beklenen 68.8 ± ± ± 34.3 PEF, % beklenen 85.9 ± ± ± 16.1 VolŸmler VC, % beklenen ± ± ± 9.4* RV, % beklenen 97.3 ± ± ± 22.1 TLC, % beklenen 93.4 ± ± ± 11.5 RV/TLC % 43.2 ± ± ± 6.9 FRC N2, % beklenen ± ± ± 26.0 ERV, L 0.8 ± ± ± 0.3 ÜC, L 1.4 ± ± ± 0.4 DifŸzyon kapasitesi DL CO, % beklenen 78.8 ± ± ± 22.6 AÛÝz i i basýn šl Ÿmleri MÜP, cmh 2 O 49.9 ± ± ± 11.9** MÜP, % beklenen 70.7 ± ± ± 15.9** MEP, cmh 2 O 91.2 ± ± ± 24.2 MEP, % beklenen 67.8 ± ± ± 17.2 * p<0.01 ** p<0.05 meydana gelen bu deûißikliûi kompanze etmek i in ayakta duruß esnasýnda genellikle lomber omurga, sakroiliak eklemler, kal a ve diz eklemlerinin diziliminde de deûißiklikler olur. En fazla gšrÿlen postÿr bozukluûu Òhollow round backó olarak adlandýrýlan lomber lordoz artýßýnýn eßlik ettiûi torakal kifoz deformitesidir (11). Duruß deûißikliûine ve bozulan mekaniûe baûlý olarak bu kißilerde bšlgesel aûrýlar ve fonksiyonel bozukluklarla sýk karßýlaßýlmaktadýr. Osteoporotik vertebra kýrýklarý bikonkav, kama ve ezilme kýrýklarý ßeklinde olabilirler. OmurganÝn dizilimi nedeniyle šzellikle orta torakal bšlge (T7-9) ile torako-lomber bileßke (T12-L1) daha fazla kýrýk riski altýndadýr (12-15). Vertebradaki yÿkseklik kaybýna baûlý olarak boyda kýsalma olur. KÝrÝk birden fazla vertebrayý ilgilendirdiûinde omurgada eûim artýßý ile beraber boyda kýsalma ve postÿr deûißikli- Ûi belirginleßir (16). zellikle torakal bšlgeyi ilgilendiren anterior kama ve ezilme kýrýklarýndaki yÿkseklik kaybý kifozu arttýrýr. Smet ve ark. torakal ve lomber vertebra kýrýklarýnýn daûýlýmýný ve torakal kifoza katkýlarýný inceledikleri prospektif alýßmada anterior kama kýrýklarýnýn en sýk orta torakal ve torako-lomber bileßke bšlgesinde gšrÿldÿûÿnÿ, torakal kama kýrýk sayýsý ile torakal kifoz derecesi arasýnda orta derecede korelasyon olduûunu saptamýßlardýr (14). Hedlund ve ark. travmatik olmayan

5 Karataß ve ark. 21 Tablo II: Cobb a ÝsÝ ile solunum fonksiyon testleri ve aûýz i i basýn larý arasýndaki korelasyon sonu larý Parametre Korelasyon katsayýsý (r) p FVC, % beklenen /FVC VC, % beklenen MÜP, cmh 2 O MÜP, % beklenen TLC, % beklenen FRC N2, % beklenen osteoporotik kýrýklarýn bÿyÿk bir kýsmýnýn anterior kama kýrýk olduûunu ve en ok T7-8 ve T11-12 vertebralarda gšrÿldÿûÿnÿ saptamýßlardýr (12). AyrÝca kýrýklarýn ilk olarak orta torakal veya torako-lomber bšlgede anterior kama kýrýûý ßeklinde olduûunu, 4 ya da 5 vertebrada anterior kamalaßmadan sonra posterior yÿkseklik kayýplarýnýn sýklaßtýûýný bildirmißlerdir. Kifoz a ÝsÝndaki artýßa baûlý torakal hacmin kÿ- Ÿlmesi akciûer hacmi Ÿzerine olumsuz etkide bulunur, vital kapasite azalýr (2-4, 17, 18). Kifoza baûlý ortaya Ýkan solunum problemleri restriktif tiptedir. Schlaich ve ark. osteoporotik vertebra kýrýûý olan hastalarda % ve %VC deûerlerinin dÿßÿk olduûunu, anterior vertebral deformasyon ile %VC arasýnda (-) yšnde ilißki olduûunu saptamýßlardýr (4). Bulgular multipl vertebra kýrýklarýnda pulmoner fonksiyonlarýn daha ok bozulacaûý dÿßÿncesini Tablo III: KÝrÝk sayýsý ile solunum fonksiyon testleri ve aûýz i i basýn larý arasýndaki korelasyon sonu larý Parametre Korelasyon katsayýsý (r) p FVC, % beklenen , % beklenen VC, % beklenen MÜP, cmh 2 O MÜP, % beklenen desteklemektedir. Leech ve ark. kifozu ve vertebra kýrýûý olan osteoporotik kadýnlarda %FVC ve inspiratuar kapasitenin daha dÿßÿk olduûunu saptamýßlardýr (3). Jackson ve ark. 50 Õnin Ÿzerindeki kifoz a ÝsÝnÝn zorlu vital kapasitede azalma ile ilißkili olduûunu bildirmißlerdir (2). Nitekim alýßmamýzda grup-iiõde ortalama Cobb a ÝsÝnÝn 57 civarýndaydý ve bu hastalardaki solunum fonksiyon test deûerlerinin, ortalama Cobb a ÝsÝnÝn 50 olduûu grup-iõe gšre daha dÿßÿk olduûu gšzlenmißtir. Bu sonu lar Jackson ve ark. nýn sonu larýný destekler nitelikte olup, Cobb a ÝsÝnÝn artýßý ve torakal bšlgedeki kýrýk sayýsýnýn artýßý ile paralel olarak solunum fonksiyonlarýnýn olumsuz yšnde deûißtiûini gšstermektedir. Torakal omurgada kifoz a ÝsÝnÝn artýßý ile gšûÿs kafesinin yapýsýnda da deûißiklikler meydana gelir. GšÛŸs kafesi aßaûýya doûru yer deûißtirir ve pelvise yaklaßýr. Torakal eûimin artýßý ve kostalarýn diziliminin bozulmasý kostovertebral eklemlerin mekaniûini etkileyebilir. Kostovertebral eklemlerin yapýsý ve hareket aksý, kostalarýn solunum esnasýndaki kova sapý (bucket-handle) hareketini saûlar. Anatomik yapýdaki deûißiklikler ile kostovertebral eklem yapýsýndaki bozulma bu hareketi olumsuz yšnde etkileyebilir. GšÛŸs kafesinin aßaûýya doûru yer de- Ûißtirmesi ve kifoz artýßýna baûlý olarak torakal bšlgede gelißen rijidite kostalarýn hareketinin bozulmasýna, etkinliûinin azalmasýna katkýda bulunur (18). Mellin ve Harjula torakal mobilite ile % ve %VC arasýnda korelasyon saptamýßlar, kostalarýn mobilitesinin akciûer fonksiyonlarý Ÿzerine olumlu etkide bulunduûunu belirtmißlerdir (19). Kifoz a ÝsÝndaki artýßa paralel olarak kostalar birbirine doûru yaklaßýr. Buna baûlý olarak kšken aldýklarý ve yapýßtýklarý noktalar nedeniyle interkostal kaslarýn boylarý kýsalýr ve etkin kontraksiyon gÿ leri azalýr. Bu hem inspirium, hem de ekspirium sýrasýnda mekanik dezavantaj yaratýr. En šnemli solunum kasý olan diyafragma da gelißen postural

6 22 OSTEOPOROZU OLAN HASTALARDA TORAKAL KÜFOZUN PULMONER FONKSÜYONLARLA ÜLÜÞKÜSÜ deûißiklikten olumsuz yšnde etkilenir. GšÛŸs kafesinin pelvise doûru yer deûißtirmesi nedeniyle abdominal kavitenin hacmi kÿ ŸlŸr, abdominal organlarýn etkisiyle diyafragma torakal bšlgeye doûru itilir. Olußan mekanik dezavantaj ile diyafragmanýn kasýlma gÿcÿ ve etkinliûi azalýr (20). DiyafragmanÝn gšûÿs boßluûuna doûru itilmesi, gšûÿs kafesindeki rijidite ve deformiteye baûlý akciûer hacimlerinde meydana gelen kÿ Ÿlmeye katkýda bulunur. Ünterkostal kaslar ve diyafragma fonksiyonlarýndaki de- Ûißiklikler ile en šnemli inspiratuvar kaslarýn gÿcÿ azalmýß olur. KasÝlma gÿcÿ ve etkinliûinde azalma ekspiratuvar kaslar i in de sšz konusudur. Ünterkostal kaslarýn yaný sýra abdominal kaslar da benzer mekanizma ile etkinliklerini kaybeder. Lisboa ve ark. kifoskolyozda %RV korunurken, %FVC ve %TLCÕde azalma olduûunu, inspiratuvar kas gÿcÿnÿn azaldýûýný gšstermißlerdir (17). AynÝ alýßmada, ayný zamanda diyafragmada kontraksiyon olmasýna raûmen, gšûÿs kafesi hareketi Ÿzerine olan etkisinin bozulduûu gšzlenmißtir. Sonu olarak gš- ÛŸs kafesindeki deformiteler yarattýklarý hacim de- Ûißikliklerinin yaný sýra mekanik problemler de do- Ûurarak solunum Ÿzerine olumsuz etkide bulunur. HastalarÝmÝzda MÜP ve MEP deûerleri, sýrasýyla, beklenenin %71 ve %68Õi kadardý ve Cobb a ÝsÝ ve kýrýk sayýsý ile inspiratuvar kas gÿ leri arasýnda ters yšnde korelasyon gšzlenmekteydi. Bu sonu, deformite derecesi ve vertebra yÿkseklik kaybý ile inspiratuar kas gÿcÿnÿn ilißkili olduûunu desteklemektedir. Ancak Lisboa, deformite derecesi ile inspiratuvar kas fonksiyonu arasýnda korelasyon saptamamýßtýr. Üki alýßma arasýndaki bu farklýlýk hasta gruplarýnýn šzelliklerinden kaynaklanýyor olabilir. alýßmamýzda kifoz tek deûißken iken, LisboaÕnÝn alýßmasýnda ise kifoskolyozu olan hastalar incelenmißtir. Bu hastalarda skolyozun tipi, lokalizasyonu ve yšnÿ, a Ý derecesi, kompanze olup olmamasý gibi faktšrler de sšz konusu olacaûýndan farklý sonu elde edilmiß olabilir. Bu alýßmada osteoporoza baûlý vertebra kýrýûý ve kifoz artýßýnýn solunum fonksiyon testlerini olumsuz yšnde etkilemesinin yaný sýra en belirgin deûißikliûin inspiratuvar kas gÿcÿnde olduûu gšzlendi. Kifoz a ÝsÝndaki artýßýn ok ileri olmadýûý hastalarda solunum fonksiyon test deûerleri normal sýnýrlar i indeyken, solunum kas gÿ lerinin belirgin olarak azaldýûý dikkati ekmektedir. Buna dayanarak solunum kas gÿ lerini yansýtan MÜP ve MEP šl Ÿmlerinin kifoz artýßýna baûlý deûißiklikleri belirlemede daha hasssas olduûu ileri sÿrÿlebilir. Üleri yaßta kardiyovaskÿler ve pulmoner sisteme ait diûer problemlerin daha sýk olduûu gšz šnÿne alýndýûýnda, pulmoner fonksiyonlardaki bozulma osteoporotik vertebra kýrýûý bulunan hasta grubunda daha ok šnem kazanmaktadýr. Bu nedenle, solunum egzersizleri osteoporozu olan hastalarda rehabilitasyon programýnýn šnemli bir par asý olmalý ve inspiratuvar kas gÿcÿnÿ arttýrmaya yšnelik egzersizler šzellikle šnerilmelidir. KAYNAKLAR 1. Matkovic V, Klisovic D, Ilich JZ. Epidemiology of fractures during growth and aging. PM&R Clin North Am 1995; 6(3); Jackson RP, Simmons EH, Stripinis D. Coronal and sagittal plane spinal deformities correlating with back pain and pulmonary function in adult idiopathic scoliosis. Spine 1989; 14: Leech JA, Dulberg C, Kellie S et al. Relationship of lung function to severity of osteoporosis in women. Am Rev Respir Dis 1990; 141: Schlaich C, Minne HW, Bruckner T et al. Reduced pulmonary function in patients with spinal osteoporotic fractures. Osteoporos Int 1998; 8: Kleerekoper M. Comparison of radiographic absorbtiometry with dual-energy x-ray absorbtiometry and

7 Karataß ve ark. 23 quantitative computed tomography in normal older white and black women. J Bone Miner Res 1994; 9: Ozonoff MB. Spinal anomalies and curvatures. In: Resnick D, Niwayama G eds. Diagnosis of Bone and Joint Disorders. Philadelphia: W. B. Saunders, 1987: Quanjer Phd, ed. Standardized lung function testing: Report of the working party. Bull Eur Physiopathol Respir 1983; 19 (suppl 5): Aggarwal AN, Gupta D, Jindal SK. Interpreting spirometric data: Impact of substitution of arm span for standing height in adults from North India. Chest 1999; 115: Teramoto S, Matsuse T, Ouchi Y et al. Substitution of arm span for standing height is important for the assessment of predicted value of lung volumes in elderly people with osteoporosis. Chest 1999; 116: Thevenon A, Pollez B, Cantegrit F et al. Relationship between kyphosis, scoliosis, and osteoporosis in the elderly population. Spine 1987; 12: Itoi E. Roentgenographic analysis of posture in spinal osteoporotics. Spine 1991; 16: Hedlund LR, Gallagher JC, Meeger C, Stoner S. Change in vertebral shape in spinal osteoporosis. Calcif Tissue Int 1989; 44: De Smet AA, Robinson RG, Johnson BE, Lukert BP. Spinal compression fractures in osteoporotic women: Patterns and relationship to hyperkyphosis. Radiology 1988; 166: Koyuncu H, KaramehmetoÛlu ÞS, BahadÝr C, AkgŸn K. Postmenopozal vertebral kompresyon fraktÿrÿ sýklýûý: Yaß, boy, kilo, boy/kula, menopoz sÿresi ilißkisinin deûerlendirilmesi. Osteoporoz DŸnyasÝndan 1996; 2: alýß TH, Eryavuz M, AkarÝrmak, Din A. Vertebra kýrýûý olan ve olmayan olgularda risk faktšrlerinin karßýlaßtýrýlmasý. Osteoporoz DŸnyasÝndan 2000; 6: Ensrud KE, Black DM, Harris F et al. Correlates of kyphosis in older women. The Fracture Intervention Trial Research Group. J Am Geriatr Soc 1997; 45: Lisboa C, Moreno R, Fava M et al. Inspiratory muscle function in patients with severe kyphoscoliosis. Am Rev Respir Dis 1985; 132: Culham EG, Jimenez HA, King CE. Thoracic kyphosis, rib mobility, and lung volumes in normal women and women with osteoporosis. Spine 1994; 19: Mellin G, Harjula R. Lung function in relation to thorasic spinal mobility and kyphosis. Scand J Rehab Med 1987; 19: De Troyer A, Samson M, Sigrist S, Macklem PT. Action of costal and crural parts of the diaphragm on the rib cage in dog. J Appl Physiol 1982; 53: 30-9.