Ankara/Haymana Ko ş ullar ı nda Yeşil Alan Çim Türlerinin Baz ı Morfolojik ve Fenolojik Karakterleri

Transkript

1 TARIM B İ L İMLER İ DERG İS İ 2004, 10 (3) Ankara/Haymana Ko ş ullar ı nda Yeşil Alan Çim Türlerinin Baz ı Morfolojik ve Fenolojik Karakterleri Erol KARAKURT' Geliş Tarihi : Özet: Bu ara şt ı rma, Tarla Bitkileri Merkez Ara şt ı rma Enstitüsü Müdürlü ğ ü İkizce/ Haymana Ara şt ırma-uygulama Çiftli ğ i deneme tarlas ı nda May ı s ı 999-Eylül 2000 tarihleri aras ı nda yürütülmü ştür. Ara şt ı rmada, Ankara-Haymana ko şullar ı nda yeşil alan tesisinde kullan ı labilecek çim türlerinin baz ı morfolojik ve fenolojik karakterlerin belirlenmesi amaçlanm ışt ı r. Ara şt ı rma materyali yabanc ı kökenli 15 çim türü varyetesi olu şturmu ş, köklenme yo ğ unlu ğ u, ç ı k ış gücü, k ışa dayan ı kl ı l ık, kura ğ a dayan ı kl ı l ı k, yaprak eni, yaprak rengi ve dip kaplama gibi fenolojik özellikler ile fide ya ş ve kuru a ğı rl ığı, fide boyu, fide sap kal ı nl ığı, drn`'deki karde ş say ı s ı, yeniden büyüme kabiliyeti, biçim olgunlu ğu gün say ı s ı ve 1000 tane a ğı rl ığı gibi morfolojik özellikler incelenmi ştir. Incelenen çeşitler Ankara/Haymana şartlar ı nda olumlu performans göstermi şler, sulu ko şullarda ye şil alan tesisi için uygun olduklar ı görülmü ştür. Anahtar Kelimeler: çim bitkileri, köklenme, ç ı k ış gücü, dip kaplama, karde ş say ı s ı, yeniden büyüme Some Morphological and Phenological Characteristics of Turfgrass Varieties in Grown Ankara/Haymana Conditions Abstract: This research was carried out between May September 2000 at Research farm, Central Research Institü for Field Crops in Ankara. During this research, turf species for lawn seedings were studied in order to establish some morphological and phonological traits under Haymana/Ankara conditions. 15 lawn species and varieties were used as the material in the research. In the research, root density, seedling emergence, resistance to winter, drought tolerance, leaf width, leaf color, basal cover and seedling fresh and dry weight, seedling height, stern tickness, tiller number per dm 2, regeneration capability, number of days for cutting maturity and 1000 seeds weight were determined. The species performed well in Haymana/Ankara conditions and were successful for lawn seedings under Irrigated conditions. Key Words: turfgrasses, rooting, seedling emergence, basal cover, tiller number, regeneration Giriş Çim alanlar; toprak yüzeyini örten, s ık bir halde gelişen, homojen bir görünü şe sahip ve devaml ı biçilerek k ısa tutulan, genellikle bu ğdaygiller familyas ına dahil olan bitki veya bitki topluluklar ı n ın bulundu ğu, yapay şekilde tesis edilmiş alanlard ır. Ye şil alan tesislerinde çimin özel bir yeri ve önemi vard ır. Çim alanlar i şlevsel ve estetik yönden birçok faydalar sa ğlamaktad ı rlar. Çim alanlar ı n ı n oluşturulmas ında kullan ılacak kar ışımlara girecek çim bitkisi türlerinin seçiminde, iklim, toprak, ışı k koşullar ı ve çim alanlar ından yararlanma şeklini de göz önünde tutulmas ı gerekir. Ye şil alan düzenlenmesinde kullan ı lan çim bitkilerinde renk, ilk geli şme döneminde çabuk daha sonra yava ş geli şme, kurakl ığa dayan ı kl ı l ık, bas ı lmaya dayan ı kl ı l ı k, uzun ömürlülük, s ık biçime dayan ı kl ı l ı k, toprak üzerine yay ılma stolon veya rihzom olu şturarak toprak içinde ve üzerinde köklenme, kuvvetli kök geli şmesi, ince yap ıya sahip olma ve hastal ıklara dayan ı kl ı l ık gibi özellikler aranmaktad ır (Aç ı kgöz 1994, Avc ıoğlu ve ark. 1996). Tosun (1966), Lolium perenne 'nin ilk y ı l çok h ızl ı bir büyüme gösterdi ğini, çim bitkilerinde rn2.ye at ılacak tohum miktar ı n ın 5-30 g aras ında de ğ i ştiğini ifade etmektedir. Orçun (1979), Lolium perenne'nin Festuca sp. ve Agrostis sp. den daha süratli bir geli şme gösterdi ğini belirtmektedir. Çim bitkilerinde yapraklar ın koyu ye şil ve gri ye şilden k ı rm ız ı-ye şile kadar ye şilin çeşitli tonlar ı nda oldu ğunu, çim bitkilerinde aranan en uygun rengin taze ye şil olduğunu, bu rengin yaz-k ış muhafaza edilmesinin ise söz konusu çim tür veya çe şidinde önemli tercih sebeplerinden birini olu şturdu ğunu belirtmektedir. Lolium perenne'nin h ızl ı bir geli şme kabiliyeti oldu ğunu, Festuca rubra ve Festuca ovina'n ın ise yava ş bir geli şme gösterdi ğini bildirmektedir. Erdem (1986), çim; ye şil alanlar, k ırsal alanlar ve spor alanlar ı bak ı m ından en üstte bulunan, çim ta şıyıc ı tabaka yada özel bir toprak tabakas ı nda ya şam ı n ı sürdüren, yoğun bir şekilde köklenen ve saçaklanan s ık bir bitki örtüsü olup, tar ımsal bir yarar ı olmayan yada böyle bir amaca hizmet etmeyen otsu bitkilerden olu şur. Çim bitkileri, özellikle yaprak sürgünleri ile yay ı larak yo ğun bir şekilde örgün bir yap ı olu şturma yetene ğinde olmas ı gerekti ğini belirtmektedir. Beşkonakl ı (1989), 6 çim türünün kurakl ığa dayan ı mlar ı n ı ölçmüş ve yaz aylar ında hiç su verilmeyen parsellerdeki ye şillik durumunu gözlemi ştir. Buna göre, Agrostis tenuis ve Cynosurus cristatus parsellerinde yabani ot fazlal ığından gözlem yap ı lamam ış, gözlem yap ılan parsellerde ise Poa pratensis kurakl ıktan tamamen Tarla Bitkileri Merkez Ara şt ırma Enstitüsü Müdürlü ğ ü (TARM)-Ankara

2 276 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 3 sararm ış, Festuca oyina, Lollum perenne ve Festuca rubra yeşilliklerini biraz korumu ştur. Bununla beraber so ğuğa dayan ı kl ı l ı k ve k ışı n ye şil rengini koruyabilme ölçümlerinde en iyi durumda Festuca rubra ve Festuca otdrıa saptanm ış, Lolium perenne de az sararma, Poa pratensis te ise homojen sararma görüldü ğünü; Festuca oyina n ı n çim alanlarda s ı k, Lolium perenne ninde h ızl ı bir geli şme gösterdi ğini ve yüzey kaplamas ı n ın iyi olduğunu aç ı klamaktad ı r. Uzun (1989), Koyu ye şilden aç ık ye şile kadar deği şen renk tonlar ı nda birçok çim bitkisi bulundu ğunu, bu nedenle çim bitkilerinde rengin önemli bir seçim kriteri oldu ğunu, ayr ıca mevsimlere ve s ı cakl ık durumuna göre de çimlerde renk de ğ i şmesi görülebilece ğini ifade etmektedir. Petersen (1991), çim bitkilerinin ç ı k ış güçlerinin kar şı laşt ı r ı lmas ı nda Lolium perenne ve Festuca arundinacea n ın en iyi ç ı k ış gösterdi ğini, Festuca arundinacea ve Lolium perenne nin kaba bir yaprak yap ısı olduğunu, Festuca rubra ve Festuca oyina n ın ise daha ince bir yaprak yap ı s ına sahip olduğunu, Lolium perenne nin çim bitkileri içinde k ışa en dayan ı ks ız bitki türü oldu ğunu bildirmektedir. Yazgan ve ark. (1992), Ankara ko şullar ında ye ş il saha tesissinde kullan ılabilecek önemli çim türlerinin belirlenmesinde baz ı morfolojik ve fenolojik karakterler üzerinde yapt ı klar ı en yüksek de ğerler olarak fide gelişmesi, kuru a ğı rl ı k olarak Lolium perenne de 0.74 gr ve fide boyu olarak cm olarak, dm 2 de karde ş say ıs ı Festuca oyina de 437 adet olarak, dip kaplama Lolium perenne de 5.00 olarak, sap kal ınl ığı Festuca arundinacea 2.29 mm, rejenerasyon kabiliyeti Lolium perenne de mm/15 gün, k ıştan ç ı k ış durumu Festıca rubra de 4.75 olarak, biçim olgunlu ğu gün say ıs ı ise Festuca rubra da gün olarak tespit edilirken yaprak rengi tüm çe şitlerde donuk ye şil olarak tespit etmi şlerdir. Ekiz ve Kendir (1994), çim alanlar ında kar ışı m halinde kullan ılan çim bitkileri incelendi ğinde bunlar ı n genellikle Festuca, Agrostis, Poa, Lollum türleri ile bu türlerin baz ı alt türleri veya ıslah çe şitlerinden ibaret oldu ğunu ifade etmektedirler. Ekiz ve ark. (1995), Ankara ko şullar ında ye şil saha tesisinde kullan ılabilecek önemli çim türlerinin belirlenmesinde baz ı morfolojik ve fenolojik karakterler üzerinde yapt ı klar ı ara şt ı rmada, en yüksek de ğerler olarak dm2 de karde ş say ıs ı Festuca rubra (TAMARA) da adet olarak, dip kaplama Festuca arundinacea (FINELAWN) ve Lolium perenne (TAYA) da 5.00 olarak, sap kal ı nl ığı Festuca arundinacea (FINELAWN) 2.66 mm, rejenerasyon kabiliyeti Festuca arundinacea (FINELAWN) de mm/15 gün, k ıştan ç ı k ış durumu Festuca rubra (IVALO) de 4.25 olarak, yaprak eni ise Festuca arundinacea (FINELAWN) 6.58 mm tespit edilirken, yaprak rengi tüm çe şitlerde donuk ye şil (value x chroma: 4.5x3 ile 5x5 aras ı) olarak tespit etmi şlerdir. Bu ara şt ırmada, Ankara-Haymana ko şullar ında ye ş il alan tesisinde kullan ı labilecek çim türlerinin baz ı morfolojik ve fenolojik karakterlerinin belirlenmesi amaçlanm ışt ı r. Materyal ve Yöntem Deneme, Tarla Bitkileri Merkez Ara şt ı rma Enstitüsü Müdürlüğü Haymana Ara şt ırma-uygulama Çiftli ğ i'nde May ıs 1999-Eylül 2000 tarihleri aras ıda yürütülmü ştür. Ara şt ı rman ın yap ı ld ığı alana ait uzun y ıllar, 1999 ve 2000 y ı llar ı s ıcakl ık, yağış ve nisbi nem de ğerleri iklim verileri Çizelge 1'de verilmi ştir. Çizelge 1'de görüldü ğ ü üzere, ara şt ı rma dönemindeki s ı cakl ık ve nisbi nem de ğerleri çim bitkileri için elveri şli durumdad ır. Aylar baz ında uzun y ı llar ve ara şt ı rma dönemi karşı la şt ı r ı ld ığında s ı cakl ık, ya ğış ve nisbi nem de ğerleri aras ında büyük bir farkl ı l ı k görülmemektedir. Ara şt ı rma alan ından al ınan toprak örnekleri Köy Hizmetleri Genel Müdürlü ğü Toprak-Gübre Ara şt ı rma Enstitüsü Müdürlü ğü Laboratuarlar ında analiz edilmi ş ve analiz değerleri Çizelge 2'de verilmi ştir. Çizelge 2.'de görüldü ğü gibi, ara şt ı rma alan ı topra ğı killi-t ı nl ı yap ıda, hafif alkali, orta-yüksek kireçli ve elveri ş li fosfor ile de ğ işebilir potasyum yönünden yeterli olup, organik madde yönünden fakir durumdad ı r. Tuzluluk problemi bulunmamaktad ı r. Ara şt ırma materyalini yabanc ı kökenli 15 çim varyetesi olu şturmaktad ı r. Bu tür ve varyeteler; 1.Lolium perenne cv. BARPORTIVA 2.Lolium perenne cv. BARRAGE 3.Lolium perenne cv. NUI 4.Lolium perenne cv. BARLUXE 5 Lolium perenne cv. SABOR 6.Festuca ovina cv. BAROK 7.Festuca rubra cv. BARGENA 8.Festuca rubra cv. BARCROWN 9.Festuca rubra cv. BARNIGA 10.Festuca rubra cv. BARGREEN 11.Festuca rubra cv. RUBINA 12.Poa pratensis cv. BARBLUE 13.Poa pratensis cv. BARON 14.Agrostis tenuis cv. HIGHLAND 15.Cynodon dactylon'dur. Ara şt ırma tesadüf parseller deneme desenine göre 2 tekrarlama] ı olarak kurulmu ştur. Parsel büyüklü ğ ü 3.0 m X 1.0 m = 3.0 m 2'dir. Ekim öncesi iyi bir toprak haz ı rl ığı ve tesviye yap ı larak parseller olu şturulmu ştur. Olu şturulan parsellere ekim öncesi hafif merdane çekilerek toprak bast ı r ı lm ışt ır tane a ğı rl ı klar ı tespit edilen çim bitkilerinden ekim oran ı adet/m 2 olacak şekilde her parsele at ı lacak tohum miktar ı her çe şit için tespit edilmi ştir (Tosun 1966 ve Be şkonakl ı 1989). Ekim tarihinde yap ı lm ışt ı r. Ekimle birlikte dekara 10 kg DAP gübresi verilmi ş, ekimde çim tohumlar ı n ın üzeri 12 cm kal ı nl ıkta yanm ış ve elenmi ş ah ır gübresi ile kapat ı lm ışt ı r. Sulama, ekimden itibaren ç ı k ış tamamlanana kadar her gün, 1.biçime kadar gün a şı r ı ve 1. biçim sonras ı haftada 2 kez sulama yap ı lm ışt ır. 1. biçim t ı rpan ile, daha sonraki biçimler çim biçme makinas ı ile yap ı lm ışt ı r. Türlere göre farkl ı zamanlarda olmak üzere

3 KARAKURT, E. "Ankara/Haymana ko şullar ı nda yeşil alan çim türlerinin baz ı morfolojik ve fenolojik karakterleri" 277 Çizelge 1. Ara ştı rma yerine ait uzun y ı llar, 1999 ve 2000 y ı llar ı s ı cakl ı k, yağış ve nisbi nem de ğerleri Uzun y ı llar (23 y ı l) S ıcakl ı k( C) Yağış(mm) Nisbi nem (%) 1999 y ı l ı Yağış (mm) 2000 y ı l ı Ya ğış (mm) Aylar S ıcakl ı k( C) Nisbi nem S ı cakl ı k Nisbi nem ( C) (%) Ocak Ş ubat Mart Nisan May ı s Haziran Temmuz Ağ ustos Eylül Ekim Kas ı m Aral ı k Ortalama Toplam Çizelge 2. Deneme yerine ait toprak analizi de ğerleri Derinlik (cm) Su ile doymu ş luk (%) Top. tuz (%) ph (%) CaCO3 (%) Organik madde (%) (P205) (K20) Ort toplam 3 kez biçim yap ı lm ışt ır. Yabanc ı ot al ı m ı yaz boyunca 2 kez yap ı lm ışt ı r. Silindirleme, ekim sonras ı ve 1. biçim öncesi olmak üzere 2 kez yap ı lm ışt ı r. Bu denemede; ç ı k ış gücü, köklenme yo ğunluğu, kura ğa dayan ı kl ı l ık, k ışa dayan ı kl ı l ık, yaprak eni (1-9), yaprak rengi ve dip kaplama ' gibi fenolojik özellikler ile fide ya ş ve kuru a ğı rl ığı (15 fide/ g), fide boyu (cm), fide sap kal ı nl ığı (mm), dm2'deki kardeş say ıs ı (adet), rejenerasyon kabiliyeti (mm/15 gün), biçim olgunlu ğu gün say ısı (gün) ve 1000 tane a ğı rl ığı (g) gibi morfolojik özellikler belirlenmi ştir. Fide geli şimi, ekimden 8 hafta sonra her parselden al ınan 15 bitki toprak seviyesinden biçilerek, boylar ı ölçülmüş ve fide örnekleri kurutma dolab ında 70 C s ıcakl ıkta 48 saat süreyle kurutulmu ş, dolaptan ç ı kart ı lan örnekler 24 saat oda s ıcakl ığı nda bekletilmi ştir. Daha sonra örnekler hassas terazide tart ılarak fide kuru a ğı rl ı klar ı bulunmuştur (Tekeli 1977). Fide boyu, ekim tarihinden itibaren 8 hafta sonra 15 f ıdede topraktan yaprak ucuna kadar olan uzunlu ğun cm olarak ölçülmesi ile belirlenmi ştir. Dm2'de karde ş say ıs ı, her parselden iç alan ı 1 dm2'lik toprak parças ı bitki ve kökleriyle birlikte ç ı kart ı lm ış ve daha sonra bitkiler say ı lmak suretiyle karde ş say ısı, köklerin yo ğunluğu ve çim kapa ğı durumuna göre köklenme yo ğunluğu tespit ve ifade edilmi ştir. Yaprak renginin belirlenmesinde yaprak renk [skalas ı kullan ılm ışt ır. Bu amaçla biçim öncesi her parselden bir tutam bitki örne ği al ı narak gölge bir yerde renk numaralar ı value x chroma olarak belirlenmi ştir. Sap kal ı nl ığı, her parselden al ınan 15 adet bitkide birinci bo ğumun üzerinden kompas yard ı m ıyla ölçülerek sap kal ı nl ı klar ı mm olarak tespit edilmi ştir. Rejenerasyon kabiliyetinin bulunmas ı amac ıyla 2. biçim sonras ı deneme alan ı ayn ı yükseklikten biçilerek, biçimden itibaren 15 gün sonra bitki boyu uzamas ı mm olarak bulunmu ştur (Be şkonakl ı 1989). Biçim olgunlu ğu gün say ısı, denemenin 2.y ı l ında erken ilkbaharda parsellerin tamam ı ayn ı yükseklikten biçilmi ş, her parselin ba şaklanma başlang ıc ı biçim olgunlu ğuna ula şma olarak kabul edilmi ş ve gün olarak ifade edilmi ştir tane a ğı rl ığı, orijinal tohumdan al ınan 100 adet ve 4 tekerrür ortalamas ı 10 ile çarp ılmak suretiyle gram (g) olarak tespit edilmi ştir. Bulgular ve Tart ışma Biçim olgunluğu gün say ıs ı, köklenme yoğ unluğu, ç ı k ış gücü, k ışa dayan ı kl ı l ı k, yaprak eni, dip kaplama ve kura ğa dayan ı kl ı l ı k: Denemeye al ınan çe şitlerde tespit edilen biçime dayan ı kl ı l ık, köklenme yoğunluğu, ç ık ış gücü, k ışa dayan ı kl ı l ı k, yaprak eni, dip kaplama ve kura ğa dayan ı kl ı l ık özelliklerine ait de ğerler Çizelge 3'de verilmi ştir. Çizelge 3'de görüldü ğü üzere; çim türlerinde biçim olgunluğu gün say ıs ı yönünden gün aras ında değ işim gösteren de ğerler elde edilmi ştir. Poa türleri 78-80, Lolium türleri 87-90, Festuca türleri , Agrostis tenuis türü 105 ve Cynodon dactylon türü ise 90 günde biçim olgunluğuna gelmi şlerdir. Ara şt ı rma sonucu bulunan değerler ile Yazgan ve ark. (1992)'nin bildirdi ği değerler aras ında paralellik bulunmaktad ı r. Köklenme yoğunlu ğu bak ımı ndan Lolium perenne ve Festuca rubra türü çe şitleri 1-5 skalas ına göre 5 (çok iyi), di ğer çeşitler ise 4 (iyi) ve 3 (orta) de ğerlerini, Cynodon dactylon ise 2 (zay ıf) de ğerini alm ışlard ı r. Ç ı k ış gücü olarak Lolium perenne türü çeşitleri ilk ç ı k ış gücü ve ye şil doku olu şturma yönünden 5 (çok iyi) grubuna girerken, Cynodon dactylon ise 2 (zay ıf), di ğer çe şitler ise 4 (iyi) ve 3 (orta) de ğerlerini alm ışlard ı r. Ara şt ırma sonucu bulunan de ğerler ile Orçun (1979),

4 278 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 3 Çizelge 3. Ye şil alan tesisinde kullan ı lan farkl ı çim türlerinde tespit edilen baz ı fenolojik gözlem de ğerleri Çeş itler Biç. olg. (gün) Kök.yo ğ. Ç ı k ış gücü Özellikler K ış.day. Yap. eni (1-9) Dip kap. Kura ğa day. 1.Lolium perenne BARPORT İVA 90 Çok iyi(5) Çok iyi(5) Orta(3) Geni ş (7) Çok iyi(5) Orta(3) 2.Lolium perenne BARRAGE 90 Çok iyi(5) Çok iyi(5) Çokiyi(5) Geniş(7) Çok iyi(5) lyi(4) 3.Lolium perenne NUI 90 Çok iyi(5) Çok iyi(5) Çokiyi(5) Geniş(7) lyi(4) İ yi(4) 4.Lolium perenne BARLUXE 90 lyi(4) Çok iyi(5) Orta(3) Geni ş(7) Çok iyi(5) Orta(3) 5.Lolium perenne SABOR 87 lyi(4) Çok iyi(5) Orta(3) Geniş(7) Çok iyi(5) Zay ı f(2) 6.Festuca ovirıa BAROK 120 Orta(3) Orta(3) Çok iyi(5) Dar(3) Zay ıf(2) lyi(4) 7.Festuca rubra BARGENA 116 lyi(4) lyi(4) Çok iyi(5) Dar(3) İ yi(4) İyi(4) 8.Festuca rubra BARCROWN 115 Çok iyi(5) lyi(4) Çok iyi(5) Dar(3) Çok iyi(5) Çok iyi(5) 9.Festuca rubra BARNIGA 120 Çok iyi(5) lyi(4) Çok iyi(5) Dar(3) lyi(4) lyi(4) 10.Festuca rubra BARGREEN 119 Çok iyi(5) Çok iyi(5) Çok iyi(5) Dar(3) Çok iyi(5) İyi(4) 11.Festuca rubra RUBINA 120 Çok iyi(5) iyi(4) Çok iyi(5) Orta(5) lyi(4) Çokiyi(5) 12.Poa pratensis BARBLUE 80 İyi(4) iyi(4) İyi(4) Orta(5) İyi(4) İyi(4) 13.Poa pratensis BARON 78 Orta(3) lyi(4) lyi(4) Geni ş (7) Orta(3) İ yi(4) 14.Agrostis tenuis HIGHLAND 105 Orta(3) Orta(3) Orta(3) Orta(5) Orta(3) Orta(3) 15.Cynodon dactlyon 90 Zay ı f(2) Zay ı f(2) Zay ı f(2) Geni ş (7) İ yi(4) Orta(3) Be şkonakl ı (1989) ve Petersen (1991)'in bildirdi ği değerler aras ında uyum bulunmaktad ı r. K ışa dayan ı kl ı l ık yönünden 2. y ılda yap ılan gözleme göre Lolium çeşitleri ve Agrostis tenuis türü 1-5 skalas ı na göre 3 (orta), Poa pratensis türüne ait çe şitler 4 (iyi) ve Festuca türüne ait çe şitler 4 (iyi) ve 5 (çokiyi) de ğerlerini alm ışlard ır. Ara şt ırma sonucu bulunan de ğerler ile Be şkonakl ı (1989), Petersen (1991), Yazgan ve ark.(1992) ve Ekiz ve ark.(1995)'in bildirdi ği değerler aras ı nda paralellik bulunmaktad ı r. Yaprak eni olarak denemeye al ınan çe şitler s ı n ıfland ı r ı ld ığı nda 1-9 skalas ına göre Lolium perenne ve Poa pratensis türüne ait çe şitler 7(geni ş), Festuca rubra türüne ait çe şitler 3 (dar) ve 5 (orta) s ı n ıfa, Agrostis tenuis türüne ait çe şitler ise 5 (orta) s ı n ıfa dahil olmu şlard ı r. Ara şt ırma sonucu bulunan de ğerler ile Petersen (1991) ve Ekiz ve ark. (1995)'in bildirdi ği değerler aras ı nda paralellik bulunmaktad ı r. Dip kaplama yönünden 1-5 skalas ına göre en yüksek değeri Lolium perenne türüne ait çe şitler elde etmi şlerdir. Dip kaplama yönünden en dü şük değeri ise Festuca qvina BAROK çe şidinde 2 (zay ıf) olarak tespit edilmi ştir. Cynodon dactylon ise 4 (iyi) de ğerini alm ışt ı r. Ara şt ı rma sonucu bulunan de ğerler ile Be şkonakl ı (1989), Yazgan ve ark. (1992) ve Ekiz ve ark. (1995)'in bildirdi ği değerler aras ında paralellik bulunmaktad ı r. Denemeye al ınan çe şitlerde 2. y ılda 1. biçimden sonra kura ğa dayan ı kl ı l ık durumu sulaman ın kesilerek bitkilerde solma ve sararman ı n görülmesine ba ğ l ı olarak 1-5 skalas ına göre yap ı lm ışt ır. Buna göre Lolium perenne SABOR zay ıf (2) değeri al ı rken, di ğer Lolium çe şitleri orta (3) değerini alm ışt ı r. Festuca rubra RUB İNA ve BARCROWN çe şitleri çok iyi (5), di ğer Festuca ve Poa çe şitleri ise iyi (4) de ğerlerini alm ışlard ı r. Agrostis tenuis türü ise orta (3) de ğerini alm ışt ı r. Fide yaş a ğı rl ığı ve fide kuru a ğı rl ığı : Denemeye al ı nan çe şitlerde tespit edilen fide ya ş a ğı rl ığı ve fide kuru a ğı rl ığı na ait ortalama de ğerleri Çizelge 4'de sunulmu ştur. Çizelge 4'de görüldü ğü gibi, fide ya ş a ğı rl ığı ortalama de ğerleri en yüksek Lolium perenne NUI çe şidinde 2.50 g, en dü şük değer 0.10 g ile Festuca rubra BARGREEN, BARNIGA, BARCROWN ve Festuca ovina BAROK çe şitlerinden elde edilmi ştir. Fide ya ş a ğı rl ığı ortalama değeri Cynodon dactylon türünde 0.65 g olarak elde edilmi ştir Denemeye al ınan çe şitler içinde fide kuru a ğı rl ığı bak ı m ından ortalama de ğerleri en yüksek Lolium. perenne NUI çe şidinde 0.64 g, en dü şük de ğer 0.04 g ile Festuca rubra BARGREEN ve BARNIGA, çe şitlerinden elde edilmi ştir. Fide kuru a ğı rl ığı ortalama de ğeri Cynodon dactylon türünde 0.19 g olarak elde edilmi ştir. Ara şt ı rma sonucu bulunan değerler ile Yazgan ve ark. (1992)'nin bildirdi ği değerler aras ı nda uyum bulunmaktad ı r. Fide boyu ve sap kal ı nl ığı : Yeşil alan tesisinde kullan ılan çim bitkisi çeşitlerinde elde edilen fide boyu ve sap kal ı nl ığı özelliklere ait ortalama de ğerleri Çizelge 4'de verilmi ştir. Çizelge 4.'de görüldü ğü üzere, fide boyu ölçümleri toplam 30 fidede yap ı lm ışt ı r. Ölçümlerde en yüksek fide boyu 21.9 mm ile Lolium perenne NUI çe şidinde, en dü şük ortalama de ğer 4.2 cm ile Poa pratensis BARON çe şidinden elde edilmi ştir. Ara şt ırma sonucu bulunan değerler ile Yazgan ve ark. (1992)'nin bildirdi ği de ğerler aras ı nda uyum bulunmaktad ı r. Sap kal ı nl ığı yönünden her çe şitte ayr ı olarak toplam 30 fidede yap ılan ölçümlerde en dü şük ortalama de ğer 0.6 mm ile Festuca rubra BARGREEN çe şidinden elde edilirken, en yüksek sap kal ı nl ığı ise 1.5 mm ile Poa pratensis BARON ve Cynodon dactylon türünde elde edilmiştir. Ara şt ırma sonucu bulunan de ğerler ile Yazgan ve ark. (1992) ve Ekiz ve ark. (1995)'in bildirdi ği değerler aras ı nda uyum bulunmaktad ı r. Yeniden büyüme kabiliyeti ve 1000 tane a ğı rl ığı : Ye şil alan tesisinde kullan ılan çim bitkisi çe şitlerinde elde edilen yeniden büyüme kabiliyeti ve 1000 tane a ğı rl ığı ortalama de ğerleri Çizelge 5'de verilmi ştir.

5 KARAKURT, E. "Ankara/Haymana ko şullar ı nda yeşil alan çim türlerinin baz ı morfolojik ve fenolojik karakterleri" 279 Çizelge 4. Ye şil alan tesisinde kullan ı lan çim bitkisi çe şitlerinde elde edilen fide ya ş ve kuru a ğı rl ığı, fide boyu ve sap kal ı nl ığı na ait değerler Çe şitler Fide Yaş ağ. (15 fide/g) Fide kuru ağ. (15 fide/g) Fide boyu (cm) Sap kal. (mm) 1. L. perenne cv BARPORT İVA L. perenne cv BARRAGE L. perenne cv NUI L. perenne cv BARLUXE L. perenne cv SABOR F. Ovina cv BAROK F. Rubra cv BARGENA F. Rubra cv BARCROWN F. Rubra cv BARNIGA F. rubra cv BARGREEN F. rubra cv RUBINA P. pratensis cv BARBLUE P. pratensis cv BARON A. tenuis cv HIGHLAND Cynodon dactylon Çizelge 5. Ye şil alan tesisinde kullan ı lan çim bitkisi çe şitlerinde elde edilen yeniden büyüme kabiliyeti, 1000 tane a ğı rl ığı, dm2'deki karde ş say ı s ı ve yaprak rengine ait de ğerler Çe ş itler Yeni. Büy. Kab tane Dm2'deki karde ş Yaprak rengi (mm/15 gün) ağı rl ığı say ı s ı Value x chroma s ı n ıf ı (n=20) (9) (adet) 1. L. perenne cv BARPORTIVA x6 Yeşil(orta)(5) 2. L. perenne cv BARRAGE x6 Yeş il(orta)(5) 3. L. perenne cv NUI x6 Ye ş il(orta)(5) 4. L. perenne cv BARLUXE x6 Ye ş il(koyu)(7) 5. L. perenne cv SABOR x4 Ye ş il(orta)(5) 6. F. ovina cv BAROK x4 Ye ş il(koyu)(7) 7. F. rubra cv BARGENA x6 Ye ş il(orta)(5) 8. F. rubra cv BARCROWN x4 Ye ş il(orta)(5) 9. F. rubra cv BARNIGA x4 Ye ş il(koyu)(7) 10. F. rubra cv BARGREEN x4 Yeş il(koyu)(7) 11. F. rubra cv RUBINA x6 Ye ş il(orta)(5) 12. P. pratensis cv BARBLUE x4 Yeşil(orta)(5) 13. P. pratensis cv BARON x4 Ye şil(koyu)(7) 14. A. tenuis cv HIGHLAND x4 Mavimsi yeş il(9) 15. Cynodon dactylon x4 Ye şil(koyu)(7) Çizelge 5'de görüldü ğü gibi, yeniden büyüme kabiliyeti ölçümleri toplam 20 bitkide yap ı lm ışt ı r. Ortalama değerler olarak en dü şük Rejenerasyon kabiliyeti 31 mm/i5 gün ile Poa pratensis BARON çe şidinde elde edilmi ş, en yüksek ortalama de ğer ise 119 mm/15 gün ile Lolium perenne NUI çe şidinde elde edilmi ştir. Ara şt ırma sonucu bulunan de ğerler ile Yazgan ve ark. (1992) ve Ekiz ve ark.(1995)'in bildirdi ği değerler aras ında uyum bulunmaktad ı r. Denemeye al ınan çe şitlerde en yüksek 1000 tane a ğı rl ığı 2.0 g ile Lolium perenne BARPORTIVA çe şidinde bulunurken, en dü şük 1000 tane a ğı rl ığı ise 0.1 g ile Agrostis tenuis HIGHLAND çe şidinde elde edilmi ştir. Karde ş say ıs ı ve yaprak rengi: Denemeye al ı nan çe şitlerde tespit edilen dm`'deki karde ş say ıs ı ve yaprak rengine ait de ğerler Çizelge 5'de verilmi ştir. Denemeye al ınan çe şitlerde en yüksek dm 2'deki kardeş say ı s ı adet ile Festuca rubra BARCROWN çeşidinde bulunurken, en dü şük dm2'deki karde ş say ısı adet ile Cynodon dactylon türünden elde edilmi ştir. Ara şt ırma sonucu bulunan değerler ile Yazgan ve ark. (1992) ve Ekiz ve ark. (1995)'in bildirdi ği değerler aras ında uyum bulunmaktad ı r. Denemeye al ınan çeşitlerin value x chroma de ğerleri 3x4, 4x4 ve 5x6 aras ı nda de ğ i şmektedir. Buna göre yaprak rengi 'donuk ye şil' s ı n ı f ına dahil olmu şlard ı r. Bununla birlikte 1-9 skalas ına göre ise çe şitler orta ve koyu ye şil renk grubuna girmi ştir. Ara şt ırma sonucu bulunan değerler ile Orçun (1979), Yazgan ve ark. (1992) ve Ekiz ve ark.(1995) n ı n bildirdi ği değerler aras ı nda uyum bulunmaktad ı r. Sonuç May ıs 1999-Eylül 2000 tarihleri aras ında yürütülen bu çal ışmada, Cynodon dactylon hariç di ğer çe şitler incelenen özellikler bak ı m ından Ankara/Haymana sulu koşullar ı nda yeşil alan tesisi için uygun olduklar ı ve kar ışı mlara girebilecekleri görülmü ştür. Cynodon dactylon ise zay ıf köklenme yo ğunluğu, ç ı k ış gücü ve k ışa

6 280 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 3 dayan ı kl ı l ık özellikleri bak ı m ından k ıştan fazla zarar görmüş ve sararm ışt ı r. Bu gibi çal ışmalar ın uzun süreli, farkl ı ko şullarda ve bölgelerde yürütülmesi daha sa ğ l ı kl ı ve sa ğlam sonuçlar ı n elde edilmesi yönünden faydal ı olacakt ı r. Kaynaklar Aç ıkgöz, E Çim alanlar yap ım ve bak ı m tekniği. Çevre peyzaj mimarl ığı yay ı nlar ı : 4, Bursa. Avc ıoğlu, A., H. Soya, M. Birant ve H. Geren, Ye şil alan bu ğdaygillerin seçiminde temel ilkeler ve Türkiye'deki uygulamalar. Türkiye 3. Çay ı r-mera ve yem bitkileri Kongresi Haziran 1996, s: , Erzurum. Be şkonakl ı, F Ankara koşullar ı nda çim alanlar ı n ba şar ı durumu ve TBMM park ı örneği. Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enst. Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Ekiz, H. ve H. Kendir, Bak ı m imkanlar ı n ı n k ı s ıtl ı oldu ğ u çim alanlar ı nda önerilebilecek baz ı çim bitkileri. Ça ğda ş yaşamda çim alanlar sempozyumu Il. ve III. Ankara Üniv. Ziraat Fak. E ğ itim, Ara şt ı rma ve Geli ştirme Vakf ı Yay ı nlar ı No:2, Sayfa:89-98, Ankara. Ekiz, H., M. E. Yazgan, H. Kendir ve N. Karadeniz, Danimarka kökenli baz ı ithal çim tohumlar ı ndan Ankara ko ş ullar ında yeşil saha tesislerinde kullan ı labilecek türlerin belirlenmesinde baz ı morfolojik ve fenolojik karakterler üzerinde bir ara şt ırma. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay ı nlar ı :1401, Bilimsel Ara şt ı rmalar ve İncelemeler:781, Ankara. Petersen, M Management of Turf and Football Fields. DLF Trifolium, Roskilde, Denmark. Orçun, E Özel bahçe mimarisi (Çim sahalar ı tesis ve bak ı m tekni ğ i). Ege Üniv. Zirrat Fak. yay ı nlar ı No:152. Izmir. Tekeli, S Orta Anadolu Ko ş ullar ı nda Suni Mera Tohum Kar ışı mlar ı n ın Ekim Metotlar ı Üzerine Ara şt ı rmalar. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü Doktora Tezi (yay ı nlanmam ış), Ankara. Tosun, F Ye şil saha tesisinin teknik esaslar ı ve bu maksatla kullan ı lan çim bitkileri. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Zirai Ara ş. Enst. Teknik Bülten no:7, Ankara Üniv. Bas ı mevi, Ankara. Uzun, G Peyzaj mimarl ığı çim ve spor alanlar ı yap ı m ı, Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Yard ı mc ı Ders kitab ı No: 20, Adana. Yazgan, M. E., H. Ekiz, N. Karadeniz ve H. Kendir, Ankara ko ş ullar ı nda yeşil saha tesisinde kullan ı labilecek önemli çim türlerinin belirlenmesinde baz ı morfolojik ve fenolojik karakterler üzerinde bir ara şt ı rma. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay ı nlar ı :1277, Bilimsel Ara şt ı rma ve incelemeler:710, Ankara. İ leti şim adresi: Erol KARAKURT Tarla Bitkileri Merkez Ara ştı rma Enstitüsü Müdürlü ğ ü P.K. 226 Ulus-Ankara Tel: / 151 E.mail: erol_karakurt hotmail.com Erdem, Ü Çim bitkileri, çim alanlar, çim alan planlama ve uygulama tekni ğ i, MEB. Beden Terbiyesi ve Spor il Müd. Izmir.