PRAG AÐUSTOS Saat AÐUSTOS Saat 14.00

Transkript

1 Prag ýn yedi günü Prag Baharý, Çekoslovakya'da Alexander Dubcek'in 5 Ocak 1968'de iktidara gelmesiyle baþlayan ve ayný yýlýn 21 Aðustos'unda Sovyetler Birliði ve Varþova Paktý ülkelerinin ülkeyi iþgaliyle sona eren 8 aylýk politik özgürleþme dönemiydi. Ülkenin iþgali yedi gün sürdü ve bu süre içerisinde Prag halký iþgalcilere karþý büyük bir direniþ gösterdi. Bu yazý bu yedi günün öyküsünü ve bu öykünün önünü ve arkasýný anlatýyor.

2 PRAG AÐUSTOS Saat Dün, 20 Aðustos 1968, saat de Sovyetler Birliði, Macaristan, Polonya, Bulgaristan, Demokratik Almanya ordularý Çekoslovakya sýnýrýný geçtiler. Merkez Komite Prezidyumu, Cumhuriyetin bütün yurttaþlarýný barýþý korumaya ve ilerleyen ordulara direnmemeye çaðýrýyor, çünkü þu anda devletimizin sýnýrlarýný savunmamýz imkansýz. KP Merkez Komite Prezidyumu 21 AÐUSTOS Saat Dubçek, Smrkovsky, Kriegel ve Spacek, bir Sovyet askeri aracý tarafýndan Merkez Komite binasýndan alýnýp bilinmeyen bir yere götürüldü. Öte yandan þehrin her yanýna pankartlar asýlýyor: Askerler defolun. Hemen!

3 PRAG AÐUSTOS Saat Binlerce insan Venceslas Meydanýnda toplandý. Bunun dýþýnda Prag nisbeten sakin. Köprüler iþgal edilmiþ durumda. Çekoslovak Radyosu

4 PRAG AÐUSTOS Saat Sabahtan itibaren duyurular daðýtýlýyor: Öðlen ile arasý sokaklarý boþaltýn. Prag ölü bir þehir olacak. Bir saatlik genel grev ilan ediyoruz. Öðlen. Bütün Prag da sirenler çalýyor. Ýþgali protesto için genel grev baþladý. Saat Ateþ ediliyor. Hiç þüphesiz ilk kez deðil. Politika 23 AÐUSTOS Saat Çekoslovak Radyosu gece boyunca tutuklamalar olacaðýnýn beklendiðini bildirdi. Tüm ülkede oto yollarýndaki yön iþaretleriyle apartmanlarýn ad plakalarýnýn okunmaz hale getirilmesi, sokak iþaretlerinin ve ev numaralarýnýn kaldýrýlmasý yolunda bir çaðrý yayýnlandý. Bu çaðrýya ateþli bir karþýlýk geldi. Prag sokaklarý adlarýný kaybettiler. Prace

5 PRAG AÐUSTOS Bugün ve gelecekte, ne þart altýnda olursa olsun, iþgalcilerin bu devlette iþbirlikçi kurumlar oluþturma giriþimlerine destek vermeyi reddedin. Hiçbir þey duymadýnýz, hiçbir þey görmediniz, hiçbir þey bilmiyorsunuz, hiçbir þey söylemiyorsunuz. Birbirinize yardým edin ve birlik olun. Ýþgalcilere gelince, onlara asla yardým etmeyin. Çekoslovakya Gazeteciler Sendikasý Bildirisi nden

6 PRAG AÐUSTOS Çekler ve Slovaklar, kolkola, boyun eðmeden yürüyün. Bugün bir tek þey açýk. Bu harika insanlar dalgalanan bayraklarý ile önemli bir sýnavdan geçtiler. Onlar alçakgönüllü ve sessiz olabilirler ama asla maðlup edilemezler. Vecerni Praha dan

7 PRAG AÐUSTOS Bu faþist eylem ile SSCB kendini uluslararasý komünist harekette lider rolü oynama yolundaki her haktan yoksun býraktý. Rude Pravo dan 27 AÐUSTOS Boþuna yoldaþlar, iyi kalpli olabilirsiniz ama buraya iþgalciler olarak geldiniz, bizim ülke topraðýmýzý kirlettiniz. Çocuklarýmýz sizden nefret ediyor ve edecekler de. Ve biz babalarsa, düþkün ve iktidarsýz ama onurumuzu yitirmeden seyrediyoruz. Bu saldýrýyý savuþturacaðýz, ihanetin ve alçaklýðýn bizi aþaðýlamasýnýn üstesinden geleceðiz. Eðer kalplerimizden sevgi ve barýþ sözcüklerini söküp atmak zorunda kalýyorsak onun suçunu kendinizde arayýn. Sizler haysiyetsiz iþgalcilercisiniz. Rude Pravo dan

8 önü saðý solu arkasý?gerçek hiçbir zaman öyle olduðunu sandýðýmýz þey deðildir.

9 I. Dünya Savaþý Sonrasý 1918 de sona eren 1. Dünya Savaþý nýn sonuçlarýndan biri Avusturya-Macaristan Ýmparatorluðu nun parçalanmasýydý ve Çekoslovak Cumhuriyeti ortaya çýkan baðýmsýz devletlerden biriydi. 16 yýl boyunca devlet baþkanlýðýný sürdüren Tomas Masaryk 1935 yýlýnda görevini Edvard Benes e devretti. Devlet baþkanlýðý sýrasýnda demokrasiyi hayata geçirmeye çalýþan Benes birçok sorunla uðraþmak zorunda kaldý. Bunlardan en zor olaný Almanya da Nazizmin yükseliþiydi. Hitler in asýl amaçlarýndan biri Versay anlaþmasýný ortadan kaldýrmak ve diðer ülkelerde yaþayan bütün Almanlarý tek toprak altýnda birleþtirmekti. Bu çerçevede Hitler, Çekoslovakya daki Sudetenland adlý bölgenin Almanya ya ilhakýný istiyordu. "Ground Round" Berkeley Daily Californian, 16 Mart 1939 Hitler in bu talebi Batýlý güçler tarafýndan 30 Eylül 1938 de Münih Anlaþmasý yla kabul edildi. Ama iþ bununla da kalmadý: Mart 1939 da, Ýkinci Dünya Savaþý nýn hemen öncesinde Hitler Almanyasý tarafýndan Çekoslovakya nýn geri kalan topraklarýnýn çoðu alýndý. Çekoslovakya II. Dünya Savaþý nýn sonunda Mayýs 1945 de büyük ölçüde Sovyet kuvvetleri tarafýndan Alman iþgalinden kurtarýldý. Buna önceden Yalta Konferansýnda karar verilmiþti. Ve verilen diðer bir karar da savaþ sonrasýnda Çekoslovakya nýn Sovyet nüfuzu altýnda kalacak olmasýydý. II. Dünya Savaþý Sonrasý Yapýlan serbest seçimlerde komünistler siyasi güç elde ettiler ve Çekoslovakya yýllarý arasýnda adým adým bir Sovyet uydusu haline geldi. Çekoslovakya muhtemelen Doðu Avrupa da II. Dünya 1950li yýllara ait bir Çekoslovak propaganda posteri Gottwald ve Stalin i resmediyor. Gottwald yýllarýnda baþbakanlýk ve yýllarýnda devlet baþkanlýðý yaptý. Savaþý ndan sonra komünizme destek veren tek ülkeydi. Bunun sebebi 1938 deki Münih Anlaþmasýydý. Çekler ülke topraklarýnýn bir kýsmýnýn Batýlý Güçler tarafýndan Nazi Almanyasýna býrakýlmasýný unutamamýþlardý. Öte yandan ülkenin Naziler tarafýndan iþgal edilmiþ olmasý

10 nedeniyle ülkedeki direniþ gruplarý sol ideolojiyle yakýnlýk içerisinde oldu. Çekoslovakya nýn ilk savaþ sonrasý hükümeti sol Ulusal Cephe partilerinden oluþuyordu. Bunlar arasýnda Komünist Parti, Sosyal Demokrat Parti, Ulusal Demokratik Parti, Halk Partisi ve Slovak Demokratik Partisi vardý. Sað partilerin faaliyetlerine, savaþ sýrasýnda Nazilerle iþbirliði yaptýklarý gerekçesiyle izin verilmedi yýlýnýn Mayýs ayýnda yapýlan parlamento seçimlerinde Komünistler oylarýn yüzde 40 ýný alarak iktidarlarýný güçlendirdiler. 6 Temmuz 1946 da Komünist lider Klement Gottwald tarafýndan kurulan yeni hükümette 9 komünist bakan ve 7 diðer sol partilerin bakanlarý bulunuyordu. Komünist Darbe ve Stalinizasyon dönemi 1948 baþlarýnda Komünist Ýçiþleri bakaný komünist olmayan 8 polis memurunun iþine son verince hükümetteki komünist olmayan üyeler istifa etti. Amaçlarý hükümeti istifaya zorlamak ve yeni bir hükümet kurulmasýna zemin hazýrlamaktý. Ne var ki umduklarý olmadý. Devlet Baþkaný Edvard Benes istifalarýný kabul etti ve yerlerine Komünist Parti üyeleri atandý. Bu komünist darbe ile birlikte, 1948 Þubatýndan itibaren ülkedeki tüm siyasi güç komünistlerin eline geçmiþ oluyordu. Bundan hemen sonra, Mayýs 1948 deki parlamento seçimleriyle birlikte Komünistler normal demokratik mekanizmalara daha açýkça düþmanlýk göstermeye baþladýlar. Seçimlerde kampanya yürütmeye çalýþan komünist-olmayan adaylara polis tarafýndan eziyet edildi ve aday listelerine sadece Ulusal Cephe üyeleri alýndý. Bununla da kalýnmayýp, seçim sonuçlarýnda tahrifat yapýldý. Seçim sonuçlarýna göre Ulusal Cephe oylarýn yüzde 89.2 sini aldý. Daha sonraki komünist seçim zaferleri nde bu rakam yüzde 99.9 a kadar çýkacaktý. Çekoslovakya 1949 yýlýnda Comecon un kurucu üyelerinden biri oldu. Ayný yýlýn Eylül ayýnda ilk Sovyet danýþmanlar sýnýf düþmanlarýnýn nasýl bulunup ortaya çýkarýlacaðýný göstermek üzere Çekoslovakya ya geldiler. Ve ilk kurbanlar Komünistlerdi, hem de güçlü olanlar. Bu dönemdeki Komünist Parti den yapýlan tasfiyelerin en göze çarpaný Çekoslovakya Komünist Partisi Genel Sekreteri Rudolf Slansky idi. Göstermelik bir mahkeme sonrasýnda 20 Kasým 1952 de Slansky ve 11 i Slansky gibi yahudi olan 13 Komünist lider ve bürokrat Troçkist-Titocu-Siyonist bir karþý-devrimci komploya karýþmaktan suçlu bulundular. Aralarýnda Slansky de olmak üzere 11 kiþi idam edilirken 3 kiþi de ömür boyu hapse mahkum edildi. Ýþin ironik yaný mahkemeye önayak olan Sovyet Rudolf Slansky suçlu bulunarak ölüme mahkum edildiði Kasým 1952 deki göstermelik mahkeme sýrasýnda... Bu tür mahkemeler Stalin döneminin tipik görünümlerinden biriydi... danýþmanlarý ülkeye davet eden Slansky den baþkasý deðildi. Kimilerine göre Slansky nin tasfiyesi, dönemin Çekoslovakya devlet baþkaný ve Komünist Parti lideri Klement Gottwald ile arasýndaki iktidar mücadelesinden ve Stalin in Gottwald dan yana tutum takýnmasýndan kaynaklanýyordu. Kimilerine göre ise Sovyet tarzý bir anti-semitizmden baþka bir þey deðildi. Ve Stalin sonrasý dönemde 1968 yýlýnda Slansky ve diðerleri üzerindeki suçlamalar kaldýrýldý ve itibarlarý iade edildi yýllarý arasýndaki baský ve göstermelik mahkemeler zorunlu çalýþma kamplarýný önemli ölçüde kalabalýklaþtýrdý.

11 1948 yýlýnda komünistler iktidarý ele geçirdiðinde Jáchymov da büyük bir zorunlu çalýþma kampý kuruldu. Yeni rejime muhalefet edenler çok aðýr koþullarda uranyum madenlerinde çalýþmaya zorlandý. Ama Jáchymov Kampý türünün tek örneði deðildi yýllarý arasýnda Çekoslovakya da 124 zorunlu çalýþma kampý bulunuyordu. Bunlardan en ünlüsü Jachymov uranyum madenleriydi. Bu karanlýk ve baskýcý dönemde rock and roll ve diðer yabancý müzikleri veya Radio Netherlands gibi yabancý radyo yayýnlarýný dinlerken yakalananlar yýkýcýlýkla suçlanýyor ve hapse atýlýyordu. Stalin in öldüðü 1953 yýlýnda, Çekoslovakya da kötüleþen ekonomik þartlar yüzünden, özellikle Plzen ve Ostrava da gösteriler düzenlendi. Güç kullanýlarak bastýrýlan gösteriler sonrasýnda ele baþlarý çalýþma kamplarýna gönderildiler. Çekoslovakya 14 Mayýs 1955 te kurulan Varþova Paktý içerisinde yer aldý larda ekonomik durgunluk ülkedeki komünist politik kontrolu zayýflattý. Dönemin devlet baþkaný Antonin Novotny liberal tavizlerde bulunmaya zorlandý ve 1965 de bir desentralizasyon programý baþlattý. Yeni sistemin ana özelliði bireysel þirketlerin fiyatlar ve aylýklara karar vermede daha özgür olmalarýydý. Bu reformlarýn Çek ekonomisine etkisi fazla olmadý. Ve 1967 Eylül ünde Slovak Komünist Partisi Sekreteri Alexander Dubcek hükümete karþý uzun bir yakýnma listesi sundu. Ertesi ay Novotny ye karþý büyük gösteriler düzenlendi. Prag Baharý: Ýnsan yüzlü sosyalizm Ocak 1968 de Çekoslovak Komünist Partisi Merkez Komitesi Antonin Novotny ye güvensizlik oyu verdi ve Parti Sekreteri olarak yerine Alexander Dubcek getirildi. Dubcek, çok geçmeden yaptýðý bir konuþmada þunlarý söyledi: Sanatsal ve bilimsel yaratýcýlýk önündeki her türlü engeli kaldýrmak zorundayýz. Böylece Çekoslovakya da Prag Baharý baþlýyordu. Kendi deyiþiyle insan yüzlü sosyalizm isteyen Dubcek bir dizi reform yapýlacaðýný ilan etti. Bunlar arasýnda sansürün kaldýrýlmasý ve yurttaþlara hükümeti eleþtirme hakký verilmesi vardý. Gazeteler yüksek makamlardakilerin yolsuzluklarý hakkýnda ifþaatlar yapmaya baþladýlar. Bunlar arasýnda Novotny ve oðlu da vardý. 22 Mart 1968 de Novotny Çekoslovakya devlet baþkanlýðýndan çekildi ve yerine Dubcek i destekleyen Ludvik Svoboda geçti. Ve 8 Nisan da Oldrich Cernik baþkanlýðýnda yeni bir hükümet atandý. Nisan 1968 de Komünist Partisi Merkez Komitesi Novotny hükümetine karþý ayrýntýlý bir rapor yayýnladý. Bunlar arasýnda hükümetin iskan, yaþam stardardý ve taþýmacýlýk konusundaki zayýf karnesi de bulunuyordu. Rapor ayrýca parti üyesi rolünde tümden bir deðiþiklik getirdi. Raporda üyelerin parti politikasýna koþulsuz bir þekilde ve zorla itaat etmeleri yolundaki geleneksel görüþ eleþtiriliyordu. Bunun yerine her üyenin kendi vicdanýna göre hareket etmesi sadece hakký deðil, ödevidir de deniyordu. Yeni reform programý sanayide çalýþma konseyleri kurulmasýný, sendikalarýn üyeleri adýna pazarlýk etme haklarýnýn ve çiftçilerin

12 Varþova Paktý ndan ayrýlmayacaðýný ve Sovyetler Birliði ile ittifakýna son vermeyeceðini belirtti Temmuz unda Sovyetler Birliði Federal Almanya nýn Sudetenland ý iþgal etmeyi planladýðý yolunda kanýtlar bulunduðunu açýklayarak, Çekoslovakya yý korumak için Kýzýl Ordu nun gönderilmesi konusunda izin istedi. Sovyet kuvvetlerinin Prag Baharý ný sona erdirmek için kullanýlabileceðinin farkýnda olan Dubcek bu teklifi geri çevirdi. Ýþgal Baþlýyor 21 Aðustos 1968 de Çekoslovakya Varþova Paktý üyeleri tarafýndan iþgal edildi. Kan dökülmesini önlemek amacýyla Çek hükümeti silahlý kuvvetlere iþgale karþý direnmeme emrini verdi. Ýþgal sýrasýnda 5000 ila 7000 arasýnda Sovyet tanký caddeleri iþgal etti. Ayrýca ila arasýnda Varþova Paktý askeri iþgale katýldý. Arkasýnda büyük bir halk desteðiyle Komünist Parti Sekreterliðine getirilen Alexander Dubcek Çekoslovakya ya kendi deyiþiyle insan yüzlü bir sosyalizm getirmek için bir dizi reformu hayata geçirdi. Alexander Dubcek ve Ludvik Svoboda Moskova ya götürüldüler ve çok geçmeden, yoldaþça özgür tartýþma sonrasýnda Çekoslovakya nýn reform programýndan vazgeçtiðini açýkladýlar. baðýmsýz kooperatifler oluþturma haklarýnýn artýrýlmasýný içeriyordu yýlýnda Macar Ayaklanmasý sýrasýnda olanlarýn farkýnda olan Dubcek Çekoslovakya nýn dýþ politikasýný deðiþtirme niyetinde olmadýðýný açýkladý. Çeþitli defalar Çekoslovakya nýn Ýþgal Sonrasý Nisan 1919 da Dubcek in yerine parti

13 sekreteri olarak Gustav Husak getirildi. Ertesi yýl Dubcek partiden atýldý ve 18 yýl boyunca Slovakya da bir kereste deposunda memur olarak çalýþtý. Ýþgal sýrasýnda ve sonrasýnda Çekoslovakyalý ülke dýþýna kaçtý. Yeni komünist hükümet Doðu Bloðu ndaki en baskýcý yönetimlerden biriydi sonlarý 1970 baþlarýndaki siyasi tasfiyeler sýrasýnda binlerce kiþi iþinden atýldý. Ve iþsiz olmak yasadýþý olduðu için ülkenin entelektüel seçkinlerinin çoðu sonraki yirmi yýlý pencere ve yer temizleyerek, kalorifer kazaný yakarak, sebze veya gazete satarak geçirdi. Kadife Devrim 1989 yýlý Avrupa da domino etkisiyle birbirini izleyen devrimlere sahne oldu. Macaristan da 1989 yýlýna ait bir poster: Yoldaþlar, artýk bitti! Macar Demokratik Forumu Ýlk hareketlenme Polonya daydý yýlýnda kurulduktan bir yýl kadar sonra kapatýlan Lech Walesa önderliðindeki baðýmsýz Dayanýþma Sendikasý Nisan 1989 da yeniden yasallaþtý ve 4 Haziran 1989 parlamento seçimlerine katýlma hakkýný elde etti. Senato daki 100 sandalyeden 99 unu kazanan Dayanýþma Eylül 1989 da hükümeti kurdu. Bu, Doðu Avrupa daki ilk komünist olmayan hükümetti. Polonya yý Macaristan izledi. Ekim 1989 da Komünist Partisi son kongresini düzenledi ve Macaristan Sosyalist Partisi ne dönüþtü. Öte yandan parlamento Ekim 1989 tarihleri arasýndaki oturumlarda çok partili parlamenter seçimleri saðlayan yasa deðiþikliðini kabul etti. 9 Kasým günü bütün dünya büyük bir 9 Kasým 1989 günü Berlin Duvarý nýn yýkýlýþý doðu blokundaki komünist rejimlerin yýkýlýþýnýn simgesi oldu. þaþkýnlýk içerisinde tarihi bir olaya tanýklýk etti. O gün, Doðu Almanya dan Batý ya kaçmak isteyen Almanlarýn önünün kesilmesi artýk mümkün olamayýnca Berlin Duvarý yýkýldý. Bundan bir gün sonra, 10 Kasým 1989 da Bulgaristan ýn aþýrý Sovyet yanlýsý komünist lideri Todor Zhivkov görevinden

14 uzaklaþtýrýldý. Daha sonra Þubat 1990 da ise Komünist Partisi iktidardan çekilecek ve dört ay kadar sonra ise 1931 yýlýndan beri ilk kez serbest seçimler yapýlacaktý. Çekoslovakya da komünizmden demokrasiye geçiþin yaþandýðý Kadife Devrim böylesi bir ortamda 17 Kasým da baþladý ve 29 Aralýk ta sona erdi. 17 Kasým günü, II. Dünya Savaþýnda Nazi iþgali sýrasýnda Nazi karþýtý bir gösteri sýrasýnda Naziler tarafýndan öldürülen Jan Opletal in anýldýðý Dünya Öðrenciler Günü için toplanan kadar öðrenci, yürüyüþün resmen bitmesine raðmen Komünizm karþýtý sloganlar ve afiþler eþliðinde yürüyüþe devam ettiler. Narodni Caddesi nde Polis öðrencilerin yolunu kesti ve zor kullanarak öðrencileri daðýttý. Bu ilk kývýlcýmý grevler ve katýlýmý artan gösteriler izledi. 19 Kasým günü Václav Havel gibi önde gelen muhalif gruplar tarafýndan Yurttaþlýk Forumu oluþturuldu. 20 Kasým da yarým milyona yakýn gösterici sokaklara döküldü. Bir gün önce bu sayý 200,000 kiþiydi. 27 Kasým da bütün Çekoslovakya yurttaþlarýnýn katýldýðý iki Kadife Devrimin ilk gününde, Prag da Dünya Öðrenciler Günü nü kutlamak üzere yapýlan barýþçýl bir öðrenci gösterisi Narodni Caddesi nde polisin þiddet kullanmasýyla sona erdi.

15 saatlik bir genel grev yapýldý. Bundan sonra Prag ýn Wenceles Meydaný nda ve Bratislava da hemen hergün gösteriler düzenlenmeye baþladý. 28 Kasým da Çekoslovakya Komünist Partisi yenildiðini sezdi ve siyasi iktidar üzerindeki tekelini kaldýrmayý kabul etti. 10 Aralýk ta Komünist Devlet Baþkaný Gustav Husak, Çekoslovakya da 1948 yýlýndan beri ilk büyük ölçüde komünist olmayan hükümeti atadý ve görevinden çekildi. Alexander Dubcek 28 Aralýk ta federal meclisin sözcülüðüne seçildi ve Vaclav Havel 29 Aralýk 1989 da özgür Çekoslovakya nýn ilk devlet baþkaný seçildi. Havel in devlet baþkaný seçilmesiyle Kadife Devrim sona erdi ve Haziran 1990 da, 1946 yýlýndan 20 Kasým 1989 da yaklaþýk yarým milyon kiþi Prag daki Wenceslas Meydaný na akýn etti. Hepsinin istediði tek þey vardý: Çekoslovakya Komünist Partisi nin yönetimine son vermek. beri yapýlan ilk demokratik seçimler sonrasýnda komünist olmayan bir hükümet kuruldu.