HAYVANCILIK EKONOM S

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2361 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1358 HAYVANCILIK EKONOM S Yazarlar Prof.Dr. Yavuz CEVGER (Ünite 1-3) Doç.Dr. Y lmaz ARAL (Ünite 4-6) Prof.Dr. Engin SAKARYA (Ünite 7, 8) Editör Prof.Dr. Engin SAKARYA ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2011 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc lar Doç.Dr. Murat Ataizi Yrd.Doç.Dr. Figen Ünal Çolak Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Ölçme De erlendirme Sorumlusu Yrd.Doç.Dr. Nuray slatince Grafikerler Ayflegül Dibek Ufuk Önce Hazal Y ld r m Kitap Koordinasyon Birimi Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Hayvanc l k Ekonomisi ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Ocak 2013

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... viii Ekonomi Bilimine Girifl... 2 EKONOM B L M NE G R fi... 3 TEMEL EKONOM K KAVRAMLAR... 3 htiyaç (Gereksinim)... 3 Mal ve Hizmet... 4 Tüketim ve Üretim... 5 Üretim Faktörleri... 6 Emek... 6 Sermaye... 6 Do a (Tabiat)... 7 Giriflimci (Müteflebbis)... 7 Mübadele (De iflim)... 7 Bölüflüm... 7 Gelir ve Tasarruf... 7 TEMEL EKONOM K VARSAYIMLAR... 8 Kapal Ekonomi Varsay m... 8 Devlet Müdahalesi Bulunmad Varsay m... 8 Rasyonel Davran ld Varsay m... 8 Di er Koflullar n De iflmedi i Varsay m (Ceteris Paribus)... 8 Tam Rekabet Piyasas Varsay m... 8 Ölçe in Sabit Getirisi Varsay m... 8 Para Kullan lmama Varsay m... 9 EKONOM B L M N N TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI... 9 Ekonominin Araflt rma Konusu... 9 Ekonomi Biliminin S n fland r lmas Ekonomi Biliminin Di er Bilimlerle liflkisi Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Hayvanc l k Ekonomisi ve Kapsam HAYVANCILIK EKONOM S N N TANIMI VE ÖNEM HAYVANSAL ÜRET M FAAL YET N N BAZI ÖZELL KLER HAYVANCILI IN TÜRK YE EKONOM S NDEK YER VE ÖNEM Nüfus ve stihdam Yönünden Hayvanc l n Önemi Beslenme Yönünden Hayvanc l n Önemi Sanayiye Hammadde Sa lamas Bak m ndan Hayvanc l n Önemi Ulusal Kalk nma Aç s ndan Hayvanc l n Önemi ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 4. ÜN TE 5. ÜN TE Temel Makro Ekonomik Konular ST HDAM stihdam Düzeyi - Milli Gelir liflkisi Tam stihdam ve flsizlik ENFLASYON Enflasyonun Tan m Enflasyonun S n flanmas Enflasyonun Etkileri M LL HESAPLAR TANIMI VE KAPSAMI Ekonomik Faaliyet Döngüsü ktisadi Mal ve Gelir Ak mlar n n Ölçülmesi Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Hayvansal Ürünlerde Arz-Talep ve Fiyat Mekanizmas ARZ KAVRAMI VE ARZI ETK LEYEN FAKTÖRLER Cari Üretim ve Arz Aras ndaki Farkl l klar Arz Fonksiyonu ve Arz E risi ARZ ESNEKL VE HAYVANSAL ÜRÜNLERDE ARZ TALEP KAVRAMI VE TALEB ETK LEYEN FAKTÖRLER TALEP ESNEKL VE HAYVANSAL ÜRÜNLERDE TALEP F YAT MEKAN ZMASI VE P YASA ÇEfi TLER Tam Rekabet Piyasas nda Fiyat Mekanizmas Eksik Rekabet Piyasalar Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Hayvanc l k flletmelerinde Kurulufl Yeri Seçimi HAYVANCILIK filetmeler NDE KURULUfi YER SEÇ M VE BUNA ETK EDEN FAKTÖRLER flletmelerde Kurulufl Yeri Problemi ve Kurulufl Yeri Seçimine liflkin Teoriler... 67

5 çindekiler v Hayvanc l k flletmelerinde Kurulufl Yeri Seçimini Etkileyen Faktörler filetmelerde KURULUfi ÖNCES ÇALIfiMALAR VE F Z B L TE ETÜDÜ ktisadi, Teknik ve Finansal Etüdler HAYVANCILIK filetmeler VE VETER NER KL N KLER NDE OPT MUM KURULUfi YER SEÇ M VE ÖNEM Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Hayvanc l k flletmelerinde Girdi Tedariki ve Üretim HAYVANCILIK filetmeler NDE PERSONEL TEM N flletmelerde Personel Temini flletmede stihdam ve flgücünde Devaml l k Mali (Parasal) Koflullar Fiziki Koflullar Sosyal ve Moral Koflullar flletmelerde Uygulanan Ücret Sistemleri HAYVANCILIK filetmeler NDE HAMMADDE TEDAR K VE STOK YÖNET M Hammadde Tedariki flletmelerde Stok Çeflitleri HAYVANCILIK filetmeler NDE F NANSMAN KAYNAKLARININ TEM N VE ÜRET M Bafll ca Finansman Kaynaklar Hayvanc l k flletmelerinde Kurulufl ve flletme Döneminde Finansman Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Hayvanc l k Sektöründe Pazarlama ve Örgütlenme PAZARLAMA KAVRAMI VE PAZARLAMA ARAÇLARI Pazarlama Kavram Piyasa Araflt rmas Tüketici Araflt rmas Ürün (Mamul) Araflt rmas Reklam Araflt rmas Marka Pazarlamada Ambalaj ile Paketlemenin Yeri ve Önemi ÜN TE 7. ÜN TE

6 vi çindekiler Ambalaj Paketleme Pazarlama Faaliyetlerinde Reklam Pazarlamada Sat fl Personeli PAZARLAMADA VER ML L K, TEKNOLOJ VE ORGAN ZASYON Pazarlama ve Verimlilik Pazarlama ve Teknoloji Pazarlama ve Organizasyon TÜRK YE DE HAYVANSAL ÜRÜN PAZARLAMA KANALLARI Kasapl k Hayvan ve Et Pazarlama Kanallar K rsal Alanda Kasapl k Hayvan ve Et Pazarlamas Kasaba ve Küçük fiehirlerde Kasapl k Hayvan ve Pazarlamas Büyük Tüketim Merkezlerinde Kasapl k Hayvan ve Et Pazarlamas Süt Pazarlama Kanallar KOOPERAT FÇ L K KAVRAMI, TAR HSEL GEL fi M, LKELER VE KOOPERAT FÇ L N TÜRK YE DEK GEL fi M Kooperatifçilik Kavram Kooperatifçili in Tan m ve Tarihsel Geliflimi Korporasyon ve Sendikalar Kooperatifçili in Türkiye deki Geliflimi Kooperatif lkeleri HAYVANCILIK SEKTÖRÜNDE ÜRET M KES M N N ÖRGÜTLENMES VE ALINMASI GEREKL ÖNLEMLER Hayvanc l k Sektöründe Kooperatifçilik Hayvanc l kta Kooperatif Çeflitleri ve Kooperatifleflme Düzeyi Kooperatifleflmede Kredi ve Finansman Hayvanc l k Sektöründe Birlikler Hayvanc l kta Örgütlenme Kapsam nda Al nmas Gerekli Önlemler Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE Türkiye de Hayvanc l k Politikalar TÜRK YE DE KIRSAL KALKINMADA HAYVANCILI INYER VE ÖNEM LE HAYVANCILIK SEKTÖRÜNDE UYGULANAN POL T KALARIN TAR HSEL SÜREC K rsal Kalk nmada Hayvanc l n Yeri ve Önemi Türkiye de Hayvanc l k Sektöründe Uygulanan Politikalar n Tarihsel Süreci Y llar Aras Dönem Y llar Aras Dönem Y llar Aras Dönem Y l Sonras Dönem

7 çindekiler vii TÜRK YE HAYVANCILIK SEKTÖRÜNDE MEVCUT DURUM Hayvan Varl ve Irk Kompozisyonu Hayvansal Ürün Üretim Miktarlar ve Verimleri Hayvanc l kta flletme Ölçekleri Hayvanc l k Sektöründe Desteklemeler TÜRK YE DE UYGULANAN HAYVANCILIK POL T KALARININ SONUÇLARI T BAR YLE DE ERLEND R LMES Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Sözlük

8 viii Önsöz Önsöz Veteriner bilimleri alan ; fizik, kimya, biyoloji, zooloji ve botanik bilimleri yan nda t p ve hekimlik bilgi ve sanat ile zooteknik, teknolojik ve ekonomik bilgi birikimini de bünyesinde harmanlayan bir çal flma alan olarak tan mlanabilir. Veteriner bilimleri alan n, befleri (insanla ilgili) disiplinlerden ay ran farkl l klar n bafl nda, u rafl lan materyalin ya da hedefin ço unlukla iktisadi bir mal olmas gelir. O nedenle veteriner bilimlerinin koruyucu ve tedavi edici hizmetlerinin yan nda, hayvanlarda birim bafl na verimi ve üretimi art rmaya yönelik slah (zooteknik) çal flmalar önemli bir yer tutmaktad r. Hayvanlarda et, süt, yapa, tiftik, yumurta vb. ürünlerde verimi ve kaliteyi art rma çabalar n bir amaç de il, ekonomik kazanc art rma amac n n bir arac olarak de erlendirmek gerekir. O nedenle veteriner hekimlikte koruyucu ve tedavi edici hizmetler dâhil verim ve üretimi art rmaya yönelik tüm çal flmalar n iktisadilik prensibi içinde yürütülmesi zorunlulu u vard r. Çünkü iktisadi kalk nman n önemli bir arac olan hayvanc l k sektöründe bu çal flmalar n rasyonellik ilkesi içinde yürütülememesi; ülke ekonomisi aç s ndan s n rl olan ekonomik kaynaklar n israf anlam na gelece i gibi, ayn zamanda bu önemli ekonomik kayna n ekonomik kalk nmada yeterli etkinlikte kullan lamamas gibi ciddi sorunlar n da yaflanmas na neden olacakt r. Bu sorunlar n en aza indirilmesi veya yaflanmamas için her fleyden önce, hayvanc l k ve Hayvanc l k Ekonomisi ile ilgili baz kavram ve tan mlar üzerinde durup, nedir, ne de ildir sorusuna ça dafl ve bilimsel boyutlarda cevap vermek gerekmektedir. Bilindi i gibi bir ulusal ekonomi sektörlerden meydana gelir. Sektörler ise benzer nitelikte iflletme ad verilen ve ekonominin temel yap tafl olan iktisadi ünitelerin oluflturdu u bir topluluktur. Yabanc dilde Rural Economics olarak ifade edilen K rsal Ekonomi terimi bugüne kadar ne yaz k ki Türkçemize tam karfl l olan anlam yla aktar lamam fl ve Tar m Ekonomisi fleklinde ifade edilmifltir. Oysa tar m ve hayvanc l k k rsal ekonomik yap y oluflturan, ancak farkl iflletme yap lar na sahip iki önemli sektördür. Bu yeni tan mlama ve yaklafl m; ça dafl geliflme, ihtisaslaflma ve ifl bölümünün de bir gere i olarak ortaya ç kmaktad r. Zira günümüz dünyas ihtisaslaflma ve ifl bölümünün giderek artt, y n halinde üretim ve ölçe in artan veriminden yararlanmay zorunlu k lan bir süreçtedir. Bilindi i gibi ulusal kalk nmay baflarma ihtiyac içerisinde olan her ülkenin ulaflmak istedi i, hedef sanayileflmektir. Bugün Türkiye de k rsal ekonomik kalk nma ve sektörler aras dengeli kalk nman n baflar lmas nda hayvanc l k sektörüne itici bir güç, bir lokomotif olma görevini yükleyecek yeni politika uygulamalar na gereksinim vard r. Zira Bat Avrupa ülkeleri tercihlerini bu yolda kullanmak suretiyle hem k rsal ekonomik yap lar n rasyonel hale getirmifller, hem de ekonomik kalk nma ve sanayileflmeyi baflarm fllard r.

9 Önsöz ix Uygulamal veya özel iflletme ekonomisi disiplini haline gelen hayvanc l n sa l k, teknik, teknolojik ve ekonomik problemlerini art k genel iflletme ekonomisi ilkeleri içinde ele almak ve sa l kl çözümler getirmek mümkün olamamaktad r. Örne in hayvanc l k sektörüne yönelik olarak, genel ekonomi ve iflletme ekonomisi prensipleri içinde do ru oldu u düflünüldü ü için uygulamaya konan ekonomik politika tedbirleri, sektörün kendisine özgü sa l k, teknik ve teknolojik özelliklerini dikkate almamas nedeniyle baflar l olamam flt r. O nedenle, gerçekleflen kalk nma hedefleri devaml plan hedeflerinin gerisinde kalm flt r. Yukar daki aç klamalardan anlafl laca üzere hayvanc l k iflletmeleri di er iflletmelerden farkl bir tak m özellikler tafl maktad r. Bu sektörde görev alacak her düzeydeki çal flan n genel ekonomi ve iflletme bilgilerinden baflka bu alandaki üretim yap s n n özelliklerini ve Hayvanc l k Ekonomisini en iyi flekilde ö renmeleri büyük önem tafl maktad r. Taraf m zca haz rlanan bu kitap kapsam nda; ekonomi bilimine girifl, hayvanc l k ekonomisi ve kapsam, temel makro ekonomik konular, hayvansal ürünlerde arz-talep ve fiyat mekanizmas, hayvanc l k iflletmelerinde kurulufl yeri seçimi, hayvanc l k iflletmelerinde girdi tedariki ve üretim, hayvanc l k sektöründe pazarlama ve örgütlenme ile Türkiye de hayvanc l k politikalar ünite bafll klar alt nda hayvanc l k ekonomisi bilim alan na iliflkin temel bilgiler ön lisans düzeyinde aç klanm flt r. Editör Prof.Dr. Engin SAKARYA

10 1HAYVANCILIK EKONOM S Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Ekonomi teriminin kökenini aç klayabilecek, Temel ekonomik kavramlar tan mlayabilecek, Temel ekonomik varsay mlar tan mlayabilecek, Ekonomi biliminin konusunu aç klayabilecek, Ekonominin di er bilimlerle iliflkisini aç klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar htiyaç ktisadi mal ve hizmetler Üretimle yarat lan faydalar Üretim faktörleri Ceteris paribus Makro ekonomi Mikro ekonomi çindekiler Hayvanc l k Ekonomisi Ekonomi Bilimine Girifl EKONOM B L M NE G R fi TEMEL EKONOM K KAVRAMLAR TEMEL EKONOM K VARSAYIMLAR EKONOM B L M N N TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI

11 Ekonomi Bilimine Girifl EKONOM B L M NE G R fi nsanlar eskiden beri tasarrufa, tutumlulu a, sahip olunan kaynaklar dikkatli ve ölçülü kullanmaya yönelik davran fllar belirtmek için Ekonomi ve ktisat sözcüklerini kullanm flt r. Bu terimler, söz konusu insan davran fllar n tan mlamalar yan nda; bir ülkenin bütün mal ve hizmet üretim faaliyetlerini (Türkiye Ekonomisi, ABD Ekonomisi, Japon Ekonomisi gibi.), insan ihtiyaçlar n, bu ihtiyaçlar karfl layacak araçlar ve kaynaklar ile bunlar aras ndaki iliflkileri inceleyen bir bilim dal n tan mlamak amac yla da kullan lmaktad r. Ekonomi sözcü ü kökenini Yunanca daki oikos ve nomos sözcüklerinin birleflmesinden oluflan oikonomia sözcü ünden almaktad r. Ancak anlam aç s ndan bu iki sözcük birbirini tam olarak karfl lamamaktad r. Eski yunancada Oikonomia terimi ile ev ve çiftlik idaresine iliflkin kurallar tan mlanmaktad r. Oikos; bir kimsenin esirleri, kar s ve çocuklar yla birlikte bütün mal varl n ifade etmektedir. Nomos; ise idare anlam na gelmektedir. Bununla birlikte Yunan filozoflar servet ve kazanç sa lamak amac yla yap lan faaliyeti oikonomia ile de il khrêmatistik sözcü üyle ifade etmifllerdir. Günümüzde kullan lan ve kökenini Eski Yunancadaki oikonomia dan alan Ekonomi terimine sonraki ça larda Avrupal yazarlar taraf ndan bu günkü anlam - na yak n anlamlar yüklenmifltir. Bunlardan Frans z yazar Antoin de Montchrêtien 1615 y l nda ekonomi ve siyaset sözcüklerini de birlefltirerek êconomie politique ifadesini kullanm flt r. Onsekizinci yüzy la gelindi inde ülkenin refah ve zenginli i üzerinde yeni tezler ortaya koyan Frans z fikir adamlar na êconomiste denilmifltir. Türkçe de ise bu bilim koluna servet ilmi ve ilmi serveti milel terimi kullan lm flsa da sonralar bunlar n yerine ktisat ilmi denmeye bafllanm flt r. Günümüz Türkçesi nde ise iktisat veya ekonomi sözcükleri ayn anlamda kullan lmaktad r. Oikonomia: Eski Yunan yaflam nda ev ve çiftlik varl klar n n ve ifllerinin idaresi anlam na gelmektedir. Khrêmatistik: Günümüzdeki ekonomi sözcü üne daha yak n bir anlam tafl maktad r. TEMEL EKONOM K KAVRAMLAR htiyaç (Gereksinim) nsan, gerek biyolojik olarak, gerekse sosyal olarak varl n sürdürmek, bu varoluflu daha nitelikli bir hale getirmek, devaml k lmak ve gelifltirmek amac yla sürekli bir çaba içerisindedir. nsan n bu çabas kendisi d fl ndaki bir tak m unsurlar n varl yla mümkün olabilmektedir. Bu unsurlar n yoklu u, insana çeflitli derecelerde açl k, susama, üflü-

12 4 Hayvanc l k Ekonomisi SIRA S ZDE DÜfiÜNEL M SORU Mal ve Hizmetler: nsan ihiyaçlar n n karfl lanmas nda kullan l rlar, D KKATparayla veya birbirleriyle de ifltirilebilirler. SIRA S ZDE me gibi rahats zl k ve üzüntü verir; ac derecesinde duygular yaflatabilir hatta yaflam - n yitirmesine neden olabilir. Varl klar ise doyma, s nma, müzik dinleme, modaya uygun giyinme gibi sevinç ve zevk duygusuna neden olur. Yokluklar nda insana üzüntü ve ac veren, varl klar nda ise hoflnutluk ve sevinç duygular yaratan bu unsurlara ihtiyaç denir. nsanlar n gidermek istedikleri çok say da ve çeflitte ihtiyaçlar vard r. Üstelik bunlardan ac kmak, susamak gibi baz lar tatmin edilse bile bir süre sonra tekrar ortaya ç - karlar. htiyaçlar iki gruba ayr labilir. nsan yaflam n n devam için gerekli olan beslenme, bar nma, s nma, dinlenme gibi ihtiyaçlar Zorunlu htiyaçlar olarak adland r l r. E itim, e lence vb. ihtiyaçlar ise Sosyal ve Kültürel htiyaçlar olarak adland r l r. Bir ihtiyac n zorunlu ihtiyaçlar aras nda yer almamas önemsiz oldu u anlam na gelmemekle birlikte esas olarak bu iki ihtiyaç grubu aras nda kesin bir s n r çizmek de mümkün de ildir. Çünkü beslenme ve bar nma gibi baz temel unsurlar d fl nda her toplum veya ülke için farkl bir gruplama yap labilir. nsan ihtiyaçlar n n önem s ras bireye ba l olarak da de iflebilir. Bunun nedeni bu ihtiyaçlar n istek fliddeti ve elde edilebilirlik bak m ndan farkl olmas yan nda baz ihtiyaçlar n birbirlerinin yerine kullan labilir olmas d r. Örne in kuzu eti sat n almak isteyen bir kifli bu ürün bulunmad nda ya da pahal oldu unda dana eti veya piliç eti sat n alabilir; yani kuzu eti ihtiyac n dana eti veya piliç eti ile ikame edebilir. htiyaçlar ile ilgili olarak flu tespitler yap labilir: htiyaçlar sonsuzdur. htiyaçlarçlar fliddet aç s ndan farkl l k gösterirler htiyaçlar n fliddeti tatmin edildikçe azal r. Bafllang çta zorunlu olmayan ihtiyaçlar zamanla zorunlu hale gelebilir. htiyaçlar ve ihtiyaçlar tatmine yarayan araçlar birbiri ile ikame edilebilir. Teknolojik geliflmeler SIRA S ZDEinsan ihtiyaçlar n n sonsuz olmas durumuna nas l bir etki yapabilir. Mal ve Hizmet Mal ve hizmetler, DÜfiÜNEL Minsan ihtiyaçlar n karfl lamaya yarayan, parayla veya di er mal ve hizmetlerle de ifltirilebilen ekonomik araçlard r. Bu kavramla SORU ilgili olarak baz noktalara dikkat edilmelidir. nsan ihtiyaçlar n karfl - layan unsurlar say l rken genellikle öncelikle mallar söylenir ve hizmetler göz ard edilir. Bunun nedeni mal kavram n n öncelikle et, süt, yumurta, peynir gibi somut bir varl ça r flt rmas d r. Oysa herhangi bir tafl ma arac yla örne in besi s rlar n n kesim- D KKAT haneye tafl nmas, tedavi hizmetleri, avukatl k, bankac l k gibi birer hizmet olan faaliyetler de iktisadi SIRA S ZDE anlamda mald r. Dolay s yla iktisadi mal denildi inde mallar yan nda hizmetler de anlafl lmal d r. Çünkü maddi birer unsur olan mallar gibi maddi olmayan bir unsur olan hizmetler de insan ihtiyaçlar n karfl lamaya yöneliktir. Esas itibariyle insan ihtiyaçlar n n karfl lanmas bak m ndan maddi say lan mallar n, kendi varl klar ndan çok insana sa lad klar yararlar önemlidir. Mal ve hizmet kavramlar yla ilgili olarak dikkat edilecek bir di er nokta, iktisad n K T A P konusuna girmeyen yani iktisadi olmayan mal ve hizmetlerin de bulundu udur. Buna göre mal ve hizmetleri iktisadi mal ve hizmetler ve iktisadi olmayan mal ve hizmetler olarak s n flamak mümkündür. ktisadi olmayan mallara hava, deniz suyu örnek olarak verilebilir. Bu gruptaki hizmetlere ise savunma, asayifl, tapu ve nüfus hizmetleri gi- TELEV ZYON bi kamu hizmetleri ile K z lay ve yard mlaflma dernekleri gibi kurulufllar n hizmetleri, ev kad nlar n n ev hizmetleri gibi hizmetler örnek olarak verilebilir. NTERNET AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P TELEV ZYON NTERNET 1

13 1. Ünite - Ekonomi Bilimine Girifl Tüketim ve Üretim ktisadi mal ve hizmetlerin insanlar n ihtiyaçlar n n giderilmesi amac yla kullan lmas na tüketim denir. nsanlar n yaflam düzeylerinin yükseldi inin en önemli göstergesi tüketim seviyelerinin yükselmesidir. Ekonomik anlamdaki tüketim ile halk aras nda kullan lan tüketim kavram aras nda fark vard r. Halk dilinde tüketim denince bir fleyin bitirilip yok edilmesi anlafl l r. Oysa ekonomi bilimine göre tüketimde, insanlar n ihtiyaçlar n n karfl lanmas için kullan lan mal ve hizmetlerin yok olmas gerekli de ildir. ktisadi mal ve hizmetlerin çok büyük bir k sm do adaki mevcut flekliyle, hiç emek harcanmaks z n insan ihtiyaçlar n n karfl lanmas nda kullan lamazlar. ktisadi mal ve hizmetler genellikle insan eme i ve sermayenin do al kaynaklara uygulanmas ile elde edilirler. flte bu uygulamaya üretim ad verilmektedir. lkel ça larda insanlar n, örne in beslenme ihtiyaçlar n n büyük bir k sm n do- adan toplad klar meyvelerle karfl lamalar mümkündü. Günümüzde bile bu tür ilkel toplumlara rastlanmaktad r. Ancak modern dünyada art k bu mümkün de ildir. Üretim faaliyetiyle do al kaynaklara flekil, yer, zaman ve mülkiyet faydalar eklenir. Do al kaynaklar n kimyasal ve fiziksel yap lar n n de ifltirilmesiyle flekil faydas yarat l r. Örne in; kasapl k hayvanlar n et sanayii iflletmelerinde kesilmesiyle karkas, karkas n belirli tekniklerle parçalanmas ile et ve preparatlar, etin ifllenmesi ile de salam, sucuk, sosis, past rma vb. et mamulleri elde edilir; böylelikle flekil faydas yarat l r. (Resim 1.1) Tüketim: Temelde bütün ekonomik faaliyetin nihai amac d r. Üretim: Emek ve sermayenin do al kaynaklara uygulanmas d r. 5 Karkas: Kasapl k hayvanlar n, kesilip, yüzüldükten, bafl ile ayaklar ayr ld ktan ve iç organlar ç kar ld ktan sonra geriye kalan gövdesidir. Resim 1.1 Kesimi yap ld ktan sonra ifllenmek üzere so uk hava deposunda bekletilen çeyrek haldeki s r karkaslar.

14 6 Hayvanc l k Ekonomisi Resim 1.2 Karkas n, et preparatlar n n ya da ifllenmifl et ürününün, üretildi i et sanayii iflletmesinden toptanc lara, al flverifl merkezlerine, marketlere ve kasaplara tafl nmas ile yer faydas ; bu ürünlerin tüketiciye, tüketicinin ihtiyac oldu u bir zamanda sat n alabilece i yerlerde bulundurulmas ile zaman faydas ; bedelini ödeyen tüketicinin bu ürünlere sahip olmas n n sa lanmas yla da mülkiyet faydas yarat lm fl olur. Bir k rm z et sanayi iflletmesinde üretilen ve nakledilmeye haz r durumdaki et mamulleri. Üretim Faktörleri Üretim faaliyetinin gerçeklefltirilebilmesi, iktisadi mal ve hizmetlerle, bunlara iliflkin flekil, yer, zaman ve mülkiyet faydalar n n yarat lmas için gerekli unsurlara üretim faktörleri ad verilmektedir. Üretim faktörleri dört ana bafll k alt nda toplan rlar. Emek: Bizzat insan taraf ndan yarat lan ve kayb veya israf halinde telafisi mümkün olmayan tek üretim faktörüdür. SIRA S ZDE DÜfiÜNEL M SORU D KKAT SIRA S ZDE 2 Emek Emek insanlar n mal ve hizmet üretimine tahsis ettikleri zaman ve çabad r. Emek üretimin en önemli unsurudur. Emek kavram na insan n mal ve hizmet üretiminde kullan lan fiziksel ve düflünsel yetenekleri girer. Vas fs z bir iflçiyle bir hekim veya bir mühendis aras nda üretime yapt klar katk n n üretim faktörleri aç s ndan bir fark bulunmamaktad r. Her üçü de üretime emekleriyle katk da bulunmaktad r. Bizzat insan taraf ndan sunulan bir kaynak olmas bak m ndan emek, di er üretim faktörlerinden ayr l r. Emek karfl l nda elde edilen gelire ücret denir. Sizce israf edilen SIRA S ZDE veya kullan lmayan emek neden telafi edilemez? Sermaye DÜfiÜNEL M Sermaye iktisadi mal ve hizmet üretiminde kullan lan makine, donan m, hayvan, bina, arazi ve aletlerdir. Üretimde eme in verimlili ini art ran her çeflit unsur sermaye kapsam na SORUgirer. Halk aras nda s kça geçen sermaye kavram ndan genellikle nakit para, hisse senedi, tahvil, bono vb. finansal araçlar anlafl l r. Bunlar da iktisadi anlamda sermaye kavram n n içinde yer al rlar. Ancak sadece bir k sm n D KKAT olufltururlar. SIRA S ZDE AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

15 1. Ünite - Ekonomi Bilimine Girifl 7 Para, ekonomik bir araç olarak sermaye de ildir. Ancak mal ve hizmetlerle di- er üretim faktörlerinde oldu u gibi sermaye nin de mübadelesinde arac görevi vard r. Sermayenin gelirine ise faiz denir. Do a (Tabiat) Bu üretim faktörleri grubuna mal ve hizmet üretiminde kullan lan do al kaynaklar girer. Bir üretim faktörü olarak do a denildi inde çay r ve mer alar, tar m alanlar, ormanlar, deniz ve göller, madenler ve atmosfer akla gelir. Do a n n üretimde kullan lmas karfl l nda elde edilen gelire rant ad verilir. Üretim faktörleri: Emek, sermaye, do al kaynaklar ve giriflimcidir. Giriflimci (Müteflebbis) Giriflimci bir ifli düflünen, planlayan, etkin flekilde yürüten, di er üretim faktörlerini bilinçli ve sistemli bir flekilde bir araya getiren, tüketici tercihlerine göre üretimi organize eden ve bu üretim ile ilgili riskleri üstlenen kiflidir. Giriflimci gerçek ya da tüzel bir kiflilik olabilir. Giriflimcinin gelirine kâr denir. Mübadele (De iflim) Üretilen mal ve hizmetler genellikle sadece üreticinin kendi ihtiyac n karfl lamakta kullan lmaz. Üretim miktar, genellikle üreticinin o mala olan ihtiyac ndan fazlad r. Tüketim fazlas üretimin toplumdaki di er kiflilerin ihtiyac n karfl lanmakta kullan lmak üzere pazara sunulmas (arz ) ve bedelini ödeyen ihtiyaç sahiplerine da t lmas gerekir. Bir mal ya da hizmetin baflka bir mal ya da hizmet veya para ile de ifltirilmesine mübadele ad verilmektedir. Kendi ihtiyac ndan fazla miktarda üretimde bulunan üretici, baflka mal ve hizmetlere olan ihtiyac n karfl lamak için kendi üretim fazlas n de ifltirmek yani mübadele etmek zorundad r. Ça dafl ekonomilerin en önemli özelli i mübadele ekonomisi olmalar d r. Mübadele günümüzde genellikle mal ve hizmetlerin para ile de ifltirilmesi fleklinde yap lmaktad r. Ancak burada para basit bir araç durumundad r. Gerçekte de ifltirilen yani mübadele edilen mal ve hizmetlerdir. Mübadele: Mal ve hizmetlerin parayla veya baflka mal ve hizmetlerle karfl l kl olarak de ifltirilmesidir. Bölüflüm Bir ekonomide belirli bir dönemde yarat lan gelirin üretime kat lan unsurlar taraf ndan paylafl lmas na gelir bölüflümü denir. Ça dafl toplumlarda üretime kat lan herkes pay n para olarak al r. flçiler ücretlerini, memurlar maafllar n, gayrimenkul sahipleri kiralar n, sermaye sahipleri faizlerini, giriflimciler kârlar n para olarak al rlar. Ancak burada da para sadece bir araçt r. Gerçekte bölüflülen gelir, mal ve hizmetlerdir. Gelir ve Tasarruf Gelir, bir üretim faktörünün, üretim sürecine kat lmas ile elde etti i kazançt r. Üretime kat l m çeflitli biçimlerde olabilir. Örne in insan üretime eme iyle veya sahip oldu u sermaye araçlar yla kat labilir ve bunun karfl l nda ücret veya faiz elde eder. nsanlar çeflitli flekillerde elde ettikleri gelirlerini ihtiyaçlar olan mal ve hizmetleri temin etmekte yani tüketimde kullan rlar. Bir kiflinin gelirinin tüketilmeyen bölümüne tasarruf denir. Baflka bir deyiflle tasarruf, gelir ile tüketim aras ndaki olumlu farkt r.

16 D KKAT D KKAT 8 Hayvanc l k Ekonomisi Belirli bir dönemdeki gelirinin tamam n tüketimde kullanmayan yani tasarruf eden kifli, o dönem sonunda daha zengin olacakt r. Bir dönemdeki gelirinden daha fazla tüketimde bulunmufl olan kifli ise negatif tasarruf yapm fl olacakt r. TEMEL EKONOM K VARSAYIMLAR Ekonomide sorunlar n teorik düzeyde tart flmalar yap l rken genellikle konunun anlafl lmas n kolaylaflt r c baz varsay mlar yap labilir. Bu varsay mlar flu flekilde özetlenebilir. Kapal Ekonomi Varsay m Bu varsay mda bir ülkenin baflka ülkelerle hiçbir ekonomik iliflkisinin bulunmad - kabul edilir. Böylece o ulusal ekonomi ile ilgili de erlendirmeler yap l rken d flticaret, yabanc sermaye girifli, d fl yard mlar gibi etkiler bulunmaz. Uluslararas iliflkilerin yok say lmas na kapal ekonomi varsay m denir. Devlet Müdahalesi Bulunmad Varsay m Devletin ekonomik hayata hiçbir flekilde müdahale etmedi i kabul edilir. Böylece devletin kamu otoritelerine dayanarak ekonomiyi etkilemesinden önce, sadece piyasa mekanizmas n n otomatik iflleyiflinin yarataca sonuçlar incelenir. Rasyonel Davran ld Varsay m Ekonomik faaliyeti oluflturan unsurlar aras iliflkilerde karar birimlerinin her zaman rasyonel (ak lc ) davrand klar varsay l r. Ekonomik faaliyete kat lan bu unsurlar gerçek kifliler olabilece i gibi iflletme, flirket, kurum ya da ülkeler gibi tüzel kiflilikler de olabilir. Bu varsay ma göre tüketici kendisi için her zaman maksimum fayday sa lamaya çal fl rken üreticiler de maksimum kâr sa lamaya çal flmaktad r. Di er Koflullar n De iflmedi i Varsay m (Ceteris Paribus) Baz ekonomik olaylar n incelenmesi s ras nda, di er olaylar n ve koflullar n de iflmedi i, ayn kald varsay l r. Böylece tart fl lan konular n basitlefltirilmesi mümkün olur. Örne in bir mal n talep miktar ile fiyat aras ndaki iliflki incelenirken, o mal n arz miktar, tüketici geliri, ikame mallar n n fiyatlar gibi talep ve fiyat birbirleri d fl nda etkileyebilecek tüm di er etkenlerin sabit kald varsay l r. Tam Rekabet Piyasas Varsay m Bu varsay ma göre hem iktisadi mal ve hizmet piyasas nda, hem de üretim faktörleri piyasas nda tam rekabet koflullar n n mükemmel bir flekilde gerçeklefltirildi i kabul edilir. Ancak özellikle monopol, oligopol, oligopson vd. eksik rekabet piyasalar na iliflkin konular n incelenmesinde bu varsay m kabul edilmez. Üretim ölçe i: Bir iflletmenin üretim kapasitesini ve bu kapasitenin gerektirdi i üretim faktörleri miktar n ifade etmektedir. SIRA S ZDE DÜfiÜNEL M 3 Ölçe in Sabit Getirisi Varsay m Üretim ile ilgili konular n incelenmesinde üretim ölçe i nin büyütülüp küçültülmesinin üretim performans na etki etmeyece i varsay l r. Buna göre üretim ölçe i hangi oranda art r l rsa üretim miktar da o oranda artacakt r. Ancak ölçek ekonomilerine, ölçe in artan ya da azalan getirisine iliflkin konular n incelenmesinde bu varsay m ortadan kalkar. Ölçe in sabit SIRA getirisi S ZDE sizce neden bir varsay md r? Gerçekte ölçe in sabit getirisi görülmez mi? DÜfiÜNEL M SORU SORU

17 1. Ünite - Ekonomi Bilimine Girifl 9 Para Kullan lmama Varsay m Mikro ekonomi konular araflt r l rken, ekonomik hayatta para kullan lmas ndan do- an sorunlara yer vermemek amac yla bazen para kullan lm yor varsay m yap l r. EKONOM B L M N N TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI Bugün ekonomik faaliyet, geçmifl ça lar n küçük ölçülerinden art k tamam yla ç km fl bulunmaktad r. Gerek iflletme seviyesinde gerekse devlet faaliyetinde hedefler ve say lar giderek büyümektedir. Ekonomi Biliminin tan m n bir veya birkaç cümle ile tam olarak yapmak güçtür. Çünkü yüzy llar boyu sürekli geliflmifl, ilgi alan n geniflletmifl ve birçok de ifliklikler geçirmifltir. Bununla birlikte ekonomi biliminin çeflitli tan mlamalar yap lm fl ve çal flma konusu saptanmaya çal fl lm flt r. Ekonominin Araflt rma Konusu nsanlar n ihtiyaçlar ve arzular s n rs zd r. Var olan isteklere her an yenileri eklenir. Ancak bütün insanlar n bütün isteklerinin karfl land bir dünya, gerçeklefltirilmesi mümkün olmayan bir hayaldir. Çünkü insan ihtiyaçlar n giderecek olan mal ve hizmetlerin üretiminde kullan labilecek üretim faktörleri s n rl miktardad r; yani k tt r. Gereksinimleri karfl layan bu kaynaklar k t olmasalard onlar elde etmek için hiçbir fedakârl k ve zahmete katlanmak gere i kalmayacak ve dolay s yla ekonomik faaliyet söz konusu olmayacakt. nsanlar n günlük yaflamlar n sürdürebilmek amac yla harcad klar çaban n temel nedeni onlar n k tl k gerçe iyle karfl karfl ya kalmalar d r. flte ekonomik sorunun temelinde bu yatmaktad r. nsanl n ekonomik alandaki gayretlerinin tümü k tl n bask s n azaltmaya ve onu yenmeye yönelik çabalard r. K tl kla savafl söz konusu oldu u zaman insan faaliyetinin ekonomik yönü ortaya ç kmaktad r. Kaynaklar n k t oldu u bir dünyada bu kaynaklar çeflitli flekillerde kullan labilir. Örne in; su içilebilir, yemek piflirmekte kullan labilir ya da temizli e ayr labilir. nsan eme i, do al kaynaklar ve sermaye de çeflitli amaçlarla kullan labilir. Bu k t kaynaklar n çeflitli kullan m alanlar na ne flekilde da t laca n araflt rmak ekonominin konusuna girmektedir. K t kaynaklar n çeflitli alanlarda kullan m yani alternatif kullan m söz konusu olmasayd ekonomi bilimine gerek kalmazd. Ancak her kaynak için çeflitli kullan m alternatifleri vard r ve insanlar bu alternatifler aras nda seçim yapmak, tercihte bulunmak zorundad rlar. flte ekonomi biliminin konusu ayn zamanda bu terihlerdir. Bu aç klamalar fl nda ekonomi bilimi ve konusu afla daki flekilde tan mlanabilir. Ekonomi, insanlar n sonsuz olan gereksinimlerini karfl lamak için gerekli olan mal ve hizmetlerin üretiminde kullan lan ve dünyada k t olarak bulunan emek, sermaye, do al kaynaklar gibi üretim faktörlerinin, çeflitli seçenekler aras nda nas l kullan laca na iliflkin insan davran fllar n inceleyen bir bilimdir. K saca ekonomi, s n rl kaynaklar ile s n rs z gereksinimlerin ak lc flekilde karfl lanmas sorununu araflt ran bilimdir.

18 10 Hayvanc l k Ekonomisi Ekonomi Biliminin S n fland r lmas Ekonominin üzerinde durdu u konu, ana hatlar ile ekonomik yaflam ve bunda da bireyin de il toplumun ekonomik yaflam d r. Ancak zamanla araflt rma konusu geliflme gösteren ekonomi, bireysel ekonomik giriflimlerle de ilgilenir olmufltur. Buradan hareketle üretimde bulunan iflletmeler de zamanla ekonomi biliminin ilgi alan na girmifltir. Bu nedenle ekonominin iki esas kolu, yani Makro Ekonomi (Toplum Ekonomisi, Ulusal Ekonomi) ile Mikro Ekonomi ( flletme Ekonomisi) ortaya ç km flt r. Makro Ekonomi, genellikle gereksinimlerin karfl lanmas için gösterilen faaliyetlerden birbiriyle iliflkili olanlar saptayarak, bütün ekonomik unsurlar n ortak olan problemlerini ve çeflitli ekonomik olaylar n olufl nedenleri ile bunlar n birbirleriyle olan iliflkilerini araflt rmak, aç klamak ve bu konulardaki ekonomik kanunlar ortaya koymak gibi amaçlarla çal fl r. K sasa söylenirse Makro Ekonomi ekonomik problemleri bütün olarak görür ve inceler. Mikro Ekonomi ise üretimin meydana geldi i ekonomik birimlerin yani iflletmelerin bilimidir. Bu bölümün araflt rma konusu, iflletmelerin kurulufl, organizasyon ve iflleyiflleri ile onlar n teknik, mali ve idari faaliyetlerini, iflletmenin çevresi ile olan iliflkilerinin metotlu ve planl bir flekilde araflt r l p aç klanmas d r. Yani Mikro Ekonomi do rudan do ruya iflletmenin yap s ve faaliyetleriyle sonuçlar n inceler. Makro Ekonomi ile Mikro Ekonomi aras nda s k bir iliflki vard r. flletme ekonomisinin, olaylar iflletmecilik bak m ndan inceleyerek prensipler ve sonuçlar ç - karmas na karfl l k, Makro Ekonomi, iflletmelerden oluflan ekonomik bünyenin bütününü birden kavramaya ve buna göre birtak m prensip ve sonuçlara ulaflmaya çal fl r. Ancak, fiyat teflekkülü, konjonktür, kredi, ücret ve maliyet gibi konular her iki ekonomi kolunu da ilgilendirir. Makro Ekonomi de modern bir s n flamada Teorik Ekonomi ve Uygulamal Ekonomi olarak iki k s mda incelenir. Teorik Ekonomi, ekonomik olaylar belirli bir zaman ve mekana ba l olmadan inceleyerek, bunlar n neden ve sonuçlar n saptamaya, aralar ndaki ilgi ve buna ait kanunlar ortaya ç karmaya ve ekonomik hayatta rol oynayan esas unsurlar tespit etmeye çal fl r. Uygulamal Ekonomi ise Teorik Ekonominin ortaya koymufl oldu u kanunlar n, çeflitli ekonomik faaliyet alanlar nda, de iflik zaman ve mekânlardaki sonuçlar n inceleyerek bu faaliyetlerin istenilen flekilde ve düzgün olarak gerçekleflmesi için gerekli ekonomik önlemleri araflt r r ve bunlar uygulayarak milli geliri yükseltme yollar n saptamaya çal fl r. Bu bak mdan uygulamal ekonomi bilimine, Ekonomi Politikas ad da verilmektedir. Örne in bu ekonomi politikas, tar m, hayvanc l k, sanayi, ticaret, ulaflt rma politikalar vb. konularla u rafl r. Ekonomi Biliminin Di er Bilimlerle liflkisi Ekonomi bilimi, ekonomik problemleri iyi alg layabilmek ve onlar hakk nda do ru bilgiler elde edebilmek için di er baz bilim dallar yla iliflkilidir (fiekil 1.1). Bunlar n bafl nda matematik, istatistik, sosyoloji, mant k, hukuk gelmektedir. Matematik ve istatistik ekonomi bilimine özellikle metot bak m ndan önemli yararlar sa lar. Özellikle matematik, ekonomik incelemelerde ve analizlerde baflar ile kullan lmaktad r. Son y llarda ekonomik olaylar n incelenmesinde kullan lan ekonometri bunun en iyi örne idir. Ancak flu da bir gerçektir ki, sosyal bir bilim

19 1. Ünite - Ekonomi Bilimine Girifl 11 olan ekonomi bilimine ait bütün olaylar n incelenmesi, de erlendirilmesi ve yorumlanmas nda matematikten yararlanmak mümkün de ildir. Sizce ekonomi bilimine ait bütün olaylar n incelenmesi, de erlendirilmesi SIRA S ZDE ve yorumlanmas nda neden matematikten yararlanmak mümkün de ildir. 4 SIRA S ZDE DÜfiÜNEL M statistik ve onunla birlikte mant k, psikoloji ve sosyoloji, sosyal ve ekonomik olaylar ölçme ve sayma suretiyle tespit eder ve bunlardan sonuçlar ç kar r. SORU MATEMAT K STAT ST K D KKAT SOSYOLOJ DÜfiÜNEL M SORU fiekil 1.1 Ekonominin di er bilimlerle iliflkisi. D KKAT SIRA S ZDE SIRA S ZDE AMAÇLARIMIZ MANTIK EKONOM HUKUK AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P PS KOLOJ SOSYAL ANTROPOLOJ TELEV ZYON TAR H TELEV ZYON Hukuk ile olan iliflkiye gelince; her insan bir devletin uyru unda NTERNET yaflamakta olup, hareket ve faaliyetlerini o devletin kabul etti i hukuki hükümlere uydurmak zorundad r. Bu bak mdan ekonomi ile hukukun da birbirleri üzerinde etkileri vard r. Ekonomi bilimi olaylar daha çok objektif olarak alg lar ve bunlar inceleyerek elde etti i sonuçlar aç klar. Buna karfl hukuk, ekonomik faaliyetler hakk nda bir tak m emir ve yasaklar koyar ve kanunlar ç kar r. Bu bilimlerden baflka ekonomi bilimi, sosyal antropoloji ve tarih bilimlerinden de yararlanmaktad r. NTERNET

20 12 Hayvanc l k Ekonomisi Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Ekonomi teriminin kökenini aç klamak. Ekonomi sözcü ü, kökenini Yunanca daki oikos ve nomos sözcüklerinin birleflmesinden oluflan oikonomia sözcü ünden almaktad r. Ancak Yunan filozoflar servet ve kazanç sa lamak amac yla yap lan faaliyeti oikonomia ile de il khrêmatistik sözcü üyle ifade etmifllerdir. Günümüzde kullan lan ve kökenini Eski Yunancadaki oikonomia dan alan Ekonomi terimine sonraki ça larda Avrupal yazarlar taraf ndan bu günkü anlam na yak n anlamlar yüklenmifltir. Temel ekonomik kavramlar tan mlamak. Ekonomide temel kavramlar denince ilk akla gelenleri htiyaç, Mal, Hizmet, Tüketim, Üretim, Emek, Sermaye, Do a, Giriflimci, Mübadele, Bölüflüm, Gelir ve Tasarruf kavramlar d r. nsan varl n sürdürebilmek ve yaflam kalitesini art rabilmek için beslenme, bar nma, e itim, sa l k hizmeti vb ihtiyaçlar n tatmin etmek zorundad r. Bu nedenle çeflitli mal ve hizmetleri tüketmesi gerekir. Söz konusu bu mal ve hizmetler ise üretim yoluyla elde edilir. Üretimin gerçeklefltirilmesi içinse üretim faktörlerine ihtiyaç vard r. Bir toplumda üretilen tüm mal ve hizmetler yine o toplumu oluflturan bireyler taraf ndan bölüflülür. Elde etti i gelirin bir k sm n tüketim için kullanan insan artan gelirini tasarruf eder. A MAÇ 4 A MAÇ 5 Ekonomi biliminin konusunu aç klamak. Ekonomi biliminin konusu özetle k t kaynaklarla sonsuz miktar ve çeflitlilikteki ihtiyaçlar n karfl - lanmas na yönelik giriflimlerdir. Buna göre ekonomi bilimini ve konusunu flu flekilde tan mlamak mümkündür; Ekonomi, insanlar n sonsuz olan gereksinimlerini karfl lamak için gerekli olan mal ve hizmetlerin üretiminde kullan lan ve dünyada k t olarak bulunan emek, sermaye, do al kaynaklar gibi üretim faktörlerinin, çeflitli seçenekler aras nda nas l kullan laca na iliflkin insan davran fllar n inceleyen bir bilimdir. Ekonominin di er bilimlerle iliflkisini aç klamak. Ekonomi bilimi, ekonomik problemleri iyi alg layabilmek ve onlar hakk nda do ru bilgiler elde edebilmek için di er baz bilim dallar yla iliflkilidir. Bu bilim dallar ; matematik, istatistik, sosyoloji, mant k, hukuk, sosyal antropoloji ve tarihtir. A MAÇ 3 Temel ekonomik varsay mlar tan mlamak. Bir k s m Ekonomi problemlerini teorik düzeyde analiz edebilmek için gerekli analiz koflullar n sa layan bir k s m varsay mlarda bulunmak gerekmektedir. Böylelikle inceleme d fl nda kalan unsurlar as l inceleme konusunu gölgelememektedir. Bu varsay mlar n bafll calar : Kapal Ekonomi Varsay m, Devlet Müdahalesi Bulunmad Varsay m, Rasyonel Davran ld Varsay m, Di- er Koflullar n De iflmedi i Varsay m (Ceteris Paribus), Tam Rekabet Piyasas Varsay m, Ölçe- in Sabit Getirisi Varsay m, Para Kullan lmama Varsay m d r.

21 1. Ünite - Ekonomi Bilimine Girifl 13 Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi sosyal ve kültürel ihtiyaçlardan biridir? a. Beslenme b. Bar nma c. E itim d. Is nma e. Dinlenme 2. Afla dakilerden hangisi ihtiyaç kavram n n özelliklerinden biri de ildir? a. htiyaçla nr s n rl olmas b. htiyaçlar n fliddet aç s ndan farkl l k göstermesi c. htiyaçlar n fliddetinin tatmin edildikçe azalmas d. Bafllang çta zorunlu olmayan ihtiyaçlar n zamanla zorunlu hale gelebilmesi e. htiyaçlar ve ihtiyaçlar tatmine yarayan araçlar n birbiri ile ikame edilebilmesi 3. Afla dakilerden hangisi iktisadi olmayan mallara örnek verilebilir? a. Sigara b. Hava c. Otomobil d. Kitap e. Televizyon 4. Temelde bütün ekonomik faaliyetlerin nihai amac afla dakilerden hangisidir? a. Mallar b. Hizmetler c. Üretim d. Tüketim e. Emek 5. Üretimin tan m afla dakilerden hangisinde verilmifltir? a. ktisadi mal ve hizmetlerin insanlar n ihtiyaçlar - n n giderilmesi amac yla kullan lmas d r. b. Yokluklar nda insana üzüntü ve ac veren, varl klar nda ise hoflnutluk ve sevinç duygular yaratan unsurlard r. c. Emek ve sermayenin do al kaynaklara uygulanmas d r. d. Bir mal yada hizmetin baflka bir mal yada hizmet veya para ile de ifltirilmesidir. e. Hiçbiri 6. Üretim faaliyetiyle do al kaynaklara uygulanan zaman faydas afla dakilerden hangisi ile ifade edilir? a. Do al kaynaklar n kimyasal ve fiziksel yap lar - n n de ifltirilmesidir. b. Ürünün, üretildi i iflletmeden toptanc lara, al flverifl merkezlerine, marketlere, kasaplara tafl nmas d r. c. Ürünlerin, tüketicinin ihtiyac oldu u bir zamanda sat n alabilece i yerlerde bulundurulmas d r. d. Bedelini ödeyen tüketicinin bu ürünlere sahip olmas d r. e. Hiçbiri 7. Bizzat insan taraf ndan yarat lan, kayb veya israf halinde telafisi mümkün olmayan tek üretim faktörüne ne ad verilir? a. Sermaye b. Do al kaynaklar c. Müteflebbis d. Emek e. Mübadele 8. Do an n üretimde kullan lmas karfl l nda elde edilen gelire ne ad verilir? a. Faiz b. Ücret c. Sermaye d. Kâr e. Rant 9. Baz ekonomik olaylar n incelenmesi s ras nda di er olaylar n ve koflullar n de iflmedi i, ayn kald varsay - l r. Bu tan ma uygun ekonomik varsay m afla dakilerden hangisidir? a. Tam rekabet piyasas varsay m b. Rasyonel davran ld varsay m c. Ceteris paribus d. Devlet müdahalesi bulunmad varsay m e. Ölçe in sabit getirisi varsay m 10. I-Kredi II - Ücret III - Maliyet IV - Konjonktür Yukar dakilerden hangileri makro ve mikro ekonominin ortak ilgi alanlar d r? a. I ve II b. I ve IV c. II ve III d. I, III ve IV e. I, II, III ve IV

22 14 Hayvanc l k Ekonomisi Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. c Yan t n z yanl fl ise, Temel Ekonomik Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. a Yan t n z yanl fl ise, Temel Ekonomik Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. b Yan t n z yanl fl ise, Temel Ekonomik Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. d Yan t n z yanl fl ise, Temel Ekonomik Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yan t n z yanl fl ise, Temel Ekonomik Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. c Yan t n z yanl fl ise, Temel Ekonomik Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yan t n z yanl fl ise, Temel Ekonomik Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. e Yan t n z yanl fl ise, Temel Ekonomik Kavramlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. c Yan t n z yanl fl ise, Temel Ekonomik Varsay mlar konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. e Yan t n z yanl fl ise, Ekonomi Biliminin Tan m ve S n fland r lmas konusunu yeniden gözden geçiriniz. S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 nsan ihtiyaçlar n n sonsuzlu u konusu genellikle nüfusun sürekli artmas ve özellikle beslenme ihtiyac n n tatmin edilse de bir süre sonra yeniden ortaya ç kmas ile iliflkilendirilir. Oysa insan ihtiyaçlar miktar olarak sonsuz oldu u gibi çeflit olarak da sonsuzdur. Günümüzden iki yüzy l öncesinde yaflayan bir insan n mobil telefon, internet, solaryum, bilgisayar vs teknoloji eseri fley lere ihtiyac oldu undan haberi var m d r? Elbette yoktur. Dolay s yla teknolojik geliflmeler mevcut ihtiyaçlar n niteli ini de ifltirdi i gibi yeni ihtiyaçlar n ortaya ç kmas na da sebep olmaktad r. S ra Sizde 2 Çünkü emek faktörü tan m nda da belirtildi i gibi sadece insan n çabas de il zaman yla da ilgilidir. Zaman faktörü emek faktöründeki kay plar n geri döndürülemez olmas n n tek etkenidir. Nas l ki geçmiflte yapman z gerekti i halde yapmad n z iflleri zamanda geriye gidip telafi edemiyorsan z, çal flman z gerekti i halde çal flmadan geçirdi iniz zamanlar da asla yeniden yaflayamazs n z. O nedenle bir ulusal ekonomi için yüksek bir iflsizlik oran çok önemli bir kay pt r. S ra Sizde 3 Elbette gerçek yaflamda ölçe i sabit getirisinin bulundu u üretim düzeyleri görülebilir. Ancak bu her koflulda rastlan lan bir durum de ildir. Ço unlukla ölçe in artan veya azalan getirisinin oldu u durumlar görülür. Yani herhangi bir üretim faaliyetinde kulland n z üretim faktörlerini yüzde 20 oran nda art rd n zda elde edece iniz ürün de eri de yüzde 20 oran nda artmaz; baz koflullarda örne in yüzde 25 oran nda art fl sa lan rken baz koflullarda da yüzde 15 oran nda bir art fl sa lanabilir. Belirgin bir örnek verilirse belirli bir kapasitedeki bir süt iflleme tesisinin yan na her fleyiyle ayn bir tesis daha kursan z hatta ayn yetenek ve beceriye sahip çal flanlar da ifle alsan z yine de iki tesisten elde edece iniz toplam ürün de eri önceki tesisin tam iki kat olmaz. Daha önce de belirtildi i gibi iki kat ndan fazla ya da az olabilir. Bu durumun en belirgin nedeni büyüyen üretim ölçe inin getirece i, uzmanlaflma ve ifl bölümünün artmas ile üretim hacmi, yönetim ve giriflimcilik sorunlar d r.

23 1. Ünite - Ekonomi Bilimine Girifl 15 Yararlan lan Kaynaklar S ra Sizde 4 Çünkü yap lan tan mda da dikkat edilmesi gerekti i üzere ekonomi özetle; k t kaynaklarla sonsuz ihtiyaçlar n karfl lanmas na yönelik insan davran fllar n inceleyen bir bilimdir. Bu noktada iflin içine psikoloji, sosyoloji ve mant k da girmektedir. Dolay s yla ekonomide 2 kere 2 her zaman 4 etmez. Aral, S. (1997). Hayvanc l k flletme Ekonomisi Ders Notlar, Ankara. Kobu, B. (1996). Üretim Yönetimi, (9. Bask ), stanbul: Avc ol Bas m-yay n. Müftüo lu, M.T. (2003). flletme ktisad, (4. Bask ), Ankara: Turhan Kitabevi. Paras z, M.. (2000). ktisad n ABC si, (4. Bask ), Bursa: Ezgi Kitabevi. Seyido lu, H. (2001). Ekonomi ve flletmecilik Terimleri, (2. bask ), stanbul: Güzem Can Yay nlar. Türkay, O. (2001). Mikroiktisat Teorisi, (10. bask ), Ankara: maj Yay nc l k. Ünsal, E.M. (2001). Makro ktisat, (4. bask ), Ankara: maj Yay nc l k.

24 2HAYVANCILIK EKONOM S Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Hayvanc l k Ekonomisini tan mlayabilecek ve araflt rma konusunu aç klayabilecek, Hayvansal üretimin özellikleri ile hayvanc l k ve tar m sektörleri aras ndaki farklar aç klayabilecek, Hayvanc l k sektörünün ulusal ekonomi içerisindeki fonksiyonlar n tan mlayabilecek, Hayvanc l k sektörünün ulusal kalk nmadaki önemini aç klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Sektör Hayvanc l k sektörü K rsal ekonomi Sektörleraras dengeli kalk nma Hayvansal protein Sektörel ihtisaslaflma çindekiler Hayvanc l k Ekonomisi Hayvanc l k Ekonomisi ve Kapsam HAYVANCILIK EKONOM S N N TANIMI VE ÖNEM HAYVANSAL ÜRET M FAAL YET N N BAZI ÖZELL KLER HAYVANCILI IN TÜRK YE EKONOM S NDEK YER VE ÖNEM

25 Hayvanc l k Ekonomisi ve Kapsam HAYVANCILIK EKONOM S N N TANIMI VE ÖNEM Hayvanc l k Ekonomisi ekonomiye özgü baz kanun ve prensipleri hayvanc l k sektörüne uygulayan ve bu süreçte ortaya ç kabilecek sorunlar inceleyen, analiz eden uygulamal ekonominin bir dal d r. Hayvanc l k ekonomisinin hedefi sadece k rsal nüfusun ekonomik düzeyini iyilefltirmek de il, ülkenin bütününü ele almak suretiyle, kaynak kullan m nda verimlili i art rmak ve bu flekilde ulusal düzeyde kal c bir refah temin etmektir. Çünkü hayvanc l kta sa lanacak verimlilik art fl, hayvansal üretim d fl nda di er üretim dallar n da olumlu yönde etkilemektedir. Hayvanc l k ekonomisinin önemini anlayabilmek aç s ndan, ilgi alan na giren konular afla daki flekilde özetlemekte yarar vard r. Buna göre hayvanc l k ekonomisinin çal flma konular ; Hayvan ve hayvansal ürün üretmek amac yla kullan lan emek (iflçilik), sermaye, tabiat gibi üretim faktörlerinin optimum kullan m miktarlar n tespit etmek, Mevcut flartlar ve sahip olunan kaynaklar göz önünde bulundurarak yap - lacak olan hayvanc l n fleklini araflt rmak, Hayvanc l k iflletmelerinin kurulmas, yönlendirilmesi, idare ve kontrol edilmesi gibi konular araflt rmak ve bunlara yönelik giriflimlere yard mc olmak, Hayvanc l k iflletmelerinin nerede, ne zaman ve nas l daha kârl çal flabilece- ini araflt rmak, Üreticiler taraf ndan sat lan veya sat n al nan ürünlerin fiyatlar na etki eden faktörleri incelemek, Tüketicilerin hayvansal ürünlere olan taleplerini de erlendirmek, K rsal alanda çal flma ve yaflama flartlar n belirlemek, K rsal alanda uygulanmas gereken tar m ve hayvanc l k politikalar n tespit etmek, Hayvansal ürünlerin uluslararas rekabette karfl laflabilece i sorunlar belirlemek ve al nabilecek önlemlere fl k tutmak, Hayvanc l k sektörünün ulusal ekonomiyi oluflturan di er sektörlerle (sanayi, hizmetler vs.) iliflkilerini incelemek ve de erlendirmektir. Optimum: Belirli ekonomik amaçlara yönelik olarak de iflkenin alabilece i, amaca en uygun de eri belirten kavramd r.

26 18 Hayvanc l k Ekonomisi Sektör: Bir ekonomik bütünün, kendisine özgü niteliklere sahip ve di er faaliyetlerden ayr olarak incelenebilen bölümüdür. SIRA S ZDE DÜfiÜNEL M SORU D KKAT 1 HAYVANSAL ÜRET M FAAL YET N N BAZI ÖZELL KLER Bir ulusal ekonomiyi oluflturan sektörler, birbirlerinden ba ms z olarak üretimde bulunmalar n n yan s ra aralar nda devaml olarak etkileflim sa layabilecek flekilde de bir irtibat halinde olmal d r. Sektörler aras ndaki bu etkileflime intersektörel etkileflim denilmektedir. Geliflmifl ülkelerde Rural Economics ad alt nda ifade edilen K rsal Ekonomi sözcü ü ne yaz k ki Türkçemize tam karfl l olan anlam yla aktar lamam fl ve Tar m Ekonomisi fleklinde ifade edilmifltir. K rsal Ekonomi terimiyle anlat lmak istenen tar m, hayvanc l k, ormanc l k sektörleridir. Aksi halde sadece tar m sektörü anlat lmak istenildi inde Agriculture terimi kullan lmaktad r. Tar m ve hayvanc l k sektörleri; k rsal ekonomiyi oluflturan, ancak farkl yap - lardaki iki önemli sektördür. Bu yeni tan mlama ve yaklafl m; ça dafl geliflme, ihtisaslaflma ve ifl bölümünün de bir gere i olarak ortaya ç kmaktad r. Çünkü 21. yüzy l ihtisaslaflma ve ifl bölümünün giderek artt, y n halinde üretimi ve ölçe in artan veriminden yararlanmay zorunlu k lmaktad r. Bat ekonomilerinde üretim sürecinin devaml l nedeniyle bir endüstri olarak tan mlanan hayvanc l k sektörü, k rsal kesimde kalk nman n lokomotifi ve sanayinin bizzat kendisi olmufltur. Hayvanc l k sektörü, k rsal ekonomik yap n n ayr lmaz bir parças olmas na ra men, kendine özgü üretim ve iflletme yap s na sahiptir. Hayvansal üretim faaliyetinin baz özelliklerini afla daki gibi özetlemek mümkündür; Hayvansal üretim devaml l k arz eder. Bu bak mdan hayvanc l k, sanayi sektörüne daha çok benzemektedir. Hayvansal üretimde hayvan, hem ürün hem de sabit sermaye niteli inde iken, tar msal üretimde ürün, hiçbir zaman sabit sermaye olmam flt r. Hayvansal üretimde hayvan, reforme (sürüden ç kar l p) edilip sat ld zaman sermaye özelli ini kaybedip ürün olurken, tar msal üretimde topra reforme etmeye imkan olmad gibi, sat ld taktirde iflletme ortadan kalkmaktad r. Hayvan, sermaye ve ürün olabilmenin yan nda ayr bir iflletme ünitesi veya üretim dairesidir. Yedi ine karfl l k olarak iflletmeye süt, iflgücü, yavru(yeni sermaye), gübre gibi ürünler verebilmektedir. Hayvanc l k iflletmelerinde hayvan; sermaye, ürün ve stok mal vas flar na dönüflebilir. Örne in y lda yüzde 40 kasapl k ürün veren koyunculuk iflletmesinde ana sürüyü oluflturan 100 bafll k hayvanlar sermayedir. Ancak sermaye olan bu ana sürü çok iyi bir fiyat buldu u zamanlarda hemen stok mal vasf n al r. Yukar da geçen SIRA y lda S ZDEyüzde 40 kasapl k ürün veren ifadesinden ne anl yorsunuz. Hayvanc l k sektöründen sanayi sektörüne kasapl k hayvan, süt, yumurta, DÜfiÜNEL M deri, yapa ve gübre gibi mallar n ak fl na karfl l k, tar mdan da hayvanc l k sektörüne yem ak fl vard r. Hayvanc l k SORUsektörü, tar msal iflletmeyi pazara yak nlaflt r r ve onun mal n n daha iyi de erlendirilmesini sa lar. D KKAT SIRA S ZDE SIRA S ZDE AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ