ORTAÇA -YEN ÇA AVRUPA TAR H

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2727 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1689 ORTAÇA -YEN ÇA AVRUPA TAR H Yazarlar Doç.Dr. Yusuf AYÖNÜ (Ünite 1) Prof.Dr. Mehmet ERSAN (Ünite 2) Prof.Dr. Levent KAYAPINAR (Ünite 3) Doç.Dr. Ayfle KAYAPINAR (Ünite 4) Doç.Dr. Erhan AFYONCU (Ünite 5, 6 ) Dr. U ur DEM R (Ünite 7, 8) Editörler Prof.Dr. Levent KAYAPINAR Doç.Dr. Erhan AFYONCU ANADOLU ÜN VERS TES

2 çindekiler iii çindekiler Önsöz... viii Erken Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( )... 2 ROMA MPARATORLU U VE CERMEN KAV MLER... 3 Roma mparatorlu u nun Bölünmesi ve Bat Roma mparatorlu u nun Y k l fl... 3 Vizigotlar (Bat Gotlar )... 4 Ostrogotlar (Do u Gotlar )... 6 Vandallar... 7 Lombardlar... 8 ERKEN ORTAÇA AVRUPASI NDA ORTA ASYALI KAV MLER... 9 Avrupa Hunlar... 9 Avarlar MERKEZ AVRUPA Merovenjler fiarlman (Charlemagne/Charles The Great) ve Ard llar spanya da Müslüman Hâkimiyeti KUZEY, BATI VE DO U AVRUPA Anglo-Sakson ngiltere Vikingler Slavlar Rusya Polonya Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Orta Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( Yüzy llar) ORTA DÖNEM ORTAÇA AVRUPASINDA FRANSA, ALMANYA VE NG LTERE ( YÜZYIL) Fransa ve Capet Hanedan Kutsal Roma mparatorlu u ve Almanya Normanlar ve ngiltere I. William n Ard llar I. Richard (Aslan Yürekli) ( ) John (Yurtsuz John) ( ) ve Magna Carta (1215) III. Henry ( ) ve I. Edward ( ) ORTA DÖNEM ORTAÇA AVRUPASINDA TALYA VE SPANYA ( YÜZYIL) talya ve Cermen Nüfuzunun Bafllamas ( ) Norman Hanedan ( ) Hohenstaufen Hanedan spanya ORTA DÖNEM ORTAÇA AVRUPASINDA ÜRET M, Z RAAT TEKN KLER NDEK DE fi M VE D N HAREKETLER ( YÜZYIL) ÜN TE 2. ÜN TE

3 iv çindekiler Üretim ve Ziraat Tekniklerindeki De iflimler Dini Hareketler ORTA DÖNEM ORTAÇA AVRUPASINDA FEODAL TE VE HAÇLI SEFERLER ( YÜZYIL) Feodalite Haçl Seferleri Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 4. ÜN TE Geç Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( ) GEÇ DÖNEM ORTAÇA DA ( ) BATI AVRUPA ngiltere, Fransa ve Burgonya Almanya talya GEÇ DÖNEM ORTAÇA DA ( ) DO U AVRUPA Bizans ve Latin Devletleri Osmanl Devleti Bulgaristan S rbistan Macaristan Polonya ve Litvanya Rusya GEÇ DÖNEM ORTAÇA AVRUPA SINDA YEN L KLER Kentler, Ticaret ve Ekonomi Demografik De ifliklikler Daimi Ordu Devlet Örgütlenmesi ve Teknik Yenilikler Üniversiteler GEÇ DÖNEM ORTAÇA AVRUPA SINDA PAPALIK VE HUKUK Babil Esareti Büyük Parçalanma ve Konsiller Dönemi Cermen ve Roma Hukuku Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar stanbul un Fethinden Augsburg Antlaflmas na Kadar Avrupa Tarihi ( ) STANBUL UN FETH NDEN SONRA AVRUPA NIN GENEL DURUMU Fransa ngiltere spanya Portekiz talya Almanya... 81

4 çindekiler v Danimarka, Norveç ve sveç Do u Avrupa YEN ÇA IN BAfiINDA AVRUPA EKONOM S VE BÜYÜK CO RAF KEfi FLER Yeniça n Bafl nda Avrupa Ekonomisi ve Sosyal Durum Büyük Co rafî Keflifler AVRUPA DA RÖNESANS KÜLTÜRÜ VE RÖNESANS SAVAfiLARI Rönesans Rönesans Savafllar talya Savafllar ( ) Valoa (Valois)-Habsburg Savafllar ( ) REFORM Luthercilik Kalvincilik Anglikanizm Katolik Reformu Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Reform un Zaferi ( ) NG LTERE N N YÜKSEL fi Kraliçe Elizabeth Dönemi Barut Komplosu ngiliz-frans z Savafl ngiliz ç Savafl ( ) ngilizler Amerika da FRANSA DA MEZHEP SAVAfiLARI Katolik-Kalvinist Çekiflmesi Saint Barthélemy Katliam IV. Henri nin Fransas Fransa Kral n n Yeni Avrupa Projesi Kardinal Richelieu Dönemi HABSBURGLAR IN ALTIN ÇA I Avusturya spanya spanya Hakimiyeti Alt ndaki Portekiz HOLLANDA NIN (FELEMENK) DO UfiU KUZEY AVRUPA DEVLETLER OTUZ YIL SAVAfiLARI Vestfalya Antlaflmas AVRUPA TAR H NDE DE fi M VE GEL fimeler Avrupa da Askerî Devrim Karfl Reform (Katolik Reformu) Papa XIII. Gregorius ve Takvim Avrupa da De iflen Nüfus Oranlar ( ) Özet Kendimizi S nayal m ÜN TE

5 vi çindekiler Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 7. ÜN TE Günefl Kral Ça ( ) AVRUPA NIN HAKEM : FRANSA Fronde syanlar ( ) Günefl Kral n Mutlakiyetçi ktidar Fransa y Avrupa n n Hakemi Yapan Savafllar Fransa da Nantes Ferman n n Kald r lmas Papal k ve XIV. Louis XIV. Louis nin ktidar n n Son Y llar PARLAMENTO-KRAL MÜCADELES : NG LTERE II. Charles n ktidara Gelifli fianl Devrim (Glorious Revolution) YÜZYILIN K NC YARISINDA SKAND NAVYA Büyük K tl k Lex Regia n n Kabulü YÜZYILDA TALYA HABSBURGLAR: SPANYA VE AVUSTURYA Fransa- spanya Mücadelesi ( ) Yükselen Güç: Avusturya AVRUPA DA GÜÇ DENGELER N DE fit REN MÜCADELE: DOKUZ YIL SAVAfiLARI B L MSEL GEL fimeler Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Kuzeyin Yükselifli ( ) SPANYA VERASET SAVAfiLARI ( ) spanya y Taksim Antlaflmalar Savafl n Bafllamas Bar fl Görüflmeleri Utrecht Antlaflmas RUSYA NIN B R AVRUPA GÜCÜ HÂL NE GELMES Kuzey Savafllar ( ) Poltava Savafl (1709) Nystad Antlaflmas Büyük Petro nun Reformlar Rusya n n Do uda Güçlenmesi AVRUPA DA GEÇ C SÜKÛNET VE BARIfi DÖNEM ( ) DENGELER N BOZULMASI VE YEN SAVAfiLAR DÖNEM spanya - Avusturya Antlaflmas (1725) Lehistan Veraset Savafllar ttifak Aray fllar

6 çindekiler vii Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Ayd nlanma ve Antik Rejim in (Ancient Regime) Sonu ( ) AVRUPA DA BARIfi VE D PLOMAT K ARAYIfi DÖNEM ( ) Fransa ve ngiltere Rusya Avusturya ve Prusya D PLOMAT K DEVR M ( ) ngiltere-rusya ttifak Antlaflmas Westminster Antlaflmas Birinci Versay Antlaflmas LK DÜNYA SAVAfiI : YED YIL SAVAfiLARI ( ) Savafl n Bafllamas Y llar ndaki Mücadeleler ve Bar fl Görüflmeleri Büyük Mucize ve Yedi Y l Savafllar n Sonland ran Geliflmeler DO U AVRUPA KUZEY S STEM LEH STAN IN B R NC VE K NC TAKS M ( ) Tarihleri Aras ndaki Geliflmeler Tarihleri Aras ndaki Geliflmeler Tarihleri Aras ndaki Geliflmeler Lehistan n kinci Taksimi ( ) YÜZYIL AVRUPASI NDA NÜFUS HAREKETLER YÜZYIL AVRUPASI NDA TARIMDA MODERNLEfiME YÜZYIL AVRUPA SANAY : LONCALARDAN FABR KALARA, SU GÜCÜNDEN BUHARLI MAK NELERE AYDINLANMA YÜZYILI Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Okuma Parças Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE

7 viii Önsöz Önsöz Günümüz dünya s n n pek çok de eri Bat medeniyeti nin bir ürünüdür. Bat medeniyetinin ortaya ç kt, geliflti i ve yay lma alan buldu u zemin ise Avrupa k tas olmufltur. Bundan dolay Avrupa tarihini bilmek demek dünya tarihinin pek çok önemli olaylar yla da aflina olmak anlam na gelir. Avrupa uygarl, kendi de- erlerini geri kalan dünyaya dayatma konusunda srarc olmufltur. O zaman Avrupa bu gücünü nereden al yor? Nas l di er kültürlere bask n olabiliyor? Bu sorular n cevab n vermek ve Avrupa y anlayabilmek flüphesiz Avrupa tarihini bilmekten geçmektedir. Genelde tarihçiler taraf ndan Avrupa kültürünü oluflturan dört temel özelli in var oldu u kabul edilir. Bunlar, Antik Yunan kültürü, Roma devlet gelene i, H ristiyanl k ve Cermen unsurudur. Ancak Avrupa, her zaman yeni de erler üretmeye de haz r bir toplum oldu unu tarihi boyunca göstermifltir. Roma mparatorlu unun bat bölümü 476 y l nda tarih sahnesinden silinmifl olmas na ra men Roma devlet gelene i ve Roma hukuku, Avrupa k tas n istila eden Cermen kavimleri taraf ndan benimsendi. Yeni Roma y kurmak için önce Franklar, Roma-Cermen mparatorlu unu oluflturdular. 843 y l nda Frank mparatorlu u parçalan nca bu görev Kutsal Roma-Cermen mparatorlu u ad alt nda Almanlar taraf ndan devral nd. Cermen kabileleri, Avrupa ya savaflç kültürlerini tafl rken geldikleri bu yeni topraklarda da H ristiyan dini ile tan flt lar. Ortaça n büyük bir bölümünde H ristiyanl k, Avrupa n n birlefltiricisi ve en büyük paydas oldu. Avrupa, 8. yüzy lda spanya n n Emeviler taraf ndan fethi ile bafllayan slam dünyas ile olan münasebetlerinde Hristiyanl k de erlerini ön plana ç karan politikalar takip etti. H ristiyanl - a geçmifl olan Cermen kabileleri, savaflç ruhlar n Müslümanlara karfl Haçl Seferleri ile Avrupa d fl na tafl d lar. Kilise, dini ve siyasi gücünü kullanarak 13. yüzy la kadar Avrupa n n flekillenmesinde önemli rol oynad. Ancak kilise, de erlerini her zaman hoflgörü ile yerlefltirmedi. Kendisi gibi düflünmeyenleri aforoz etti. Engizisyon mahkemelerinde yarg lad. Sapk n olarak nitelendirdi i kendi dindafllar na karfl Haçl Seferleri düzenleyerek binlercesini öldürmekten çekinmedi. Ortaça n karanl tabiri bu uygulamalar için kullan ld. Halbuki ayn yüzy llarda Avrupa k tas nda yer alan Müslüman spanya da ise ortaça n ayd nl yaflan yordu. 14. yüzy la Katolik kilisesi iki ayr flehirde iki ayr papan n varl ile girdi. Her bir papa di erini ve takipçilerini Hristiyanl a ihanet etmekle suçluyor ve aforoz ediyordu. Böylece Avrupa da yaflayan her Katolik, teorik olarak aforoz edilmifl inançs z durumuna düfltü. Osmanl lar, Avrupa y bir arada tutan Katolik kilisesinin bu parçalanm fll ndan ve ak l d fl uygulamalar ndan çok iyi yararland. Osmanl lar, 1354 den 1453 y l na kadarki bir as rl k dönemde Balkanlar n tamam na yak n bölümünü ve stanbul u fethetmeyi baflard lar. Osmanl lar n baflar s ve Katolik kilisenin adaletten ve ak ldan yoksun ortaça karanl içinde kalm fl uygulamalar, Hristiyanl k dini içinde Reform hareketini gündeme getirdi. Reform hareketinin sonucunda, H ristiyanl k içinde Katolik mezhebinin yan s ra Protestanl k mezhebi de ortaya ç kt.

8 Önsöz ix Reform hareketi ve Rönesans ak m birbirini tetikledi. Avrupa, Ortaça boyunca unutmufl oldu u Roma ve Yunan kültürünü Rönesans hareketiyle tekrar hat rlad. Antik Yunan ve Roma dönemini «klasik» yani en iyi dönem olarak nitelendirdi. Rasyonalizm ve akl esas alarak sanata ve bilime yöneldi. K sa sürede Avrupa, sanat ve bilim alan nda teknik yeniliklerin sistemli olarak kayda geçirildi i ve üniversiteler kanal yla bu bilgilerin yeni nesillere aktar ld ve yeni bilgilerin üretildi i bir k taya dönüfltü. spanya ve Portekiz gibi Atlantik Okyanusunda k y s olan ülkeler yeni co rafi keflifleri ile Avrupa kültürünü Amerika, Afrika ve Uzak Do uya kadar tafl d lar. Buralar ac msazca sömürgelefltirerek zenginliklerini Avrupa k tas na ak tt lar. Fransa ve ngiltere gibi parlamentolar ile desteklenen güçlü monarflik devletler, Avrupa n n yeni siyasi güçleri olarak yükseldiler. Do uda Rusya onlar takip etti. Orta ve Yeniça boyunca talya ve Almanya ise siyasi birlikten yoksun, flehir devletlerinin hakim oldu u ülkeler olarak kald lar. 18.yüzy lda Avrupa da görülen Ayd nlanma düflüncesiyle yönetim flekilleri ve idareciler sorguland. Bilimin gücüne inanan insanlar, bireyin devletle olan iliflkisini yeniden gözden geçirdi. Avrupa ya hakim olan monarflik devlet yap lar na 1789 Frans z htilali ile alternatif rejim oluflturuldu. Bu alternatif yönetimin ad Cumhuriyetti ve Avrupa da Yak nça n bafllamas na sebep oldu. Bu kitap yukar da anahatlar yla bahsedilen Avrupa tarihini, Erken Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( ), Orta Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( ), Geç Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( ), stanbul un Fethinden Augsburg Antlaflmas na Kadar Avrupa Tarihi ( ), Reform un Zaferi ( ), Günefl Kral Ça ( ); Kuzey in Yükselifli ( ), Ayd nlanma ve Antik Rejim in Sonu ( ), bafll kl sekiz ünitede anlatmaktad r. Her bir ünite kendi alanlar nda uzman akademisyenlerce kaleme al nm flt r. Eseri okuyan ö renciler, Avrupa tarihinin ana hatlar n bu kitapta bulabileceklerdir. Ö rencilerin bu çal flmadan edindi i bilgiler, onlara sadece Avrupa tarihini de il Osmanl ve Dünya tarihini de daha iyi anlamalar na imkan sunacakt r. Üniversite düzeyinde ö retilecek Ortaça -Yeniça Avrupa Tarihi dersine yönelik olarak haz rlanan bu çal flman n, günümüzde Türkçe yaz lm fl bir Ortaça -Yeniça Avrupa Tarihi ders kitab ihtiyac n önemli ölçüde karfl layaca inanc nday z. Editörler Prof.Dr. Levent KAYAPINAR Doç.Dr. Erhan AFYONCU

9 1ORTAÇA -YEN ÇA AVRUPA TAR H Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Roma mparatorlu u ve Cermen kavimleri aras ndaki iliflkileri yorumlayabilecek; Erken Ortaça Avrupas nda Orta Asyal kavimlerin etkisini irdeleyebilecek; Erken Ortaça Avrupas nda Merkezi Avrupa y tart flabilecek; Erken Ortaça Avrupas nda Kuzey, Bat ve Do u Avrupa n n durumunu aç klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Roma mparatorlu u Cermen Kabileler: Gotlar, Vandallar, Lombardlar Asyal Kavimler: Avrupal Hunlar, Avarlar Merovenjler fiarlman Endülüs Emevi Devleti Anglo-Saksonlar, Vikingler Slavlar, Rusya ve Polonya çindekiler Ortaça -Yeniça Avrupa Tarihi Erken Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( ) ROMA MPARATORLU U VE CERMEN KAV MLER ERKEN ORTAÇA AVRUPASI NDA ORTA ASYALI KAV MLER MERKEZ AVRUPA KUZEY, BATI VE DO U AVRUPA

10 Erken Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( ) ROMA MPARATORLU U VE CERMEN KAV MLER Roma mparatorlu u nun bölünmeden önceki son imparatoru I. Teodosios un ( ) ölümünün ard ndan 395 y l nda imparatorluk, o ullar Arkadius ve Honorius aras nda ikiye bölünür. Babalar öldü ünde Arkadius 17, Honorius ise 11 yafl ndayd. I. Teodosios ölmeden k sa bir süre önce siyasî ve askerî konularda tecrübeli devlet adamlar ndan Rufinus u Arkadius a, Stilicho yu da Honorius a dan flman olarak atar (Gregory 2008, s.104). Arkadius stanbul merkez olmak üzere imparatorlu un do usuna hükmederken, kendisine baflkent olarak önce Milano ard ndan da Ravenna y seçen Honorius imparatorlu un bat s n yönetir. darî bölünmenin ard ndan yaflanan geliflmeler kopuflu h zland r r ve imparatorlu un kaderi art k iki farkl mecrada akmaya bafllar. Sonradan Bizans mparatorlu u olarak adland r lacak olan Do u Roma mparatorlu u 1453 y l nda stanbul un Türkler taraf ndan fethedilmesine kadar bin y ldan fazla bir süre ayakta kal rken, Bat Roma mparatorlu u yüzy l dahi varl n sürdüremez. Bat Roma n n tarih sahnesinden silinmesinde en etkili rolü oynayan unsurlardan birisi Cermen halklar n n Bat Roma topraklar na karfl girifltikleri sald r lard r. Cermenler Hint - Ari dil grubuna mensupturlar ve yo un olarak skandinavya dan afla Tuna bölgesine kadar olan Avrupa topraklar nda yaflam fllard r. Cermen halklar aras nda; Gotlar, Vandallar, Lombardlar, Franklar, Almanlar, Anglo-Saksonlar, Flamanlar ve Norveç, Danimarka, sveç gibi skandinavlar sayabiliriz. Pek ço u pagan inanc na mensup olan ve Roma taraf ndan barbar olarak nitelendirilen Cermen kavimleri Roma mparatorlu u nu y km fl olmalar na ra men daha sonra Roma devlet gelene ine sahip ç km fllar, Ortaça boyunca Kutsal-Roma Cermen mparatorlu u ad alt nda Roma y yeniden diriltmeye çal flm fllard r. Roma mparatorlu u nun Bölünmesi ve Bat Roma mparatorlu u nun Y k l fl 395 y l ndan bafllayarak Bat Roma mparatorlu u nda devletin yönetimini gerçekte ellerinde tutanlar imparatorlar de il, Flavius Stilicho ( ), Flavius Iulius Constantius ( ), Flavius Aetius ( ) ve Flavius Ricimer ( ) gibi ordu baflkomutanlar (Magister Militum lar) d r. I. Teodosios un ( ) ölümü, onun antlaflma yaparak imparatorluk arazilerine yerlefltirdi i Cermen kökenli Vizigotlar n yeniden sorun ç kartmalar na sebep olur. Genç imparatorlar n tecrübesizli ini f rsat bilen Vizigot kral I. Alarik (395-

11 4 Ortaça -Yeniça Avrupa Tarihi Ravenna: Roma n n kuzeyinde Venedik in güneyinde ve Adriyatik Denizi k y lar nda kurulmufl olan Ravenna flehri 402 y l ndan 476 senesine kadar Bat Roma mparatorlu u nun baflkentli ini yapm flt r. fiehir daha sonra 6 yüzy l n ortas na kadar Ostrogot Krall n n merkezi olur. 540 y l nda Bizans mparatorlu u flehri tekrar ele geçirir ve talya da oluflturdu u idari birimin merkezi yapar. Ravenna flehri 751 y l nda Franklar n eline geçinceye kadar özellikle ikonoklazm dönemi Bizans kültürünün Bat Avrupa daki en önemli temsil yerlerinden birisi olur. 410), tüm Trakya y talan ederek stanbul önlerine gelir. Her ne kadar güçlü surlar arkas ndaki flehri almay baflaramasa da sur d fl ndaki mahalleleri yak p y kar. Do- u ordusunun Milano da olmas dolay s yla çaresizlik içinde k vranan Arkadius yüklü miktarda bir haraç ödemek suretiyle Alarik ile anlafl r. stanbul önlerinden ayr lan Alarik, Balkanlarda Makedonya ve Yunanistan sahas na yönelir ve 396 y - l nda Atina ya kadar ilerler. Korintos, Sparta ve Argos gibi Mora Yar madas n n önemli flehirleri Vizigot kral n n gazab ndan nasibini al r (Ostrogorsky 1991, s.50). Balkanlarda kuvvetle yerleflen Alarik 401 yaz nda ordusuyla talya y istilaya giriflir. Ancak 6 Nisan 402 tarihinde günümüzde Kuzey talya da yer alan Polenza da Stilicho karfl s nda ma lup olunca Adriyatik Denizi boyunca Balkanlardaki topraklar içeren llyria bölgesine dönmek zorunda kal r. 408 y l A ustos ay nda ihanet suçuyla yarg lanan Stilicho nun idam edilmesinin ard ndan Alarik ordusuyla tekrar Roma üzerine yürür. fiehri kuflatan Vizigot kral yüklü miktarda alt n ve gümüfl karfl l nda kuflatmay kald rarak kuzeye çekilir. Ancak ayn y l bir kez daha Roma üzerine yürür. Amac Vizigotlar n Dalmaçya ve günümüzde Avusturya ve Slovenya topraklar n içeren Noricum eyaletine yerleflme taleplerini cevaps z b rakan Bat Roma imparatoru Honorius u tahttan indirmektir. fiehirdekilerle anlaflan Alarik, 409 y l nda Roma ya girer. Bu s rada Ravenna da bulunan Honorius, ye eni Bizans imparatoru II. Teodosios tan ( ) yard m talep eder. stanbul dan deniz yolu ile kalabal k bir kuvvetin Roma ya gönderildi ini haber alan Alarik flehirden ayr l r. 410 y l nda üçüncü defa Roma üzerine yürüyen Alarik ele geçirdi i flehri üç gün boyunca ordusuna ya malat r. Fakat Vizigotlar flehirde kalmazlar. Alarik in yeni hedefi Kuzey Afrika daki Roma Valisi Heraklianus tur. Fakat sefer s ras nda aniden rahats zlanan Vizigot kral ölür ve bu amac n gerçeklefltiremez (Dikici 2007, s.82 vd.). 410 y l nda Roma n n Vizigotlar taraf ndan ya malanmas Bat Roma mparatorlu u aç s ndan sonun bafllang c d r. Bu tarihten sonra imparatorluk 476 y l na kadar varl n fleklen devam ettirir. 476 y l Eylül ay nda son imparator Romulus Agustulus un ( ) Cermen as ll komutan Odoaker taraf ndan tahttan indirilmesi ile Bat Roma mparatorlu u tarihe kar fl r. Böylece ilkça sona erer ve ortaça bafllar (Gerberding 2008, s.25; Öztuna 1996, C.III, s.404). Vizigotlar (Bat Gotlar ) Vizigotlar, Cermen kavmi olan Gotlar n iki ana kolundan birisini teflkil etmektedir. Tarihî kaynaklarda Gotlardan, Roma mparatoru II. Claudius (M.S ) ve Diokletianus ( ) ile birlikte müflterek imparator olarak görev yapan Maximianus ( ) döneminde imparatorlu un barbar müttefikleri s fat yla bahsedilmektedir. II. yüzy l n ortalar nda Gotlar, Don ve Tuna nehirleri aras ndaki bölgelerden Vistül Nehri k y lar na kadar olan sahaya yerleflir. III. yüzy l n ortalar nda Ostrogotlar n Dinyester Nehri nin do usunda Vizigotlar n ise söz konusu nehrin bat s nda yaflad klar görülmektedir. 375 y l nda Orta Asya dan Avrupa ya hareket eden Hunlar, Ostrogotlar bat ya do ru itince bu durum Vizigotlar ve dolay s yla da Roma mparatorlu u nu etkiler. Hun bask s sonucu topraklar n terk etmek zorunda kalan Vizigotlar n tecrübeli lideri Athanarik ( ), halk yla birlikte Trakya ya yerleflmek için mparator Valens e ( ) baflvurur. Athanarik in iste ini kabul eden Valens, Trakya daki imparatorluk yöneticilerine Vizigotlara yerleflmeleri için yer göstermeleri emrini verir. Ancak kendilerini afla layan Romal idarecilerin kötü muamelesi üzerine Ostrogotlarla birleflen Vizigotlar, Roma flehirlerine sald r p

12 1. Ünite - Erken Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( ) üzerlerine gelen Roma kuvvetlerini ma lup ederler. Bu durum karfl s nda mparator Valens büyük bir ordu ile Gotlar üzerine yürür. Ancak 9 A ustos 378 de Edirne yak nlar ndaki savaflta Roma ordusu a r bir bozguna u rad gibi Valens de savafl meydan nda ölür. Galip gelen Gotlar, stanbul üzerine yürüseler de kuflatma aletleri olmad ndan bir süre sonra geri çekilmek zorunda kal rlar (Wolfram 1992, s.117 vd.; Gregory 2008, s.91). I. Teodosios tahta oturdu unda ilk çözmesi gereken mesele Gotlard r. Zira Edirne Savafl nda Roma ordusunu neredeyse tamamen yok eden Gotlar geri çekilmek niyetinde de illerdir. Asl nda topraklar Hunlar taraf ndan istila edildi inden bu imkâns zd r. Usta bir siyasetçi olan I. Teodosios meseleyi bar fl yoluyla çözer. 382 y l nda Gotlar ile anlaflma yap l r ve Vizigotlar Pannonia, Ostrogotlar n bir k sm Trakya bir k sm da Anadolu ya yerlefltirilir. Bununla birlikte I. Teodosios un 395 y l nda ölümünün hemen ard ndan I. Alarik idaresindeki Vizigotlar imparatorlu un bafl na yeniden dert olurlar (Gregory 2008, s.91). Vizigot kabilelerinin tümünü idaresi alt nda birlefltirmeyi baflaran efsanevî krallar I. Alarik 408 y l ndan itibaren üç sefer düzenledi i Roma y nihayet 410 y l nda ele geçirir. Roma da kalmayan Alarik, Kuzey Afrika ya geçmek için talya n n güneyine do ru ilerler. Ancak Kalabria da aniden hastalanarak ölür. Alarik in ölümünün ard ndan Vizigotlar n bafl na Ataulf ( ) geçer. Ataulf döneminde talya dan ayr lan Vizigotlar, Güney Galya ya çekilirler. 414 y l bafl nda Bat Roma mparatoru Honorius un k z kardefli Placidia ile evlenen Ataulf, Roma ile bar fl görüflmelerinin devam etti i s rada Barselona da öldürülür. Ataulf tan sonra kral olan Sigerik ( ) döneminde Vizigotlar, spanya y iflgal eden Vandallar, Alanlar ve tarihi kay tlarda varl klar M.Ö.58 y l na kadar uzanan Cermen kökenli halklardan biri olan Süevlere karfl Roma n n yan nda mücadele ederler. Bu dönemde mparator Honorios müttefiki olan Vizigotlara, Akitanya Bölgesi nde (Fransa n n Güneybat - s nda) genifl araziler tahsis eder (Wolfram 1992, s.150 vd). Otuz y ldan fazla bir süre Viziotlara krall k yapan I. Theodorik ( ) döneminde, baflkenti Toulouse flehri olan Vizigot Krall n n s n rlar bir hayli genifller. Vizigot kral I. Alarik in gayrimeflru o lu olan I. Theodorik, iktidar n n ilk y llar nda Roma mparatorlu u ile sürekli olarak mücadele içinde olsa da daha sonra Hun hükümdar Attila ya karfl Roma ile ittifak yapar. 451 y l ndaki Chalons Savafl nda Vizigotlar, Romal lar ve Alanlarla birlikte Hunlar ve Ostrogotlara karfl ayn saflarda yer al rlar. Her iki taraf n da a r kay plar verdi i bu savaflta Vizigot kral Theodorik hayat n kaybeder. I. Theodorik in o lu Eurik ( ) döneminde Vizigot krall n n s n rlar Güney ve Orta Galya ile hemen hemen bütün spanya y kapsamaktad r. Vizigot Krall n Roma mparatorlu u nun y k nt lar üzerinde kurulan en büyük siyasî güç haline getiren Eurik döneminde, Vizigotlar n ilk kapsaml yaz l yasalar oluflturulur. Eurik in yerini alan o lu II. Alarik ( ) döneminde Vizigotlar n karfl s na amans z bir rakip olarak Franklar ç kar. 507 yaz nda II.Alarik in de öldü ü Vouillé Savafl nda Vizigotlar, Franklar karfl s nda a r bir yenilgiye u rarlar ve baflkent Toulouse da olmak üzere tüm Akitanya y kaybederler (Wolfram 1992, s ). Bu yenilgiden sonra spanya ya çekilen Vizigotlar bir süre Ostrogotlar n egemenli i alt na girerler. Ostrogot kral Büyük Theodorik, küçük yafltaki torunu Vizigot kral Amalarik büyüyünceye kadar onun ad na Vizigotlar n idaresini üzerine al r ( ). Böylece Franklar n Vizigot ülkesini tamamen iflgal etmesi engellenecektir. Bir süre sonra yönetimi devralan Amalarik ( ), Franklarla dostane 5 Pannonia: Günümüzde Avusturya, Macaristan, Slovenya, H rvatistan, S rbistan ve Bosna Hersek in bir bölümünü içine alan Dalmaçya k y lar ndan Tuna nehrine kadar uzanan Roma eyalet bölgesidir. Alanlar: ran kökenli olan ve I.yüzy ldan itibaren savaflç süvari birlikleri olarak tarihi kay tlarda yer alan Alanlar, Got, Hun ve Vandal federasyonlar içinde yer alm fllard r. Bunun sonucu olarak önceleri Kafkasya bölgesinde görünürken göç yoluyla talya, spanya ve Kuzey Afrika ya kadar yay lm fllard r.

13 6 Ortaça -Yeniça Avrupa Tarihi Aryanizm: Libya kökenli olan Arius, M s r daki skenderiye piskoposu olduktan sonra Hz. sa n n do as ve onun Tanr ile iliflkisi üzerine yeni yorumlar getirdi. Özellikle onun teslis inanc n sorgulayan yaklafl m daha sonra ad na izafeten Aryanizm mezhebinin ortaya ç kmas na neden oldu. Ancak bu mezhep 320 y l nda Ortodoks resmi kilisesi taraf ndan sapk n say ld. Ancak Arius a inanan misyonerler bu inanc Bizans mparatorlu u nun do usunda ve Cermenler aras nda yaymay baflard lar. Gepidler: Do u Cermen kabilelerinden ve Gotlar n akrabalar olan Gepidlerden ilk defa y llar aras nda bilgi veren Roma kayna Historia Augusta da bahsedilir. 4.yüzy lda Dacia olarak adland r lan Kuzey Romanya ya yerleflen Gepidler, Hun federasyonu içerisinde yer al r. Hun lideri Attila n n 453 y l ndaki ölümünden sonra Gepidler, Sava nehrinin kollar ndan birisi olan Nedao da 454 y l nda Hunlar yenerek müstakil hareket etmeye bafllarlar. Osrogotlara karfl Bizans n deste ini alan Gepidler, Tuna nehrinin güneyindeki düzlükleri ele geçirirler. 6.yüzy l n ortas nda Sigidinum (Belgrad) ve Sirmium (Sremska Mitrovica) Gepidlerin eline geçer. Bizans imparatoru I. Iustinianos ( ), Lombardlara karfl Gepidlere destek verir. Lombardlar ise Avarlarla ittifak kurarak 567/68 y l nda Gepidleri kesin bir yenilgiye u rat rlar. Bu yenilgiden sonra Gepidlerden bahseden herhangi bir tarihi kayna a rastlanmaz. iliflkiler kurmaya çal fl r, hatta Frank kral I. Clovis in k z Khrotilde ile evlenir. Ancak Vizigotlar ve Franklar aras ndaki mücadele devam eder. 531 y l nda Amalarik, Fransa n n Güney Bat s nda Gallia Narbonensis de Franklara ma lup olur. Bu dönemde Vizigotlar n baflkenti Barselona d r. Vizigotlar, VI. yüzy l n sonuna kadar Frank, Süev ve Bizans sald r lar na karfl topraklar n korumaya çal fl rlar. 580 y l nda Liuvigild ( ), krall n merkezini Toledo ya tafl r. Liuvigild in o lu I. Rekarred ( ) döneminde önemli bir geliflme yaflan r ve Aryanist H ristiyan olan Vizigotlar Katolikli e geçerler (O Callaghan 1983, s.41 vd.). 600 den 700 e kadar olan yüzy ll k dönem Vizigotlar n gerileme ve çöküfl dönemini simgeler. Nihayet 711 y l nda Vizigot kral Roderik ( /712), hayat n da kaybetti i Guadalete Savafl (Kadiks Savafl ) nda Tar k bin Ziyad komutas ndaki Arap ordusuna ma lup olur. 718 y l na gelindi inde art k bütün yar mada Emevilerin hâkimiyetine geçmifltir. Bunun üzerine Vizigotlar kuzeydeki Frank Krall na s n rlar (O Callaghan 1983, s.92). Ostrogotlar (Do u Gotlar ) Ostrogotlar da Vizigotlar gibi Gotlar n iki ana kolundan birisini olufltururlar. Vizigotlar, 454 y l nda Gepidlerle birlikte Hunlara karfl kazand klar Nedao Savafl ndan sonra Avrupa Hun mparatorlu u nun parçalanmas n n ard ndan ba ms zl klar n kazan rlar. Ancak Don ve Tuna nehirleri aras ndaki sahalar kapsayan eski yurtlar Hunlar taraf ndan iflgal edildi inden buralara geri dönme imkânlar yoktur. Do u Roma imparatoru Markianos ( ) ile yap lan anlaflman n ard ndan Ostrogotlar, Pannonia ya yerleflirler. mparatorluk ordusunda yüksek askerî makamlarda görev yapan Ostrogot liderleri zaman zaman anlaflmazl a düfltükleri yönetime baflkald r p imparatorluk arazilerini ya malarlar (Ostrogorsky, 1991, s.58; Heather 2003, s.86 vd.). 476 y l nda Romulus Agustulus u tahttan indirerek Bat Roma mparatorlu u na son veren Odoaker çok geçmeden Do u Roma imparatoru Zenon ( / ) aç s ndan tehlikeli bir rakip haline gelir. Zenon, 488 de Ostrogot kral Büyük Theodorik i ( ) talya y Odoaker den geri almas için ikna eder. Theodorik ile Odoaker aras ndaki mücadele rakibini bizzat elleriyle öldüren Theodorik in zaferiyle son bulur (493). Ravenna y kendisine merkez yapan Theodorik önderli inde Sicilya ve Dalmaçya da dâhil olmak üzere tüm talya da Ostrogot hâkimiyeti bafllar. K sa süreli ine de olsa Theodorik küçük yafltaki torunu Vizigot kral Amalarik in hamisi s fat yla spanya da da hüküm sürer (Moorhead 2008, s ; Heather 2003, s.102 vd.; Heather 2004, s.216 vd.) Theodorik in 526 y l ndaki ölümünün ard ndan Ostrogotlar eski güçlerini yitirirler. K sa aral klarla iktidara geçen ard llar döneminde Ostrogotlar n talya daki hâkimiyeti zay flar. Roma mparatorlu u nun tüm eski topraklar üzerinde egemenlik kurmak isteyen Do u Roma imparatoru I. Iustinianos ( ), Kuzey Afrika da Vandallara boyun e diren meflhur generali Belisarios u 535 y l nda talya daki Ostrogotlar üzerine gönderir. Sicilya y hemen zapteden Belisarios, 536 da Napoli ve Roma y, ard ndan kuzeye do ru ilerleyerek Milano yu ve nihayet 540 y - l nda Ostrogotlar n baflkenti Ravenna y ele geçirir. Ostrogotlar yaklafl k yirmi y l kadar daha inatla direnip, Belisarios a karfl baz zaferler kazansalar da Bizansl diplomat Narsis in uygulad ustaca strateji sayesinde son mukavemetleri de k r - l r ve talya tamam yla imparatorlu un hâkimiyetine girer (565) (Burns 1991, s.204 vd.; Ostrogordsky 1991, s.65).

14 1. Ünite - Erken Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( ) Vandallar Do u Cermen kavimlerinden olan Vandallar M.S. II. yüzy l n sonlar nda Silingi ve Hastingi olarak iki boya ayr l rlar. Her iki boy da IV. yüzy l n bafllar ndan itibaren s k s k Roma mparatorlu u ile askerî temaslarda bulunur. Vandallar yaklafl k bir as r boyunca imparatorluk için tehlike oluflturmazlar. Ancak daha sonra durum bir anda de iflir ve ciddi bir tehdit haline gelirler. 401 y l nda orta ve do u Alpleri içeren Raetia eyaletini ya malayan Vandallar, Roma mparaoru I. Teodosios un ye eni ile evli olan ve yar Vandal as ll olan general Stilicho taraf ndan geri püskürtülür. 406 y l n n sonlar nda müttefikleri Alan ve Cermen kökenli Süev topluluklar ile donmufl Ren Nehri ni geçen Vandallar Galya ya girerler. Kuzeybat s n r eyaletlerini talan ettikten sonra ilerleyifllerini sürdürerek günümüzde spanya ile Fransa aras nda yer alan Pireneler s ra da lar na kadar tüm Galya y yak p y karlar. Vandallar n bu korkunç y k m karfl s nda Roma birlikleri hiçbir fley yapamaz. (Liebeschuetz 2003, s.61-64). 409 y l nda Pireneleri aflarak günümüzde Portekiz ve spanya n n yer ald ber Yar madas na giren Vandallar ve müttefikleri farkl bölgelere da l rlar. Hastingi, Gallaecia da (Kuzeybat berya da); Silingi, Baetica da (Güney berya da); Alanlar, Lusitania (Bat berya da) ile Carthaginiensis te; Süevler, Gallaecia da genifl topraklara sahip olurlar. 418 y l nda Vizigotlar, Hastingi ve Alanlar bozguna u ratsa da tamamen yok edemezler (Liebeschuetz 2003, s.65-66). 429 y l nda Geiserik ( ) idaresindeki Vandal ve Alan bakiyeleri, aileleri ile birlikte Cebel-i Tar k üzerinden Kuzey Afrika ya geçerler. Burada bir krall k kuran Vandallar yüzy l boyunca bölgede hüküm sürerler. Bu süre içerisinde Akdeniz in neredeyse tüm sahil kentleri Vandal donanmas taraf ndan ya malan r. Bizansl tarihçi Prokopius a göre kiflilik bu toplulu un Kuzey Afrika ya geçmesi Bizans n bölgedeki valisi Bonifakius un davetiyle olur. Bonifakius un niyeti Vandallar n askerî gücünden faydalanmakt r. Ancak Geiserik bölgeye tamamen hâkim olmay düflünmektedir. 430 da Bonifakius u ma lup eden Vandallar, 435 y - l nda Romal lar ile antlaflma yaparlar. Antlaflmaya göre Kartaca ve çevresi imparatorlu un kontrolünde kal rken di er bölgeler Vandallar n denetiminde olacakt r. 439 y l nda anlaflmay bozarak Kartaca y ele geçiren Geiserik böylece Kuzey Afrika n n tamam na hâkim olur. 455 y l nda Geiserik, Bat Roma imparatoru III. Valentinianus un dul efli Licinia Eudoksia n n ça r s üzerine Roma ya girer ve flehri ya malar. ki hafta kadar Roma da kalan Geiserik geri dönerken Eudoksia ve k z Placidia y da beraberinde götürür (Liebeschuetz 2003, s.72). Do u Roma imparatoru I. Iustinianos, 533 y l nda Kuzey Afrika n n yeniden denetim alt na al nmas için muzaffer komutan Belisarios u bölgeye gönderir. Kartaca flehrinin 16 km güneyindeki Akdeniz k y lar ndaki Ad Decimum Savafl nda Vandallar ma lup eden Belisarios Kartaca y ele geçirir. Ayn y l n sonlar nda Kartaca yak nlar ndaki Tricamarum Savafl nda bir kez daha Belisarus a ma lup olan Vandal kral Gelimer in ( ) 534 y l bafl nda teslim olmas yla Kuzey Afrika daki Vandal hâkimiyeti son bulur. 7 Galya: Ren rma n n bat s nda kalan ve günümüzde Almanya, Hollanda ile Kuzey talya n n bir bölümü ile beraber sviçre, Lüksemburg, Belçika ve Fransa y içine alan bat Avrupa n n ilkça ve ortaça lar boyuncaki ad d r.

15 8 Ortaça -Yeniça Avrupa Tarihi Harita Y l nda Avrupa Haritas Kaynak: Bu harita, Colin McEvedy, Ortaça Tarih Atlas, çev. Ayflen Anadol, stanbul 2004, s.19 dan al nm flt r. Lombardlar VII. ve VIII. yüzy l kaynaklar n n verdi i bilgilere göre skandinav kökenli bir kavim olan Lombardlar (Langobardlar) IV. yüzy l n ikinci yar s nda anavatanlar ndan ayr larak günümüzde Çek Cumhuriyeti ile Almanya dan geçerek Kuzey Denizi ne dökülen Elbe Nehri nin do u k y lar na yerleflirler. lk krallar Agilmund zaman nda Polonya dan geçerek Balt k Denizi ne dökülen Yukar Oder nehri taraflar na gelen Lombardlar buradan da Avusturya n n güneyine inerler (Jarnut 2003, s.411vd.). Lombard kral Audoin ( ) döneminde Pannonia bölgesine gelerek imparator I. Iustinianos ile antlaflma imzalayan Lombardlar, imparatorlu un müttefiki olarak talya da Ostrogotlarla mücadele eden Narsis komutas ndaki Bizans ordusuna yard mc kuvvetler göndermifllerdir. Audion un ard ndan bafla geçen o lu Alboin ( ) döneminde Lombardlar n göçü son bulur ve art k kal c olarak talya ya yerleflirler. Enerjik bir kral olan Alboin ilk olarak 565 y l nda Gepidlere sald r r. Kazand kesin zaferin ard ndan Gepidler, Lombardlar n tebaas haline gelirler. 568 y l nda Avarlar n bask s sonucu Pannonia bölgesini terk etmek zorunda kalan di er Cermen kavimleri ve Bulgarlarla birlikte Alpleri aflarak Kuzey talya ya girerler. lk olarak talya n n kuzeydo usundaki Firuli bölgesini ele geçiren Lombardlar, Alboin in 572 y l ndaki ölümüne kadar geçen dört y l içinde Vicenza, Verona, Brescia, Milano flehirleri ile Liguria ve Venetia bölgelerinin iç kesimlerini ele geçirirler. talya da günümüze kadar devam eden Lombardia ismini bu bölgeye verirler. Ancak Lombardlar hiçbir zaman Ostrogotlar gibi talya n n tamam n ele geçiremezler. Örne in Roma ve Napoli gibi güney flehirleri hâkimiyet alanlar n n d fl ndad r (Moorhead 2008, s ). 572 y l nda Alboin in Verona da öldürülmesinin ard ndan tahta oturan Cleph de bir buçuk y ll k iktidar n n ard ndan 574 te öldürülür. Onun ölümünün ard ndan krals zl k dönemi bafllar. 36 dukal a bölünmüfl olan ülkede Lombard kral, her biri kendi hâkimiyet bölgesinde hüküm süren soylular taraf ndan seçilir. Seçilen Kral bütün dukal klar üzerinde hüküm sürer ve ülkeyi gastaldi denilen temsilcileri

16 1. Ünite - Erken Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( ) 9 arac l yla yönetir. Cleph in ölümünden sonra bir uzlaflma sa lanamad ndan on y l boyunca bir kral seçilemez. 584 te Frank tehdidi karfl s nda uzlaflmak zorunda kalan soylular taraf ndan Cleph in o lu Authari ( ) kral seçilir (Moorhead 2008, s ; Jarnut 2003, s.415). Ancak bu çok bafll l k ve merkezî yönetim ile dukal klar aras ndaki rekabet krall n y k l fl na kadar devam eder. 774 y l nda Frank kral fiarlman, Verona ya girerek son kral Desiderius u tahttan indirir ve kendisi Lombard kral unvan n al r. talya ya geldiklerinde Lombardlar n büyük bir ço unlu u hâlâ eski pagan inançlar n koruyordu. Pannonia bölgesinde iken H ristiyanl kla tan flan Lombardlar aras nda Aryanizmi benimseyenler olsa da bu az nl ktayd. Kuzey talya daki hâkimiyetleri boyunca özellikle Alboin in ölümünden sonraki dönemde dinî anlaflmazl klar bir mücadele kayna olur. VII. yüzy ldan sonra ise Papal n çabas ve zorlamas ile Katolikli i benimserler (Jarnut 2003, s ). Roma mparatorlu u nun parçalanmas n n ard ndan Avrupa daki geliflmeleri siyasî aç dan de erlendiriniz. ERKEN ORTAÇA AVRUPASI NDA ORTA ASYALI KAV MLER Avrupa Hunlar Avrupa Hunlar ile Çin kaynaklar nda Hiung-nu diye an lan Asya Hunlar n n ayn kavme mensup olduklar bilinen bir gerçektir (Kurat 1992, s.13). Orta Asya dan ayr larak bat ya gelen ilk Türk kavmi olarak kabul edilen Hunlar, Avrupa n n demografik yap s n n büyük ölçüde de iflmesine sebep olmufllard r. Kavimler Göçü nü bafllatan Hunlar, Cermen kavimlerinin bat ya do ru hareketine sebep olmufl, Do- u ve Bat Roma imparatorluklar n n kaderini belirlemifllerdir (Bafltav 2002, s.854). M.S. 350 y l civar nda Orta Asya dan bat ya do ru harekete geçen Hunlar, ilk olarak Aral Gölü ve Don Nehri aras ndaki sahalarda yaflayan Alanlar ma lup ederler. Ard ndan o s rada Dinyester Nehri nin sol yakas nda yaflayan Ostrogotlar yurtlar ndan sürerler. Bir yandan Karadeniz in kuzeyinden bat ya do ru ilerleyen Hunlar di er yandan Kafkaslar üzerinden Anadolu ya girerek Antakya ve Urfa ya kadar ilerlerler (Rasonyi 1993, s.69; Kurat 1992, s.17). Hunlar n önünden kaçarak Roma mparatorlu u nun Trakya daki arazilerine yerleflen Gotlar n sebep oldu u kar fl kl k yüzünden imparator Valens in ç kt sefer hezimetle son bulur. 378 y l yaz nda Edirne yak nlar ndaki savaflta imparator hayat n kaybeder. I. Teodosios döneminde Got ve Alan birlikleri ile beraber Hun k talar da ordu hizmetine al narak imparatorlu un de iflik bölgelerine yerlefltirilir. Hunlar n 380 lerde Pannonia da bulunduklar n bilmekteyiz. Nitekim Viyana civar ndaki arkeolojik kaz larda Hunlara ait kafataslar ve silah kal nt lar ortaya ç kar lm flt r (Rasonyi 1993, s.69). Uldin döneminde Hunlar, Karpatlar aflarak bugünkü Macaristan sahas n zapt ederler. Bu devirde Hunlar bir yandan Do u Roma mparatorlu u nu bask alt nda tutmaya çal fl rken di er yandan kendilerinin de rakibi durumunda olan barbar kavimlere karfl Bat Roma mparatorlu u ile ittifak yapma yolunu seçerler. Nitekim Bat Roma mparatorlu u nun yard m talebi üzerine gönderilen Hun kuvvetleri sayesinde general Stilicho 406 y l nda Floransa yak n ndaki Fiesole de Gotlar bozguna u rat r (Bafltav 2002, s.857). 1 SIRA S ZDE

17 10 Ortaça -Yeniça Avrupa Tarihi Margus: Günümüzde S rbistan da Castra Constantinia n n karfl s nda Morava ve Tuna n n birleflti i noktada bulunan kent Attila ( ) döneminde, çeflitli boylar halinde kendi liderlerinin idaresinde faaliyette bulunan bütün boylar birlefltirilerek, s n rlar Danimarka dan ran a kadar uzanan merkezî bir imparatorluk vücuda getirilir (Kurat 1992, s.20-21; Rasonyi 1993, s.69). 434 y l ndaki Margus Antlaflmas yla Do u Roma mparatorlu u nu haraca ba layan Attila, ve y llar ndaki Balkan Seferleri sonras nda II. Teodosios u ( ) bar fl n temini için ödenen vergiyi birkaç kat daha artt rmak zorunda b rak r (Ahmetbeyo lu 2002, s.903, ). II. Teodosios un halefi Markianos ( ), Hun liderinin Bat üzerine gitme niyetinde oldu unu bildi inden imparatorluk için a r bir yük oluflturan y ll k vergiyi art k ödemeyece ini ilan eder (Bafltav 2002, s.866 vd.; Lemerle 1995, s.51). Gerçekten de Attila n n gözü bat dad r. Kendisine evlilik teklifinde bulunan Bat Roma imparatoru III. Valentinianus un k zkardefli Honorius un teklifini kabul eden Hun baflbu u, çeyiz olarak imparatorluk arazilerinin yar s n talep eder ve bu iste i reddedilince sefer haz rl klar na bafllar. 451 y l yaz nda Alan ve Vizigot kuvvetleri ile desteklenen Aetius komutas ndaki Bat Roma ordusu ile Ostrogot ve di er baz kabilelerin destekledi i Attila idaresindeki Hun ordusu kuzeydo u Fransa da yer alan Champagne bölgesindeki Chalons Savafl nda karfl karfl ya gelir. Her iki taraf n yaklafl k iki yüz bin kiflilik kuvvetlerle kat ld bu savaflta kazanan olmaz (Ahmetbeyo lu 2002, s.911 vd.). Ertesi y l Alpleri aflarak talya ya giren Attila karfl s nda, müttefiklerinin deste- inden yoksun Roma ordusu hiçbir fley yapamaz. Roma önlerine gelen Attila, 410 y l nda Vizigotlar n yapt ve 455 y l nda Vandallar n yapaca gibi flehri ele geçirip ya malamak yerine kendisinden bar fl ricas nda bulunan Papa I. Leo (Büyük Leo) ( ) baflkanl ndaki Roma heyeti ile yapt görüflmelerin ard ndan bir antlaflma yaparak geri döner (Bafltav 2002, s.872; Rasonyi 1993, s.71; Ahmetbeyo lu 2002, s ). Macaristan daki merkezine dönen Attila, ilk ifl olarak geciken harac n gönderilmesi için Do u Roma imparatoru Markianos a elçiler gönderir. Hun elçileri liderlerinin talep etti i harac n ödenmemesi halinde bedelinin a r olaca n bildirirler. Ancak Markianos u Attila n n gazab ndan kurtaran bir geliflme olur. 453 y l nda güzelli iyle meflhur Ildiko adl bir kad nla evlenen Attila gerdek gecesi fliddetli bir burun kanamas sonucu ölür (Bafltav 2002, s.872; Ahmetbeyo lu 2002, s.915). Attila n n ölümünün hemen ard ndan Hun mparatorlu u parçalan r. Büyük Hun ka an n n ölümü, devlete ba l Cermen kavimlerinin harekete geçmelerine sebep olur. Attila dan sonra en büyük o lu olmas dolay s yla tahta oturan Ellak n hayat n kaybetti i Nedao Savafl nda Hunlar, Gepid kral Ardarik karfl s nda ma lup olurlar. Bu yenilginin ard ndan Hunlar, Attila n n geride kalan iki o lu Dengizik ve rnek idaresinde Karpatlar aflarak Karadeniz in kuzeyindeki sahalara yerleflirler. Do u Roma mparatorlu u na bar fl teklifinde bulunan iki kardeflin bu talepleri ciddiye al nmaz. Bu sayg s zl a karfl imparatorluk arazilerine ak n düzenleyen Dengizik, 468 y l nda Do u Roma mparatorlu u ile yap lan savaflta esir edilerek stanbul a götürülür ve orada idam edilir. Avarlar n yurtlar ndan ç kard Sabirlerin sald r s na u rayan Ogurlar n arazilerine girmesi üzerine rnek idaresindeki Hunlar, Tuna n n sa sahilindeki imparatorluk arazisine s n rlar. Do udan Ogurlar taraf ndan s k flt r lan Hunlar n stanbul yönetimi ile uzlaflmak d fl nda bir seçenekleri yoktur. Dobruca n n kuzeyine yerlefltirilen Hunlar art k imparatorlu un tebaas haline gelirler. (Bafltav 2002, s ).

18 1. Ünite - Erken Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( ) Avarlar VI. yüzy ldan IX. yüzy la kadar Do u Avrupa tarihinde önemli rol oynayan Avarlar n etnik kökeni meselesi bugün dahi bilim çevrelerince tart fl lan bir konudur. Çin kaynaklar nda Juan- Juan, Rouran veya Cücen diye geçen kavim ile ba lant - lar ispatlanamad gibi, Türk kavmi olduklar yönünde ileri sürülen fikirler de kesin olarak kabul görmüfl de ildir. Orta Asya kökenli Avarlar yönetici s n f Türk olmakla birlikte muhtemelen etnik aç dan homojen bir yap ya sahip de illerdi (Pohl, 2003, s ; Hersak 2002, s.641 vd.). Juan-Juan Devleti nin Bumin ve stemi Ka an taraf ndan 552 y l nda ortadan kald r lmas ndan sonra Gök Türklerin idaresi alt nda kalmak istemeyen Avarlar yaflad klar bölgelerden ayr larak Aral Gölü ile til Irma aras ndaki sahaya yerleflirler. Kuzey Kafkasya da ilk olarak Alanlarla karfl laflan Avarlar, onlar n arabuluculu- u sayesinde Do u Roma mparatorlu u ile temasa geçerler. 558 y l nda stanbul a gelen Avar elçilik heyeti ile imparator I. Iustinianos aras ndaki görüflmeler sonucunda y ll k belli bir miktar ücret karfl l nda Avarlar, Bizans imparatorlu unun düflmanlar na karfl savaflmay kabul ederler (Kurat 2011, s.82-83; Pohl, 2003, s.573). Slav ve Bulgar topluluklar n hâkimiyetleri alt na alan Avarlar, k sa süre içinde Karadeniz in kuzeyindeki bölgeleri tamamen denetim alt na almay baflar rlar. 561 y l nda liderleri Bayan Han idaresinde Pannonia ya kadar ilerlerler. Bayan, 562 y - l nda stanbul a gönderdi i elçilik heyeti arac l yla Bizans imparatorundan yerleflebilecekleri toprak talebinde bulunur. Ancak imparator I. Iustinianos böyle tehlikeli bir toplulu un Tuna n n güneyine inmesini istemedi inden bu teklifi reddeder. 565 y l nda I. Iustinianos ölünce Avarlar, II. Iustinos ile görüflmek üzere stanbul a baflka bir elçilik heyeti gönderirler. Ancak imparator, onlar n bu isteklerini hiç dikkate almad gibi daha önce kendilerine gönderilen y ll k ücretin de bundan sonra ödenmeyece ini bildirir. Bunun üzerine kuzeybat ya yönelen Bayan Han idaresindeki Avarlar, Franklara sald r rlar. 566 y l nda Avarlar karfl s nda ma lup olan Frank kral Sigibert ( ) esir düfler. Yüklü miktarda fidye ödeyerek özgürlü üne kavuflan Sigibert, Avarlarla bar fl imzalar. Böylece Avarlar, bat da günümüzde orta Almanya da yer alan Thüringia dan do uda Don Nehri ne, güneyde Tuna dan kuzeyde Balt k Denizi ne kadar olan bölgelere yay lm fl olurlar. 567 de Afla Pannonia bölgesinde Gepidlerle mücadele eden Lombardlar ile ebedi antlaflma yapan Avarlar, Gepidlerin hâkim olduklar bölgeleri ele geçirirler. 584 de bugünkü Belgrad zapt ederler (Kurat 2011, s.84 vd.; Hersak, s ). 626 y l nda Sasani hükümdar II. Hüsrev in ordular stanbul un Anadolu yakas ndaki Kad köy de kamp kurarken müttefiki Avar ve Slavlar efl zamanl olarak Avrupa yakas ndan Bizans baflkentini kuflatma alt na al rlar. Ancak yaklafl k on gün süren kuflatma baflar s zl kla sonuçlan r (Kurat 2011, s.86 vd., 104 vd.; Hersak, 645 vd.). Baflar s z stanbul kuflatmas n n ard ndan Avar gücünün h zla geriledi i görülmektedir. Ancak bu durum seferin baflar s zl ndan ziyade VII. yüzy l n ilk çeyre- inden itibaren Karadeniz in kuzeyindeki sahalar aflama aflama ele geçirerek Avarlar n bat ya do ru çekilmelerine sebep olan Bulgar Krall n n yeni bir güç olarak ortaya ç kmas ile ilgilidir. 791 y l nda Avarlar ve Franklar aras nda savafl bafllar. 796 da Avarlar n merkezi düfler. 805 y l nda Avar ka an din de ifltirerek H ristiyanl kabul eder. Son üç Avar ka an Franklar taraf ndan tayin edilir. Avar Ka anl - n n 811 y l nda son buldu u kabul edilse de Avarlar n X. yüzy la kadar Avrupa da çeflitli topluluklar aras nda varl klar n devam ettirdi ine dair bulgular vard r (Kurat 2011, s ; Hersak, 653 vd.). 11 Avarlar: y llar aras nda Avrupa tarihinde önemli yeri olan Avarlar n menflei uzun süre tart flmalara neden olmufltur. Hala bir Türk kavmi olup olmad tart fl lan bir konu olmas na ra men son dönemde yap lan araflt rmalar bunlar n Türk kökenli olduklar konusunu kuvvetlendirmektedir. Bizans tarihçisi Teofilaktos Simokates Hakiki Avarlar ve Sahte Avarlar diye iki Avar toplulu undan bahsetmektedir. Sahte Avar Türk kökenli olup Avrupa Avarlar olarak adland r lmaktad r. Bizans kaynaklar nda Hakiki Avar olarak geçenler ise köken itibar yla Mo ol as ll Juan- Juanlara dayanmakta ve Asya Avarlar olarak bilinmektedir.

19 12 Ortaça -Yeniça Avrupa Tarihi SIRA S ZDE 2 Orta Asya dan gelen Hun ve Avar kavimlerinin Ortaça Avrupas n n siyasî yap s üzerindeki etkilerini de erlendiriniz. MERKEZ AVRUPA Alamanni: Baflta Süevler olmak üzere pekçok küçük Cermen kabilelerinin kar fl m ndan oluflan Alamanniler, 3.yüzy lda Yukar Tuna ve Afla Ren Irmaklar aras nda yo un olarak yerleflirler. Bizans tarihçileri Prokopios ve Agatias da Alamannilerin Cermenlerle akraba olduklar n düflünmektedirler. Romal larla iyi iliflkiler içinde olmayan Alamanniler, 457 y l nda talya y iflgal ederler. Frank kral I. Clovis e yenilen Franklardan baz lar kaçarak günümüzde sviçre, Avusturya ve Almanya s n r nda yer alan Konstanz Gölü bölgesine yerleflirler. 6.yüzy l n sonuna kadar Pagan inanc n koruyan Alamanniler tedricen Frank krall içinde erimifllerdir. Arapça, Farsça ve Türkçe dillerinde Almanlar ve Almanya kelimeleri Alamannilere atfen kullan lmaktad r. Merovenjler Ren Nehri nin bugünkü Almanya dan geçti i hatt n kuzeyinden, Balt k Denizi k y - lar na kadarki bölgede yaflayan bir Cermen kavmi olan Franklar, M.S. III. yüzy lda As l Franklar ve Elbe Nehri nin bir kolu olan Saale ye atfen Salian Franklar (Francs Saliens) olarak iki ana kola ayr lm fl durumdayd lar. Galya y ele geçirerek Frank Krall n kuran Merovenj krallar Salian Franklar n n soyundand r. Hanedana ismini veren Merovech (Meroveé), yar efsanevî bir kifliliktir. Hayat ve faaliyetleri hakk nda pek fazla bilgi bulunmayan Merovech as l Frank Krall n n kurucusu I. Clovis in ( ) dedesidir (Öztuna 1996, C.V, s.27-28). M.S. 260 larda Ren Nehri ni geçen Franklar n Galya üzerine ilk seferleri baflar - s zl kla sonuçlan r. Roma mparatorlu u nun yüksek hâkimiyetini tan yan Franklar n, Roma imparatorluk ordusunda ücretli asker olarak görev yapt klar görülmektedir. Franklar n Galya ya yerleflmeleri 454 y l ndan sonra olur. Önce Belçika y ele geçiren Merovenj hanedan krallar ard ndan Kuzey Fransa y ve I. Clovis döneminde Güney Fransa y zapt ederler (Öztuna, 1996, C.V, s.30). Merovech in o lu I. Childerik ( ) döneminde hanedan n merkezi Belçika n n güneybat s nda bulunan Tournai kentidir. Childerik, Roma mparatorlu- u nun müttefiki s fat yla 463 y l nda Orléans yak n nda Roma generali Aegidius un yan nda Vizigotlara karfl savafl r. 469 da Roma saflar nda bir kez daha Vizigotlara karfl savaflan Childerik, Kuzeybat Fransa daki Angers e sald ran Anglo-Sakson korsanlar bozguna u ratt gibi talya y ya malamay düflünen Alamannilere karfl da zafer kazan r. Childerik in ard ndan yerini alan o lu I. Clovis ( ), Frank Krall n n gerçek kurucusudur. Tüm Frank kabilelerini tek yönetim alt nda toplayan Clovis Galya y tamamen ele geçirir. Kar s Clotilde nin etkisi ile H ristiyanl kabul eden Clovis, Avrupa n n ilk Katolik kral d r. H ristiyanl kabul etmesi ona Vizigot, Ostrogot ve Vandal gibi di er Cermen kavimlerinin krallar ndan daha ayr cal kl bir statü kazand r r. Kendisi ile birlikte halk n n büyük bir k sm da eski pagan inançlar - n terk ederek H ristiyanl kabul eder (Goetz 2003, s.331 vd). 486 y l nda I. Clovis, Kuzey Galya daki son Roma görevlisi Syagrius u ma lup ederek Loire nin kuzeyindeki bölgelerin büyük k sm na egemen olur. 491 de di er bir Cermen kavmi Thuringianlar yener. 496 y l nda günümüzde Almanya s n rlar içinde kalan Köln flehrine yak n bölgedeki Tolbiac Savafl nda kazand zaferle Alamannileri hâkimiyeti alt na al r. 506 y l nda günümüzde Bat Fransa s n rlar içinde yer alan Vouillé Savafl nda II. Alarik i tam anlam yla bozguna u ratan Clovis, Akitanya y ele geçirir. Bu zaferin ard ndan Vizigotlar spanya ya çekilirken Güneybat Fransa Franklar n denetimi alt na girer (Goetz 2003, s.319 vd.) 511 y l nda I. Clovis in ölümünün ard ndan krall k o ullar aras nda bölüflülür. Yüzy l boyunca iktidar farkl bölgelerde hüküm süren krallar aras nda paylafl l r. Ancak bu dönemde Burgundy ve Provença, Frank krall n s n rlar na kat l r (Goetz 2003, s.321). II. Chlotar ( ) döneminde birlik yeniden sa lan r ve yönetim tek elde toplan r. Merovenj hanedan n n son güçlü kral II. Chlotar n o lu I. Dagobert tir ( ). Onun ard ndan birden fazla krall k dönemi yeniden bafllar.

20 1. Ünite - Erken Dönem Ortaça Avrupa Tarihi ( ) y l ndan Merovenj hanedan n n son buldu u 751/752 y l na kadar geçen 73 y ll k dönem boyunca iktidarda tek Merovenj kral bulunmaktad r. Ancak bu krallar sonradan Karolenj hanedan n n kurucular olan Saray Naz rlar n n (Major Domus lar) kuklas durumundad r. Son Merovenj kral III. Childerik in 752 de Papa Zachary ( ) taraf ndan azl edilip K sa Peppin in Franklar n kral olarak taç giydirilmesinin ard ndan Merovenj hanedan sona erer ve Karolenj hanedan n n hâkimiyeti bafllar. fiarlman (Charlemagne/Charles The Great) ve Ard llar Papa Zachary nin 751 de Merovenj hanedan n n son kral III. Childeric in yerine Saray Naz r olan Pépin i, Franklar n kral olarak ilan etmesiyle, ad n hanedan n en büyük temsilcisi fiarlman dan alan Karolenj hanedan dönemi bafllar. Hanedan n meflrulu unun Papa taraf ndan onaylanmas çok önemlidir ki, taraflar aras ndaki bu uyum ve iflbirli i sonra da devam edecek ve nihayet 800 y l nda fiarlman, Papa III. Leo nun elinden giydi i taç ile Kutsal Roma imparatoru ilan edilecektir. Franklar n korumas alt na giren Katolik Papal k, stanbul Ortodoks Kilisesi nin rakibi olurken, Papa n n deste ini alan fiarlman, kendisini tek ve meflru imparator olarak gören Do u Roma imparatorunun alternatifi olarak ortaya ç kar. 768 y l nda K sa Pépin öldü ünde o ullar fiarlman ( ) ve Carloman a ( ) büyük ve güçlü bir krall miras b rak r. 771 y l nda kardefli Carloman n ölümünün ard ndan krall n tek hâkimi durumuna gelen fiarlman iktidar boyunca düzenledi i 50 den fazla seferle ortaça n en büyük imparatorluklar ndan birisini meydana getirmeyi baflar r (Kerr, 2011, s.14-15). Harita Y l nda Avrupa Haritas Kaynak: Bu harita, Colin McEvedy, Ortaça Tarih Atlas, çev. Ayflen Anadol, stanbul 2004, s.41 den al nm flt r. fiarlman tahta oturdu unda Frank Krall, bugünkü Fransa, Belçika, Hollanda, sviçre ve Almanya n n büyük bir k sm n kaps yordu. Bütün bu topraklarla yetinmeyen fiarlman, günümüzde Almanya s n rlar içinde yer alan Kuzey Saksonya (774) ve Bavyera (788) ile Prag n içinde yer ald Bohemya, Avusturya, Macaristan n bir k sm, Orta ve Kuzey talya ve spanya n n kuzeydo usunu ele geçirir (Öztuna 1996, C.V, s.37).