6znr. cinis. YENi IiNTNAI POIiTIKALAR DOCRUUIUSTJNDA ENERJi SEKTORIINDEKi GELi$MELER ve UYGTiLAMALAR

Transkript

1 nyferegituez YENi IiNTNAI POIiTIKALAR DOCRUUIUSTJNDA ENERJi SEKTORIINDEKi GELi$MELER ve UYGTiLAMALAR lyfer EGTLMEZ Kimya Yiiksek Miihendisi, Pehol-ig Ara$trrma Servisi Pehol-ig Genel Merkezi 6znr Tilrkiye'de petrol sanayinin, arama, ilretim, tasma ftoru hatlan'tanker) rafinaj ve dn[tnm alt sehdrlerinin bfiti)niinde \rgiitli) olan Petrol-is Sendikan olarak iskotunwuilgilendirenpetrolve do{al gaz alanlanndaki gel$meleri dolayrsryla enerji sektdrilne iliskin politikalan yahndan izlemeheyiz. Bu anlamda qalqmamrzrn birinci biililmi)nde, itkolumuza giren petol ve dogal gaz faaliyetlerinin diinyada ve Til*ie'deki durumu, bu alanlardaki gel$meler genel olarak ortaya knnulmahadr. ikinc i bdlilmde, eneri s elddrinde, uluslararav dilzenlemeler bahmtndan Tiirkiye'nin konumu, yeni-liberal politiknlar do!rulnsunda Tii*iye'ye gizilen rota, serbestle$me ve tam liberalizasyon sa{lanmasma yiinelik, Uluslararasr Para Fonu(IMF) ve Dilnya Banlas tarafindan dayafilan piyasay diizenleme htrullannm (Elehrih Do{al Gaz, Pettol Piyasan Dilzenleme Kurullan gibi) yapilan ve Trtrk idare hulwlwndaki yeri tartryilmaha&r. Agiincii bdli)mde ise, yeni-liberal politikalann etkisinde illkemizde uygulanan iizellestirmelerin sonuglannt ortaya koyan somut, izgiln bir 6rnek tiln boyutlany h s ergilenmehedir. QahSma, talep ve iinerileri igeren sonug bdlilmti ile tamamlanacahtr cinis Dtinyada petrol endiistrisi, 1859 yrhnda ABD'nin Pennsylvania eyaletindeki Titusville'de Albay Drake tarafindan yaprlan kazrlarda petrol bulunmasryla baglamtgtu. [](Durand, 1966:25) ilk Amerikan petrol girketi, l0 Anhk 1954'de bir grup girigimci taraftndan "Pennsyl- 73

2 YeniLiberal?olitikalar Do rultueundaenerji Sektl)ritndeki Geligmeler ve ljyqulamalar vania Rock Oil Company" adryla kurulmugtur. 1859'da Edward L.Drake'in 69 feet(21 metre) derinlikte petrol bulmasryla yeni bir dtinem baglamrytr. Petrol, ticari amagla iiretilmeye bagladrfrndan beri uluslararasr alanda iktisadi-politik kogullarr da belirlemektedir. [2] Sermaye ve teknoloji yo[un bir sanayi olan petrol ve dolal gaz faaliyetleri, biiyiik iil gekli giri gimlerle gergeklegebibnehedir Bu baflamda diinyadaki tiim pefrol girketleri de arama, iiretim, tagtma, raftnaj, pazarlama ve hatta enerji faaliyetinide igerecek bir entegre yaprdadrrlar. Nitekim petrol sanayinin ilk tekelci kontroliinii sa$ayanlar da (Johhn D.Rockefeller gibi) bunlann arasmdan grkmrgtrr.[3] (Arnot, 1924: 16) Petrol sanayi sermayesi ve kullamlan emek gticii ile bir emperyalist tekel iirnefi durumundadrr. Diler bir ifadeyle pehol sanayi, bir yandan geli$ifi iilke ekonomisinde tekellegmeyi hzlandrrken, aym zamandauluslararasr diizeyde hiihimetleri, bu alandaki rekabete bizzat katrlmalara ve diinyamn paylagrlmasmda kendiilkelerinin girketlerinin silrekli ve do$rudan koruyucusu konumuna getirmektedir. Diler yandan, sektiirde tekellegme siireci, iiretimden dafrtrma dofru defil tersine, rafineri ve dalrtrm alamndakitekellegmedentiretimdeki tekellegmeye dofru olmaktadrr. Pehol rafinerisi ve tagrma faaliyetinin kontroliinii ele gegirenler aym zamanda iiretim ve tiiketimi, arz-talep iligkisinden balrmsrz olarak piyasada tekel fiyahm belirleyebilmektedir. Ozellikle ilk yrlluda olugan fiyat istikarsrzh[r ve pazarda yaganan karmaqa, petrol girketlerininpazara egemen olabilmeleri igin, birarayagelerekbirlegmelerineyol agmrytu. ilk olarak ABD'de baglayan bu siireg sonralan uluslararasr petrol mticadelesinde "gok 'uluslu girketler" bigiminde gekillenerek devam etmektedir. Uretim ve dafrtrmr biiytik tekelci girketlerin denetiminde olan petrol, tizellikle Zl.y:jrzyin bagrndan beri seri otomobil iiretiminin ve kiimiir yerine petrolle gahgan motorlann kullantmmm artmasryla tinemli bir enerji kaynair olmugtur. Hula geligen ve birbirinin n0fuz alamna girmek isteyen emperyalist iilkeler ordularmm gtiglendirmek igin pefiol gereksinimini "ulusal sonrn" olarak giiqnektedirler ve perol alanlanmn girketler uasrnda paylaqilmasr miicadelesine do!rudan katrlmaktadrrlar r) BiRiNci noltinr A) DUNYADA ve TURKIYE'DE BiRiNciL ENBRJI (PETRoL-DoGll, clz) DURUMU: I-Diinyada Darum: Dtinyadahampefiolrezervi; 140.4milyartonUur. Ukebregiiredalrlrm ise, Ortadofu ilkeleri%65.4ileenbiiyiikpay alrken, ikinci srrayr%8.6payile Giineyve OrtaAmerika 74

3 AyferEG\LMEZ alrnaktadn Diinyapeholrezewleinn%77.6'smasahipolanOPECiiyesiiilkelerinpetrol r ezewleri Yol09. I milyu ton'dur. Diinyada toplam petrol iiretimi, 3.5 milyon ton olarak gergeklegtirilmig ve iiretimde ilk srrayr %3 'likpay ile Orta Dopu iilkeleri, bunu %10.3 pay ile ABD ve %8.8 pay ile RusyaFederasyonu izlemektedir.irak'tagdzlenen%i9.4'liik artrgrn drgrnda,yani hak harig OPEC iiretimi 1994 yrhndan beri%1.2 oranmda azalm4tr. Diinyaperol tiiketimi 3.3 milyonton'dur. Bunun %26'sm diinyaniifisunun%4.7'sine sahip olan ABD tiiketmektedir. Rezervler ve'olasr yeni buluglar, liretim ve tiiketim ile birlikte deperlendirildifinde, diinyada 4l yrlhk bir siire igin petrol an sorunu gdriilmemehedir. Ancak, petroliin savag nedeni olmasr arz-talep dengesinden gok petroliin colrafi dalrhmrndan kaynaklanmaktadr. Diinyada do[al gaz rezervleri trilyon m3 seviyesinde saptanmrgtrr. Rusya Federasyonu %33 pay ile ilk srrada yer almaktadrr. Bunu %16 pay ile iran izlemektedir. Diinya dofal gaz iiretimi 2.3 trilyon m3 olarak gergeklegtirilmiqtir. Rusya Federasyonu %23.7'lik payla en biiyiik iiretici konumundadrr. Bunu ABD ve Kanada izlemektedir. Dofal gaz tiiketimi ise, Vo2.4 oranmdartarak milyon ton petrol egdeferi gergeklegmigtir. Diinya dolal gazrezervlennin kullamlabilme stiresi 62 yrl olarak belirlenmigtir. 2- Tiirkiye'de Darum: Tiirkiye'de toplam milyon ton petrol rezervinin 153 milyon tonu iiretilebilir rezervdir. Bugiin mi lyon ton iiretilebilir petrol bulunmaktadrr milyar mt dopal gazrezervinin 13.5 milyar m3'ii, iiretilebilir dolal gazdr. Bugrin ise 8.5 milyar m3 iiretilebilir do[al gaz bulunmaktadrr yilr sonunda Ttirkiye'de 18 tanesi yabancr, TPAO dahil 5'i yerli olmak iizere, toplam23 pehol girketi ruhsat sahibi olmugtur. TPAObrn ortaklan drgmdaki toplam arama ruhsah, 126 adettir. TPAO drgmdaki girketlerin ise, 206 adetwatnaruhsatl, l8 adet igletrne ruhsatr bulunmaktadr. Ham pehol iiretiminin %72'si TPAO ve %28'ise diler girketler tarafrndan gergeklegmigtir. Tiirkiye'de rafrneri faaliyetleri 32 milyon ton/yrl toplamkapasiteye sahip beg rafineri tarafindan yiirtittihnektedir. Bunun 27.6 milyon ton/yrl olan krsmq miilkiyeti kamuyait otan tulmg'a ait ddrt rafineriden saflanmaktadr yrlmda pehol tirtinleri ttiketimimiz 29.7 milyon ton olarak gergeklegtirilmig ve 19.6 milyon ton ham petrol ithal edihnigtir yrhnda BOTA$ tarafindan Rusya Federasyonu, Cezayir ve Nijerya'dan toplam milyon m3 dofal gaz ithal editnig, bunun %66.6'sr elektrk %22.4'iikonut, %10.2'si 75

4 YeniLiberal?olitikalar 7oQrultueundaEnerii Sektbr\ndeki Geligmeler ve Uyqulamalar sanayi ve %0.8'i giibre sektiiriinde kullamlmrqtrr' ithal edilen do$al gaz,ttirkiye-rusya Dofal Gaz boru hattr ile taqrnmgtr. B) 1LUSLARARASI ALANDA PETROL ve DOfAL GAZFAAL YETLERINDE lzr,nxnx PoLiTIKALAR Diinyada biitiin petrol girketleri(iimefin Exron-Mobil, Shell, BB CHEVRON vs.gibi) arama, iiretim, ta$lma, rafinaj ve dalrtrmr igeren bir zincirleme yaprdadrr. Bunlar son yrllarda enerjiiretiminde de faaliyet gtistermehedirler. ABD'nin Orta Asyave Kaflcasya'yayiinelik olarak izledili politikann ana ekseninde rincelikle Rusya bulunmaktadrr. Enerji alamndaki biilgesel politikasr ise "Qoklu Boru Hatlarr " ilkesi olarak tammlanmaktadrr. Bu anlamda hedeflenen; Rusia'daki ntikleer silahlann ve konvensiyonel silahlann azaltrlmasr ve Rusya'run serbest piyasa ekonomisine gegmesidir. Kaynak gegitlilifi, yollann gegitlilifi, arzve talep gtivenli[i "Qoklu Boru Hatlan" olarak tammlanmakla birlikte, Bakti-Supsa erken petrol boru hattr drgrndaki di[er boru hatlannm tamamr Rusya smrlan iginden uluslararasr pazarlaraulagmaktadu. Bunlara en biiyiik para deste[isl, ABD'den gelmektedir. Rusya, diinyamn en biiyiik dofal gaz rezervine sahip oliasr nedeniyle stratejik bir gtig olmahadrr. Almanya, italya baqta oknak iizere Avnrpa, Rusya'ya giderek bafrmh olmaktadrr. Bu durum genel anlamda diler stratejik dengeleri i*itemet teair. AbD'nin giiglii olan etkinlilini zayrflatabilmek igin, yer yir, iran-rusya-hindistan gibi btilgesel yakrnlagmalarve iqbirlikleri yaptlmasma yol aqmaktadrr. Aynca, Rusya, diinyamn sekizinci petrol rezervine sahip oldulu gibi, niikleer silah ve diler alanl aidu dahala gticiinii devam ettirmektedir. Bunlara ek olarak, mevcut boru hatlairnrn iilkesinden gegmlsi durumunu da etkin bir bigimde kullanmaktadrr. Dolal gaz faaliyetini gergeklegtirebilmek igin gereksinimi olanparasal kaynakve teknoloji temininde ise ABD'den destek almaktadrr. II.BOtUM A) TURKIYE'NiN ENERJi PoLiTiKASI Tiirkiye'nin enuji politikasr genel olarak, uluslararast girketler ve onlann Ttirkiye'deki ortaklannm elilimi ve grkarlan do!rultusunda belirlendili siiylenebilir. Tiirkiye'nin enerjinin dnemini kawayarak bir drg politika belirleyemedifi, srk srk yapilan ve bozulan, hatta tekar tekar imzalanan anlagmalar agrkga gttstermektedir. Dolayrsryla her gelen hiihimetlerin yapmrg oldulu siizlegmeler ve attrklan imzalarda anlamszlagmaktadr. Tiirkiye, biiyiik oranda Rusya'dan gaz almaktadr. ukayna, Moldova, Romanya ve Bulgaristan iizerinden gelen boru hathyla 5 milyar m3 ile baglayan anlagmanm 14 milyar m3'e grkmast gtindemdedir.

5 AytereGituEZ Mavi Akrm projesiyle, 16 milyar m3, gah Denizi projesiyle 2 milyar m3 ile baglayan ve 6.6 milyar m3'e gtkmast diigiiniilen alm siiz konusudur. iran anlaqmasryla l0 milyar m3, Cezayir ve Nijerya'dan gelen toplam 5.2 milyon m3 LNG bigiminde dopal gaz bulunmaktadrr. Giirildiilii gibi Tiirkiye, enerji gtivenlili agrsrndan hig rasyonel olmayan bir bigimde btiyiik iilgiide tek kaynala bagh kalmaktadrr. Difer yandan Tiirkiye tarafindan AB'ne sunulan ulusal programda, Tiirkiye'nin enerji sekttiriindeki son hedefi "ulusal programm nihai hedefi, ulusal enerji mevzuatmm AB'nin yiihimliiliik arz eden enerji meevzuatr ile bire bir uyumun saflanmasrdrr." Olarak ifade edilmektedir. Trirkiye'nin ulusal enerji politikalanmn olugturulrnasrnda ise, Avmpa Enerji $aru (AG$) belirleyici olmaktadrr. I) Avrupa Enerji garfi: l7 Arahk l99l yrhnda Lahey'de AB, ABD, Dolu Avrupa iilkeleri ve eski SSCB 'nin pargasl olan devletlerinde iginde yeraldr$, 38 iilke tarafindan imzalanan ve ana gatr$l oluqturulan AE$ aym zamanda AB'nin yayrlma do$rultusunu da belirlemektedir. Enerji sektdriiniin tiim alanlanm arumlayan bu anlaemayaimzakoyan rilkeler, bundan btiyle aga[rda belirtilen, yani AE$'da belirlenen enerji politikalanm ulusal programlarr olarak benimseyeceklerdir. Bu politikalar ise;. Enerji sehtirtinde ekonomik faaliyet; "Enerji madde ve iirtinlerinin grkanlmasr, ekstraksiyonu, rafinaj, iiretimi, tagmmasr, depolanmasr, iletimi, dagltmr, ticareti ve pazarlamasr ile her tiirlti faaliyet ekonomik faaliyettir" olarak tarumlanmaktrr.. Yatrrm; "bir yatmmcr tarafindan ya da dolayh olarak sahip olunan veya kontrol edilen her tiirlii varhklarr ifade eder" denilerek genig bir tamm yaprlmaktadrr.. Enerji sektdriiniin temel dtizenleyici parametresi olarak "Rekabet" gtirtilmektedir. Sektdrde rekabet edebilmek igin pazardaki her ttirlii engellerin diizenlenmesi ve ortadan kaldrrlmast, taraf olan iilkeler igin yiikiimliiliik olarak konulmaktadrr.. Enerji arzlnrn stireklilili ve giivenli[ini sallamak igin, "Gegig Serbestisi" ilkesi getirilmektedir. Bununla; taraflann kendi aralannda enerjinin gidecegi yer ve sahibine grire yanm yapmadan ve bu tiir farklara dayanarak ek fiyatlandrrma politikalarr uygulamaksrzrn enerjiningegiqini saflayacak iinlemleri alnalan zorunlu krhnmaktadr.. Yani, dolal gaznakil hatlan, kdmiir gegig hatlan ve elektrik gebekeleri dahil tiim enerji nakil sisteminin bakrmr, igletilmesi ve modernizasyonundan hattrn gegti$iilke sorumlu olacaktr. Yeterli olmamasr halinde, taraflar kapasite arttrnmr faaliyetlerini engellemeyecektir.. Diler bir ifadeyle, anlaqmaya taraf iilkeler, giirevleri gergevesinde AB'nin enerji gereksiniminikargrlamaytikiimltiliif,unii tagrmaktadrrlar. Bu durum ise iilkelerin, kendi ulusal smrlarr iginde kalan boru hatlarl elekhik iletim sistemiizerinde denetim ve ' ontrol hakkma sahip olamayacaklan demektir. 77

6 Yeni Liberal?olitikalar OoQrultueunda Enerji Sektor'indeki Geligmeler ve Uyqulamalar. Herhangi bir durum nedeniyle olugacakayrplann telafisi istenmektedir. Uluslararast yaflnmlann herhangi bir nedenl engellenmesinin miimktin ohnadrfr belirtilmehedir. Yabanct yatnmcmm ev sahibiilkenin smrlan iginde savag, i9 qatrgma, ulusal acil durum, drne[in ulusal grev gibi bir toplumsal olay nedeniyl e zmar gtirmesi durumunda olugacak zarann, ulusal hiihimet tarafindan kargtlanmasmm zorunlu oldu$u koqulu getirihnektedir.. "Kilit Personel" ba!r altrnda yabanct sermayenin, diler bir iilkede yapacalt yat6mlarda istihdam edecefiqgiiciiniin, milletlere gtire seqiminde iizgtir oldufun belirtilmektedir. Yani sermaye, AB gewesinde iggililin pahah oldu[u iilkelerde yapacapryatmmlarda, ucuz iqgiiciinii ve AB smrlan igerisinde de nitelikli ama ucuz i9 giiciinti saflamak igin bu maddeden yararlanacahr. Aynca AB'ndekiqsizlilin de bu yolla kapatabilme olanafma sahip olmaktadr. AES anlaqmazhklann gtiziimiinde ulusal yargmn karar almayetkisi yerine, uluslararast tahkim mekanizmasmt esas almaktadrr.. Genel gergevesi ortaya konulan AE$'ndan hareketle AB'nin ene{i politikasrnrn iinemli ayaklanndan biri olan Trans-Avrupa A[lan projesi (TAA) Tiirkiye agtsmdan deferlendirilecektir. 2- Trans Avrupa Ailan ve Tiirhiye Tiirkiye co[rafi konumunedeniyle, ABhinhemAkdenizhem dekaradenizpolitikalan KBEMhinilipkide oldulutekiilke oldulugibi, AEF ve KBEM'nin AB iiyeleri drgrndaki tek ortak tiyesidir. AB, l99l yrhndan sonra, yani SSCB'nin giiztilmesinden sonra buradaki enerji kaynaklanmn kullamlabilecelini iingiirmiig, Tiirkiye ise bu kaynaklann Avrupa'ya akturlmasrnda ABD'nin destekledifi "Do[u-Batr Enerji Koridoru" g<irevini iistlenmiqtir' Tiirkiye, ABD ve AB igin vazgegilmez bir ortak oknaya yiinelik olarak Baku-Ceyhan ve Tiirkmenistan projelerine talip olurken, kendi eneqi prqeksiyonunu da dofalgaz tizerine oturtmaktadrr. Kurulacak dopal gu sanfialleri ile 2005 yrh igin tr7.8 milyar m3,2020 yrhnda ise, 82.7 milyar m' dofal gaz tiiketim talebi tahminleri yapmahadrr. Btittin bunlart kargrlamak iizere Rusya ile MAVi AKIM PROJESI igin anlaqma yapmrqtrr. AB; btiylelikle yrlda 30 milyar m3 kadar dolal gazr Tiirkiye iizerinden delil, Rusya tizerinden alacakttr. Tiirkiye ise do!rudan Rusya'dan alacafttrr. Siiz konusu projeler aracrhfryla Ttirkiye bir enerji kdpriisii haline gelmektedir. Ancak, AE$'nin "Yatrnmlarda Gegig Serbestisi" altrnda kuara bafladr[r hiihimler gerefince; herhangi bir iilkenin, smrlan iginde kalan enerji nakil hattr yoluyla enerji koridoru olmasr durumunda, enerjinin her gartta kogulsuz ta$mmasl o iilkenin giirevi ohnaktadrr. 7B

7 AvferEG\LMEZ Dolayrsryla ilgili prqeler, Tiirkiye'ye katkrdan gok AB'nin gereksinimi kargrlamaya ytinelik tagryrcr roltinii gergeklegtirmesine hizmet edecektir. Ek olarak Giiney Avnrpa DopalGaz$ebeke Alrna HazarBiilgesinde tiretilen gazrn, Tiirkiye tizerinden ihrag edilmesi tegvik edilmektedir. 3- Avrupa'ya Devletlerarsil Petrol ve Do$al Gaz Thgma programr (INOGATE) AB'nin ozel tinem verdili INOGATE programr, eski SSCB Cumhuriyetlerine teknik yardm programr olarak tarumlanmaktadrr. Beklenen amaglar: 'Biilgesel pehol ve dolal gaz iirtinlerinin daha iyi hale getirilmesi, rasyonellegtirihnesi ve gafdaqlagtrnlmasr, ' orta Asya, HazarHavzwr ve orta Do$u Biilgelerinden Avrupa ve Batr piyasalanna hidrokarbon ta$rnmasl ve farkh segeneklerin deferlendirilmesi olarak ifade edilmektedir. Mali destelini Avrupa Yatrnm Bankasr (AyB) ve DB'nm safladrfr inocorr program kapsamrndaki projeye y<inelik $emsiye Anlagmasm Tiirkiye, 2000 Martlnda imzalamrgtr. Aynca, bu program gergevesinde Tiirkiye ve yunanistan arasmda do$ar gaz gebekelerinin enterkonneksiyonu ve Giiney Avnrpa Dolal Gaz Ring'inin gergeklegtirilrnesi amacryla l8 ocak 2001 tarihinde BoTAg ve DEpo arasmda igbirlifi mutabakarr imzalanmqtr. Bu program benzer bigimde "teknik ve ekonomik" yardrm adr altmda bdlgedeki zengin kaynaklann AB tarafindan kullanrlmasrna hizmet etmektedir. Tiirkiye buralard ancak taqryrcr gtireviniistlenmektedir. Tiim boyutlanyla ortaya konulan AB Enerji politikalanna hizmet eden uygulamalar ise, Tiirkiye'nin Ulusal Enerji Politikalan olarak sunulmaktadrr. Bu alanlarda Tiirkiye'nin izleyece$i rota,20 Mart 2000 tarihli Ekonomiden sorumlu Devlet Bakam Recep Onal imzasryla DB Bagkam James Wolfensohn'a hitaben yazrlan "Ttirkiye Ekonomik Reform Kredisi ve KalkrnmaPolitikasr" Mektubuhun 26,ve2T.maddelerinde agrkgabelirtikniqtir. 4- Enerji sehtilriinde Tiirkiye'ye Qiziten Rotu ve Niyet Mefuuphnnda hzeltestirmeter Ekonomiden sorumlu Devlet Bakam'nm DB Bagkamna sundu[u mektubun "yaprsal Reform" biiliimiindeki 26.madde'de hiihimetin enerji seh<irtiniin dzellegtirilmesine iligkin programmm siirdtiiii, Elekhik Piyasasr Yasasrha giire; elekfiik dalrtrm girketlen ve kamu santrallerinin 2002yinakadar sahlacalr ifade edilmektedir. Bunu izleyen 27. Maddede ise aynen giiyle denilmektedir. "Doial gaz sektiirtiniin liberalizasyonu Ttirkiye'nin enerji sektiiribriin dengeli ve maliyet etkin kalhnmasrnr sa$lamak igin rinemlidir. Hiikiimet, petrol Kanun,nda gaz sektiiriintin reformu igin gergeve ve zaman gizelgesini olugturacak defigiklikleri 2000

8 yeniliberal?olitikalar oo1rultuoundaenerji Sekthrindeki Oeligmeler ve Uyqulamalar yrh iginde yasallaqtrrmak niyetindedir' Bu reform programt'-ab.standartlart doirultusunda,, nug,*r,, dtitzenieyicikurul'un kurulmasmt ve gaz sektiiriindeki tekelin t oitlnu'n, saflayaiaktrr. Ayrca bu program, kamunun sahip oldu$ud-ofal gaz dagrtrmt firtetlerlnin 6-zeileqtirmesi'iqin bir zarian qizelgesi igerecektir. Hiikiimet diizenleyici lurulun Arahk 200 i yrh sonuna kadar etkin hale gelmesini ve piyasamn 2001 yrh iginde faaliyete gegmesini tasarlamaktadrr. Hiikiimet BOTA$'rn acilen do[algaz iletim girneti,aolaigaz dafrtrm girketleri ve bir dolalgaz qirketi geklinde aynlmastnt ii-r*t.ti.o,i. otirrit.yi.ilurumunkurulnasmdan sonra, kamu dolal gaz ticaret girketi, V*i g.r.fu stizlegmelerine girmeyecek ve difer lisansh toptan satrcrlarla aym koqullar altrnda faaliyet 96sterecektir. siizkonusu mektup, "sayn baqkan sizi temin ederim ki, Hiikiimet reform progammzl yuka'da tizetlenen gekliyie tam olarak uygulayacaktr ancak' enflasyonu dtigtirme hedeflerine ulagmak ve ekonomik biiyiimeyi yeniden tesis etmek igin gerekirse ilave dnlemler almaya hazrnz.bu ba[lamda uluslararast camiantn ve tizellikle DB'nm destefine giiveniyoruz. Program ilerlelikge, Banka ile diizenli bir gekilde gtirtiq teatisinde bulunmak niyetindeyiz. " ifadeleri ile sonuqlanmaktadr' Nitekim,,15 giinde 15 yasa" sloganryla Elektrik, Dofal Gaz Piyasasr Yasalart TBMM'nden btiytik bir hrzla ve tartrgrlmadan geqirilmigtir. $imdise petrol ve do[al gaz arama ve iiretimidrgrnda kalanpenoliaaliyetlerinin tam liberalizasyonunu saglayan Petrol Piyasast Yasasr TBMM'ine sunulmaktadr' Oysa siizkonusu yasayla esasmda, akaryakl piyasasr Atiz{1ryt1gdir' Qrkanlan piyasa yasalar t uaciiprytaenerji ile ilgili karnu hizmeti sunan TEDA$, TEA$, BOTA$, fupne; gibi kamu h;hqhnnrn itzel-legtirilmesine iligkin altyaprlar olugturulmaktadrr' Aym mektupta "Ozellegtirme programt" ba9hfr altrnda;. ozel sehitriin giiglendirilnesi ve biitge igin.kaynak yaratrlmast agsrndan tizellegtirme programmln dncelik tagryacafl vurgulanm kta,2000 yrl,iizellegtirme programmrn, enuji sektiirtinii ve Ozeliegtirme idaresi Baqkanllr'mn 10in; portfoyiinde bulunan rune$, POA$, PETK M, TIIY ve ERDEM R gibi iilkemizin enbiiyiikve katma irplr Vii^urili Oagtr t<amu kuruluglanm kapsadrgr belirtilmektedir. Dikkat edilirse daha iinceleri ozelleqtirme gerekgeleri olaiak ileri siiriilen, etkinlilc/verimlilik' sermayenin tabana yayrlmasr, iizelleqtirme kaynaklanmn biitgede kullantlmamast' Vulo,i u. t.tnolojik d-onammrn saflanmast gibi amaglardan hig s6z edilmemektedir' iam tersi tizel sekt6re ve borg 6demelerinin saflanmasr igin kaynak akrarrmr rincelikler haline gelmektedir. Nitekim 4046 sayrh ozelleqtirme Yasast'nda deligiklikler bu ytinde YaPrlmaktadu.. Kasrm 2000 kizinin ardmdan AtaliK 2aa0 yrhnda IMF'nin istefi doprultusunda hazglandrfr ileri siirtilen ve IMF'ye gtinderilen EK NiYET MEKTUBU'nda; yaprsal reformlara iligkin ayrrntrh bir Ozelle$irme programl ve takvimi saptanmtqtu' Buna

9 AvterUGitueZ gtire; Elektrik Piyasasr Yasast'nrn Ocak 2000 yilr sonuna kadar grkanlacafr, enerji alantnda 29 adet YiD progesinin 3l Arahk 2000 tarihine kadar ilan edilecegi, TUPRA$, TEKEL VE $EKER FABRiKALARININ 2OOO YrIr SONUNA KAdAr <izellegtirilecegi taahhiit edilmektedir. ' $ubat 2001 kriziyle Tiirkiye'nin ekonomi yiinetiminde bir diiniim noktasr baglamrqtrr. DB ve IMF'nrn telkinleri sonucunda DB'ndan transfer yoluyla Kemal Dervig Ekonomiden sorumlu Devlet Bakanr olarak atanm4 ve boylece bu iki finans kurumu, adeta Ttirkiye'nin ekonomi y<inetimini do!rudan iistlenen konuma gelmiglerdir. ' Mart 2001 tarihlerinde Kemal Dervig tarafindan agrklanan "Acil Onlemler " paketlerinin temel dncelikleri arasmda dzellegtirmenin yer aldrfi ve dzelleqtirmenin ciniindeki t{im engellerin kaldrrlacafr hedefleri agrkga belirtilmigtir. Bu ba$amda yeni-liberal yaklagrmda; ' Verimlilik ve karhhk eg anlamda gtiriilerek devletin verimli ve karh igletmecilik yapamayaca$, 6n yargrsr egemen olmaktadrr. ' Ozelleqtirmeler, tiim ekonomik, finansal, idari, yrinetsel ve hatta toplumsal sorunlara giiztim olarak sunulmaktadrr. Siyasi kangmalar yoluyla bozulan yrinetsel rizerklik bile rizelle gtirmeye indirgenmektedir. 'Kapitalist sistemin yarattr[r oligopol ve tekel yaprlar grizardr edilerek, gergeklegmesi miimk{in olmayan "serbest" piyasa ekonomisi normatif bir durum olarak kabul edilmektedir. Bu verili koquldan hareketle kaynaklann verirnli kullanrl acaglrvarsaytmt geliqtirilmektedir. Thmamen ideolojik olan bu yaklagrm do!rultusunda Telekom, THy, TtrpMg, Erdemir gibi kuruluglann hisse satrgt yoluyla TEDA$ ve TEAg'rn varhklannm bir briltimtintin satrgr ile ilgili gahgmalarm hzla tamamlanmasr tingtiriilmektedir. Bu do[rultuda, Tiirkiye'de bunahmdan grkmanrn riniinii agacak gartlar olarak dayatrlan yasal diizenlemelere iligkin taahhtitler, TBMM, ilgili kurum veya kuruluqlann en rinemlisi ise, Tiirkiye halkmrn grirtgleri dr grnda olugturulmugtur. IMF ve DB tarafrndan Tiirkiye Hiihimetine gartsrz ve kogulsuz bigimde yerine getirilmesi gereken bir g<irev olarak verilmigtir. S<izkonusu yasal diizenlemelerde yeralan "Ba[msrz Diieenleyici Kurullar"rn olugum ve iglevleri incelendiginde bu kurullann, yasama, yiiriitrne, ve yargmrn yerine gegebilecek genig yetkilerle donatrldrfr ve bu agrdan karmaga, giiziimsiizltik yarataca rg6riilecektir. 5' Enerji sehttrii ve Tiirkiye Ekonomisi Kurallarla yilriitiilecektir [4]: "Bafrmsrz, diizenleyici yaprlar" olarak sunulan bu kurullar, giiglti idare hukuku ve idari yargr sistemi olmayan ve idarenin gevgek bir anayasal dtizenlemeye sahip oldufu Anglo-Sakson sisteminde ortaya grkmrgtrr. (ABD ve bunu ingiltere izlemektedir.) B1

10 Yeni Liberal?oli:')ikalar 7oQrultuounda Enerji Sektorindeki Geli?meler ve Uyqulamalar Krta Avrupa'sl tilkelerinde (Fransa, ltalya, Almanya, ispanya gibi) ise idare, anayasalarda diizenlenmi$ir. Benzer bigimde T.C. Anayasasr'mn 123. Maddesinde de "idare kurulug ve gtirevleriyle bir biitiindiir ve kanunla diizenlenir" denilmektedir. Bu tilkelerin titeratiiriinde bu kurullar "Bafrmsrz idari Otorite" olarak geqmektedir' Anglo-Sakson sisteminde, sorunlann idari yargr yerine ortak hulcukla goziilmesi geteneli bulunmaktadrr. Yani sorunlann giiziimiinde iince idari karar siiresine kattltm, daha sonra yargrya bagvuru sisteml benimsenmektedir' AB'nde bu kurum ve kurullann olugumu, kamu hizmetlerinin iizelleqtirilmesi, serbestlegme ve liberalizasyon siireciyle ortaya grkmaktadr. Kurullann oluqturulmasma ydnelik olarak resmi sriyiemde arnaglar; "siyasi iktidar ve ekonomik giig odaklart Lar$rsrnda, giivenli otoriter olarak, temel hak ve iizgiirliikler ile piyasa mekanizmalannm daha dtizenli igleyigini, sozkonusu odaklarrn miidahale, baskt ve etkilerinin olmadan saflanmasr ve giivence altrnahnabilmesi" olarak ifade edilmektedir. Asil amaglanan ise, tam liberalizasyonu saflamaya ytinelik iglevleri ytiriiten yaprlart olugturmaktrr. Bu baflamda Tiirkiye'de DB ve IMF'run "Yaptsal Reformlar" adt altmda, kedi verme koqullan olarak ileri siirdti[ii, yani yaprlmasrnl istedikleri diizenlemeler qergevesinde "KURULLA$MA" siireci yasanmaktadrr. Ekonomi yiinetiminde belirleyici konumda olan bu kurullar, hemen hemen titn sekttirlerde olugturulmahadrr. Bu gahgmamn konusu olan enerji alam ile ilgili olarak Petrol, Elektrik, Dofal Gaz Piyasasi Diizenleme Kurullan'nm da iginde ye-r aldr[r ve enerji piyasasm diizenleme giiievile yetkilendirilen ENERJiPiYASASIDUZENLEMEKURULU olupturulmugtur' Siizkonusu Kurullann oldukga genig iqlevleri bulunmaktadr' Bunlar:. Ytinetmelik, tebli! grkarma ve kural koyma gibi, yasama faaliyetini igeren yasal diizenlemeler yapmaktadrrlar. ' Gdzetim ve denetim yetkilerine sahiptirler; enerji sektiiriinde yaprlacak iqlerin kendileri tarafindan konulan kurallara uygunlufunu denetlemek igin, yerinde inceleme, her tiirlii belgeyi isteme ve kurallann ihlal edilmesi halinde genig yaptrnm giictine sahiptirler. Hatta anlagmazhk ve uyugmazhklarr matrkeme gibi gtizme yetkisine sahip olmalur nedeniyle yargr yerine bile gegebilmektedirler' Kamu hizmeti defil, kolluk hizmeti yapmaktadrlar. Yasama orgam gibi yetkilere sahip olmalannakargm, yasama iiniinde hesap vermeyen son derece giiqlii otoriteryetkilerle donatrlmrg olunbu kurullann, denetlenmesi ise asgari diizeyde olup, belirsizlikler tagrmaktadrr' Bu yeni kurullara iligkin yasal diizenlemeler biiyiik iilgiide yabano kaynaklardan (Dtinya Bankastnca sunulmug ABD ve ingiltere kaynaklarr) dofrudan ttirkgeye B2

11 AyfeTEGLMEZ gevrildilinden ulusal yasalarrmrza yansrmasmda giirece kavramlann goklulu sdz konusudur. Diizenlemelerde "makul iilgti", kamuhizmeti yerine "asgari hizmet" gibi kesin olmayan muglak kawamlar kullamlmaktadrr. 0rne[in, idare yaplsl bakrmrndan Ttirkiye'ye gok benzeyen Fransahm ttim rsrarlanna kargrn AB; kamu hizmeti kawam yerine "asgari hizmet", "ewensel hianet" gibi kavramlan kullanmaktadrr. Bilylece "frvtu ttizmeti" tanrmr da <izellegtirilmektedir. Qahganlann, tiiketicilerinve oniann iirgtitlerinin, yani emekgi halkrn temsiltdiknedigi bu kurum ve kurullartn olugturulmasrndaki gerekgelerdekonominin siyasette-n anndutlmas, ekonominin sadece teknikbir iglem giiriilmesileri siiriilmektedir. Ancak, kurul ydnetimlerinin olugturulmasrnda gerek siyasi atamalar, gerekse buralara uzman olmayan ve tizel sektdr temsilcilerinin getirilmesiyle, oldukga biiytik biitgelere sahip ve ekonomik rant saglamayaglk bu yerlere sermayenin ydnetimi egemen olmaktadrr. Oysa Tiirkiye halkma, kamuoyuna ttim bu yasal diizenlemelerin ekonominin siyasetten balmsrz olmasr adrna yaprldr$r sriylenmekte ve empozedilmektedir.!... III. BOLUM Ulke ekonomilerinde, dolayrsryla hallan yagammm stirdiiriilmesinde <inemli bir etken olanpesol fiyatlannt arhnasr; Tiirkiye gibi ithalatgrsr iilkelerin milli gelirlerini azalmasrna neden olmaktadrr. Ytiksek petrol fiyatlarr, do!rudan girdi ve temel mal fiyatlann, yani maliyetleri arttrrmaktadrr. Bu ise, toptan ve tiiketici mal fiyatlarr enflasyonunun ytikselfinektedir. Talebin krsrtlanmasrna ydnelik uygulanan politikalar sonucunda yahnm ve vergi gelirleri azalmaktadrr. Oze[ikle biitge agrklannm borglanma yoluyla kapatrldrfir Tiirkiye ekonomisinde, enflasyonu arttrrrcr etkisi gok daha fazla hissedilmektedir. Uluslararau finans piyasalanndabiiyiik yatrrm bankalan karlannl arttrrabilmek igin petrol piyasalannda petrol tiriinlerini p azarlamayabaglamrglardrr. Ayrrca son yrllarda akaryakrt dalrtrm girketlerinin birlegmeleri sonucunda olugan tekelci piyasalar da tinemli bir fiyat deligkeni olmaktadrr. Bu anlamda, petrol sektdriintin en karh alanr olan "Petrol Urtinleri Dafrtlml" alt sektririiniin ve Tiirkiye'de bu alam biiytik oranda temsil eden petol ofisi A.$. (poa$)'daki iizellegtirme iincesi ve sonrasmdaki geligmeler, yeni-liberal politikalann uygulamadaki olumsuz etkilerini somut olarak ortaya koymaktadrr. A) YENI-LIBERAL PoLITiKALARTN r.frculanmasrna BiR onxm PETROL OFiSi A.g. tsl yrhnda bir kamu kurulugu olarak rpao biinyesinde faaliyetine baglayan POA$, 1983 yrhnda iizellegtirmeye hazrrhk amaclyla Anonim girket Statiisiine gegmigtir yrhnda, dzellegtirme kapsammahnarak Bagbakanhk Ozeilegtirrne idaresi Baqkanhfrha (B.0.i.8.) baglanmrgtr tarih ve99122 sayilr Ozeileitirme yiiksek

12 yeniliberal?olitikalar DoQrultueundaEnerjiSekj,,irindeki Geligmeler ve uy^ulamalar Kurulu karan gergevesinde PoA$ hisselerinin blok satrg ydntemiyle iizelleqtirilmesi iqin gib na yetki veriimiptir. pol$ ttisseterinin %5 I'lik biiliimiiniin blok satrgr igin yaprlan ihale sonucun da, 2l.4,2000tarih ve sayrh oyk karan ile Ttirkiye i9 Bankasrnog* Sirrcrfer Grubu Holding A.$, Ortak Girigim Grubuna I ' ABD Dolarr t ri,lgi,ut,trasma karu verilni*ii 2l tarihinde POA$ iizelleqtirilerek stizkonusu GiriEim Grubuna, %51 oramndaki B hisseleri aktarrlmrqtr' yaprlan ana siizlegmeye g6re C gurubu hisse imtiyazlt hisse olup, tallan imtiyazlar ve imtiyazl hak ise beg yil sire gegirli olacaktu. En tinemlisi, girketlerin faaliyetlerinin tasfiyesi veya <inemli iilgiide srnrrlandtnlmast, rafine petrol iiriinlerinin, Do[u ve Gtiney Oogu nnaiolu ve Karadeniz btilgelerindeki sahgrm sekteye ulratacak veya sa[hklt yiritiitrnesini engelleyecek diizenlemeler yaptlmast, C grubu imtiyazl hisse grubundan segilen iiyenin olumlu o kullanmasrnabafh olmaktadrr'. Petrol iirlinlerine olan talep siirekli arttrfmdan, depolama tesislerinin btilgesel ve sektdrel talebi kargrlayu.uk giivenli siok diizeylerinin siireklili[ini sa[layacak kapasitede kurulmast gerekmektedir. oysapoa$,tizelleqtirmesonrasmda,elazrf,erzurum,edincik,ma atya,gi Hopu, nir., feiniyr, Umraniye... depolan ve-poa$ Gemi iqletme Miidtirlt[ii gibi isyirterini tapatm$tr. AyncaOzel sekt6riinkarhbulnadrfrndan dolayr gitmedili ve kamu tarafindan gerqekie$iriien Karadeniz, DoEu ve Giiney Do[u Anadolu b<ilgesindeki yatnmlanndan vazgeqmi gtir.. $zellegtirme iincesinde madeni ya! iiretimindeki payr %31iken,bu oran o/o26'ya diiqmii$iir Aynca bu alanda kamusal denetim sa[lanamadrfmdan-"merdiven Altt" olarak tammlanan standart drgr kalitesiz madeni ya[ iiretimi giderek artmtqhr'. poa$,rn kamuda iken madeni yag satrglanndaki Pazar payr, 0/o36 iken zamanla %25 v e Yo23' ler e kadar dtigmii gtiir'. Akaryakrt iiriinlerinde iizellegtirme iincesinde %70'lerde olan Pazar payr %51'e ozellegiirme sonrasmda ise, %i8 oranma diigmiigtiir. Oysa POA$'rn difer dafttm girketlerine giire en biiytik avantajr kamu kesiminin hazu miigterisi olmastdr'. POA$ tiim yatrnm programm karh olan batr b<ilgelerindeki kentlere kaydrrarak kara dayah ticari hizmet-sunumuna yiineltmigtir; ozellegtirme tincesinde krsal ve geligmernig biilgelerde %40 bayilikieri siiz konusu iken, <izellegtirme sonrasmda bunla'n bir krsmr kapatrlmrq yaia yatrrrm programmda yer verilmemigtir. Ayrrcareklamlar arucitlryla "Kafalann Defi9mesi" olarak sunulan bir zihniyet aegigit<tigi ile bu sektiirde rjkabete katrlmaktadrr. Yani yatrrrmlann niteli$i defigerek *Jttuu.-*tigteri odakh bir anlayrgla istasyonlarrnbigimsel dtizenlenmesine dtintigmiigtiir' Biitiin biilgelerin ve herkesin ucuz egit ve kesintisiz yarulanabilecefi bir kamusal hizmet sunumundanvazgeqilerek, tamamenkara dayah birticarihimret dncelenmektedir' B4

13 x'rteregitugz. POA$, Balrmsz Denetim Raporu'na grire; POA$, Ozellegtirme tincesinde 70 trilyon Tl.net kar ederek devlete, vergi ve yasal yiihimliiliikler karqrh$rnda 4l trilyon Tl. 6deme yapmrgtrr. Ozelleqtirme sonrasmda ise, pehol iirtinleri fiyatlannrn yansmast ile T?tnlyonTL. kar etrniqtir. Ancak,hemen hemen hepsi geligmig batr btilgelerinde olmak :,jrzerc 20 kent merkezindeki istasyonlannrn yenilenmesi igin, Hazine Mtistegarhfr'ndan %100 indirimli teqvik belgesi ahnmrgtrr. Bu ise ddenmesi gereken vergiden diigtilerekhazine,s Trilyon TL. vergi kaybrna ulratrlmrgtrr. Dolayrsryla dzellegtirme dncesinde 4l trilyon olan katma de$er, 33 trilyon TL,'ye dtigmtigttir. Oysa kamu mtilkiyetinde iken karh olan bu kurulugun yatrnm gereksinimiqin esirgenen Kamu kaynafr, girketizellegtirildikten sonra ccimertge sunulabilmektedir. I) De$isen istihdtm Politihalan ve SENDLKASIZLASTIRMA eini$iatrni: Ozellegtirme cincesinde toplam 3800 gahganr bulunan POAg'da <izellegtirme sonrasmda2666 gahqamrunigtengrkarrlmasryl4 toplam%80 istihdam daralmasr olmugtur. Ozellegtirme sonrasmda toplam ll40 gahgamn 615'i srizleqmeli personel, 525'i ise sendikah iggidir. Ozelleqtirme <lncesinde 2113 olan sendikah igginin I 588'igten atrlmrgtrr. Aynca, i$ten gftanlan iggilerin 677'si emeklili$ini hak etmeyenlerden olugmaktadrr. En iinemlisi, igten atrlan iggilerin arasrnda birisi Penol-ig $ube yiineticisi, 22'sise sendika igyeri temsilcileri bulunmahadrr. Sendikanrn yiiriittifiii hukuk miicadelesi sonucunda yargr karan ile gtireve iade edilentemsilciler, POA$ yetkililerince gtireve baglatrlmayarak iicretli izin ve yrlhk izine ayrrlmalan istenerek yargr karan uygulanmamaktadr. Yeni toplu siizleqme diineminde ise varolan iegi sayrsrnrn %30 kapsam drgrna almmasmt dayatan POA$ yetkilileri, uyugmazhla gidilmesini tercih etmiglerdir. POA$'rn tizelleqtirme sonrasurdaki yeni istihdam politikasr, SENDiKASIZLAgTIR- MAYA yrinelik ttim yollarrn denenmesi olarak belirginlegmektedir. POA$'rn d,zellegtirme sonrasrndaki faaliyetlerindeki tiim olumsuzluklar, bir iglehnenin miilkiyetinin kamu yada iizel olmasrnm ekonomikperformans igin belirleyici olmadrlrm ortaya koymaktadrr, Oysa, kamu finansman dengelerinin tesisi igin, tizelleqtirmenin zorunlu oldu$u, sermaye geweleri tarafindan ileri stiriilen yaygrn bir giiriigtiir. E[er kamu finansman dengelerinin bozulmasrnda KiT agrklannrn bir payr var ise, bu bir igletmecilik sorunu olarak algrlanmahdrr. Tiirkiye ekonomisinin biitiiniinde bir verimsizlik stiz konusudur. KiT'lerin yasalannda da tingtiriildiigii gibi KiT'ler ticari esaslara gdre igletilerek ekonomiye kazandrrrlabilir. Yani KiT'lerin sermaye yaprlan defiiqtirilerek idari olarak tizerk yaprda gahgmalan sa$lanabilir. g5

14 Yeni liberal?olitikalar DoQrulhueunda Enerji Sektdr\ndeki Geligmeler ve Uyqulamalar Bu agrdan KiT'leri yrinetsel velveya idari olarak hiikiimetlerin partizanca uygulamalanndan kurtarma yerine, "bunlardan satrhp kurtulma" tezinin pek gok iimekte gb;jtaiigti giui iktisadi bir mantrlr bulunmamaktadrr. Bu tamamen ideolojik bir yaklagrm olmaktadrr. Aynca yeni hazrrlanan "Petrol Piyasasr Yasast" ile de petrol/akaryakrt tiriinleri faaliyetleri tam liberalize edilerek iilke ekonomisi tizerindeki denetim ve siimiiriintin yaygrnlagmasryla drga bafirmhhk daha da artacaktr. sonuc l- Tiirkiye pehol piyasasr iiretimden tiiketime kadar yabancr tekellerin denetimi altrndadrr. Petrol ve dolal gaz piyasasr yasalan ile aramave iiretim d4rndaki, zatenliberal olan piyasa faaliyetleri, tam liberaliz edilerek yabanct petrol girketlerinin grkarlart yiiniinde denetim altrna alnmaktadu. 2- Diinyadaki tiim petrol girketleri, risklerini azalftnak amacrylarama, iiretim, tagtma, rafinaj ve dalrtrmdan olugan entegre bir yaprdadrr. Aynca enerji alamnda da faaliyet gdstermektedirler. Tiirkiye'de de kurulug dtineminde TPAO gemsiyesi altrnda bu entegre, yapt olugturulmug ancak, 1980'lerden sonra bu yapr parqalanml$tlr. Entegre yaplnln pargalanmast, rekabet ve verimlilik sallama yerine, kaynak kaybr ve arz-talep iligkisinin Lozuhasrna yani karmagaya neden olmaktadrr. (ingiltere'de tizellegtirilen demiryollan igletmelerinde yasananlar, iizelleqtirmeden geri dtinmeye neden olmugtur.) Bu pargalanmrg yaprlar, kamu hizmetinden her btilgenin ve herkesin eqit yararlanmast, hianet aglanmn giivenlifi, tiiketiciye ucuz,kaliteli ve siirekli hizrnet sunumu giivencesini ortadan kalkmasma nedeu olmaktadrr. Bu ba[lamda enerji politikasr uzun dtlnemli ve biitiinsel bir plan dahilinde dtigiiniilerek, arama, iiritim, rafinaj ve pazatlamafaaliyetleri tek petrol kurulugumuz olan TPAO'nm qemsiyesi alhnda toplanmahdrr, TPAO yatrnmlarla desteklenerek, iilkenin peuovdofalgaz gereksiniminin iincelikle ulusal kaynaklardan sallanabilmesi planlanmahdrr. 3- Piyasalara ve gahgmamrzda belirtildigi gibi uygulamada kargaqa yaratacak ve iizerklilili kugku ile kargtlanmas gereken kurullann ytinetimine, terk edilemeyecek dnemde olan Enerji sekttiriindeki diizenlemeler, piyasayr serbestlegtirmekten gok oligopollegtirecek, kamu tekellerinin yerini yerli, yabancr tekeller alacaktrr. Dolayrsryla enerjisektiirii faaliyetlerini ytiriiten kuruluglann rizellegtirilmesinden vazgeqilmelidir. Ulkemizin krt olan mali kaynaklan aktlct bir planlama ile do!ru kaynaklata ytinlendirilerek, yerli iiretimve tiiketimplanlamastnn, kamuyaranmn gtizetenbirmerkezi otorite tarafindan yaprlmasrnln saglanmasl gerekmektedir. 4- Enerji sektrirtinde ring6riilen yabancr uananlann koqulsuz ve higbir kurala ve ulusal B6

15 AyferEG\LMEZ diizenlemelere balh olmaksrzm istihdam, emek pazannda haksrz rekabeti, igsizlik ve sendikalagma orarunn dtiqmesine neden olacakhr. 5- Ulkemizde drgaba[unh olan Organikkimya sanayinin, geliqmesine katkr sallayacak olan petro kimya sanayiinde hammadde olarak kullanrlan petrol, iinemli bir girdi oldulundan, enerji alamnda kullanrlarak yok edilmemelidir. Alternatif enerji kaynaklanna, iincelikle yerel ve yenilenebilir enerji kaynaklarma yiinelinmelidir. 6- Diinyanrn, uzun siireceli ifade edilen ve dtinya hidrokarbon kaynaklanmn alrrhkh oldulu bir biilgede savag halinde olmasr, tilkelerin stratejik enerji planlanm da igeren Ulusal enerji politikalannm olugturulmasmm iinemini giistermektedir. Bu anlamda Ttirkiye, enerji giivenlipigin, enerji kaynaklarm hem iilkeler bannda hem de kaynak ve yollann geqitliligi agrsrndan saflamak durumundadrr. Bitirirken; Tiirkiye, teknolojik, mali, ytinetsel ve kaynak yriniinden drga balrmhhk yerine, ulusal kurum ve kuruluglanm, yllann deneyim ve birikimine sahip olan iggiiciinti, etezyona ufratmadan dolayrsryla tiim kaynaklannr seferber ederek ulusal enerji politikasrnda netlegmek zorundadu. KAYNAKqA I. Duran Daniel (1966): Petrol;" Milletlerarasr Petrol Politikasr" Qev. Ahmet Angm, Kitapgrhk Ticaret Ltd,; ist. 2. Chester, E.W. (1983):"United States Oil Politcs and Dipolacy, Wastport" Syf. T0 3. Arnot, Robert P. (192$: The Politcs Of Oil, Londra 4. "Tiirkiye Ekonomisi Kurallara Teslim", Ekonomi,2000 5, Efiknez Ayfer "Petrol Urtinleri Dafrtrm Sektiirii ve POA$" Petrol-i; Yaym,? I. 2001

16