HASSAS EKİMDE GÖMÜCÜ AYAKLARIN TOHUM DAĞILIMINA ETKİSİ *

Transkript

1 AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 2005, 18(1), HASSAS EKİMDE GÖMÜCÜ AYAKLARIN TOHUM DAĞILIMINA ETKİSİ * Davut KARAYEL Ai ÖZMERZİ Akdeni Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Antala Öet Bu araştırma, mısır (Zea mas L.) ve karpu (Citrullus vulgaris) tohumları kullanılarak, hassas ekimde gömücü aakların (balta, çapa, tek diskli ve çift diskli) tohum dağılımlarını belirlemek için apılmıştır. Tohum dağılımını belirlemek için tohumların toprak içindeki ata ve düşe dağılımları ölçülmüştür. Araştırma da arıca toprak penetrason direncinin gömücü aakların tohum dağılımına aptığı etki de belirlenmiştir. Her iki tohum ile apılan denemelerde gerek ata gerekse düşe dülemdeki dağılım açısından en ii gömücü aağın balta gömücü aak olduğu saptanmıştır. Toprak penetrason direncindeki artış ata ve düşe dülem tohum dağılımındaki varasonu aaltmıştır. Anahtar kelimeler : Ekim Makinası, Hassas Ekim,, Ekim Derinliği, Tohum Dağılımı, Mısır, Karpu. Effect of Coulters on Seed Distribution Pattern for Precision Sowing Abstract This research was carried out to determine the seed distribution pattern of coulters (shoe, hoe, single and double disc) with reference to the precision sowing technique. Maie (Zea mas L.) and watermelon (Citrullus vulgaris) seeds were used for experiments. The effect of penetration resistance of soil on seed distribution pattern of coulter was also determined. The best coulter was the shoe tpe coulter according to vertical and horiontal seed distribution pattern. The variation of seed distribution in vertical and horiontal plane decreased with increase of penetration resistance of soil. Kewords: Seeder, precision sowing, coulter, sowing depth, seed distribution, maie, watermelon 1.Giriş Ekim işlemi, bitkisel üretim amacıla ana bitkii oluşturacak tohumları tohum atağına bitki isteklerine ugun ata dülemdeki bir dağılımla belirli bir derinliğe erleştirme ve üerini kapatma işlemidir. Ekim öntemleri genel olarak serpme, banda ve sıraa ekim olmak üere üç grup altında toplanabilir. Serpme ekimde tohumlar tarla üeinin %100 üne dağıtılırken, banda ekimde %50 sine, sıra ekimde ise %10 una dağıtılır (Ömeri, 1996). Bitkinin aşam alanı ihtiacı hassas vea kesintisi ekim önteminin seçiminde önemli bir etmendir. Şeker pancarı ve mısır bitkisinin aşam alanı ihtiacı hububattan daha faladır. Bu aşam alanının normal sıravari ekim makinalarıla sağlanması olanaksıdır. Her bitki çeşidinin ekim derinliği, sıra arası ve sıra üeri uaklık istekleri farklıdır. Bu istekler öellikle şeker pancarı, mısır, pamuk ve sebe çeşitlerinde ii bir verim için çok daha önemlidir. Bu nedenle ukarıda saılan bitkilerin ekimi için hassas ekim makinaları geliştirilmiştir (Keskin, 1983). Ekim işleminde tohumların toprak içerisindeki dağılımı ata ve düşe dağılım ile ifade edilir. Bu dağılım bitkilerin eknesak gelişimi ve verim önünden önemli bir etmendir. Ugun toprak işleme öntemi, gübreleme, bitki koruma gibi üretimi arttırıcı önlemlerin anında dügün bir aşam alanı sağlamakta verimde artış sağlaabilmektedir (Heege, 1993). Öellikle sadece etiştirilecek bitki saısı kadar tohumun ekildiği hassas ekimde, çimlenmeen vea ii bir gelişim göstermeen her bitki, verimi direkt olarak aaltacağı için tohum dağılımı daha da fala önem kaanmaktadır. Ekimde, dügün bir sıra üeri tohum dağılımının sağlanmasında, ekici düenler birinci derecede sorumludur. Ancak ekici düenden çıkan tohumların * : Bu araştırma Akdeni Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi tarafından desteklenen numaralı doktora te projesinin bir bölümüdür. 139

2 Hassas Ekimde ların Tohum Dağılımına Etkisi toprağa erleştirilmesinde oluşacak aksaklıkların ekim kalitesine ve başarısına büük ölçüde etkili olduğu dikkate alınmalıdır. En modern ve kaliteli ekici düene sahip bir hassas ekim makinası ile çalışmada bile, gömücü aakların gereği gibi görev apmaması nedenile ekimde başarısılıkla karşılaşılabilmektedir (Önal, 1995). Bir gömücü aağın tohumları istenen sıra üeri uaklık anında anı derinlikte ekmesi bitkilerin eknesak gelişimi ve bölece hasat kaıplarının aaltılması açısından şarttır. Genel bir kural olarak ekim derinliğinin arttırılması tohumun topraktaki nemden fadalanmasını garantie alır. Ancak çok derin ekim ise tohumun oksijen alımını tehlikee sokar. Arıca, tohumda saklı reerve besin deposu ancak belirli bir hipokotil ilerlemesine etecek düededir. Derin ekimde tohumdaki enerji toprak altı sürgününün (hipokotil) üee çıkmasını sağlaama. Ugun ekim derinliğinde gerçekleştirilmeen ekim işleminin getireceği olumsuluklara Heege (1993) tarafından dikkat çekilmiş ve ekim derinliği varason katsaısındaki artışın tarla fili çıkış oranını olumsu etkilediği belirtilmiştir. Slatter e (1997) göre, maksimum verimi elde edebilmek için mümkün olduğunca optimum ekim derinliğine akın derinlikte ekim apmak şarttır. Optimum ekim derinliğine en akın derinlikte ekim apmanın önemine pek çok araştırmacı tarafından dikkat çekilmiştir. Morrison ve Gerik (1985) buğda, sorgum ve soa ekiminde ekim derinliği ile tarla fili çıkış oranı arasında ikinci dereceden polinomial ilişki olduğunu ve maksimum tarla fili çıkış oranının optimum ekim derinliğinde oluştuğunu belirlemiştir. McGahan ve Robotham (1992) aptığı denemelerde, ekim makinalarının ekim kalitesinin sadece ortalama ekim derinliğinin kontrolü ile değil anı amanda ekim derinliğindeki varasonun aaltılmasıla sağlanabileceğini belirtmiştir. Yapılan denemelerde ekim derinliğinden 30 mm sapmanın tahıllarda %5-35 verim düşüşüne neden olacağı belirtilmiştir. Gömücü aaklar bir ekim makinasının topraktaki tohum dağılımına etki eden en son parçasıdır. Bugüne kadar apılan araştırmalarda farklı gömücü aakların sıraa kesintisi ekim öntemi için ekim kalitesine etkileri araştırılmıştır. Yapılan literatür araştırmasında hassas ekim makinalarında farklı tip gömücü aakların kullanımına ilişkin eterli araştırmaa rastlanmamıştır. Hassas ekim makinaları üerine apılan araştırmalarda genellikle hassas ekici düenlerin ekim kalitesinin iileştirilmesi üerinde durulmuştur. Bu nedenle, bu araştırmada öncelikle balta, çapa ve diskli tip gömücü aakların hassas ekimde ekim kalitesine etkileri üerinde durulmuştur. Toprak penetrason direncinin gömücü aakların tohum dağılımı üerine etkisini belirlemek için denemeler üç farklı toprak penetrason direncinde tekrarlanmıştır. 2. Materal ve Yöntem 2.1. Materal Bu araştırmada, bir hava emişli hassas ekim makinası üerinde balta, çapa, tek diskli ve çift diskli tip gömücü aaklar denenmiştir. Denemelerde tohum olarak mısır ve karpu tohumları kullanılmıştır. Hava emişli hassas ekim makinası, asılır tip bir makinadır. Zincir-dişli sistemi ile tekerlekten alınan hareket, altıgen mil ile ekici ünitelere iletilmektedir. Ekici ünite, besleme düeni ve tohum deposundan, besleme düeni ise iki arı hücre ve delikli düşe bir tohum plakasından oluşmaktadır. Tohum plakası üerindeki deliklere negatif hava basıncının etkisi ile tutunan tohumlar, plakanın dönmesile birlikte ukarı kaldırılır ve sıırıcı ile delik üerine tutunan birden fala tohumun tekrar tohum kutusuna düşmesi sağlanır. Tohum plakasının alt noktasında deliklerin negatif hava ile teması engellendiği için emiş kuvvetinden kurtulan tohum kendi ağırlığı ile çiie düşmektedir. Negatif hava basıncını sağlaan fan, hareketini traktör kuruk milinden almakta ve traktörün 540 min -1 kuruk mili devrinde, 850 mmss negatif hava basıncı sağlamaktadır (Şekil 1). Balta gömücü aağın gövdesi dökümden apılmış olup, arkasında tohumun düşeceği çiii oluşturan iki adet 140

3 D. KARAYEL, A. ÖZMERZİ Şekil 1. Denemelerde Kullanılan Hava Emişli Hassas Ekim makinesı. kanat bulunmaktadır. Bu kanatlar, gömücü aak tarafından açılan çiinin tohumlar düşmeden önce kendiliğinden kapanmasını önlemektedir. Denemelerde kullanılan ekim makinasında balta gömücü aak kullandığında tohumun ekici üniteden çiie düşü üksekliği 65 mm dir (Şekil 2-a). Çapa gömücü aak 8 mm kalınlığında dökümden apılmış uç demiri ve 4 mm kalınlığında iki adet kanattan oluşmaktadır. Tohumlar uç demirinin açtığı çiie kanatlar tarafından oluşturulan açıklıktan düşmektedir. Kanatlar uç demiri tarafından açılan çiinin tohum çiie düşene kadar kapanmasını önlemektedir. Uç demirinin apısal genişliği 130 mm dir. Denemelerde kullanılan ekim makinasında çapa gömücü aak kullandığında tohumun ekici üniteden çiie düşü üksekliği 135 mm dir (Şekil 2- b). Tek diskli gömücü aak iç büke bir disk ve disk tarafından açılan çiinin kapanmasını önleen bir sac levhadan oluşmaktadır. Disk rulmanla ataklanmış ve bir bağlantı kolu ile ekim makinası çatısına monte edilmiştir. Disk göbeği ile disk dış dairesi arasındaki mesafe 93 mm dir. Disk 12 o ön açısı ile monte edilmiş olup tek diskli gömücü aak ile tohumun ekici üniteden çiie düşü üksekliği 260 mm e ükselmiştir (Şekil 2-c). Çift diskli gömücü aak rulman ile ataklanmış iki adet dü diskten oluşmaktadır. Diskler ekim makinası çatısına iki adet bağlantı kolu ile monte edilmiştir. Disk göbeği ile disk dış çapı arasındaki mesafe 93 mm dir. Diskler erden 53 mm ükseklikte birbirile önden a) Balta gömücü aak (b) Çapa gömücü aak (c) Tek diskli gömücü aak (d) Çift diskli gömücü aak Şekil 2. Denemelerde Kullanılan Gömücü Aaklar 141

4 Hassas Ekimde ların Tohum Dağılımına Etkisi Çielge 1. Denemelerde Kullanılan Tohumların Boutları. Tohum Boutlarına İlişkin Tohum Boutları Tohum Varason Katsaıları Cinsi Uunluk (mm) Kalınlık (mm) Genişlik (mm) Uunluk (%) Kalınlık (%) Genişlik (%) Karpu Mısır temas etmektedir. Disklerin birbirine temas noktasında diskler arasındaki açı 14, üst noktada diskler arasındaki açıklık 71 mm, alt noktada ise 25 mm dir. Çift diskli gömücü aak kullanımı ile tohumun ekici üniteden çiie düşü üksekliği 265 mm dir (Şekil 2-d). Denemelerde tohumluk olarak boutları Çielge 1 de verilen ve Antala bölgesinde agın olarak kullanılan Pioneer mısır (ea mas L.) tohumu ve Crimson Sweet karpu (citrullus vulgaris) tohumu kullanılmıştır. Denemeler Akdeni Üniversitesi, Ziraat Fakültesine ait farklı toprak bünesine sahip iki tarlada (Tarla I ve Tarla II) ürütülmüştür. Tarlalardan biri Ziraat Fakültesi Aksu Araştırma ve Ugulama Araisinde (Tarla I) diğeri ise Kampus alanında bulunan araştırma ve ugulama araisinde (Tarla II) er almaktadır. Deneme apılan tarlalara ilişkin büne dağılımları Çielge 2 de verilmiştir. Aksu daki denemelerde 40 m genişliğinde 450 m uunluğunda bir tarla, kampus alanındaki denemelerde ise 45 m genişliğinde 50 m uunluğunda bir tarla kullanılmıştır. Her iki tarla da farklı toprak penetrason direncinde apılacak denemeler için üç parçaa arılmıştır. Çielge 2. Tarla Denemesinin Yapıldığı Toprakların Büne Dağılımları Tarla Seri Adı Kum Silt Kil Tarla I (Aksu) Siltli-Kil %2 %56 %42 Tarla II (Kampus) Killi-Tın %41 %26 % Yöntem Hassas ekimde gömücü aakların tohum dağılımını belirlemek için apılan bu araştırmada, tohum dağılımını belirlemek için aşağıdaki ölçümler apılmıştır. 1 Yata dülemdeki tohum dağılımı, Sıra üeri uaklık Sıradan sapma 2 Düşe dülemdeki tohum dağılımı, Ekim derinliği Tohumların ata dülemdeki dağılımını belirlemek için sıra üerindeki bitkiler arasındaki uaklıklar ve bitkilerin sıradan sapma miktarları ölçülmüştür. Sıra üeri uaklık ölçümlerinde ilk bitkiden başlaarak sıra üerindeki ardışık bitkiler arası uaklıklar ölçülmüştür. Ölçülen sıra üeri uaklık değerlerinden teorik sıra üeri uaklığın iki katı ve daha fala olan uaklıklar değerlendirmee alınmamıştır (ISO, 1984). Ölçümler her ugulama için sıralar üerinden rastgele seçilen mısır denemeleri için 15 m karpu denemeleri için 30 m uunluğunda üçer adet sıralar üerinden apılmıştır. Her tekerrür için ortalama olarak adet sıra üeri uaklık ölçümü apılmıştır. Bu ölçümlerden sıra üeri uaklık ortalaması, standart sapması ve varason katsaısı değerleri hesaplanmıştır. Tohumların sıradan sapmasını belirlemek için apılan ölçümlerde ise, tohumların sıra ekseninden sapma miktarları ölçülmüştür. Bu amaçla, çimlenmeden hemen sonra hareket önüne paralel olarak bir köşebent erleştirilmiş ve bitkilerin bu köşebende olan ata uaklıkları ölçülmüştür. Sıradan sapma ölçümleri her tekerrür için sıralar üerinden rastgele seçilen 30 bitki üerinden apılmıştır. Tohumların düşe dülemdeki dağılımını, ani toprak üst üeine göre toprak içindeki konumlarını saptamak için iki öntem ugulanmaktadır. Bu öntemlerden biri toprak rendesidir. Ömeri (1986) toprak kanalında aptığı denemelerde, tohumların ekim derinliğini saptamak için mm ölçülerindeki toprak rendesini kullanmıştır. Toprak rendesi ile sağlıklı sonuçlar elde edebilmek için dügün toprak koşullarında çalışmak gerekmektedir. Bu araştırma tarla 142

5 D. KARAYEL, A. ÖZMERZİ koşullarında ürütüldüğü için Ömeri ve Keskin (1983) tarafından tarla koşulları için önerilen çim bou ölçüm öntemi kullanılmıştır. Çim bou ölçümü için tohumların çimlenmesi beklenmiştir. Çimlenen bitkilerin eşil kısmı oluştuktan sonra bitkiler topraktan sökülmüş ve sökülen bitkilerin tohum kalıntısı ile çimlenen bitkinin eşilden beaa geçiş sınırı arasındaki uaklık ölçülmüştür. Ölçülen bu değerlerden ortalama ekim derinliği ve düşe dülemdeki tohum dağılımı varason katsaısı hesaplanmıştır. Derinlik ölçümleri her tekerrür için çiiler üerinden rastgele seçilen 30 bitki üerinden apılmıştır. Bu ölçümlerden ekim derinliği ortalaması, standart sapması ve varason katsaısı değerleri hesaplanmıştır. Deneme tarlalarına tohum atağı haırlığı için 25 cm derinlikte pullukla sürümden sonra diskli tırmık ve farklı toprak sertliği elde edebilmek için bir, iki ve üç kat tapan ugulanmıştır. Tohum atağı haırlığı ve ekim tarihleri Çielge 3 de verilmiştir. Denemelerde farklı toprak penetrason direnci elde etmek için bir kat tapan ugulanan parsel Parsel I, iki kat tapan ugulanan parsel Parsel II ve üç kat tapan ugulanan parsel ise Parsel III olarak adlandırılmıştır. Ekim öncesi Parsel I, II ve III de ölçülen toprak penetrason dirençleri Çielge 4 de verilmiştir.deneme deseni Çielge 5 deki gibi oluşturulmuş ve iki farklı tarlada (Tarla I ve II) tekrarlanmıştır. Araştırma tesadüf parsellerinde faktörel deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak apılmıştır. Denemeler, Barut ve Ömeri (1994) ve Öğüt (1991) in hava emişli hassas ekim makinası ile mısır tohumula aptıkları çalışmada ve Ömeri ve Karael (1998) tarafından anı makine ile karpu tohumula aptıkları çalışmalarda önerdikleri 5 km/h ilerleme hıında apılmıştır. Çielge 3. Tohum Yatağı Haırlığı ve Ekim Takvimi. Tarla I Tarla II İşlem Pullukla Sürüm 8 Nisan Maıs 2002 Diskli Tırmık 26 Nisan Maıs 2002 Tapan 29 Nisan Hairan 2002 Ekim 1 Maıs Hairan Bulgular 3.1. Mısırda Yata Dülemdeki Tohum Dağılımı Denemeler sonucu elde edilen ortalama sıra üeri uaklık ve standart sapma değerleri Çielge 6 ve 7, varason katsaısı değerleri ise Çielge 8 ve 9 da verilmiştir. Varans analii sonuçlarına göre sıra üeri uaklık açısından Tarla I de sadece parseller arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli iken, Tarla II de Çielge 4. Ekim Öncesi Deneme Tarlalarındaki Toprak Penetrason Dirençleri. Tarla I Tarla II Derinlik (cm) Penetrason Direnci (MPa) Penetrason Direnci (MPa) Ortalama Çielge 5. Deneme Deseni. MISIR KARPUZ Balta Balta Balta Balta Balta Balta Çapa Çapa Çapa Çapa Çapa Çapa Tek Diskli Tek Diskli Tek Diskli Tek Diskli Tek Diskli Tek Diskli Çift Diskli Çift Diskli Çift Diskli Çift Diskli Çift Diskli Çift Diskli 143

6 Hassas Ekimde ların Tohum Dağılımına Etkisi bütün ugulamalar arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemsidir. Tarla I de parseller arasındaki farklılığı belirlemek için apılan Duncan testi sonuçlarına göre genelde Parsel I, Parsel II ve III e göre ortalama sıra üeri uaklığı artırmıştır (Çielge 6). Farklı gömücü aak ugulamalarına ilişkin sıra üeri uaklık varason katsaılarına göre, en ii tohum dağılımı genelde balta gömücü aak ile apılan denemelerde elde edilmiştir. Sadece Tarla I deki Parsel I de en düşük varason katsaısı tek diskli gömücü aakta elde edilirken diğer tüm denemelerde en düşük varason katsaısı balta gömücü aak ile apılan denemelerde elde edilmiştir. Tarla I deki Parsel I de elde edilen sonuçlara bakıldığında ise tek diskli gömücü aak ile balta gömücü aak arasında sadece %0.5 lik bir farklılık olduğu görülmektedir (Çielge 8). Çielge 6. Mısır Tohumu ile Tarla I de Yapılan Denemelerde Ortalama Sıra Üeri Uaklık ve Standart Sapma Değerleri. Aak Sıra Üeri Uaklık ± Standart Sapma (mm) Balta 217 ± 53 a 205 ± 40 b 206 ± 40 b Çapa 212 ± 55 a 213 ± 55 a 211 ± 52 b Tek Diskli 214 ± 50 a 211 ± 55 b 210 ± 49 b Çift Diskli 218 ± 59 a 207 ± 52 b 207 ± 54 b : Her gömücü aak (satır) içinde, anı harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. Çielge 7. Mısır Tohumu ile Tarla II de Yapılan Denemelerde Ortalama Sıra Üeri Uaklık ve Standart Sapma Değerleri. Aak Sıra Üeri Uaklık ± Standart Sapma (mm) Balta 212 ± ± ± 31 Çapa 211 ± ± ± 54 Tek Diskli 213 ± ± ± 51 Çift Diskli 215 ± ± ± 49 Çielge 8. Mısır Tohumu ile Tarla I de Yapılan Denemelerde Sıra Üeri Uaklık Varason Katsaıları. Varason Katsaısı (%) Balta Çapa Tek Diskli Çift Diskli Çielge 9. Mısır Tohumu ile Tarla II de Yapılan Denemelerde Sıra Üeri Uaklık Varason Katsaıları. Varason Katsaısı (%) Balta Çapa Tek Diskli Çift Diskli Gömücü aakların farklı toprak penetrason dirençlerindeki sıra üeri uaklık varason katsaısı değişimine bakıldığında ise, toprağın penetrason direnci değişiminden en fala etkilenen gömücü aağın balta gömücü aak olduğu saptanmıştır. Balta gömücü aak ile apılan denemelerde Parsel I ile II arasında önemli düede varason katsaısı düşüşü olmuş olsa da Parsel II ile III arasında bu düşüş gölemlenmemiştir (Çielge 8 ve 9). Tüm gömücü aaklar arasında en düşük standart sapma ve varason katsaısı Tarla I de sırasıla 40 mm ve %19.1, Tarla II de ise 31 mm ve %15.0 ile Parsel III de balta gömücü aak kullanılarak apılan denemelerde elde edilmiştir (Çielge 6-9). Varans analii sonuçlarına göre her iki tarlada apılan denemelerde de gömücü aaklar sıradan sapmaı istatistiksel olarak etkilemiştir. Toprak penetrason direnci ve gömücü aak parsel interaksionu ise etkilememiştir. Ugulamalar arasındaki farklılığı ortaa komak için apılan Duncan testi sonuçlarına göre, her iki tarlada da en düşük sıradan sapma balta gömücü aakta elde edilirken en üksek sıradan sapma ise tek diskli ve çapa gömücü aaklarda elde edilmiştir (Çielge 10 ve 11). Çielge 10. Gömücü Aak Mısır Tohumu ile Tarla I de Yapılan Denemelerde Sıradan Sapma Değerleri. Sıradan Sapma (mm) Balta 12C 11C 10C Çapa 16A 15A 14A Tek Diskli 16A 16A 14A Çift Diskli 14B 14B 13B : Her sıra üeri uaklık (sütun) altında anı harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. 144

7 D. KARAYEL, A. ÖZMERZİ Çielge 11. Mısır Tohumu ile Tarla II de Yapılan Denemelerde Sıradan Sapma Değerleri. Aak Sıradan Sapma (mm) Balta 9C 9C 9C Çapa 14A 14A 13A Tek Diskli 13A 13A 12A Çift Diskli 10B 10B 9C : Her sıra üeri uaklık (sütun) altında anı harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir Karpuda Yata Dülemdeki Tohum Dağılımı Denemeler sonucu elde edilen ortalama sıra üeri uaklık, standart sapma değerleri Çielge 12 ve 13, varason katsaısı değerleri ise Çielge 14 ve 15 de verilmiştir. Varans analii sonuçlarına göre her iki tarla için de farklı gömücü aak ve toprak penetrason dirençleri sıra üeri tohum uaklığını istatistiksel olarak etkilemiştir. Ugulamalar arasındaki farklılığı ortaa komak için apılan Duncan testi sonuçlarına göre, her iki tarlada da en düşük sıra üeri uaklık Parsel II ve III de balta gömücü aakta elde edilirken Tarla II deki Parsel I de tüm gömücü aaklar, Tarla I deki Parsel I de ise balta ile çift diskli ve çapa ile tek diskli gömücü aaklar arasındaki farklılığın önemsi olduğu saptanmıştır. Toprak penetrason direnci açısından ise genelde Parsel III de elde edilen sıra üeri uaklıkların Parsel I ve Parsel II e göre daha üksek olduğu tespit edilmiştir (Çielge 12 ve 13). Sıra üeri uaklığa ilişkin varason katsaıları incelendiğinde, genel olarak çapa, tek ve çift diskli gömücü aaklarda varason katsaısının balta gömücü aağa göre daha üksek olduğu belirlenmiştir. Toprak penetrason direncindeki artış ise gömücü aakların varason katsaısını aaltmıştır (Çielge 14 ve 15). Tüm ugulamalar arasında en düşük standart sapma ve varason katsaısı değerleri sırasıla Tarla I de 63 mm, %14.0, Tarla II de 50 mm ve %11.8 ile Parsel III debalta gömücü aak kullanılarak apılan denemelerde elde edilmiştir (Çielge 12-15). Varans analii sonuçlarına göre her iki tarla için de gömücü aaklar sıradan sapmaı istatistiksel olarak etkilemiştir. Toprak penetrason direnci ve değişkenler arasındaki interaksionlar ise etkilememiştir. Çielge 12. Karpu Tohumu ile Tarla I de Yapılan Denemelerde Ortalama Sıra Üeri Uaklık ve Standart Sapma Değerleri. Sıra Üeri Uaklık ± Standart Sapma (mm) Balta 438 ± 77 B b 430 ± 67 Cb 453 ± 63 Ba Çapa 448 ± 112 Ab 438 ± 77 Bb 468 ± 78 Aa Tek Diskli 450 ± 121 Ab 453 ± 103 Ab 462 ± 103 Aa Çift Diskli 436 ± 110 Bc 455 ± 107 Ab 464 ± 109 Aa : Her sıra üeri uaklık (sütun) altında anı BÜYÜK harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. : Her gömücü aak (satır) içinde, anı küçük harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. Çielge 13. Karpu Tohumu ile Tarla II de Yapılan Denemelerde Ortalama Sıra Üeri Uaklık ve Standart Sapma Değerleri. Sıra Üeri Uaklık ± Standart Sapma (mm) Balta 441 ± 80 A a 429 ± 70 Cb 422 ± 50 Bb Çapa 427 ± 117 Ab 437 ± 110 Bb 464 ± 96 Aa Tek Diskli 428 ± 128 Ab 450 ± 121 Aa 454 ± 94 Aa Çift Diskli 435 ± 103 Ab 459 ± 106 Aa 465 ± 92 Aa : Her sıra üeri uaklık (sütun) altında anı BÜYÜK harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. : Her gömücü aak (satır) içinde, anı küçük harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. 145

8 Hassas Ekimde ların Tohum Dağılımına Etkisi Çielge 14. Karpu Tohumu ile Tarla I de Yapılan Denemelerde Sıra Üeri Uaklık Varason Katsaıları. Aak Varason Katsaısı (%) Balta Çapa Tek Diskli Çift Diskli Çielge 15. Karpu Tohumu ile Tarla II de Yapılan Denemelerde Sıra Üeri Uaklık Varason Katsaıları Aak Varason Katsaısı (%) Balta Çapa Tek Diskli Çift Diskli Ugulamalar arasındaki farklılığı ortaa komak için apılan Duncan testi sonuçlarına göre, her iki tarlada apılan denemelerde de en düşük sıradan sapma balta gömücü aakta elde edilirken en üksek sıradan sapma ise tek ve çift diskli gömücü aaklarda elde edilmiştir (Çielge 16 ve 17) Mısırda Düşe Dülemdeki Tohum Dağılımı Varans analii sonuçlarına göre her iki tarla için gömücü aak, toprak penetrason direnci ve gömücü aak toprak penetrason direnci interaksionunun düşe dülemdeki tohum dağılımına ilişkin ortalama ekim derinliğini istatistiksel olarak etkilediği belirlenmiştir. Duncan testi sonuçlarına göre gömücü aaklar arasında genelde en düşük ekim derinliği çift diskli gömücü aakta elde edilirken, en üksek ekim derinliği ise çapa gömücü aakta elde edilmiştir. Toprak penetrason direncindeki artış ise ekim derinliğini aaltmıştır (Çielge 18 ve 19). Gömücü aak toprak penetrason direnci interaksionu açısından ise gömücü aakların toprak penetrason direnci artışından farklı etkilendiği ve toprak penetrason direncindeki artış ile balta, tek diskli ve çift diskli gömücü aakların ekim derinliği aalırken çapa gömücü aağın ekim derinliği toprak penetrason direncindeki artıştan istatistiksel olarak etkilenmemiştir. Çielge 16. Karpu Tohumu ile Tarla I de Yapılan Denemelerde Sıradan Sapma Değerleri. Aak Sıradan Sapma (mm) Balta 8C 7C 7C Çapa 12B 11B 10B Tek Diskli 14A 14A 12A Çift Diskli 15A 15A 13A : Her sıra üeri uaklık (sütun) altında anı harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. Çielge 17. Karpu Tohumu ile Tarla II de Yapılan Denemelerde Sıradan Sapma Değerleri. Aak Sıradan Sapma (mm) Balta 10C 9C 9B Çapa 13B 13B 11A Tek Diskli 16A 16A 11A Çift Diskli 16A 15A 12A : Her sıra üeri uaklık (sütun) altında anı harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. Varason katsaıları incelendiğinde gömücü aaklar arasında en düşük varason katsaısı balta gömücü aakta elde edilirken en üksek varason katsaısı çapa gömücü aakta elde edilmiştir. Toprak penetrason direncindeki artış ise ekim derinliği varason katsaısını düşürmüştür (Çielge 20 ve 21). Tüm ugulamalar arasında en düşük standart sapma ve varason katsaısı değerleri sırasıla Tarla I de 2.8 mm, %5.8, Tarla II de 2.9 mm ve %5.9 ile Parsel III de balta gömücü aak ile apılan denemelerde elde edilmiştir (Çielge 18-21) Karpuda Düşe Dülemdeki Tohum Dağılımı Düşe dülem tohum dağılımı açısından karpu tohumu ile apılan denemelerde mısır tohumu ile apılan denemelere bener sonuçlar elde edilmiştir. Varans analii sonuçlarına göre her iki tarla için gömücü aak, toprak penetrason direnci ve gömücü aak toprak penetrason direnci interaksionunun düşe dülem tohum dağılımına ilişkin ortalama 146

9 D. KARAYEL, A. ÖZMERZİ Çielge 18. Mısır Tohumu ile Tarla I de Yapılan Denemelerde Ortalama Ekim Derinliği ve Standart Sapma Değerleri. Ekim Derinliği ± Standart Sapma (mm) Balta 54.8 ± 5.3 B a 51.3 ± 3.0 Bb 48.0 ± 2.8 Bc Çapa 57.4 ± 9.5 Aa 55.7 ± 7.8 Aa 54.6 ± 8.3 Aa Tek Diskli 56.3 ± 7.7 Aa 51.2 ± 6.0 Bb 47.4 ± 5.1 Bc Çift Diskli 53.7 ± 5.8 Ba 49.0 ± 3.8 Cb 40.6 ± 2.9 Cc : Her sıra üeri uaklık (sütun) altında anı BÜYÜK harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. : Her gömücü aak (satır) içinde, anı küçük harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. Çielge 19. Mısır Tohumu ile Tarla II de Yapılan Denemelerde Ortalama Ekim Derinliği ve Standart Sapma Değerleri. Ekim Derinliği ± Standart Sapma (mm) Balta 57.7 ± 7.4 AB a 52.7 ± 3.9 Cb 49.4 ± 2.9 Bc Çapa 58.2 ± 10.8 Aa 55.2 ± 7.2 Aa 55.1 ± 7.9 Aa Tek Diskli 56.2 ± 8.3 Ba 53.4 ± 6.9 Bb 49.2 ± 4.5 Bc Çift Diskli 55.1 ± 7.4 Ca 52.6 ± 6.2 Cb 44.7 ± 3.5 Cc : Her sıra üeri uaklık (sütun) altında anı BÜYÜK harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. : Her gömücü aak (satır) içinde, anı küçük harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. Çielge 20. Mısır Tohumu ile Tarla I de Yapılan Denemelerde Ekim Derinliği Varason Katsaıları. Aak Varason Katsaısı (%) Balta Çapa Tek Diskli Çift Diskli Çielge 21. Mısır Tohumu ile Tarla II de Yapılan Denemelerde Ekim Derinliği Varason Katsaıları. Aak Varason Katsaısı (%) Balta Çapa Tek Diskli Çift Diskli ekim derinliğini istatistiksel olarak etkilediği belirlenmiştir. Duncan testi sonuçlarına göre en üksek ekim derinliği çapa gömücü aakta elde edilirken diğer gömücü aaklar arasındaki farklılık genelde önemsi çıkmıştır. Her iki tarlada da toprak penetrason direncinin artması ekim derinliğini aaltmıştır. Gömücü aak toprak penetrason direnci interaksionu açısından ise gömücü aakların toprak penetrason direnci artışından farklı etkilendiği ve toprak penetrason direncindeki artış ile balta, tek diskli ve çift diskli gömücü aakların ekim derinliği aalırken çapa gömücü aağın ekim derinliği toprak penetrason direncindeki artıştan istatistiksel olarak etkilenmemiştir (Çielge 22 ve 23). Ekim derinliğine ilişkin varason katsaıları incelendiğinde, gömücü aaklar arasında en düşük varason katsaısı balta gömücü aak ile apılan denemelerde elde edilmiştir. Toprak penetrason direncindeki artış bütün gömücü aaklarda ekim derinliği varason katsaısını aaltmıştır. Tüm ugulamalar arasında en düşük standart sapma ve varason katsaısı değerleri sırasıla Tarla I de 2.5 mm ve %9.0, Tarla II de ise 1.8 mm ve %6.3 ile Parsel III de balta gömücü aak ile apılan denemede elde edilmiştir (Çielge 22-25). 4. Tartışma ve Sonuç Hassas ekimde gömücü aakların tohum dağılımına aptığı etkii belirlemek için apılan bu araştırmada, tohum 147

10 Hassas Ekimde ların Tohum Dağılımına Etkisi Çielge 22. Karpu Tohumu ile Tarla I de Yapılan Denemelerde Ortalama Ekim Derinliği ve Standart Sapma Değerleri. Ekim Derinliği ± Standart Sapma (mm) Balta 36.2 ± 5.3 B a 32.1 ± 3.5 Bb 28.3 ± 2.5 Bc Çapa 38.2 ± 8.4 Aa 35.9 ± 6.9 Aa 36.3 ± 6.8 Aa Tek Diskli 36.7 ± 6.1 Ba 30.6 ± 4.1 Bb 28.3 ± 3.6 Bc Çift Diskli 36.0 ± 5.7 Ba 30.4 ± 4.0 Bb 28.3 ± 2.8 Bc : Her sıra üeri uaklık (sütun) altında anı BÜYÜK harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. : Her gömücü aak (satır) içinde, anı küçük harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. Çielge 23. Karpu Tohumu ile Tarla II de Yapılan Denemelerde Ortalama Ekim Derinliği ve Standart Sapma Değerleri Ekim Derinliği ± Standart Sapma (mm) Balta 36.5 ± 5.0 B a 30.7 ± 3.2 Cb 28.3 ± 1.8 Bc Çapa 39.5 ± 9.5 Aa 34.9 ± 6.6 Aa 34.3 ±6.2 Aa Tek Diskli 37.9 ± 7.4 Ba 33.5 ± 4.3 Bb 31.3 ± 3.7 Bc Çift Diskli 35.6 ± 5.7 Ba 30.6 ± 3.3 Cb 27.3 ± 2.2 Bc : Her sıra üeri uaklık (sütun) altında anı BÜYÜK harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. : Her gömücü aak (satır) içinde, anı küçük harfle gösterilen ortalamalar %5 önem düeindeki Duncan testine göre birbirinden faklı değildir. Çielge 24. Karpu Tohumu ile Tarla I de Yapılan Denemelerde Ekim Derinliği Varason Katsaıları. Aak Varason Katsaısı (%) Balta Çapa Tek Diskli Çift Diskli Çielge 25. Karpu Tohumu ile Tarla II de Yapılan Denemelerde Ekim Derinliği Varason Katsaıları. Aak Varason Katsaısı (%) Balta Çapa Tek Diskli Çift Diskli dağılımını belirlemek için tohumların toprak içerisindeki ata ve düşe dülemdeki dağılımları incelenmiştir. Yata dülemdeki tohum dağılımını incelemek için ölçülen sıra üeri uaklıklar açısından mısır tohumu ile apılan denemelerde gömücü aakların ortalama sıra üeri tohum uaklığını etkilemediği, karpu tohumu ile apılan denemelerde ise gömücü aakların sıra üeri tohum uaklığını etkilediği saptanmıştır. Her iki tohum ile apılan denemelerde de en düşük sıra üeri uaklık varason katsaısı ve sıradan sapma dolaısıla en ii ata dülem tohum dağılımı balta gömücü aak kullanılarak apılan denemelerde elde edilmiştir. Ömeri (1986) tarafından tahıl ekim makinalarında kullanılan balta, çapa, tek diskli ve çift diskli gömücü aakların tohum dağılımları üerine apılan bir araştırmanın sonuçlarına göre çift diskli gömücü aağa ilişkin en akın komşu tohum uaklığı değerleri teorik tohumlar arası uaklığa çok akındır. Dolaısıla çift diskli gömücü aak ile apılan denemelerde daha ii ata dülem tohum dağılımı elde edilmiş ve daha ii bir tohum dağılımı için çift diskli gömücü aak kullanımı önerilmiştir. Bu araştırmada kullanılan tek ve çift diskli gömücü aaklar ise apısal öellikleri nedenile kullanıldıkları ekim makinasında tohum düşme üksekliğini balta ve çapa gömücü aağa göre oldukça artırmışlardır. Öle ki balta gömücü aak kullanımı ile 140 mm olan tohum düşü üksekliği tek diskli gömücü aak kullanımı ile 260 mm, çift diskli gömücü aak kullanımı ile 265 mm e ükselmiştir. Bu da çift diskli 148

11 D. KARAYEL, A. ÖZMERZİ gömücü aağın beklenenden daha kötü ata dülem tohum dağılımı sağlamasına neden olmuştur. Tohumun toprağa düşü üksekliği, bilindiği gibi tohumun toprak içerisindeki sıçrama ile oluşacak er değiştirmesini etkileen önemli bir faktördür. Wanjura ve Hudspeth (1969) ve Parish ve Brac (2003) tarafından, hava emişli hassas ekim makinaları üerinde apılan araştırmalara göre tohum düşü üksekliğinin artması bu makinalardaki tohum dağılımını olumsu etkilemiştir. Düşe dülemdeki tohum dağılımı açısından ise, denemee alınan her iki tohum için de çapa gömücü aak kullanımı ortalama ekim derinliği ve ekim derinliği varason katsaısını artırmıştır. Düşe dülemdeki tohum dağılımı açısından en düşük varason balta ve çift diskli gömücü aaklarda elde edilmiştir. Bu sonuçlar Ömeri (1984) tarafından, anı gömücü aakların tahıl ekim makinalarında kullanımı ile elde edilen sonuçları ve Tessier ve ark. (1991) tarafından, doğrudan ekimde bener gömücü aakların kullanımı ile elde ettiği sonuçları desteklemektedir. Araştırma, gömücü aakların farklı toprak koşullarındaki etkisini incelemek için üç farklı toprak penetrason direncine sahip parsellerde tekrarlanmış ve toprak penetrason direncinin tohum dağılımına etkisi de incelenmiştir. Gerek ata gerekse düşe dülemdeki tohum dağılımı açısından toprak penetrason direncindeki artış tohum dağılımındaki varasonu aaltmıştır. Ömeri (1988) tarafından belirtildiği gibi bu değişimi toprağın değişen akma öelliği etkilemektedir. Toprak penetrason direncindeki artış ile tohumların toprak içerisindeki sürüklenme ve uvarlanması ile oluşan er değiştirmesi aalmaktadır. Çapa gömücü aak genel olarak düşe dülemdeki tohum dağılımı açısından toprak penetrason direncinden en a etkilenmiştir. Örneğin Tarla II de mısır ile apılan denemelerde balta gömücü aakta ortalama 0.78 MPa toprak penetrason direncinde (Parsel I) ekim derinliği 57.7 mm iken 1.1 MPa da (Parsel III) 49.4 mm e düşmüştür. Çapa gömücü aak ile apılan denemelerde ise sadece 58.2 mm den 55.1 mm e düşmüştür. Çapa gömücü aak gibi dar batma açılı gömücü aaklarda, toprakta çalışırken gömücü aağa etki eden bileşke toprak direncinin düşe bileşeninin gömücü aağı toprağa batmaa orlaması, bu gömücü aağın toprak penetrason direncinden daha a etkilenmesine neden olmuştur. Yata dülemdeki tohum dağılımı açısından ise bütün gömücü aaklarda bener etki gölemlenmiş ve genel olarak toprak penetrason direncinin artışı ile sıra üeri uaklığa ilişkin varason katsaısı aalmıştır. Kanaklar Barut, Z.B. ve Ömeri, A., Hava emişli bir hassas ekici düenin mısır, pamuk ve susam tohumu ekim başarısı üerine bir araştırma. Tarımsal Mek. 15. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, Elül, Antala, Heege, H.J., Seeding methods performance for cereals, rape, and beans. Transactions of the ASAE, 36(3): ISO, Sowing Equipment - Test Methods. Part I: Single Seed Drills (Precision Drills), 7256/1. Keskin, R., Hassas ekim makinalarındaki gelişmeler ve Türkie deki durumu. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Yaın No:1, Derleme No:2. Mcgahan, E.J. and Robotham, B.G., Effect of planting depth on ield in cereals. Conference on Engineering in Agriculture, Albur, NSW, 4-7 October, Morrison, J.E. and Gerik T.J., Planter depth control : I Predictions and projected effects on crop emergence. Transactions of the ASAE, 28(5): Öğüt, H., Türk-koop pnömatik hassas ekim makinasında mısır için optimum ilerleme hıı ve sıra üeri aralığın belirlenmesi. Doğa-Tr. J. of Agriculture and Forest, 15: Önal, İ., Ekim-Dikim-Gübreleme Makinaları. Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yaınları, Bornova, İmir, 605 s. Ömeri, A. ve Keskin, R., Tohum derinliğinin ölçülmesinde ugulanan öntemler üerinde bir araştırma. U.Ü.Ziraat Fakültesi Dergisi, Saı:1, Cilt:2, Bursa Ömeri, A., Tahıl ekim makinalarında kullanılan tek diskli, çift diskli, balta ve çapa tipi gömücü aakların tohum dağılım öellikleri üerine bir araştırma. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yıllığı. Cilt:33 Fasikül den arı basım, Ömeri, A., Tahıl ekim makinalarında kullanılan gömücü aaklara ilişkin tohum dağılımları üerinde bir araştırma. T.Z.D.K. Mesleki Yaınları, No:44, Ankara 89 s. Ömeri, A Tahıl ekiminde gömücü aakların tohum dağılımına toprak sıkıştırmasının etkisi. Akdeni Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 149

12 Hassas Ekimde ların Tohum Dağılımına Etkisi 1(1): Ömeri, A., Bahçe Bitkilerinin Mekaniasonu. Akdeni Üniversitesi Basımevi. Yaın No: 63, 148 s. Ömeri, A. ve Karael, D., Karpu tohumunun hava emişli hassas ekim makinası ile doğrudan ekim olanakları. Tarımsal Mekaniason 18. Ulusal Kongresi (CD ROM), Elül, Tekirdağ. Parish, R.L. and Brac, R.P., An Attempt to improve uniformit of a Gaspardo Precision Seeder. Horttechnolog, 13 (1): Slatter, M., Seed Placement Accurac: The Influence of Seed Depth and Soil Undulations On Yield. ARC Collaborative Research Project Report (unpublished), Universit of South Australia. Tessier, S., Hde, G.M., Papendick, R.I. and Saxton, K.E., No-till seeders effects on seed one properties and wheat emergence. Transactions Of the ASAE, 34(3): Wanjura, D.F. and Hudspeth E.B., Performance of vacuum wheels metering individual cottonseed. Transaction of ASAE, 12(6):