KIRIKKALE ĠLĠNDE DOĞA TURĠZMĠ MASTER PLANI

Transkript

1 KIRIKKALE ĠLĠNDE DOĞA TURĠZMĠ MASTER PLANI KISALTMALAR SUNUġ ÖNSÖZ ÇALIġMANIN MAKSADI ĠÇĠNDEKĠLER 1

2 İÇİNDEKİLER 1. GĠRĠġ DOĞAL ALANLAR, YÖRE ĠNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBĠLĠR TURĠZM ALTERNATĠFĠ ve KIRIKKALE VĠLAYETĠNDE SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBĠLĠR KALKINMA SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġME STRATEJĠSĠ SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġĠMĠNE ĠLĠġKĠN ÇALIġMALAR KAYNAK ANALĠZĠ Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar TURĠZM POTANSĠYELĠ TAġIMA KAPASĠTESĠ Taşıma Kapasitesinin Elemanları; ĠLGĠ GRUBU ANALĠZĠ VE YEREL ORGANĠZASYONUN OLUġTURULMASI ĠLGĠ GRUPLARI/PAYDAġLAR ĠLGĠ GRUBU KATEGORĠLERĠ ĠLGĠ GRUBU ANALĠZĠ TOPLUM TEMELLĠ YAKLAġIM YEREL ORGANĠZASYONUN OLUġTURULMASI KIRIKKALE TÜRKĠYE VE BÖLGESĠNDEKĠ YERĠ, TARĠHÇESĠ, COĞRAFĠ VE ĠKLĠM ÖZELLĠKLERĠ, KIRSAL KESĠM EKONOMĠSĠ TARĠHÇE KIRIKKALE ĠLĠNĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ İlin Jeomorfolojik Özellikleri Jeolojik Özellikler İklim Özellikleri Toprak Özellikleri Arazi Varlığı Orman Varlığı Flora-Fauna ve Hassas Yöreler

3 Tarım ve Hayvancılık Sanayi ve Teknoloji KIRIKKALE DOĞA TURĠZMĠ ARZI Kırıkkale nin Doğa Turizmi Değerleri(Doğa turizmi Arzı) Kırıkkale ilinin Doğa Turizmi (Arzı) Değerleri ve Bilinirlik Değerlendirmesi Kırıkkale Ġlinde Doğa Turizmi Amaçlı Koruma Statülü Alanlar Seçkin Özellikli Diğer Sahalar Kırıkkale Ġlinde Doğa Turizmi ÇeĢitleri SEÇKĠN VE YÜKSEK DEĞER TAġIYAN () YILDIZ ALANLARIN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ VE POTANSĠYELĠNĠ GELĠġTĠRME ĠMKANLARININ ORTAYA KONULMASINA ĠLĠġKĠN ANALĠZLER Karaahmetli Tabiat Parkı ÇeĢnigir Köprü Mevkii ( Keskin Ġlçesi-Köprüköy Beldesi-Karakeçili Ġlçesi) Denek Dağı Mevkii(Merkez-Keskin-BalıĢeyh Ġlçeleri) Keskin Ġlçesi KIRIKKALE ĠLĠ SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ STRATEJĠLERĠ GeliĢme Stratejileri Pazarlama Stratejisi Ziyaretçi Yönetimi Stratejisi Ġzleme ve Değerlendirme Stratejisi (Turizmin etkilerinin ve sürdürülebilirliğin izlenmesi) SONUÇ VE ÖNERĠLER KAYNAKÇA

4 1. GĠRĠġ 1.1 DOĞAL ALANLAR, YÖRE ĠNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBĠLĠR TURĠZM ALTERNATĠFĠ ve KIRIKKALE VĠLAYETĠNDE SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ Tabiatı korumanın geleceği kırsal alanların geleceğine, kırsal hayatın korunmasına ve sağlıklı yürüyen bir kırsal ekonomiye bağlıdır. Kırsal alanlardaki düģük ve dağınık nüfus ile beraber yetersiz gelir söz konusu olduğunda bu alanların turizm köyleri vb. gibi faaliyetler için kullanılması söz konusu olacaktır. Bu tür giriģimlerin önemli bir kısmı korunan alanlarda veya dıģında yapılmaktadır. Bazı etkinliklerin korunan alanlara ve tabiata çok zarar verdiği de görülmektedir. Bu sebeple tabiatı korumakla görevli olan bizlerin çevremiz ile iyi bir proaktif iliģkiler içinde olmamız gerekmektedir. Proaktif kiģi; iliģkilerde ve faaliyetlerde inisiyatifi eline alan kiģi demektir. Tabiattaki faaliyetlerin kontrolü için Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı taģra kuruluģlarının kırsal sahalarda doğa turizminin geliģtirilmesinde öncü olması doğru bir harekettir. Son yıllarda sivil toplum kuruluģları ve diğer kamu kurum ve kuruluģları; statülü korunan alanlar, doğal alanlar, kırsal kalkınma, kalkınma için iģbirliği gibi konuları tamamıyla farklı bir bakıģ açısı ile algılamaya baģlamıģlardır. Tabiat ve geleneksel kültürler üzerinde turizmin meydana getirdiği olumsuz tesirler ve bunların neticesinde duyulan korkular kitle turizmine karģı alternatif, çevreye duyarlı turizmi ve tabiatı korumayı öne çıkarmıģtır. Sürdürülebilir doğa turizmi ve ekoturizm tabiatın korunması için bir umut olarak ortaya çıkmıģtır. Algılamadaki bu değiģiklik, doğal alanlar, korunan alanlar ve çevresinin bölgesel planlamasında turizme iliģkin proje ve çalıģmaların giderek artmasına yol açmıģtır. Bu sayede turizm, zaman içinde kırsal alanların kalkınmasında, yoksulluğun azaltılması ve yöresel kültürel zenginliğin korunmasında anahtar bir rol haline gelmiģtir. Sürdürülebilir doğa turizmi, kırsal ekonominin çeģitlendirilmesi, kırsal nüfus için yeni bir bakıģ açısı meydana getirilmesi, yoksulluğun ve kırsal göçün azaltılmasında önemli seçeneklerden biri olarak görülmektedir. Ancak, turizmin yalnızca yerel ekonomi ile doğru Ģekilde bütünleģtirildiği takdirde beklentileri karģılayabileceği ve yöre halkı ile diğer ilgi gruplarına fayda sağlayacağı unutulmamalıdır. 4

5 1.2 DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBĠLĠR KALKINMA 1980 li yıllardan itibaren BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı (UNEP), çevre konularına iliģkin çalıģmaları arttırmıģ, Bu çalıģma giderek artan bir etkinin meydana gelmesini sağlamıģtır. Dünya Çevre Kalkınma Komisyonu nca 1987 yılında tamamlanan çalıģmalar sonunda ortak geleceğimiz adlı bir rapor hazırlanmıģtır. GeliĢmiĢ ve geliģmekte olan ülkelerde, çevre ve kalkınma konularına çok farklı yaklaģılması gerektiği bu raporda vurgulanmıģtır. Kalkınmanın ve insanlığın sahip olduğu kaynakların sürdürülebilir olduğuna vurgu yapılmıģtır. Raporda ortaya konulan sürdürülebilir kalkınma kavramı, insanların elinde bulundurduğu ve onlara muhtaç olduğu ekolojik, kültürel ve sosyo-ekonomik kaynakların nadir ve eģsiz olduğu görüģüne varılmıģtır. Bir sahanın sahip olduğu kaynaklar, çok farklı maksatlar için kullanılabilmektedir. Örneğin, bir orman, kereste imalatı için kullanılabilirken, üzerindeki ağaçlar kesilerek tarım toprağı olarak kullanılabilmekte ayrıca korunan alan olarak da ayrılabilmektedir. Alanın ve alanda yaģayan yöre halkının özelliklerine bağlı olarak bu seçeneklerden bazıları uygulanabilirken, bazıları ise kesinlikle uygulanamaz. Yalnızca korumacı bir yaklaģım içine girildiğinde doğru görülen seçenek ormanın el değmemiģ eski haline bırakılması olsa da, yöre halkı ve diğer iģ gruplarının bu kaynakların sürdürülebilir kullanımı hayat kalitelerini yükseltmek için ormandan hak iddia etmeleri mevzubahistir. Bu sebeple yüzde yüz sürdürülebilir kalkınmaya her zaman ulaģılamasa da bu hedef üzerine yoğunlaģılmalıdır. Doğal ve korunan kırsal alanlarda, geçmiģten günümüze yerel topluluklar ile arazinin beraberliği çok önemlidir. Korunan alan ağı büyüdükçe korunan alan kavramının anlamı da değiģmeye ve geliģme göstermeye baģlamıģtır. Bu geliģme içinde yöre insanlarının varlığı ve faydalanmalarının sürdürülebilirliği de öne çıkmaktadır. Bir doğal alan ve korunan alanın içinde yer aldığı bölgenin sürdürülebilir kullanımı, turizm, ekolojik tarım, hayvancılık, yeni bölgesel ürünler, sürdürülebilir ormancılık, hatta enerji üretimindeki yatırımlarla birlikte düģünüldüğünde daha baģarılı olacağı açıktır. Doğal alanlarda faaliyetlerin açıklanmasında Kırsal alan, Kırsal kalkınma ve Sürdürülebilir Kalkınma gibi kavramlar değerlendirilmelidir. Bu kavramlara baktığımızda; Kırsal Alan; ġehir diye tabir edilen yerleģme sahalarının dıģında kalan tarımla ilgili etkinliklerin yapıldığı alanları da içeren köy, mezra, kom vb. adlarla adlandırılan ve anılan insan yerleģimlerinin var olduğu alanları kırsal alan olarak tanımlayabiliriz. 5

6 Kırsal Kalkınma Kavramı: Kırsal kalkınma, küçük toplulukların içinde bulundukları ekonomik, toplumsal ve kültürel Ģartları iyileģtirmek amacıyla giriģtikleri çabalarının, devletin bu konudaki çabalarıyla birleģtirilmesi, bu toplulukların tüm ülke insanlarının tümüyle kaynaģtırılması ve ulusal kalkınma çabalarına tam katkıda bulunmalarının sağlanma süreci Ģeklinde tanımlanmıģtır. Kırsal Alan Kalkınması; Hem eğitim hem de örgütlenme iģi olup, kırsal alan; toplumun ihtiyaçlarının göz önünde tutulması, kırsal alan kalkınma politikası ile ilgili planların alınması sırasında topluma zorla kabul ettirilmemesi gereken bir konudur. Toplum istediklerini elde etmedikçe kırsal alan çalıģmalarına katılmayacaktır. Tarımsal çalıģmalar, beslenme, eğitim, mesleki önderlik ve öğretim, kooperatifler, el sanatları, küçük sanayiler, sosyal güvenlik çalıģmaları, planlama ve sağlık politikaları nitelikleri kırsal alan ve ülke planları ile bir bütünlük içinde olmalıdır. Sürdürülebilir Kalkınma: Ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Burada ekolojik, ekonomik ve sosyo kültürel sürdürülebilirlik Ģartlarının tamamının sağlanması önemlidir. Kırsal alanlar turizm ve boģ zamanların değerlendirilmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Kırsal alan, turistlere sakin ve huzurlu bir seçenek sunmaktadır yılında yapılan bir araģtırmada; Fransız vatandaģları tatillerinin, %52 sini ya bir ailenin yanında ya da bir arkadaģının evinde, %26 sı evlerinde geçirdiklerini ve %9 luk bir kısmı ise kırsal alanda ikinci bir eve sahip olduklarını ifade etmiģlerdir. Kırsal alanlar doğa için önemli role sahiptir. Tabii kaynakların korunması, biyolojik çeģitliliğin sürdürülmesi, doğal felaketlere karģı koruma, iyi hayat Ģartlarının korunması ve doğal manzaranın korunması doğal çevre ile ilgili hususlardır. 1.3 SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ Sürdürülebilir kalkınma, ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Sürdürülebilir turizmin geliģimi de sürdürülebilir kalkınma ile bağlantılı bir yaklaģımdır. Sürdürülebilir turizmin geliģiminde turistlerin ve ziyaret edilen yerlerin bugün kü ihtiyaçlarının, gelecekteki fırsatları koruyup geliģtirerek ve geniģleterek karģılanması amaçlanmaktadır. Bu yaklaģım, ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, gerekli ekolojik süreçlerin, biyolojik çeģitliliğin ve kırsal hayatı destekleyen süreçlerin devamını içermektedir. BirleĢmiĢ Milletler Dünya Turizm Örgütü nün tanımına göre sürdürülebilir bir turizm geliģimi; Çevresel kaynakların en iyi Ģekilde kullanılmasını sağlamalı, Ziyaret edilen toplulukların sosyo-kültürel yapısına, gelenekselliğine saygı göstermeli, Bütün ilgi gruplarına adil bir Ģekilde dağıtılan sosyo-ekonomik faydalar ile tutarlı ve uzun vadeli ekonomik faaliyetler ortaya koymalıdır. 6

7 Buna göre sürdürülebilir kırsal/doğa turizminin geliģme ölçütleri; a. Biyolojik çeģitliliğin korunması, b. Ekonomik tutarlılık, c. Kültürel zenginlik, d. Yöre halkının refahı, e. Ġstihdam kalitesi, f. Sosyal eģitlik, g. Ziyaretçi memnuniyeti, h. Yetkinin yerele doğru dağıtılması, i. Toplumun genelinin refah ve mutluluğu, j. Fiziki bütünlük, k. Kaynakların etkin kullanımı, l. Çevre temizliğidir. Korunan alanlar açısından; tabiatın seçkin parçaları olan korunan alanlar ile turizm arasındaki bağ, korunan alanların tarihçesi kadar eskidir. Korunan alanlar turizme, turizm de korunan alanlara ihtiyaç duymaktadır. Turizm korunan alanların kurulması ve yönetiminde göz önüne alınması gereken önemli bileģendir. Turizm; aynı Ģekilde koruma altında olmayan flora ve faunanın tutunduğu tabiat alanlarına ve insanın yaģadığı sahalardaki yöresel kültüre de bağımlıdır. Bu bağımlılık doğa ve kültürün bozulmaması için tedbirleri gerektirir. Bu tedbirlerin neler olacağının sürdürülebilir kırsal kalkınma ilkeleri çerçevesinde tespiti de zorunludur. Turizmin önemli bir ekonomik faaliyet olması ve tüm göstergelerin bu faaliyetin büyüme eğiliminde olacağı yönünde olması önemli bir husustur. Turizmdeki büyümeyle beraber sürdürülebilir turizm, ekoturizm gibi doğayla ilgili turizme olan talep artmıģ ve turizm ürünleri ile destinasyonlar çeģitlenmiģtir. Turistlerin talepleri de değiģmiģ ve çeģitlenmiģtir. Turistlerin talepleri konaklamada konforun sağlanması yanında, yöreye özgü kültürel değerler hakkında bilgi edinme, yöre halkıyla iletiģim, bölgenin flora ve faunası, özel ekosistemler, doğal hayat ve bunların korunması da dahil olmak üzere daha sorumlu bir seyahat deneyimi kazanmak da söz konusudur. Beklenen büyüme ve yeni eğilimler turizmi o kadar stratejik bir konuma taģımıģtır ki, turizm eģsiz özellikli doğal veya korunan alanların sürdürülebilirliğinin yanı sıra bu alanların çevresinde yaģayan yöre halkının kalkınma potansiyeline de müspet etki sağlayabilmektedir. Bu durumda turizm, doğal alanların korunması ve yöre halkı ile ziyaretçilerin çevre bilincinin arttırılmasında kullanılabilecek çok önemli bir araçtır. Dolayısıyla turizm sayesinde koruma çalıģmaları için gerekli mali kaynakların kazanılmasının yanı sıra ziyaretçiler ile yöre halkına yönelik 7

8 bilinçlendirme ve eğitim programlarının oluģturulması ve uygulanması gibi hedeflere de kolayca ulaģılabilmektedir. En önemli hususta; turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniģ kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve paylaģımcı olarak planlaması, sürecin etkin yönetimi ve izlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri dönüģü mümkün olmayan olumsuz etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden bir faktör haline gelebilecektir. ĠĢte bu nedenle; SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġME (MASTER) PLANI çalıģmasına lüzum duyulmuģtur. 1.4 SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġME STRATEJĠSĠ Yukarda da bahsedildiği üzere, insan kullanımı bakımından hassas olan sahalarda turizm söz konusu olduğunda turizmin iyi planlanması ve yönetilmesi önemli olmaktadır. AlıĢılmıĢ turizm stratejileri ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Stratejisi arasındaki fark Ģudur; alıģılmıģ yöntemler yukarıdan aģağıya bakıģ açısı ile uygulanmaktadır. Yani kararlar merkezden alınmakta ve uygulanması için yerele taģınmaktadır. Yöre halkı katılımcı olamamaktadır. Sürdürülebilir turizm ise aģağıdan yukarıya bir yaklaģım için gayret göstermektedir. Bu yaklaģımda yöre halkının beklentileri ele alınır, yönetime katılmasını sağlayıcı yapı kurulur, yörenin kalkınma potansiyelini bünyesinde barındıran tabii değerlerin korunması için ortak kararlar alınır. Karar almanın yanında uygulama ve izleme aģamalarında da yöre halkının bilgisini, becerilerini, en uygun Ģekilde kullanmak esastır. Bu yaklaģım yöre halkının, yerel otorite ve organizasyonların yetkilendirilmesine dayanır. -Sürdürülebilir turizm geliģim aģamasında doğa ve çevresinin ortak çıkarları söz konusudur. Konaklama ve diğer turizm altyapıları mümkün olduğunca doğal alan dıģında olmalıdır. Bu durum doğaya ve kültüre zararı en aza indirdiği gibi ev pansiyonculuğu gibi faaliyetlerin yapılmasıyla yöreye faydayı arttırabilir. -Yöre halkı ve diğer bölgesel ilgi grupları turizm geliģiminde önemli ortaklardır. Söz konusu gruplar turiste konaklama imkanı sunacaklar, sunacakları ürünün kalitesinin korunmasında da sorumluluk alacaklardır. -Günübirlik ziyaretçiler yerine uzun süreli konaklamaya lüzum duyan turistle hedefleniyorsa, doğal ve kültürel mirasa dayalı çekim noktaları, el sanatları gibi faaliyetler ortaya konmalıdır. -Doğal alanlar genellikle çok hassastır, bu sebeple ekolojik değerler, belirli bir saha ile sınırlı olmayacaktır. Geleneksel hayat, yerel kültür, kırsal, sosyal ekonomik yapılar da aynı zamanda turizmin temel kaynağı olmaktadır. - Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı nın ilimizde/bölgemizde ve ülkemizde doğa turizmine konu olacak sahaların tüm ilgi grupları için anlamlı ve cazip bir bakıģ açısına dayandırılmasına esas olmalıdır. - Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı nda turizm; doğayı koruma, kırsal kalkınma için bir araç olarak ele alındığından, doğa turizmi yönetim planı olarak ele alınmalıdır. 8

9 Halihazırda olan turizm etkinlikleri de tartıģılmalı, değerlendirilmelidir. Ġlde sürdürülemez olan turizm veya gelir getirici faaliyetler de tanımlanmalıdır. Ayrıca iyi bir yönetim için tehditler ve fırsatlar da ele alınarak bunlardan hareketle ortaya çıkacak fikirler ortaya konmalıdır. -Doğaya dayalı turizm yönetiminin entegre bir anlayıģla (alan ve çevresinin sahip olduğu doğal, tarihi ve sosyo-ekonomik kaynakların bütüncül ele alınması) değerlendirilmesi de önemlidir. -Turizm geliģimi genel olarak piyasa talebine göre yönlendirilir. Bir alanın turizm potansiyelinin değerlendirilmesi, rekabetçi özgün ve özellikli bir destinasyon oluģturması için gerçekçi beklentiler ortaya konulmalıdır. Yüksek ekolojik değerlere sahip olan sahalar yüksek turizm değeri içermeyebilir. Turizm, ancak doğru pazar ürünlerini hedeflediği zaman baģarılı olabilir. Özellikle hassas tabiat alanlarında taģıma kapasitesi düģük iken, bu alanlardan beklenen faydalar yüksek olmaktadır. TaĢıma kapasitesinin düģüklüğü sınırlı sayıda turist demektir. Bu sebeple taģıma kapasitesinin değerlendirilmesi de önemlidir. -Entegre Doğal Alan Yönetimi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı ile doğa ve turizm yönetimi için tüm ilgi gruplarının desteğini almayı hedefler. Tüm ilgi gruplarının etkin desteği önem taģır. Turizm geliģiminin karmaģık yapısı göz önüne alınırsa, ilgi gruplarının etkin iģ birliği oldukça önemlidir. Planın herkes tarafından sahiplenilmesi ayrıcalık olacaktır. -Sürdürülebilir kırsal kalkınma için kapsamlı bir vizyon belirlenmesine de ihtiyaç vardır. -Pazarlama Stratejisi; Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı nın bir parçasıdır. Kalkınma ve rekabete açık ürün-pazar kombinasyonu için yaratıcı yaklaģımlar içermelidir. Pazarlar, hedef gruplar, turist sayısı, ürünler, hizmetler, yaratıcı yaklaģımlar bu stratejide yer almalıdır. -Turizm Destinasyonu Yönetimi; Yaygın bir stratejik yaklaģım olup, destinasyonu rekabete açık hale getirir, bir turizm pazarını iyi bir Ģekilde yönetmek, pazarlamak, bir destinasyonu rekabetçi yapabilmek için gereken tüm unsurları içeren bir yaklaģımdır. -Ġyi tanımlanmıģ amaçlar ve göstergelerle mantıksal bir çerçeve kurmak, ayrıntılı bütçe, mali portre ve ilgi gruplarının tümüne açık görev ve sorumluluklar veren bir iģ planı hazırlamak gereklidir. -Ziyaretçinin Ġzlenmesi ve Ziyaretçi Yönetim Planı: Madem ki doğa gibi hassas bir sistemde çalıģılıyor, bu durumda turist ziyaretinin ilkelerini belirleyen bir ziyaretçi yönetim planı lüzumludur. Aynı zamanda da hem geri bildirim temin etme, hem de taģıma kapasitesinin kontrolü için izleme programı da olmalıdır. Geri bildirimler kalitenin arttırılması, sunumların taleplere uygun hale getirilmesi (iyileģtirilmesi), hizmetteki aksamaların ve doğadaki değiģimlerin takibi için çok önemlidir. ġu unutulmamalıdır ki; turizm, doğanın korunması için ortaya konan ana hedeflere ulaģmak garanti edildiği takdirde teģvik edilmelidir. 9

10 2.SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġĠMĠNE ĠLĠġKĠN ÇALIġMALAR 2.1 KAYNAK ANALĠZĠ GeliĢme planı ve stratejisi için öncelikle kaynak analizi yapılması mecburidir. Bir alanın sahip olduğu kaynaklar, o alanın kalkınması için bir sermaye veya potansiyel oluģturmaktadır. Bu kaynakların analizi de önemli veri ve bilgi oluģturulmasını temin etmektedir. Ekolojik ve kültürel kaynakların yanında sosyo-ekonomik özellikler de turizm geliģimi için önemli bir temel oluģturmaktadır. Örneğin kırsal turizmin, tarımsal faaliyetleri desteklemediği durumlarda kırsal turizmin gerçekleģtirildiği bölge hem kendi sermayesini hem de kırsal olma özelliğini kaybedecektir.gerek turizm potansiyeli gerekse taģıma kapasitesi turizm kaynaklarının mevcut durumuna bağlı olduğundan kaynak envanterinin mutlaka yapılması gerekir Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar a. Doğal Kaynaklar: turizmin geliģimi için önemli olan yöreye özgü doğal kaynaklardır. Bu kaynakların hali hazırdaki ekonomik kullanımları, korunma durumları, statüleri, iklim gibi turizm geliģimi için potansiyel kaynakların envanterini içermektedir. Seçkin Doğal Kaynaklar: Turizm yalnızca korunan doğa parçaları ile ilgili değildir. EĢsiz manzaralar, dağlar ve nehirler gibi ve korunmayan türler de turizm için ilgi çekici olmaktadırlar. Örneğin; ormandaki ağaçların üzerinde gezinen sincapları, konakladığımız evin penceresinden gözlemlemek son derece çekicidir. Bir orman öncelikli olarak odunculuk amacıyla kullanılsa da dağ bisikleti gibi bir aktivite için ortamı çekici hale getirebilmektedir. Seçkin Doğal Kaynakların Halihazırdaki Ekonomik Kullanımlarının Tanımlanması Doğal kaynakların çok çeģitli kullanımları söz konusudur, ormanların odunculuk, nehirler ve göllerin sportif balıkçılık, su sporları ve enerji üretmek için kullanımları gibi. Bu kullanımlardan bazıları gelenekseldir ve düģük etkilere sahiptir. Bazıları ise sürdürülebilir değildir. Bu sebeple bunlar turizm geliģimi için de uygun değildir. Kaynağın Korunma Durumu ve Statüsü: Bazı doğal kaynaklar mevcut kanunlarla korunur. Bunların turizmde kullanımı da bu kanunlara uygun olmalıdır. Ġklim; mevsimlerin dağılımı, ortalama sıcaklık, nem ve günlük ortalama optimal güneģ ıģığı saatlerine bağlı olarak iklim analizi yapılmaktadır. Burada önemli olan iklimin farklı mevsimlerde turizm için elveriģli olup olmadığıdır. Turizm GeliĢimi Ġçin Potansiyel Doğal Kaynaklar: Potansiyel kaynakların tespiti turizm planlaması için önemli ve özellikle yönlendirici olmaktadır. Tüm bu kaynakların envanter çalıģmalarının haritaya aktarılması, turizm ürünleri ve hizmetlerinin geliģmesi ve altyapı ile tesislerin fiziksel planlaması için önemli olmaktadır. 10

11 b. Kültürel Kaynaklar: Kültürel kaynakların envanteri doğal kaynaklara iliģkin çalıģmalara benzerlik göstermektedir. Özellikle doğal ve kültürel kaynaklardan oluģan kombinasyonlar, turistler tarafından yüksek ilgi ile karģılanmaktadır. Kültürel mirasın korunmasının önemi konusunda farkındalık meydana getirilebilirse, sürdürülebilir turizm geliģimine ve doğa korumaya verilen destek artacaktır. c. Sosyo-Ekonomik Kaynaklar: Altyapı, insan kaynakları ve farklı ekonomik sektörlerin bileģimini içermektedir. Bu konuda yapılacak envanter çalıģması, birbiri ile bağlantılı birçok farklı unsurlar içermesi ve bu unsurların turizm geliģimi için ilk bakıģta kavranamaması mümkündür. Bölgenin kalkınma potansiyelinde, sosyal ve ekonomik rekabet edebilirlik unsurları büyük öneme sahiptir. Yerel nüfusun turizme yaklaģımı, turizm sektöründe çalıģma isteği gibi bazı unsurların turizm ile doğrudan iliģkisi bulunmaktadır. Altyapı: Bir bölgenin turizmde rekabet edebilirliği ve kalkınma seviyesinin tespiti için altyapı kalitesi önemli bir göstergedir. Altyapının kalitesi, yerel nüfusun hayat kalitesini ortaya koymanın yanı sıra turizm geliģimi için de zorunlu bir Ģarttır. Alan, güvenli içme suyu, donanımlı sağlık tesisleri gibi temel unsurları içermiyorsa turizm geliģimi asla baģarılı olamayacaktır. Altyapının farklı unsurları için Ģartlar, kalite ve gelecekteki durum değerlendirilmelidir. Kaynak halihazırda turizm için mi kullanılmaktadır? Sorusu hem kaynağın turizm geliģimi için önemi konusunda hem de kaynak kalitesi hakkında göstergeleri ortaya koyabilmektedir. - Su kaynaklarına yönelik etütler; kaliteli su kaynağının sağlanması, su kaynağının sürdürülebilir kullanımı ve su çıkarmanın çevresel etkisini de içerir. - ĠletiĢim ağına yönelik etütler; turistlerin refahı ve turizm geliģimi için önemli olan cep telefonları da olmak üzere telefon ve internet ağlarının kalitesine yönelik etütleri içermektedir. - Sağlık hizmetlerinin; kalite, miktar ve coğrafi dağılımı son derece önemlidir. - Güç kaynaklarına yönelik etütler; elektrik Ģebekesi, ısınma ve yemek piģirme için enerji kaynaklarının varlığı önemlidir. Her ne kadar resmi standartlara göre planlansa ve tehlike içermese de turistler nükleer santrallerin yakınında konaklamamaktadır. - Su ve toprak kirliliği etkisi olan atık su sistemleri önemli olup, bölgeye gelen turistlerin sayısı ile meydana gelecek atık su miktarı da dikkate alınmalıdır. - Katı atıkların düzenli depolaması toplum için olduğu kadar çevre için de önemlidir. Katı atıkların görüntü kirliliğine de yol açması ayrı bir menfi etkisidir. - Yol ağlarının durumu; çoğu turistin tercihlerini yaparken en önemli etkendir. 11

12 - Güvenlik; kamu güvenliğini ve asayiģi sağlamak turist güvenliği gibi unsurlar önemli olmaktadır. AĢırı kar yağıģı, kanyon veya dağ kurtarma timlerinin olup olmaması da çok önemlidir. - Politik istikrarsızlık ve suçlar; turist için caydırıcı etki yapmaktadır. Ġnsan Kaynakları; Bir bölgenin insan sermayesini ifade eden bu unsur, turizm geliģiminde anahtar etmenlerden biridir. Ġnsan kaynakları hem hizmeti hem de manevi nitelikteki kültür ve kimliği oluģturmaktadır. Ġnsan kaynaklarına iliģkin etütler aģağıdaki unsurları içermelidir; - Yöre halkının nüfusu, - Göç vb. eğilimler, - Demografik yapı, - Aktif nüfus ve yapısı, eğitim seviyesi, potansiyel bilgi ve beceriler, açık fikirlilik, geleceğe odaklanma, çalıģma ahlakı, - Yöreye özgü geleneksel ekonomik faaliyetleri ve yöresel sanatları yapabilme, - Turizm geliģimine iliģkin tutum, misafir severlik duygusu, hizmete yönelim, - Sosyal tutarlılık, esneklik, mevcut sosyal iliģkilerin kalitesi ve aralarındaki iģbirliğini içeren sosyal yapı, - Yerel kurumlar, idareler, yönetiģim, bürokrasiden kaçınma vb. hususlarla finansal kaynaklar ve yönetimleri, - Alanın kültürü ve kimliği, alanda etkin görev alacak kiģilerin ortak değerleri, ilgileri, yaklaģımları, algılama Ģekilleri, özel ilgi ve becerileri, özgün gelenekler, o topluma ait olma ve o toplumda yaģamaktan onur duyma gibi durumları içerir, - Farklı ekonomik sektörler; söz konusu coğrafi bölgeye ve ile yoğunlaģma durumları, firma sayısı, ölçeği, ortalama karlılık, geleceğe yönelik bakıģ açısı, pazarları ve dıģ iliģkileri, sektörler arası iģbirliği son derece önemlidir, tüm sektörler turizm sektörü ile iliģkili olabilmektedir. Kaynak analizinin sonuçları; sürdürülebilir turizm yönetimi ve kalkınmada sermayeyi oluģturan kullanılabilir kaynaklara genel bir bakıģı sağlamakla beraber, bölgenin mevcut kalkınma durumunu ve sürdürülebilirliğini değerlendiremeye yönelik bir resim sunmaktadır. Analiz aynı zamanda; bölgenin sürdürülebilir kalkınmasına yönelik bir vizyon oluģturulmasını ve turizm geliģiminin diğer sektörlerle bütünleģtirilmesini sağlayacaktır. 2.2 TURĠZM POTANSĠYELĠ Yüksek değerlere sahip doğal ekolojik sahalar her zaman yüksek turizm potansiyeli içermezler; - Bazı doğa parçaları araģtırma yapan uzmanlara, iyi eğitimli ekoturistlere hitap etmektedir. Bu alanlar sayıca az olduğu için de sınırlı bir turizm potansiyeli içerirler, 12

13 - Bazı doğal sahalar, eriģim, güvenlik gibi nedenlerle turistler için elveriģli olmayan yerlerde bulunurlar, - Ekolojik kaynakların kullanımlar karģısındaki duyarlılığı (taģıma kapasitesi), ziyaretçi giriģinde kısıtlamalara sebep olmaktadır, Bir sahanın daha fazla turist çekebilmesi için ihtimalleri ortaya koyan turizm potansiyeli önemli bir konudur. Turizm potansiyelinin tespiti için arz ve talebin ortaya konması gerekir. Bu potansiyel sınırlıysa baģarılı bir turizm giriģimini baģlatmak imkanı olmayacaktır. Turizm ekonomik bir faaliyet olduğundan ancak turizm pazarında sürdürülebilirliği için bir talebi karģılaması lüzumludur. Turizme iliģkin motivasyon ve istekler değiģkendir, kaynakların değeri aynı kalırken değiģen tüketici davranıģları turizm potansiyelini etkilemektedir. Dolayısıyla turizm potansiyeli tüketicinin bakıģ açısı (talebi) ile değerlendirilmelidir. Turizm potansiyeline iliģkin veri toplarken, istatistiki veriler, anketler gibi yöntemlerle veri elde edilebilir, ayrıca derinlemesine görüģmeler, katılımcı gözlemleme, olaylar üzerinde çalıģmalar ile veri elde etmek için kullanılan niteliksel araģtırma metotları kullanılmaktadır. Turizm potansiyeli için turizm talebi incelemesi aģağıdaki hususların tespiti ile yapılabilir; - Halen yapılan turizm, - Halihazırdaki turist miktarı, - Her bir ziyaretçinin günde harcadığı miktar, - Ortalama kalma zamanları, - Turist profili, - Dürtü analizi; hangi temel etmenlerin turistler için rol oynadığı,(doğa, kültür, sağlık, güneģ, vb.) - Benzer bir il veya saha ile kıyaslama yapılması, milli veya milletlerarası bir il ile kıyaslama yapılması ve neden o ilin tercih edildiği, - Gelecekte rakip olacak iller hangileridir, nedeni, Turizm arzı incelemesinde ise aģağıdaki hususlar öne çıkmaktadır; - Ġlimizde bir uluslar arası havaalanı var mıdır veya yakın bir ilden yararlanma imkanı makul müdür? - Alan ulaģım hangi araçlarla olur?(demiryolu, özel taģıt, genel taģımacılık, vd.), bunlara yaklaģım nasıl olmaktadır (kötü, yeterli, iyi gibi), - Alana ulaģma durumu (kolay-rahat, çaba ile, zor ve tehlikeli) 13

14 - Ġle gelmek için yabancı turistler ülkemizden vize alıyor mu? - Sahamızın istikrarlı bir yönetimi var mı?, - Güvenlik ve ulaģım açısından ne gibi problemler yaģanabilir? - Alt yapı incelemesi; taģımacılık ağı, yerel yolun durumu (toprak, asfalt), anayolla bağlantısı, demiryolu ağı, yerel genel taģımacılığın yaygınlığı, program, ücretler, hat/duraklar, döngü patikaları, patikalar, yollar, iģaret levhaları, genel enformasyon levhaları, araç-otobüs park kapasitesi, bilgi alma, tercüme kolaylıkları, - Yiyecek içecek ve barınma; restoran sayısı, restoranların sınıflandırılması (iyi-sayısı, orta iyisayısı vb.) - Hangi standartta yiyecek sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü) - Ġl ve çevresinde ne tür barınma alanları var? (otel, hotel, yatak kapasitesi, rota üstü barınma kulübeleri, bungalov, parkları, kamp alanı, diğerleri), - Hangi standartlarda barınma sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü), - Ġlinizin seçkin özellikteki doğal alanlarının özellikleri (sundukları ile tek mi?, biraz farklı mı?, diğer seçkin özellikli yerlere benziyor mu?), - Alan turist gezi rotasına girecek Ģekilde turistlerin ilgisini çekebilecek diğer sahalara yakın mı? (diğer çekici sahalara yakın, orta derecede potansiyel, düģük veya yakında böyle bir potansiyel bulunmamakta), - Ġlin alanlarında yaban hayatı; (bayrak tür, ilginç diğer türler, temsil edici yaban hayatı, farklı yaban hayatı izleme aktiviteleri, yürüyerek, botla, gözlem noktası ile vb.), - Yaban hayatı izleme de tatmin edicilik durumu (garanti etme, genellikle, Ģans veya mevsime bağlı), - Bölgedeki önemli yaban hayatının tanımı, - Yardımcı tesislerin durumu (rekreasyonel, spor, diğer; durumu:kötü-yeterli-iyi), Kaynakların turizm potansiyelinin değerlendirilmesi; - doğal değerler: (sahiller, sahil kayalıkları, kumullar, dağlar, ormanlar, korunmuģ izole olmuģ alanlar, Ģelaleler, göller, nehirler, mağaralar, yaban hayatı, hayvan-kuģ, deniz canlıları, iklim, diğerleri), - kültürel değerler; (tarihi binalar, tarihi yerler, anıtlar, arkeolojik yerler ve koleksiyonlar, folklor ve gelenekler, el iģleri, müzeler, sahne sanatları, sanayi mirası vb.) - Toplumun turizm potansiyeli; (insan kaynakları; aktif nüfusun büyüklüğü ve yapısı, eğitim düzeyi ve profesyonel bilgi, beceriler, eğitimler, orijinal-karakteristik ve geleneksel özellikleri, ekonomik faaliyetler-sanatlar profesyonel olmayanlar dahil, resmi olmayan bilgi 14

15 ve beceriler, turizm geliģimine yaklaģımlar, misafir severlik anlayıģı, hizmet eğilimleri, yerel kuruluģ ve idareler ile yönetiģim, alanın kültürü ve kimliği, - Ekonomik kaynakların turizm potansiyeli; (tarım, ormancılık, balıkçılık, sanayi ve diğer), - Altyapı; (su sistemleri, ulaģım ağları, sağlık imkanları, ulaģım terminalleri, enerji kaynakları, kanalizasyon sistemleri, katı atık ve yok etme sistemi, caddeler/yollar, güvenlik sistemleri vb.) - ĠĢ ve hizmet altyapısı; (fırınlar, kasaplar, bakkallar, süpermarketler, doğrudan satıģ yapan çiftlikler, kiralık araç, servis istasyonları, taksiler, otobüsler, kiralık bisiklet, kiralık spor malzemeleri ve bakımı, postaneler, bankacılık hizmetleri, doktorlar, diģçiler, eczaneler, kafe ve restoranlar, atm ler, bankalar, diğer iģ ve hizmetler.) Turizm Talebi; turizmin mevcut durumunun incelenmesi; Ziyaretçi; boģ zamanlarını geçirmek için bir yere gelen kiģi olarak tanımlanabilir, turist ise alanda bir veya daha fazla gece konaklamaktadır. Her turist bir ziyaretçidir, ancak her ziyaretçi turist değildir. Dolayısı ile turist ve ziyaretçi sayılarının ayrılması gerekmektedir. Ziyaretçi ve turist ayrımı farklı talepleri sebebi ile yapılmak durumunadır, ayrıca her ikisinin de farklı etkileri bulunmaktadır. Bir turistin ortalama harcaması alanda daha fazla zaman geçirdiğinden, konaklamaya, ilave yiyecek ve içeceğe ödeme yaptığından genellikle daha yüksek olmaktadır. Turizme iliģkin mevcut durumun ortaya konabilmesi için; - Turist ve ziyaretçileri ayrı ayrı sayısı (yıllık, mevsimlik, aylık, haftalık, günlük), - Son on yılda turistlerin/ziyaretçilerin değiģimi, - Ortalama kalıģ süreleri, konaklama ve ulaģım Ģekilleri önemlidir. (Sürdürülebilir doğa turizm geliģme planımızda ana unsur turizm olduğundan;turizme iliģkin veri kullanılamaz olduğu hallerde ikinci en iyi seçenek olarak ziyaretçilere ait verielr üzerinden değerlendirme yapılması mecburiyeti doğmaktadır). - Turist baģına ortalama harcama, - Grup hacmi ve düzeni, - Turistlerin ağırlıklı yaģ grubu, - Yaptıkları faaliyetler, - Ziyaret edecekleri-ettikleri yere iliģkin seçimleri, - Memnuniyeti, deneyimleri ve para harcama Ģekilleri, 15

16 - Ġkinci ziyaretlerin yüzdesi ve sayısı, - Kullanılabilir ilave veriler. Talep incelemesinde ilimizi rakip olarak gördüğümüz veya bizimle rekabet eden benzer il veya illerle karģılaģtırmak faydalı ve yerinde olacaktır. Turizm Arzı: Konum Faktörü; Bir ilin baģka turizm pazarları ile iliģkili olarak nasıl konumlandığını, bir turistin alana ulaģmak için harcadığı zamanı, parayı/enerjiyi belirtir. Bir saha ne kadar güzel olursa olsun, hedef grup tarafından kolayca ulaģılabilir değilse asla baģarılı bir turizm geliģimi sağlanamayacaktır. Yerel nüfusun değil turistin algılama durumu dikkate alınmalıdır. Örneğin bakir alanları ziyaret etmekten zevk alan ve ilkel patika yollarla ulaģılan yerleri ziyaret etmek isteyen turistler için düģünülen uzak mesafeler için alanın sınırlı sayıda turist potansiyeli olacaktır. - Uzun mesafeden gelen turistler için hava alanına uzaklık çok önemlidir, - Tur operatörlerinin çoğu havayolu ulaģımını zorunlu görmektedirler, bu sebeple bağımsız turistler veya tur operatörleri hedeflenebilir, - Tren, otobüs veya özel araçlarla eriģim de konum faktörleri içinde önemlidir, - Alana ziyaret iklim Ģartları açısından da kısıtlı imkanlara neden olabilir, - Ġle özgü yapılan bürokratik iģlemlerin bıktırıcılığı da önemlidir, sık sık güvenlik birimleri tarafından kimlik sorulmak, aranmak gibi, - Turizm arzında; iģaretlemeler, doğru yönlendirmeler, bilgiye ulaģma kolaylığı da önem arz etmektedir. Haritalar, broģürler, internet imkanı, kılavuz ve rehberler önemli bir arz faktörüdür. - Yiyecek içecek sunumu ve konaklama arzı; Sunumun ürün ve hizmet kalitesi, hijyenik standartlar, özgünlük/otantik, yöresel olması, yer ve ürünlerin çeģitliliği, ortam ve konukseverlik önemlidir. - Restoranların sınıflaması önceden yapılırsa turist için kolaylık olacaktır. - Konaklama tüm türleri içerebilmelidir, ürün ve hizmetlerin kaliteli olması, özellikle hijyeniklik konaklamada çok önemlidir. Doğal Alanın Kendine Has Özellikleri; Doğal alanların değer yaratması, kırsal kalkınmada rol oynaması beklentisi de son yıllarda öne çıkan bir görüģtür. Doğal alanların alternatif kaynak kullanımına dönüģtürülmesi için yapılan baskılar sonucu tehdit altında olduğu yerlerde devamlılığını sürdürebilmeleri, diğer alternatif kaynak kullanımları karģısında koruma ve 16

17 kullanma dengesinin uzun dönemli ekonomik değerinin gösterilebilmesine bağlıdır. Tabiat ve kültürel miras, yaban hayatının gözlemlenmesi, yöreye özgü özellikler ve korunması gereken öncelikli türler, doğa ile ilgili çalıģan ve doğanın kıymetini bilen eko-turistler için son derece önemlidir. 2.3 TAġIMA KAPASĠTESĠ - Belirli bir sürede ( yıl, ay, hafta, gün, saat ) bir bölgenin alabileceği ziyaretçi sayısı veya bölgenin kaynakları üzerinde istenmeyen veya planlanmamıģ etkilere sahip olmayan ve sürdürülebilir kalkınmayı tehdit etmeyecek düzeyde bir alanda aynı anda bulunabilecek ziyaretçi sayısı, - Bir bölgenin, hayati önemde olduğu düģünülen değerleri, ekolojik süreç ve koģulları tehlikeye atmadan ve sürdürülebilir kalkınma imkanlarını azaltmadan belirli bir süre boyunca destekleyebileceği insan faaliyetlerinin (ağaç kesimi, avlanma, tarım) ve diğer etmenlerin (örn: iklim değiģikliği, kirlenme.vb.) baskısı, - Ziyaret edilen bir alan veya tesisin sahip olduğu kaynaklar üzerinde koruma amaçlarını tehlikeye atmadan, istenmeyen ve planlanmayan etkilere neden olmadan belirli bir süre (yıl, ay, gün, an) boyunca alabileceği ziyaretçi sayısı Ģeklinde tanımlanmaktadır. TaĢıma kapasitesi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planında önemli bir planlama aracıdır. Turizmin geliģimi ve korunmasında önemli bir kavramdır. TaĢıma kapasitesinin analizi ve izlenmesi, yönetim kararları yönünden girdi sağlayacaktır. TaĢıma kapasitesi sayesinde kullanımı sınırlamak, en elveriģli ziyaretçi sayısını tamamlayarak müspet etkileri azamiye çıkartmak, olumsuz etkileri en aza indirmek mümkün olabilecektir. Kısaca Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planındaki sürdürülebilirlik taģıma kapasitesinin aģılmaması ile temin edilir. Ziyaretçi sayısı ve etkinin büyüklüğü arasında doğrudan iliģki vardır. Ancak alan içinde tek tehdit unsuru ziyaretçiler değildir. Doğa için önemli olan tehditlerin tümünün birleģik etkisidir TaĢıma Kapasitesinin Elemanları; Sosyal TaĢıma Kapasitesi, Turizm için yerel tolerans limitleri olarak tanımlanmakta olup yöre halkı üzerindeki olumsuz etkilerinden ve ziyaretçiler ile yöre halkı arasındaki çatıģmalardan kaçınılmasını içerir.bu unsurun turizm geliģimi içerisinde anahtar rolü vardır. Yöre halkı turizmi desteklemezse kalkınma asla olmaz. Yerel kabulü belirleyen temel etmenler, sosyal yapı ve kültürün hassaslığı, toplumun değiģimin üstesinden gelebilme yeteneği, turizmin algılanıģı, yöre halkı ile ziyaretçilerin iliģkileri, kullanıcı grupların davranıģları, birbiri ile uyumu ve paydaģ olmanın ekonomik ve toplumsal faydalarıdır. Ekonomik TaĢıma Kapasitesi; 17

18 Sürdürülebilir bir turizm geliģiminde turizm, ekonomik yapı ile bütünleģmiģtir ve diğer sektörleri de desteklemektedir. Ekonomik taģıma kapasitesi; turizm geliģimini sağlayan bir yerel ekonomi ve yerel ekonominin sürdürülebilirliğini sağlayan bir turizm geliģimi anlamına gelmektedir. Yani temel kıstas; turizm geliģimi ile yerel ekonomi arasındaki sinerjidir. Ekonomik taģıma önemli olan iki unsur; Beklenen faydaları temin etmek için asgari turist sayısı ve ekonominin üstesinden gelebileceği azami turist sayısıdır. Ekolojik TaĢıma Kapasitesi; Ekolojik taģıma kapasitesi, ziyaretçilerin/turistlerin ziyaret edilen alandaki ekosistemler, ikamet yerleri ve canlı türleri üzerinde ortaya koyduğu ekolojik zararlardır. Burada, ekolojik değerlerin, ziyaretçi akıģlarının ve davranıģlarının uzun süreli ve sistematik olarak izlenmesi ve veri toplanması önemli olmaktadır. Ġdari/fiziki TaĢıma Kapasitesi; Fiziki taģıma kapasitesi aynı anda ve belirli bir zamanda müģteri olarak alınabilecek ziyaretçi sayısıdır. Bu kapasite, alana uygun insan sayısına, yani alanın büyüklüğü ve diğer fiziki Ģartlar (doğal, coğrafi koģullar ve hava Ģartları) ile turizm altyapısının kapasitesine dayanmaktadır. Burada temel göstergeler; kalabalık, kuyruklar ve trafik sıkıģıklığıdır. Fiziksel kapasite yönetiminin verimliliği ve etkinliği Ģu unsurlara bağlıdır; - Organizasyon kaynaklarının kapasitesi (insan ve ekonomik kaynaklar vb. gibi), - Ziyaretçi yönetiminin kapasitesi, Fiziksel kapasiteyi değerlendirmek için aşağıdaki bilgiler gerekmektedir; Bir sahanın ziyaretçi kullanımına/ turizm geliģimine karģı hassas olan kaynakları: Kırmızı liste ve endemik türlerin habitatları, alanın savunmasız olan diğer kaynakları, göçe hassas türler, Ziyaretçi yönetimi de dahil olmak üzere yönetim amaçları ve hedefleri: Genel bir doğa koruma planı, amaçlar, hedefler ve doğa koruma politikası, tür koruma politikaları, bölgeleme sistemi, izleme sistemi, Ziyaretçiler/turistler, turizm geliģimi ve etkileri üzerine veriler; tüm güzergahlar, tesisler, konaklama ve ziyaretçi/turist için olan etkinlikler ve detaylı haritalar, ziyaretçi sayısı, özellikleri, akımları, ziyaretçi modelleri, etkinlikler ve mevsime bağlı özelliklere iliģkin bilgiler vb., ziyaretçiler tarafından özel olarak gerçekleģtirilen faaliyetler, ziyaretçi etkilerine iliģkin veriler, etkilerin izlenmesi ve değerlendirilmesine iliģkin yöntemler, ölçütler ve göstergeler. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) teknikleri ile bilgilerin gösterilmesi mümkündür. Psikolojik TaĢıma Kapasitesi; 18

19 Psikolojik taģıma kapasitesi bir alanın belirli bir zaman diliminde ziyaretçi deneyimleri üzerinde olumsuz etkilenmeye sebep olmaksızın kaldırabileceği maksimum ziyaretçi sayısıdır. 3.ĠLGĠ GRUBU ANALĠZĠ VE YEREL ORGANĠZASYONUN OLUġTURULMASI 3.1 ĠLGĠ GRUPLARI/PAYDAġLAR Ġlgi grupları, belirli bir koruma ve sürdürülebilir kalkınma projesi ile ilgili olarak fayda sağlayan, projenin içinde yer alan veya söz konusu projeden olumlu ya da olumsuz etkilenen bireyler, gruplar veya organizasyonlar olarak tanımlanabilirler. PaydaĢlar, bir problemi çözmek için sürdürülebilir doğa turizmi geliģimine ve amaçlarımıza ulaģmak için güvenebileceğimiz kiģilerdir. Ġlgi gruplarının hepsi sürdürülebilir doğa turizmi geliģimine ortak değildir veya olmaları gerekmez. Çünkü bir ortağın projeye olumlu bir bakıģı, tutumu olmalıdır ve amaçlara ulaģmak için iģbirliği yapmalıdır. Bazen bir ilgi grubu projeye olumsuz bakabilir ve hatta aktif bir tehdit bile olabilir, ilgi gruplarını iģbirliği yapılanlar haline getirmek onlara paydaģ değeri verilmesi ile mümkün olur. 3.2 ĠLGĠ GRUBU KATEGORĠLERĠ Turizmde ilgi grupları; - Yöre halkı, kiģiler ve kurumlar, - Alana dayalı ilin sorumlu yöneticileri, - Bölgesel yetkililer, - Ulusal yetkililer, - Turizm ofisleri, yerel turizm organizasyonları, konaklama ve hizmet sunanlar, taģımacılar, - Turizmle ilgili sektörler, - Tarım, ormancılık ve balıkçılık gibi farklı ekonomik sektörlerin temsil edildiği ticaret ve sanayi odaları ve el sanatları ile ilgili birimler, - ĠĢçi sendikaları, dernekler, STK lar, - Eğitim ile ilgili birimler, 3.3 ĠLGĠ GRUBU ANALĠZĠ 19

20 Ġlgi grubu analizi sürdürülebilir doğa turizmi geliģme planının ortaya konması ve uygulamasında yer alan farklı taraflara iliģkin genel bir izlenim sahibi olabilmek, niyet okumak için kullanılan bir araçtır. Yalnızca bir envanter olarak ele alınmamalıdır, sürdürülebilir doğa turizmi geliģme planının planlanmasında potansiyel ortaklarımızın kimler olduğunu ve hangi tarafla çeliģkiler yaģayacağımızı bize bildirmektedir. Ayrıca projenin farklı seviyelerinde destek temini için de son derece elveriģli bir analizdir. Ġlgi grupları analizine dayalı olarak sürdürülebilir doğa turizmi geliģme planının yönetiminden sorumlu bir organizasyon oluģturulmalıdır. Sürdürülebilir doğa turizmi geliģimi için, detaylı bir ilgi grubu analizi ilgi gruplarının; - Genel hedeflerini, - Turizmden beklediği faydaları - Turizmdeki rollerini tanımlamalıdır. Bu süreç; Ģu adımlardan oluģur; 1. Ġlgi gruplarının tanımlanması, 2. Her ilgi grubunun çıkarlarının, önceliklerinin ve değerlerinin belirlenmesi, 3. Her ilgi grubunun davranıģlarının belirlenmesi, 4. Ġlgi grubunun gücünün ve ilgi grupları arasındaki muhtemel koalisyonlarının gücünün tahmin edilmesi, 5. Ġlgi gruplarının mevcut ihtiyaçlarının ne düzeyde karģılandığının değerlendirilmesi, 6. Ġlgi grupları ile birebir iletiģimlerin baģlatılması ve ilgi gruplarının güveninin kazanılması, 7. Ortak menfaatler, sinerji ve baģarı unsurlarının tanımlanması, 8. PaydaĢların bir araya getirilmesi, 9. Ortak hedef ve amaçların ve onlara ulaģmak için gerekli olan stratejinin ortaya konması, 10. Organizasyon çerçevesinin oluģturulması, 11. Uygulama (zaman çizelgesinin ve hedeflerin ortaya konması, iletiģim organizasyonunun oluģturulması, ilgi gruplarına somut sorumlulukların verilmesi.) 12. Ġzleme ve geri bildirimin yapılması 3.4 TOPLUM TEMELLĠ YAKLAġIM Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Planı nın hazırlanmasında toplum temelli yaklaģım uygulanması neticesinde; - Yöre halkı için sürdürülebilir geçim kaynakları ortaya koymak, - Toplulukların kendi yapılarını korumalarını teģvik etmek ve 20

21 - Doğal alanların koruma hedeflerinde yerel faydayı oluģturmak mümkündür, Toplum temelli turizmin en önemli özelliği, doğal kaynakların kalitesi ile alanın kültürel mirasının bozulmamıģ ve turizmle güçlendirilmiģ olmasıdır. Doğal çevre üzerindeki olumsuz etkiler en aza indirilmeli ve yerel kültür korunmalıdır. Turizm, insanların kendi yerel kültürlerini yaģatma ve değerlendirmeye teģvik etmelidir. 3.5 YEREL ORGANĠZASYONUN OLUġTURULMASI Ġlgi grubu analizine dayalı olarak, korunan alan ve çevresi için, Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Planını izlemek veya biçimlendirmek amacıyla, korunan alan yönetimi ve tüm ilgi gruplarının resmi iģbirliğine dayalı bir organizasyon oluģturulmalıdır. Bu iģbirliği Valiye imzalatıldığı takdirde resmi bir dokümandır. Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Planını uygulamak, desteklemek ve sorumluluklarını, karar verme gibi hususları düzenler. 21

22 BÖLÜM 4 4.KIRIKKALE TÜRKĠYE VE BÖLGESĠNDEKĠ YERĠ, TARĠHÇESĠ, COĞRAFĠ VE ĠKLĠM ÖZELLĠKLERĠ, KIRSAL KESĠM EKONOMĠSĠ 4.1 TARĠHÇE Kırıkkale'nin adının, Ģehrin 3 km. Kuzeyindeki Kırıkköyü ile kendin merkezindeki Kaletepe'nin kısaltılarak birleģtirilmesinden ortaya çıktığı söylenir. Bu ismin halk tarafından yakıģtırıldığı kanaatı yaygın olmakla beraber bölgenin ismi Osmanlı arģiv belgelerinde, Ģimdiki haliyle Kırıkkal'a biçiminde geçmektedir. Yörenin çok eski bir tarihi geçmiģi mevcuttur. Bugün Kırıkkale il sınırları içinde kalan bazı tarihi kalıntılar, ören yerleri ve höyüklerin varlığı ile bazı araģtırma ve incelemelerde M.Ö. yıllara ait arkeolojik buluntulara rastlanması, Kırıkkale'nin coğrafi alanının ne kadar eski bir yerleģim sahası olduğunu gösterir. Kırıkkale nin Eskiçağ Tarihi Kırıkkale ili ve çevresinin eskiçağ tarihini aydınlatacak bir arkeolojik kazı henüz yapılmamıģtır. Ancak bölgenin tarihi coğrafyasına ıģık tutacak bazı bilimsel çabalar da yok değildir. KırĢehir Kaman Kalehöyükte arkeolojik kazılar yapmakta olan Japon bilim heyetinin il sınırları içerisinde kalan alanda yapmıģ olduğu yüzey araģtırmaları dikkate değer bulgular ortaya koymuģtur. Kırıkkale Ġli ve Çevresinin Kalkolitik Çağı Japonların yılları arasında Kırıkkale il merkezi ve ona bağlı ilçe ve köyleri kapsayan yüzey araģtırmalarında toplam 21 höyük ve düz iskan saptanmıģtır. Bu merkezlerden toplanan seramik örneklerinin değerlendirilmesi sonucu bölgenin Kızılırmak kavsi dıģında kalan alanda Neolitik Çağ ve sonrası, Kızılırmak kavsi içinde kalan alanda ise bu dönemi takip eden Kalkolitik Çağı, Eski Tunç Çağı, Assur Ticaret Kolonileri Çağı Hitit Ġmparatorluk Çağı (zayıf), Frig ve Hellenistik-Roma Çağları ile Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait yerleģim birimleri ve bu dönemlerin kültürlerini yansıtan kalıntılar saptanmıģtır. Kırıkkale ili ve çevresinde yapılan yüzey araģtırmalarda, Kırıkkale ili Delice ilçesi Yeniyapan köyünün doğusunda doğal bir tepeden, Delice ilçesi Çongar köyünün 3.5 km doğrultusunda yer alan 8.5 m yüksekliğindeki Kültepe den Keskin ilçesi Cinali köyünün 2 km kuzeybatısında yer alan 8 m yüksekliğindeki Sulucatepe den ve Kırıkkale ili merkez ilçe sınırları içinde kalan Kuzeren köyünün 3.5 km güneybatısında yer alan 8.5 m yüksekliğindeki Kuzeren höyüğünden derlenen çanak çömlek parçaları Kalkolitik döneme tarihlenmiģtir. Kalkolitik çağ genelde MÖ yılları arasına yerleģtirilmektedir. Maden aletlerin yanında taģ aletlerin kullanılmasından ötürü bu devire tarihçiler TaĢ Maden Devri anlamına gelen Kalkolitik Çağ 22

23 adını vermiģlerdir. Bu kültürün önde gelen iki özelliği bakır aletlerin giderek taģın yerine geçmeye baģlaması ile kökleri Neolitik Çağ a uzayan boya bezemeli çanak-çömleklerdir. Anadolu yu Erken Kalkolitik Çağ ın sonralarında farklı bir etnik grup muhtemelen Trakya dan gelen bir kavim istila etmiģ, birçok yerleģim yerini yakıp yıkmıģlardır. Erken ve geç kalkolitik dönemler arasında bir ara evre özelliğini gösteren Orta Kalkolitik çağı konusunda fazla bir bilgi yoktur. Hatta böyle bir evrenin varlığı bile tartıģma konusudur. Uzun süreli bu karanlık ara dönemi izleyerek kabaca MÖ 4. bin yıla tarihlenen Kalkolitik Çağın son evresine gelinir. Bu dönemde Anadolu ya Balkanlar üzerinden gelen göçmen kafileleriyle iliģkili olarak nüfus ve yerleģme yerlerinin sayısında da artıģ olmuģtur. Orta Anadolu da Çorum dolaylarındaki Büyük Güllecek ve Alacahöyük, Yozgat yakınlarındaki AliĢar ve Ankara yakınlarındaki Yazırhöyük bu yeni dönemde Anadolu ya yayılmaya baģlayan Kuzey Ege ve Balkan etkili merkezler arasındadır. Kırıkkale ve çevresindeki kalkolitik merkezler de bu etki alanında değerlendirilmelidir. Bu dönemde gittikçe büyüyen köyler bir ara surla çevrilerek tahkim ettirilmiģ, madenin kullanımı ve beraberinde getirdiği ekonomik sosyal canlılığa paralel olarak yeni mesleklerin ortaya çıktığı ve dolayısıyla değiģik etnik grupların bir arada yaģamaya baģlaması, günlük yaģamın bir çok alanına mutfak kültürün, dini yaģam, yarı mimarisi vs. yenilikler getirmiģtir. Kırıkkale Ġli ve Çevresinin Eski Tunç Çağı Kırıkkale ili ve çevresinde yapılan yüzey araģtırmalarda, Kırıkkale ili Delice ilçesi Yeniyapan köyünün doğusunda, doğal bir tepeden (Yeniyapan) aynı ilçenin Çongar köyünün 3.5 km doğusundaki 110m çapındaki ve 8.5 m yüksekliğindeki Kütlepe den, Keskin ilçesi Efendi köyünün 2 km güneyinde, Kılıç Özü nün dere yatağı kenarında kurulmuģ olan 91 m çapında 10 m yüksekliğindeki Alibaz dan, aynı ilçenin Kavurğalı köyünün 2 km güneydoğusundaki 210 m çapında,15 m yüksekliğindeki Kavurğalı dan, Keskin ilçesi Armutlu köyünün 1.5 km güneydoğusundaki 200 m çapında 13 m yüksekliğinde Armutlu dan, aynı ilçenin Cinali köyünün 2 km kuzeybatısındaki 100 m çapında, 7 m yüksekliğindeki Sulucatepe den, Keskin ilçesi Köprü köyünün 500 m kuzeybatısında, Kızılırmak ın hemen kenarında yer alan 280 m çapında 32 m yüksekliğindeki Büyükkaletepe den aynı ilçeye bağlı Ceritkale köyünün 2 km güneyinde, Ömer Kuru Dere yatağında yer alan 170 m çapında ve 6 m yüksekliğindeki YaĢar Çayır dan, yine Keskin ilçesine bağlı Karağıl köyünün 1 km güneydoğusunda, Dinek dağının batı Kıyıhalil Ġnceli köyünün 2.5 km kuzeybatısında Kızılırmak ın yatağında yer alan 155 m çapında ve 8.5 m yüksekliğinde Tepe (Kıyıhalil Ġnce) den aynı ilçenin Bıyıkaydın dan Çatal Sögüt höyüğünde derlenen seramik parçaları Eski Tunç Çağına tarihlenmiģtir. Kırıkkale Ġli ve Çevresinin Orta Tunç Çağı a) Assur Ticaret Kolonileri Evresi: Kırıkkale ili Delice ilçesi, Çongar Köyü Kültepe höyüğünden, Keskin ilçesi Efendi Köyünün Alibaz höyüğünden aynı ilçenin Kavurgulı köyü höyüğünden, Armutlu höyüğünden, BalıĢeyh ilçesinin öz höyüğünden ve merkez ilçeye bağlı Çatal Söğüt höyüğünden derlenen seramiklerin bir kısmı Assur Ticaret kolonileri evresine tarihlendirilmiģtir. 23

24 Orta Tunç Çağı MÖ yılları arasına tarihlenir ve Assur Ticaret Kolonileri ile Eski Hitit Dönemlerini kapsar. Orta Tunç Çağı Anadolu sunun en çarpıcı özelliği Mezopotamya ile baģlayan çok sıkı ve örgütlü bir ticaret iliģkisi bunun sonucunda da yazının öğrenilmiģ oluģudur. Assurlu tüccarlar merkepten oluģan kervanlarıyla Anadolu nun silah yapımında gereksinim duyduğu kalay madeni ile güneyin beğenisine göre dokunmuģ ince kumaģlar getirip karģılığında ise altın, gümüģ ve değerli taģlar götürüyorlardı. MÖ 1925 yıllarında bu yeni ticari düzenle iliģkisi olarak Anadolu da Assurca karum (liman) denen pek çok pazar yeri kurulmuģtu. Bunlardan en ünlüsü ise KaneĢ karumuydu. Bugün Kayseri yakınlarındaki Kültepe de yer alan KaneĢ aynı zamanda güçlü bir Hitit Beyliğinin de merkeziydi. Orta Anadolu da daha sonraları Hitit Devleti nin baģkenti olacak HattuĢ a (Boğazköy), AliĢar, Aksaray yakınlarındaki Acemhöyük ve Konya yakınlarında Karahöyük te de Karumlar oluģturulmuģtu. Assur dan Orta Anadolu ya uzanan yol üzerinde ise Assurca Wabartum (Konuk-konak) denen küçük konaklama birimleri oluģturulmuģtu. Anadolu daki Karum ve Wabartumların hukuki ve siyasi konumları bilim adamları arasında tartıģmalı bir konudur. Kimi bilim adamına göre sömürgelerin idari merkezi, kimilerine göre de yerli beylere vergisini ödeyen serbest ticaret bölgeleridir. Koloni Çağı nın son evresinde Kültepe (KaneĢ) Pazar (Karum u) yeri, Orta Anadolu daki pek çok yerleģme yeriyle birlikte MÖ 1725 yıllarında bir yangınla son buldu. Muhtemelen yerli beylerin bir iç hesaplaģması sonucu bu olaylardan sonra Hitit Devleti belirmeye baģladı. b) Eski Hitit Devleti Evresi: Kırıkkale ili ve çevresinde yapılan yüzey araģtırmalarda, Kırıkkale ili, Sulakyurt ilçesi, Kıyıhalilincili köyü höyüğünden ve Keskin ilçesi, Köprü köy Büyükkaletepe höyüğünden derlenen seramik parçalarından bir kısmı Eski Hitit Çağına tarihlenmiģtir. Assur Ticaret Koloniler evresinde Anadolu nun irili ufaklı bir sürü beylik tarafından paylaģıldığını daha önce belirtmiģtik. Bu beyliklerden adını bilemediklerimiz içinde önemlileri Ģunlardır. NeĢe (KaneĢ), HattuĢ, Mama, PuruĢhanda, KuĢĢara, Zalpa. Ancak kökeni KuĢĢara ya dayanan Pithana oğlu Anitte (MÖ 1750) lie Orta Anadolu da merkezi bir devlete doğru ilk adım atılmıģtı. NeĢe, Zalpa ve HattuĢ u eline geçiren Anitte kendisini (Gal Lugul) Büyük Kral unvanını taģıyacak kadar güçlü hissediyordu. Anitte dan 100 yıl kadar sonra, aynı soydan gelen KuĢĢara lı Labarna nın HattuĢ u baģkent yapıp, kente HattuĢa, kendisinede HattuĢalı anlamına gelen HattuĢili (MÖ ) adını vermesiyle Hitit Devleti resmen kurulur. Yerli Anadolu oldukları kabul edilen Hattili Beylere karģılık Hint-Avrupalı Hititlerin kökeni konusunda fazla bilgi yoktur. Anadolu ya bir göçle dıģardan mı geldiler? Bu göç nereden ve hangi tarihte oldu. Bu soruların yanıtları doyurucu belgeleriyle verilebilmiģ değildir. I. HattuĢili nin HattuĢa yı baģkent yapmasıyla birlikte Eski Hitit Devleti hızlı bir biçimde geliģmeye baģladı. Ġçte otoriteyi sağlayan I.HattiĢuli, ilk hedef olarak Suriye yi seçmiģti.kızılırmak ı Kırıkkale nin güneyinde ordusuyla birlikte 24

25 geçen I.HattuĢili,Suriye nin önemli Ģehirlerinden Alalah ı ele geçireceği sefere çıkıyordu.alalah ı ele geçirerek daha ileri harekatlar için büyük bir avantaj elde etti.sefer dönüģünde Fırat a doğru ilerleyerek Malatya yakınında ırmağın karģı kıyısına geçti. Batı Anadolu daki Arzava ülkesi zapt edildi. Bunu izleyen I.MurĢili döneminde Halep Hitit Devleti nin sınırları içine sokuldu.babil fethedildi.( MÖ 1594). Böylelikle Hitiler kısa bir sürede yakın Doğu nun etkin siyasal güçlerinden biri olarak adlarını duyurdular. Eski Hitit Devleti nin geniģlemesi I.MurĢili nin,babil seferi dönüģünde bir entrika sonucu öldürülmesiyle son buldu. Ġlimiz sınırları içinde kalan alanda bu çağa ait yerleģim yerlerinin çok sınırlı merkez olması dikkat çekicidir. Ancak herhalukarda bu dönemin bölgemizde de temsil edilmesi, ilimiz eski çağ tarihi açısından önemli bir bulgudur ve aynı zamanda yukarıda anlatılan kültür dokusu çerçevesinde değerlendirilmesidir. Dönemin Anadolu tarihi açısından önemi dikkate alındığında, bölgemizde bir arkeolojik kazının yapılmasının değeri daha kolay anlaģılmaktadır. Kırıkkale Ġli ve Çevresinin Genç Tunç Çağı Kırıkkale ili ve çevresinde yapılan yüzey araģtırmalarda, Kırıkkale ili Delice ilçesi, Çongar köyü, Kültepe höyüğünden, Delice ilçesi Harekli Köyü BeĢiktepe mevkiinden ve merkeze bağlı BalıĢeyh kasabasının 4.5 km kuzeydoğusundaki Öz höyüğünden derlenen seramik parçaları arasında bazı örnekler Hitit imparatorluk çağı tarihlenmiģtir. Hitit Ġmparatorluk çağı kültürü hemen her yönüyle temelleri daha koloni çağında atılan Eski Hitit kültürünün devamı niteliğindedir. Hitit imparatorluk çağının en görkemli anıtı bizzat baģkentleri HattuĢa nın kendisidir. Hitit uygarlığının en önemli merkezlerinden ikincisi ise, baģkentin yakınlarındaki Alacahöyük tür. Kabartmaları Önasya dünyasının ilk anıtsal örnekleri olmaları bakımından büyük önem taģırlar. Zile yakınlarındaki MaĢathöyük, Yozgat yakınlarındaki AliĢar, Çorum yakınlarındaki Ortaköy, Malatya yakınlarındaki Aslantepe, Elazığ Altınova da Korcutepe, Güneyde Tarsus-Gözlükule ve Mersin- Yümüktepe önde gelen öteki Hitit merkezleri arasındadır. Ġlimiz sınırları içinde kalan merkezlerin aynı kültür geleneğinin temsilcileri oldukları kesin olmakla birlikte, bu kültürün içindeki konumu ve katkıları ise bir arkeolojik kazı sonucunda açıklık kazanacaktır. MÖ yılları arasındaki zaman diliminde Anadolu da herhangi bir kültür kalıntısına rastlanmadığında Karanlık Dönem olarak adlandırılmaktadır. Hitit Ġmparatorluğunun yıkılıģına neden olan kavim veya kavimlerin bir süre 400 yıl gibi göçebe yaģadıkları ve sadece hayvancılıkla uğraģtıkları var sayılmaktadır. Dolayısıyla bu döneme iliģkin herhangi bir kültür kalıntısının günümüze kadar gelmeyiģi bu Ģekilde yorumlanmaktadır. 25

26 Kırıkkale Ġli ve Çevresinin Demir Çağı Kırıkkale ili ve çevresinde yapılan yüzey araģtırmalarda Kırıkkale ili Delice ilçesi, Çongar köyü, Kültepe höyüğünden, Delice ilçesi Harekli Köyü BeĢiktepe mevkiinden, Keskin ilçesi Kavurgalı Höyüğünden, Armutlu köyü Armutlu höyüğünden, Köprü Köyü Büyüktepe höyüğünden, Ceritkale Köyü YaĢçayır Höyüğünden, Karağıl Köyü Horpağan Tepeden, Kevenli Köyü Acıözü, Çifteli Köyü Höyüktepeden ve Kaldırım Köyü Sarımusalı höyüklerinden, Sulakyurt ilçesinin Bıyıkaydın Höyüğünden, Hasandede Kasabası Çatal Söğüt Höyüğünden derlenen seramiklerin bir kısmı Demir Çağına tarihlenmiģtir. Bu çağın Demir çağı diye adlandırılmasının temel nedeni, dönemin silah ve diğer aletlerinin çoğunun demirden üretilmiģ olmasıdır. Bunun yanı sıra MÖ 9. Yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu nun yeniden MÖ 3 bin yılının sonlarında olduğu gibi bir çok irili ufaklı güç arasında paylaģmıģ olması böyle bir adlandırmaya gidilmesinin diğer bir nedenidir. Bu çağla birlikte bölgemizdeki iskanın yeniden yoğunlaģması dikkat çekici bir durumdur. Anadolu daki Hitit çekirdek sahasının hemen her merkezde Hitit yerleģmesinin üzerine Frig yerleģmesin kurulmuģ olması dönemin nüfus yoğunluğunu yansıtması açısından da önemli bir durumdur. Japonlar, Kırıkkale ili ve çevresindeki höyüklerden derledikleri seramiklerin bir bölümünü demir devri seramiği olarak tanımlamıģlardır ve Friglere bağlamıģlardır. Frigler MÖ 1200 lerin baģlarında Truva savaģı sırasında boğazlar üzerinden Anadolu ya gelmiģ ve ancak MÖ 8.yy ın ikinci yarısında merkezi Polatlı yakınlarındaki Gordion olan bir devlet kurabilmiģlerdir. Ġlimiz sınırları içinde kalan Büyükkaletepe höyüğünün konumu büyüklüğü ve yüzeyinden ele geçen geyik motifleriyle tipik Frig seramiği dikkate alındığında bu merkezin Friglerin önemli bir yerleģim birimi olduğu anlaģılmaktadır. Bu höyükte yapılacak bir arkeolojik kazının ilimiz eskiçağ tarihinin aydınlatılmasına büyük katkılar sağlayacağı Ģüphesizdir. Kırıkkale Ġli ve Çevresinin Roma ve Bizans Dönemi Kırıkkale ili Keskin ilçesi Cinali köyü Sulucatep den, Ortasöken köyü düz yerleģmesinden, Haydardede köyü Kılıç mevkii düz iskanından, Çelebi ilçesi Kaldırım köyü, Sarı Musalı Höyüğünden ve Karaağıl köyü Hopağan tepeden; Sulakyurt ilçesi Bıyıkaydın köyü höyüğünden, Ġlimize bağlı Kazmaca köyü Öküztepe düz yerleģmesinden, Merkez ilçe Hacılar Kasabası Asar höyüğünden, Merkez ilçesi Kızıldere köyü, Kuzeren höyüğünden ve Hasandede Kasabası Çatal Sögüt höyüğünden derlenen seramik parçalarından bir kısmı Roma ve Bizans dönemlerine tarihlenmiģtir. Roma ve Bizans dönemlerine ait çanak-çömlek parçaları, Kızılırmak yatağında yer alan düz yerleģim yerlerinde özellikle Kırıkkale den güneye doğru uzanan bölgede bulunan höyüklerde bol miktarda derlenmiģtir. Bu tür çanak-çömlek parçalarının çok sayıda ele geçtiği höyüklerde ve düz yerleģim yerlerinda prehistorik malzemelere rastlanılmamıģtır. Bu Roma ve Bizans döneminde yeni yerleģim yerlerinin kurulduğunu kanıtlamaktadır. Dikkati çeken ayrı bir özellikte höyüklerden çoğunun doğal 26

27 tepeler üzerine kurulmuģ olmasıdır. Ayrıca genel kaideye uyularak, bu höyüklerin büyük bir çoğunluğunun yanında da akarsuyun veya su kaynağının varlığıdır. Anadolu da Roma Ġmparatorluğunun egemenliği MÖ 129 yılında Pergamon Krallığının ilhakıyla baģlamıģlardır. Pergamon Devleti nin arazisi Anadolu da ilk Roma eyaleti olan Provinicia Asia olrak yeniden düzenlendi. Bu eyalete baģkent olarak da Ephesos seçildi. Kesin olarak belirlenmiģ olmamakla birlikte Kapadokya nın bir Roma eyaleti olarak Roma ya vergi vermeye baģladığını tarih genelde MÖ 63 yılı kabul edilmektedir. Kapadokya Eyaletinin sınırları Kuzeyde Samsun (Amisos) dan doğuya doğru Karadeniz (Pontus Euxens), doğuda Fırat ve Büyük Ermenistan, Doğuda Toros dağları, batıda Galatia ve Pamhylia ile çevrili olan bu eyaletin baģkenti Kaisareia (Kayseri) idi. MÖ 395 yılında Roma Ġmparatorluğunun ikiye bölünmesinden sonra Kapadokya Eyaleti Doğu Roma sınırları içerisinde kaldı. Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenen ve Sulakyurt ilçesinde bulunan tarihi paraların tetkikinden yörede M.Ö. Romalıların yaģadığı tespit edilmiģtir. Türklerden Sonra : Malazgirt Zaferinin 1071'de kazanılmasından sonra Anadolu'nun kapıları Türklere açılmıģ, buralar hızlı bir Ģekilde Türk-Ġslam diyarı haline getirilmiģtir. ĠĢte o dönemlerde Kırıkkale ili dahilinde bulunan bazı yerlerinde ilk fethedilen Ġslam beldelerinden olduğu görülmektedir. Bu konuda Prof. Dr. BeĢir ATALAY Kırıkkale ve çevresinin özel bir konumu vardır; yani Orta Anadolu nun ortasındadır. Çok korunmuģ, dıģa geç açılmıģ ve yine de az açılmıģ bir bölgedir yılında Malazgirt Muharebesi ile Müslüman Türklerin Anadolu ya açılıģından itibaren yerleģilen, badireli günlerde dahi hiç iģgal görmemiģ bir özelliğe sahiptir. Etnik dağınıklığı az olan fazla karıģmamıģ bir bölgedir. Dini homojenlik ise çok belirgindir. Türkiye nin en az kültür değiģmesi geçiren bölgesidir. Denilebilir ki kültür safiyeti önemli oranda korunmaktadır. demektedir. (1995 Dünya HoĢgörü-Manas- Abay Yılı VII. Uluslar arası Edebiyatı Semineri ve I. Uluslar arası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildirileri;S-159_161) Prof. Dr. Sadık TURAL da Ankara, KırĢehir, Konya, Çorum, Çankırı, Yozgat ve bugünkü Kırıkkale ilimizin sınırları içinde olan arazi Türklerin çok benimseyip yurt edindiği, yaylak ve kıģlak yerleri olmak üzere seçtiği coğrafya alanlarıdır. (Ahmet Yesevî den Hasandede ye Gönül Erleri YY-1997, S- 215) 11. yüzyıldan sonra Kırıkkale yöresine Oğuz-Türkmen boyları yerleģtirilerek iskana açılmıģtır. Bu konuda Prof. Dr. Ġsmail ÖZÇELĠK Kırıkkalelinin Karakeçili ilçesinde yaģayan Karakeçililer, Anadolu nun diğer yerlerinde yaģayan Karakeçililerle akrabadırlar. Karakeçililer Osmanlı kayıtlarında Ulu Yörük Ģeklinde anılan ve diğer bazı boylarıda ihtiva eden birliğin koludur. demektedir. (Tarihten Günümüze Karakeçililer;S-95) 27

28 Kırıkkale yöresi ile ilgili Prof.Dr. Faruk SÜMER (Oğuzlar ), Prof. Dr. Cengiz ORHONLU (Osmanlı Ġmparatorluğunda AĢiretlerin Ġskanı), Prof. Dr. Fuat KÖPRÜLÜ (Türk Edebiyatında Ġlk Mutasavvıflar), Prof. Dr. Hikmet TANYU (Ankara ve Çevresindeki Adak Yerleri) vs. eserler mevcuttur. Türk ve Ġslam aleminin büyük mutasavvıfı ve evliyası Hoca Ahmet Yesevi'nin oğlu Haydar Sultan'da Anadolu'daki bu mücadelede yer almıģtır. Bu mücadelenin, Kırıkkale nin en yüksek dağlarından biri olan Behrek Dağı eteklerinde ve civarında Konur Kasabası, Haydar Sultan ve Halil Dede köylerinin bulunduğu mahallerde yapılmıģ olması kuvvetle muhtemeldir. Hatta Haydar Sultan'ın yaptığı savaģta, kafirlere esir düģerek, bugün aynı isimle anılan bu köydeki kuyuya hapsedildiği ve kabrinin de burada bulunduğu ve bu zatın Hoca Ahmet Yesevi'nin oğlu olduğu kaynaklarda geçmektedir. Diğer taraftan, BalıĢeyh ilçesinin de o dönemlerde, yani Anadolu'da ilk kurulan Türk yerleģim alanlarından olduğu bilinmektedir. Buradaki taģtan yapılmıģ eski cami ve türbe Selçuklular tarafından 1121 yılında inģa edilmiģtir. Aslında Kırıkkale bölgesi tarihini Ankara tarihiyle birlikte düģünmek, incelemek ve araģtırmak uygun olur. Çünkü çok yakın olması nedeniyle buralar, eskiden beri Ankara'ya bağlı bir yöre olarak kalmıģtır. Ankara'nın Türklerin eline ilk olarak 1073 yılında geçtiği dikkate alınırsa, Kırıkkale bölgesinin de- genel olarak- aynı yıllarda TürkleĢmeye ve ĠslamlaĢmaya baģladığı kabul edilebilir. Bazı Haçlı seferleri sırasında buralar tekrar Bizanslıların eline geçmiģ olmasına rağmen II. Yüzyıldan itibaren Selçukluların hakimiyetine kesin olarak geçmiģtir. Daha sonraki asırlarda Orta Asya'dan, Anadolu'ya göç eden Oğuz Türk boylarından pek çok aģiret ve cemaat Kırıkkale bölgesinde iskan edilerek, buralar bütünüyle Türk ve Ġslam diyarı haline getirilmiģtir. Cumhuriyet Döneminde Kırıkkale Bilindiği gibi Kırıkkale temelleri 1925'lerde atılan bir Cumhuriyet Ģehrimizdir. 70 Yıllık geliģmesi, büyümesi ve bugüne taģınması MKEK ile olmuģtur. Kırıkkale'nin kurulduğu arazi Kırıkköyü arazileriydi. Kırıkköyü 1925'ten önce 12 hanelik küçük bir köy idi. Kaletepe ise 3-4 km.ötede, aslında bilinen anlamda bir kale olmayıp boz toprakların oluģturduğu bakımsız ve ağaçsız bir tepeydi yılından itibaren ağaçlandırma çalıģmaları baģlatılmıģtır.kırıkkale Ģehrini ortaya çıkaran esas sebebin; 1921 yılında buralarda Ġmalatı Harbiye Fabrikası'nın kurulmasına karar verilmesi ve 1925 yılında top ve mühimmat fabrikalarının temellerinin atılmıģ olmasıdır. O tarihlerde Kırıkköyü'nün muhtarı olan Hüseyin Kahya ile YahĢihan köyü öğretmeni Hüseyin Avni Bey'in bu olaylarda yardımcı oldukları bilinmektedir. ġehrin kurulması ve geliģmesi ile ilgili Prof. Dr. BeĢir ATALAY Kırıkkale nin tarihini 1925 li yıllarda baģlatmak mümkündür. ġehrin çekirdeğini oluģturan fabrikaların temeli 1925 de açılmıģtır. KurtuluĢ SavaĢından sonra yeni devletin yeni yönetimi Orta Anadolu da savunma sanayi kuruluģu için bir yer aramıģtır. BaĢkent olarak da Ankara seçildiği için BaĢkente de yakın bir yer aranmıģtır. Belki Orta Anadolu bu tür bir sanayi için güvenli bir bölge olarak görülmüģtür. ĠĢte Kırıkkale nin bulunduğu boģ tarlalar heyetin dikkatini çekmiģtir. Arazi sahiplerinin özellikle Kırık köylü Hüseyin Kahya nın heyete yakın ilgisi bu bölgenin seçilmesine etkili olduğu söylenir. (1995 Dünya HoĢgörü-Manas-Abay Yılı 28

29 VII. Uluslar arası Edebiyatı Semineri ve I. Uluslar arası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildirileri, S ) 1925 yılında Top ve Mühimmat Fabrikası'nın temellerinin atılması, Kırıkkale'nin ĢehirleĢmesinin çekirdeğini oluģturur. Aynı kuruma bağlı fabrika sayısı arttıkça personel ve iģçi sayısı da artar. GörülmemiĢ biçimde nüfus artıģı görülür. Yeni gelen iģçilerin konutları ve halka halka mahalleler çevreye yayılır. Demiryolu, fabrikalarla yerleģim bölgesi arasında sınır oluģturulur. Ġlk aģamada, fabrikaların teknik ve idari personeli için yapılan sosyal tesisler ve az sayıda lojman da hemen tren istasyonu civarında yapılır. Fazla konut yoktur. Çünkü çalıģanlar, yani iģçiler askerdir ve kıģlada kalırlar. Sonraları sivil iģçilerin iģe alınmasıyla konut bölgeleri geniģlemiģ burası kentin merkezi olmuģ, Ġstasyon Mahallesi adını almıģtır. Sanayi kesimine ait sosyal tesis ve iģletmelerde aynı yerde geniģleyerek Fabrikalar Mahallesi adını almıģtır yılları dönemi Kırıkkale'nin geliģmesinde ikinci aģamayı oluģturur. Hizmete açılan fabrika sayısı hızla çoğalmıģ, buna bağlı olarak da iģçi ihtiyacı artmıģtır. Kırıkköyünden ve çevre köylerden akın akın iģçiler gelmiģtir. Bu dönem Ģehre rastgele bir yerleģmenin de baģladığı dönemdir. Bu dönemde 6 mahalle daha oluģmuģtur. Ovacık, Yenidoğan, Hüseyin Kahya, TepebaĢı, Gürler ve KurtuluĢ Mahalleleri, Devlet daireleri ve okulların bir bölümünün kurulma ve açılması bu dönemdedir.1929'da Belediyelik, 1944 yılında da ilçe olan Kırıkkale, küçük bir kasaba görünümünü alır. Kentin bir sanayi Ģehri olarak öneminin artması ve artan nüfusun baskısıyla, Çallıöz, Güzeltepe ve Sanayi mahalleri kurulmuģtur ve 1950'lerdeki nüfus artıģı ve hızlı göç olayı ile sadece yakın çevredeki köylerden değil; Orta, Doğu, Güneydoğu ve Karadeniz bölgesi illerinden hızlı bir nüfus akıģı olmuģ ve Kırıkkale büyümüģ ve geliģmiģtir. 1955'lerde konut alanları Samsun Karayolu üzerine, kuzeye doğru taģmıģ ve doğya da geniģlemiģtir. Karyaka ve Kızılırmak mahalleleri de bu dönemde oluģmuģtur. ġehrin geliģmesi ile ilgili Prof. Dr. Sadık TURAL ise Bize göre Ģehrin asıl önemli ve incelemeye değer yanı milli bütünleģmenin örneği olmasıdır. Öncelikle çevre illerden (KırĢehir, Çankırı, Çorum, Yozgat) daha sonra da hemen hemen Türkiye nin her ilinden bir aile mutlaka Kırıkkale de yaģamıģtır. Gerek bürokratik, gerekse bedeni hizmet alanlarında döneminde Kırıkkale ye uğramamıģ pek az insan vardır. Sonra fabrikanın nüfusu yerinde saydı. Ġlk emekliler geldi önce, 1968 ve 1969; sonra döneminde Makine Kimya Fabrikalarında çalıģan idealist ustalar emekli oldular. Emekli olanlardan bir kısmı geldikleri kasaba veya köylere, bir kısmı baģka Ģehirlere göçtü. Göç veren bir Ģehir oluverdi Kırıkkale... Emekliler için Mahmutlar veya BalıĢeyh yahut YahĢihan veya uygun bir köy- kasaba (uydu kent) haline getirmek için hiç kimsenin aklından geçmedi. diyor. 1960'lı yıllarda Kırıkköyü ve Yuva köyünü mahalleleri içine katan Kırıkkale, 1970'li yıllardan itibaren hızlı nüfus artıģıyla birlikte mahallerini de artırmıģtır. 1925'lerde 12 hanelik bir köyden 2001'de 25 mahalleli ve nüfuslu bir yerleģim alanı ortaya çıkmıģtır. 29

30 Ġl OluĢu Kırıkkale 21 Haziran 1989 tarih ve 3578 Sayılı yasa gereğince merhum CumhurbaĢkanı Turgut ÖZAL (BaĢbakan iken) tarafından yapılan törenle Ġl olmuģtur. Ġlk Valisi Fikret GÜVEN 17 Ağustos 1989 tarihinde yapılan törenle Ġl Valiliği görevine baģlamıģtır KIRIKKALE ĠLĠNĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ Ġlin Jeomorfolojik Özellikleri Kırıkkale ilini Güney-Kuzey yönünde bölen Kızılırmak nehri çevresinde genç alüvyon çökellerinin oluģturduğu düzlükler mevcuttur.bu düzlüklerin çevresinde yassı yer Ģekilleri oluģturan yazılar yer alır. Bunlar kıvrımlı ve yatay Üst Tersiyer e ait kil, marn ve kalker ardalanmaları içerir. Kuzeyde bu yazılar yükselerek yassı yer Ģekilli, örtü formasyonları ile kaplı yaylaları oluģturur; orta ve güney kesimlerinde ise simgeleri ile gösterilen yassı yer Ģekilli yaylalar vardır.bu yaylalardan Doğu ve Batıya doğru gidildikçe tepeler ve onların uzantısında dağlar yer alır. Güneyde Büyükhödül Tepe (1498 m), Kabadağ Tepe (1592 m), Ġkiz Tepe (1336 m); orta kesimlerde Boztepe (1053 m) göze çarpar.kuzeyde Karabasan Dağı (1637 m), Karagüney Dağ; Güneyde Dinek Dağı, Küre Dağı yöredeki değiģik özellikli dağları oluģturur. Dağlar Ġl toprakları kuzeyindeki Çamlıca, Karakaya ve Kırıkkale tepelerinin ovaya indikleri meyil üzerinde bulunmaktadır. Ġl topraklarının denizden ortalama yüksekliği 700 m. dir. Kuzeybatıgüneydoğu yönünde uzanan Koçu Dağı 4 km geniģlik ve 7 km uzunluğa sahip olup en yüksek noktası Yığlıtepe dir (1278 m.) dir. Güney ve güneydoğuda Denek Dağ sırası Çoruhözü Vadisinin güneyinde Keskin ile Ġzzettin Köy arasında uzanmaktadır. En yüksek noktaları; Gavur Tepesi (1742 m.) ile Bozkaya Tepesi (1577 m.) dir. Bölgenin en uzun, en geniģ ve en yüksek kütlesini oluģturur, uzunluğu 44 km, geniģliği 30 km dir. Kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan Küre Dağ ının en yüksek yeri Küre Tepesi (1450 m.) dir. Yaylalar Kırıkkale ili sınırları içerisinde, yükseklikleri m arasında değiģen yaylaları bulunmaktadır. Küre Dağı ndaki Hodar, Bedesten, KamıĢlı, Sarıkaya; Koçu Dağı ndaki Koçu, Denek dağlarındaki GümüĢpınar, Pehlivanlı, Suludere, YeĢilkaya, Azgın yaylaları en önemlileridir. 30

31 Kırıkkale Ve Çevresi Jeomorfolojik Haritası Ovalar Ġl sınırları içinde ovalık alanlar çok azdır. En önemli Kırıkkale Ovasıdır. Kırıkkale Ovası; kuzeyde Çamlıca ve Karakaya tepelerine, güneyde de Denek Dağı nın batısına kadar uzanmaktadır. Kuzeydeki tepeler ovaya meyilli bir Ģekilde inerek birleģir. Kırıkkale yerleģimin çekirdeği bu meyilde oluģmuģtur. MKE Kurumu Fabrikalarının bulunduğu alan ise, Denek Dağı na doğru daha dik olarak yükselmektedir. Kırıkkale Ovası doğudan batıya, yani Kızılırmak a doğru gittikçe geniģler; en geniģ yeri Çoruhözü Deresi nin Kızılırmak a yaklaģtığı yerde bulunur, buranın yüksekliği 750 m civarındadır. Kırıkkale Ovası ndan baģka, akarsular boyunca düzlükler görülürse de jeoformatik bakımdan pek önemli değildir. Bunun nedeni akarsu yatakları ile tepelerin yükselti farkının fazla oluģudur. Dağlar her yönden aģılmak suretiyle açılmıģ derin vadilerle ve parçalanarak yuvarlak ve bazen de sivri tepeler halinde gelmiģlerdir. Bu tip tepelerin dağlara yaklaģtıkça fazlalaģtıkları görülmektedir. 31

32 4.2.2 Jeolojik Özellikler Genel Jeoloji : Yöre; Volkanik olayların oluģtuğu Keskin, Hirfanlı, Kesikköprü, Kırıkkale ve Kızılırmak boyunca uzanan KırĢehir Masifi nde yer almaktadır. KırĢehir Masifi olarak adlandırılan Masifte; granit, homblengranıt, siyenit, monzonit, tonolit, ağlit, pegmatit, granodiyorit, kuvarslı diyorit, bitotit granitler mevcuttur. Bunları Kırıkkale ile Keskin arasında görmek mümkündür. Deprem : Kırıkkale il toprakları 1., 2., 3., 4. Derece Deprem Bölgesi içinde yer almaktadır. Ġlin büyük bölümü 2. Derece Deprem Bölgesi içinde kalmaktadır. Güneybatıda YahĢıhan, BahĢılı ve Çelebi ilçeleri 3. Derece; Karakeçili ilçesi ise 4. Derece Deprem KuĢağı içerisinde yer almaktadır. Yeraltı Zenginlikleri : Kırıkkale ili, maden cevherleri çeģitliliği yönünden zengin ancak rezerv itibariyle fakirdir. Ġldeki madenler aģağıda yer almaktadır. MTA tarafından Kırıkkale ve çevresinde yapılan araģtırmalarda yukarıda ki rezervlerin dıģında bölgede, asbest, mermer, fluorit, bakır, çinko, kromit ve manyezit varlığı tespit edilmiģ, ancak bunlar düģük kalitede olduğundan iģletmeye elveriģli bulunmamıģ, planlama ve projelendirme çalıģmalarında dikkate alınmıģtır. Toprak Yapısı ve Nitelikleri: Ġl topraklarını genelde kahverengi topraklar oluģturmaktadır. Kireç oranı oldukça yüksektir. Anakayası volkanik özellik gösterir. Bu topraklar çok engebeli alanlarda çukurumsu bölümlerde birikmiģtir. Üzerlerinde çıplak volkanik kaya yüzeyleri görülür. Mineral bakımındın zengin olduklarından verimlidirler. Ayrıca güneyde akarsu kenarlarında alüvyon topraklar bulunur. Bunlar yer yer kalın örtüler oluģturur. Eğilimleri çok azdır. Tarla tarımına ve sulu tarıma elveriģlidir. Yörenin az yağıģ alması ve kuraklık toprak oluģumunda önemli etmendir Ġklim Özellikleri Kırıkkale ili ılıman ilkim kuģağında yer almaktadır. Ancak karasal iklimin etkisi altındadır. Karasal iklimin hakim olması nedeniyle kentte kıģlar soğuk ve yağıģlı, yazlar ise sıcak ve kuraktır. Bölge, topoğrafya özelliklerine bağlı olarak kısmen ılıman iklim özelliklerini de taģır. Küçük, fakat farklı iklim adacıklarına rastlanır. Bu adacıklardan bazıları 700 metrenin altında olduğundan her türlü sebze ve meyvenin çevredeki diğer illere göre daha erken yetiģtiği görülür. 32

33 Sıcaklık: Yapılan gözlemlere göre; Uzun yıllar ortalama sıcaklık 12,5 ºC dir. Ortalama sıcaklık açısından en sıcak ay Temmuz (24,6 ºC), en soğuk ay ise Ocak (0,4 ºC) olarak belirlenmiģtir. Aynı rasat süresi içerisinde maksimum sıcaklık 41,6 ºC ve minimum sıcaklık -22,4 ºC olarak tespit edilmiģtir. Kırıkkale Ġli Ortalama Sıcaklık( ) Aylar Ortalama Sıcaklık (ºC) Ortalama EnYüksek Sıcaklık (ºC) Ortalama En DüĢük Sıcaklık (ºC) YağıĢ: En Yüksek Sıcaklık ( C) En DüĢük Sıcaklık ( C) Kaynak: Kırıkkale Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü Kırıkkale ili ülkenin yarı kurak bölgelerinden birinde yer almaktadır. Ġlimizde uzun yıllar ortalama yıllık toplam yağıģ miktarı 366,2 kg/m² dir. Rasat süresince günlük en çok yağıģ tarihinde 100,6 kg/m² olarak gerçekleģtirilmiģtir. En yüksek kar yüksekliği ise tarihinde 48 cm olarak ölçülmüģtür. Aylar Ortalama YağıĢlı Gün Sayısı Aylık Toplam YağıĢ Miktarı Ortalaması (kg/m Kaynak: Kırıkkale Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü Rüzgar: Kırıkkale de hakim rüzgar yönü (NE) kuzeydoğudur. En çok esen diğer rüzgarlar sırasıyla Doğu - Kuzeydoğu ve Güney Güneybatı yönlü rüzgarlardır. En hızlı rüzgar tarihinde lodosdan 101,2 km/ saat olarak esmiģtir. 33

34 Kırıkkale de Aylık Ortalama Rüzgar Hızı( ) Aylık Ortalama Rüzgar Hızı m/sec Aylar Nisbi Nem: Kırıkkale ilinde ortalama kısmi nem % 63 dür. Aylara Göre Nem Değerleri( ) Meteorolojik Elemanlar Ort.Bağıl Nem % En Düşük Bağıl Nem % Maksimum Nem % AYLAR Yıllık 80,0 72,2 54,0 51,9 47,5 39,5 35,2 35,7 51,6 67,0 75,1 91,8 58, Kaynak: Kırıkkale Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü Basınç: Kırıkkale ilinde ortalama basınç 929,8 hpa dır. Aylara Göre Basınç Değerleri ( ) Meteorolojik Elemanlar (hpa) Aylar Ortalama Yerel Basınç En Yüksek Yerel Basınç En Düşük Yerel Basınç Kaynak: Kırıkkale Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü 34

35 4.2.4.Toprak Özellikleri Kırıkkale Ġli toprakları genelde kahverengi topraklardan oluģmaktadır. Yüzeyde kahverengi veya grimsi olan bu topraklar, küçük taneli olup kolayca dağılabilmektedir. Kireç oranı oldukça yüksektir. Ana kayası volkanik özellik gösterir. Bu topraklar çok engebeli alanlardaki çukurumsu bölümlerde birikmiģtir. Üzerlerinde çıplak volkanik kaya yüzeyleri görülür. Mineral bakımından zengin olduklarından verimlidirler. Ayrıca güneyde akarsu kenarlarında alüvyon topraklar bulunur. Bunlar yer yer kalın örtüler oluģturur. Eğilimleri çok azdır. Tarla tarımına ve sulu tarıma elveriģlidirler. Yörenin az yağıģ alması ve kuraklık toprak oluģumunda önemli etkendir. Kırıkkale ilinde toprakların % 57.2 sinde derinlik 50 cm nin altındadır. Sığlık daha ziyade çayır-mera arazilerinde görülmektedir. Kırıkkale ili sınırları içinde kahverengi topraklar, kireçsiz kahverengi topraklar ve kırmızımsı kahverengi topraklar en büyük yüzey alanına sahip topraklardır Arazi Varlığı Kırıkkale ilçesinde % 52.4 lük bir oranla en fazla yayılımı tarım arazileri göstermektedir. Bunun hektarında nadaslı kuru tarım yapılmaktadır. VIII. Sınıf hariç diğer sınıflardaki, ortahafif, düz ve dik meyillere sahip, çoğunlukla orta derin, derin, sığ profilli toprakların bulunduğu arazilerde kuru tarım yapılmaktadır. I. ve II. sınıfta yer alan hektarlık alanda sulu ve yetersiz sulu tarım yapılmaktadır hektar bağ-bahçe arazisi mevcuttur. Çayır ve meralar % 34.7 lik bir oranla ikinci sırayı teģkil etmektedir. Bunlar değiģik arazi sınıfları, eğim ve toprak derinliğine sahiptir. Ġlde hektarlık alan orman-funda örtüsü altındadır. DeğiĢik yerleģim alanlarının yüzölçümü hektardır. 524 hektar hali arazi bulunmaktadır. Su yüzeyleri hektar tutmaktadır Orman Varlığı Kırıkkale orman yönünden pek zengin değildir. Ġlimizde koru Ha. baltalık Ha., olmak üzere, toplam Ha orman alanı mevcuttur, bu oran ilin yüzölçümüne oranlandığında% 9.7 sine denk gelmektedir. ORMANLIK ALAN İLİ KORU BALTALIK Toplam Toplam Toplam Açıklık Toplam Normal Bozuk Normal Bozuk Prodüktif Bozuk Ormanlık Alan Alan ( Ha) (Ha) ( Ha) (Ha) Orman(Ha) Orman(Ha) Alan(Ha) (Ha) (Ha) KIRIKKALE

36 4.2.7 Flora-Fauna ve Hassas Yöreler Flora Kırıkkale ilindeki ekosistemler 5 ana gruba ayrılır. 1.Orman Ekosistemleri: Kırıkkale ilinde ormanlık alanlar sınırlı bir yayılıģa sahip olup Kuzeyde Koçubaba, Güneyde Dinek Dağı nda baltalık meģelerden ve ardıçtan oluģan lokal ormanlık alanlar mevcuttur. Bu ormanlar baltalık orman niteliğinde olup biyotik baskılar nedeniyle floristik yapılarını kaybetmiģ sistemlerdir. 2.Step Ekosistemleri: Kırıkkale ilinin hemen tamamında step ekosistemleri yaygın ve dominant durumdadır. Step; genellikle asidik olmayan topraklarda, yazın kuruyan, kıģı dinlenme halinde geçiren ve genellikle yastık teģkil eden kamefit bitkilerle tek veya çok yıllık Gramineae lerin oluģturduğu sekonder karakterli bir ekosistemdir. Step yüksekliğe bağlı olarak bir değiģim gösterir. Bu nedenle 800-II00 m arasında olan step Ova Stebi, II00 m nin üzerindeki step ise Dağ Stebi olarak adlandırılır.step ekosistemleri tek tabakalı bir yapıya sahiptir. 3.Akarsu Ekosistemleri: Kırıkkale ilinin en önemli akarsu sistemi Kızılırmak nehridir. Diğer akarsuları Delice Irmağı, Kılıçözü, Balaban Çayı, Acıözü ve Çoruhözü deresidir.akarsu kenarlarında galeri ormanı olarak adlandırılan özel bir bitki örtüsü yer yer hakim duruma geçmektedir. Bu alanların karakteristik türleri Rubus canescens, Acer campestre subsp. campestre, Alnus glutinasa subsp. glutinosa, Lonicera etrusca Santi var. etrusca, Sambucus nigra, Viburnum lantana, Cornus sanguinea subsp. australis, Salix alba, Tamarix parviflora gibi ağaç ve ağaççıkların yanı sıra Juncus inflexus, Phragmites australis, Typha shuttleworthii, Ranunculus repens, Mentha longifola, Tussilago farfara gibi otsu türlere de rastlamak mümkündür.özellikle nehir yatağının geniģlediği ve akıģ hızının yavaģladığı alanlarda yukarıdaki türler öbekler halinde gruplaģarak topluluklar oluģturmaktadır. 4.Göl Ekosistemleri : Kırıkkale il sınırları içinde en önemli durgun su ekosistemi Kızılırmak üzerinde kurulu olan Kapulukaya Baraj göleti dir. Bunun dıģında irili ufaklı ve genellikle yazın kuruyan küçük gölcükler veya su birikintileri dıģında doğal göl yoktur. Kapulukaya baraj göleti ve yazın kuruyan su birikintilerinde dere kenarlarında rastlanan türlerden Phragmites australis, Typha shuttleworthii, Ranunculus repens, Mentha longifola, Tussilago farfara gibi türlere Plantago lanceolata, Equisetum arvense, Asplenium trichomones gibi türler iģtirak eder. 36

37 5.Tarımsal Ekosistemler:Tarımsal alanlar antropojen karakterli olup bu alanlarda ekolojik toleransı yüksek olan ve genellikle segetal türlerden oluģan bir ekosistem mevcuttur.bu türlerin baģında Consolida glandulosa, Consolida orientalis, Delphinium venulosum, Sinapis arvensis, Thlaspi perfoliatum, Isatis floribunda, Erysimum crassipe, Descurainia sophia, Chenopodium foliosum, Wiedemannia orientalis, Rumex crispus, Secale cereale gibi türler dominanttır. Kırıkkale Ġli Vejetasyonu Kırıkkale il sınırları içinde dominant ve yaygın vejetasyon tipi step olmakla birlikte ilde segetal, orman ve dere vejetasyon tiplerinede rastlanmaktadır. Kırıkkale il sınırlarında en yaygın vejetasyon tipi steptir. Alandaki step formasyonları Ġç Anadolu bölgesinin büyük kısmında olduğu gibi, farklı antropojenik etkiler sonucu birçok yerde step formasyonu da doğallığını yitirmiģtir. Kırıkkale Ġli nin de içinde yer aldığı Orta Anadolu Bitki Coğrafyası bakımından Ġran- Turan bitki coğrafyası bölgesi sınırları içinde yer almaktadır. Kırıkkale il florasını oluģturan türlerin fitocoğrafik dağılımlarına bakıldığında 124 türle Ġran Turan kökenli türler ilk sırada gelirken, 51 türle Avrupa-Sibirya kökenli türler 3. sırada ise 45 türle Akdenizli türler bunu takip etmektedir. Ġç Anadolu endemik florasında Îran-Turan florası ile Doğu Akdeniz florasının etkileri bulunmaktadır. Ancak Îran-Turan florası iç Anadolu florasını etkilemeden evvel, iç Anadolu platosu tipik olarak Akdenizli idi (Takhtajan, 1986). Bu sebeple bugün Ġç Anadolu'da bitki coğrafyası bakımından büyük bir değiģim söz konusudur ve gün geçtikçe Akdenizli türlerin yerini Iran-Turan kökenli bitkiler almaktadır. Orta Anadoluda yer alan Kırıkkale ili Holarktik Alemda, Tetiz Alt Aleminin Ġran-Turan bölgesindeki Batı Asya Alt Bölgesine ait olan Orta Anadolu Alanına (provensine) bağlanır. Türlerin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı Fitocoğrafik Bölge Takson Sayısı Ġran-Turan 124 Avrupa-Sibirya 51 Akdeniz 45 Kırıkkale ilinde florasını oluģtıran 922 tür tespit edilmiģ,tespit edilen türlerden n zengin familyalar Asteraceae ve Fabaceae dir. En zengin 10 familyanın toplam türlere oranı % 62 dir. Geri kalan 80 familyaya dağılmıģ türlerin oranı ise % 38 dir. 37

38 Kırıkkale Florasını OluĢturan Türlerin Familyalara Göre Dağılımları Familya Tür sayısı Asteraceae 115 Fabaceae 101 Poaceae 85 Lamiaceae 50 Caryophyllaceae 44 Rosaceae 38 Apiaceae 38 Brassicaceae 37 Boraginaceae 37 Liliaceae 27 Diğer (80) 340 Toplam 922 Kırıkkale Ġli Familya Spektrumu 38