Kalkınma Ajansları ve Yapılması Gerekenler. Ümit Özgümü. Adana Sanayi Odası

Transkript

1 Kalkınma Ajansları ve Yapılması Gerekenler Ümit Özgümü Adana Sanayi Odası Günaydın, ahsım ve Adana Sanayi Odası adına öncelikle sizleri saygıyla selamlıyorum. Hem dünkü oturumlara baktıımızda, hem de programa baktıımızda bu iki günlük oturumların aırlıklı olarak çok akademik olduunu görüyorum. Ben akademik ve teorik olmadan sadece alanın içerisinden, antiyenin içerisinden, fabrikanın içerisinden, tarlanın içinden gelen birisi olarak sadece olaya pratik yönden bakmak istiyorum. Kalkınma ajanslarını çok uzun zamandan beri tartııyoruz. Ben bu tartımanın yasa taslaı hazırlanırken ki sürecinde vardım, daha öncekinde vardım ve çok uzun zamandan beri özellikle kalkınma ajanslarında bir konuya karar veremedik; hala bu kararsızlıımız devam ediyor. Biz kalkınma ajanslarını Avrupa Birlii mevzuatına uydurmak için mi, Avrupa istedii için mi, onun istedii kalıplar içerisinde AB fonlarına ulamak için mi kuracaız yoksa Türkiye nin kendi özgün ihtiyaçlarına göre, kendi koullarına göre bir kalkınma ajansı mı kuracaız buna bir türlü karar veremedik, bu süreç devam ediyor. Biz çok uzun zamandan beri ikinci gruptayız. Yani Türkiye nin kendi koullarına göre kalkınma ajansının kurulmasından ve yönetilmesinden yanayız. Geçen yıl ODTÜ de yapılan sempozyumda yaptıım konumada da vardı yılında hazine müstearlıında teviklerle ilgili yapılan toplantının kayıtlarında da vardı. Mutlak suretle kalkınma ajanslarının Türkiye nin kendi gerçeklerine göre kurulmasını ve tevik sisteminin de kalınma ajanslarıyla entegre edilmesini savunan bir yapıdan yanayız. Yani u anda olduu gibi tevik sistemleri hazinede, kalkınma ajansları DPT de davulun tokmaı birisinde davul bakasında deil ikisinin iç içe geçtii bir yapıyı savuna geldik bugünde savunmaya devam ediyoruz. Kalkınma ajanslarının faaliyetleri ne yazık ki devam etmedi, Danıtay yürütmeyi durdurdu ve maalesef bugün burada çok fazla deneyimlerimizi çok fazla doruları yanlılarımızı konuma fırsatı olmadı. Onun için bugün aırlıklı olarak gecen sempozyumdaki gibi AB deki deneyimlerden konuuyoruz. Bunun çok yararlı olduu düüncesinde deilim çünkü oradaki yapılarla bizdeki yapılar çok farklı. Avrupa bizden iki yüz yıl önce sanayilemeye balamı, ondan sonra geçen yüz yıl içerisinde Asya ve Afrika daki sömürgeleri aracılııyla oranın doal kaynaklarını sömürerek ciddi bir sermaye birikimi salamı, o sermaye birikimini teknolojiye, ARGE ye ayırmı ve daha sonraki AB fonları ile birlikte orda kurulan kalkınma ajanslarının bizimle çok badamadıını görüyorum. rlanda Bölgesel Kalkınma Ajansını görüyoruz. rlanda nın kendisi bizim Adana-Mersin de kurulan Çukurova Kalkınma Ajansının yüzölçümü ve nüfusu kadar bir yer. Mesela rlanda nın kalkınma ajansının modelini konuurken nasıl kalkındıını, içilik ücretlerinin nasıl düürüldüünü konuuyoruz ama içilik ücretlerinin düürülmesinin temel nedeni rlanda nın 1973 de AB ye girmesi ve o zaman daha ikin olan AB fonlarının kullanılması. Bugün bizim kuracaımız kalkınma ajansına ne kadar uyar? Biz AB den içilik ücretlerinin düürülmesi için fon alabilir miyiz, dün burada uzmanlar alınamayacaını söylediler. Biz bugün faiz dıı fazla % 6,5 mı 7 mi olsun tartıması yaparken faiz dıı fazlayı aaı düürecek olan içilik üzerindeki yükleri aaı çekemeyiz onun için bunlar çok fazla gerçekçi yaklaımlar deil. Onun için sürekli burada yönetiim, metodoloji, biliim, yöntem konularını konuuyoruz ve bir türlüde bir hareket elde edemiyoruz. Yönetiim konusuna da çok fazla bakmamak gerekir, yönetiime karı olduum anlamında deil. Yıllardan beridir biz Türkiye nin merkezi yönetim yerine yönetiim ekli ile biraz daha âdemi merkeziyetçi yerelden yönetilmesini savunduk ama bunu da abartmamak gerekir bir noktaya getirmek gerekir. Kalkınma ajanslarının modelinin kurulması kendisi bir yönetiim modeli zaten ama bir süre önce DPT nin yaptıı gibi 5 6 yıl önceydi. Sayın Genel Müdürüm de geldi, Adana Sanayi Odasına, dier sanayi odalarına yazı yazıp sayın sanayiciler üyelerinize bir sorun bölgenize hangi konuda yatırım yapılmalı gibi bir yöntem bence yönetiimin abartılı ekli. Çünkü artık belli bir aamadan sonra bu merkezi olarak ve uzmanlık konusu olarak yönetilmesi gereken bir süreç. Yani güneydouda terörün nasıl önlenecei adına yönetiim faydalı olabilir ya da bir kentte kentsel geliim konusunda orada yaayan

2 insanlarla birebir iletiim kurarak anket yaparak onlara sorarak ihtiyaçlarını saptamak yönetiim açısından baarılı doru bir model olabilir. Ama hangi kentte hangi konuda yatırım yapacaını oradaki insanlara sormak bana göre yönetiimin abartılı bir ekli çünkü zaten u an Türkiye nin birçok yerinde yatırımcı giriimci, sermayesi olan insan özellikle Türkiye de DPT bata olmak üzere dier kurumlara bakarak neye yatırım yapması gerektiini soruyor. Yani biraz para edinen çiftçi, madenci ya da sermaye birikimi olan insan DPT ye sorarken biz neye yatırım yapmalıyız? Türkiye nin gelecekteki avantajlı sektörleri hangileridir? Diye sorarken DPT de oraya soruyor bunun da çok doru bir yöntem olduunu sanmıyorum. Sahadan gelen birisi olarak çok fazla aktaracaımız deneyimimizin olmadıını söylemitim çünkü çalımalara baladık çalımalarımızda yönetim kurulu toplantılarımızın ilk belki 10 yönetim kurulu kararı kitap, masa, sandalye alınması, duvarların boyanması, genel sekreterin atanması personel atanması için kurul oluturulması ama yinede bazı eyler ortaya çıktı yava yava. Bunlardan bir tanesi geçen dönemde kalkınma ajanslarının yönetimi ne kadar sivil olsun ne kadar merkezi olsun tartımaları vardı. Biz kalkınma ajanslarının bakanının vali olmasının doru olacaını savunduk. ki tane gerekçemiz vardı. Bir tanesi burada kamu kaynakları kullanılıyordu. Vali, en azından yürütme kurulunun baında kamu adına bir denetim mekanizması olutururdu. kincisi kalkınma ajansları düüncesi ortaya çıktıı zaman Türkiye de acaba bölünmeye mi gidiyor? Acaba eyalet sistemine mi gidiyor? Acaba Türkiye nin belirli bölümlerinde farklı yönetimler oluur mu tartımaları vardı. O tartımaların da biraz önüne geçmek için en azından, balarında valinin olmasını savunduk. Danıtay ın iptal kararına baktıımız zamanda bu görüümüzün de haklı olduunu ama iptali engellemeye de yetmediini gördük. Çünkü Danıtay ın iptal kararında diyor ki: hiç bir tekilat Türkiye nin bütünlüünü, Türk milletinin varlıını tehlikeye düüremez. Türkiye nin çeitli yerlerindeki valilerin ellerinin altında silahlı kuvvetleri, jandarması, silahlı polisi, bütün memurları, ataması, yetkisi varken tehlikeli olmuyor. Ama Adana-Mersin de iki tane kentte 30 tane uzman genç bir araya gelip ekonomik aratırma yaptıı zaman Türkiye nin toprak bütünlüü ya da Türkiye bölünme tehlikesi ile karı karıya kalıyor. Bunu anlayabilmemiz mümkün deil. Yine önümüzdeki süreçte en azından epeyce bir süre balarında valilerin olmasında yarar olduunu düünüyorum. Taslak aamasından bugüne kadar çok ısrarla savunduumuz bir ey vardı. Dedik ki kalkınma ajanslarının görev tanımı çok geni. çerisinde ne ararsanız var. Geçen seneki konumamda örnek verdim mi bilmiyorum Türk Ticaret Kanunu nda anonim irketlerin itigal konusu diye bir maddesi var. O itigal konusu maddede ne varsa ancak onu yapabilirsiniz. Örnein eer A Petrolcülük Taıma diye bir irket kurmusanız tarımcılık yapamazsınız, zirai ilaç satamazsınız. Onun için anonim irketler kurulurken öyle kurulur: A Anonim irketi itigal konusu döküm, makine, ziraat, otelcilik, gemi taımacılıı, tarımcılık, tarım ilaçları üretme, satma diye aklınıza gelen bütün konuları içerisine koyar gelecekte yardımcı olsun diye. Kalkınma ajanslarının itigal konusu ya da görev tanımı yeni deyimle bu mantık üzerine kurulmu ama bu bizi taslak aamasından beri söylediim çok yanlı bir aamaya getiriyor. Çünkü görev tanımının bu kadar geni tuttuunuz zaman ne ile uraacaınız konusunda belli konuya younlaamıyorsunuz. Farklı bir ey daha var. Yönetim kurulu bakanları vali, ilin Büyükehir belediye bakanları yönetim kurulunda; Büyükehir belediye bakanları siyasetçi, il genel meclisi bakanları var siyasetçi, öyle olunca bu kalkınma ajansları bizde kurulduu zaman önce muhtarlar gelmeye baladılar. Dediler ki bize köprü lazım köprümüz yok. Bazı mahallenin yöneticileri geldi, dediler ki salık ocaımız yok. Sonra bir süre sonra biz yerel kalkınma modelinin nasıl olması gerektiini, nasıl bir çalıma yapması gerektiini anlatırken belediye bakanlarımız toplantının sonunda dedi ki kalkınma ajanslarımız sadece sanayiye ekonomiyle, kalkınmayla mı ilgilenecek? Bize bir ey yok mu? Biz kaldırım yaptıramayacak mıyız? Buna benzer eylerle karılatık ve bizim görev tanımı konusundaki hassasiyetimizin de yine doruluu ortaya çıktı. Bugün henüz daha faaliyetlerine balamamı olması dolayısıyla görev tanımının çok ciddi bir biçimde daraltılıp orda yönetim kurulundaki farklı unsurların burada yetki kullanamayacaı bir noktaya getirilmesi gerekir. Bundan yola çıkarak yine batan söylediimiz yönetim kurulunda siyasetten gelen belediye bakanlarımız ve il genel meclisi bakanlarının kesinlikle olmaması gerekiyor. Olduu zaman

3 kalkınma ajansları burada bir avanta para var, bunu urada kullanırsak puan bize yazar düüncesi ne yazık ki hala geçerli. Bir baka nokta bu kalkınma ajansında konumamın baında söylediim Avrupa Birlii ndeki örnekleri mi örnek alacaız yoksa kendimize özgün bir yapı mı yaratacaız düüncesinde. Kalkınma ajansları kamuoyunda kurulduktan sonra öyle düünüldü: getir projeyi al parayı, burada para duruyor. Böyle olunca birden bire kentteki bütün sivil toplum örgütleri, o güne kadar parası olmadıı için, bütçesi olmadıı için, elemanı kadrosu olmadıı için faaliyet gösteremeyen sivil toplum örgütleri bir an baktılar ki orada 30 trilyon para var. te belediyelerin kurduu iftar çadırlarındaki gibi getir tencereyi al çorbayı. Gerçekten hangi amaca hizmet edecei belli olmayan, belli bir daraltılmı kulvar içerisinde olmayan çeitli projeler ortaya çıktı. Belki de kalkınma ajanslarının Danıtay tarafından yürütmesinin durdurulmasının böyle bir hayırlı tarafı olacak. Bu süreç içerisinde bunlar deitirilebilirse, düzeltilebilirse, alan daraltılabilirse çok daha yararlı olacaını düünüyorum. imdi ne yapacaımıza karar veremeyince, yani nasıl bir kalkınma ajansı modeli, nasıl bir yerel kalkınma modeli ortaya koyamayınca yaptıımız çalımalarda yine aynı ekilde darmadaınık ve belli bir amaca hizmet etmeyen çalımalar. imdi birinci aamada yani Danıtay durduruncaya kadar geçen aama içerisinde kalkınma ajanslarında bir ön bölgesel gelime planı çalıması yapıldı. Daha önceki yaptıım konumalarda, daha önceki yaptıım sunumlarda böyle çalımaların yapılmaması gerektiini, bunların bir ie yaramayacaını, bunların aslında çok emek sarf edilerek yapıldıını ama bölgeleri bir adım öteye götürmeyeceini söyleye geldim. Bugünde ısrarla söylüyorum. Bu elimdeki Çukurova Kalkına Ajansı Ön Bölgesel Gelime Planı, Devlet Planlama Tekilatı nın Ankara dan gönderdii yanlı bilmiyorsam öretim üyesi olup Devlet Planlama Tekilatı adına gelen bir arkadaımızın bakanlıında bir ekibin hazırladıı, çok zahmetli bir çalıma ama hiç bir ie yaramaz. Yani bunun gibi Türkiye de u anda douda, güneyde, GAP ta, Karadeniz de, üniversitelerde, sanayi odalarında yüzlerce belki binlerce buna benzer çalıma var. Bu tür konular gündeme geldii zaman ilk akla gelen ey SWOT analizi. imdi buna baktıım zaman aklıma gelen ey uydu. Örencinin bir tanesi doktora tezi hazırlamı, hocasına vermi, hoca bir türlü okuyamıyor. Hocam okudunuz mu? Okumadım. Hocam okudunuz mu? Okumadım. Aradan epey bir zaman geçiyor, en son bir gün amfi çıkıında merdivende hocasını yakalıyor. Hocam okudunuz mu? Hoca okudum diyor. Çocuk heyecanlanıyor. Nasıl? Diyor ki: tezinde çok doru ve yeni görüler var. Ama bir konu var diyor. Yeni görülerin doru deil. Doru görülerin yeni deil. imdi ön bölgesel kalkınma planı tam buna uygun bir ey. çinde yeni eyler var, doru deil; doru eyler var, yeni deil. Bir defa balarken ki amaç bölümünde, vizyon bölümünde bakın mesela temel amaçlar bölümünün birinci maddesini okuyorum size: bölgenin potansiyel fiziki, teknik, doal ve bunun gibi yeteneklerini ortaya koymaya dönük aratırmalara; bölgesel cazibenin arttırılmasına yardımcı olacak çalımalara destek salanması. Böyle bir cümleyi buraya yazmak için uzman olmaya gerek yok. Adana da gidin liselere bir anket yapın yüzde seksen bu cümleler çıkar. Bu güne kadar yüz binlerce kez söylenmi genel geçer eylerden baka bir ey deil. Bu doru olup yeni olmayan bir görü. Hemen altında yerel yönetimlerin altyapı, kentsel dönüüm, yol, su, kanalizasyon ve çöp ileme gibi ve çevre kalitesini arttırmaya yönelik projeler üretmesine destek salanması. Bu da yeni görü ve doru deil. Çünkü kalkınma ajansları böyle eylerle uramamalı, uraamaz, gücü de yetmez, parası da yetmez, vizyonu da yetmez. Zaten yol, su kanalizasyon, çöp iini orada yapacak belediye var. Belediye yasalarla kurulmu bir yapı. Kalkınma ajanslarının yapacaı o kadar çok ey var ki. Temel amaçların bir baka bölümünde her kademedeki eitim kurumlarının bilim ve sanat merkezi, spor tesisi ve laboratuar kurma gibi projelerine destek salanması. Kalkınma ajanslarını tamamıyla hayır kurumu, lotary, lions kulüpleri ekline sokan bir yapı. Bütün bunların hepsinin burada olmaması gerektiini savunduk. Bir baka yerde bölgenin yüksek tarım potansiyelini deerlendirecek tarımsal sanayinin kurulmasına yönelik çalımaların desteklenmesi. çi bo, hiç bir anlamı olmayan bir ifade. Yani Çukurova bölgesinde tarımsal sanayinin neyini destekleyeceksiniz. Bizim bölgemizde buday çok fazla üretildii için un bizim bölgemizde tarımsal bir sanayi. Ama u anda tüm un fabrikaları % 30 40

4 kapasite ile çalııyor. Yani o zaman tarımsal sanayi diye yeni un fabrikalarının kurulmasını destekleyecek miyiz? Giriimcilere dolaylı destek salayacak risk sermayesi irketlerinin kurulması. Ben geçen dönem TOBB, Halk Bankası ve KOSGEB in kuruluu olan KOB A nin yönetim kurulundaydım. Sermayesini 30 trilyona çıkardık eski parayla ama yinede rantabl deil çünkü 30 trilyon sermaye bir risk sermayesi veya adını giriim sermayesi koyduk, giriim sermayesinin çalıması için yeterli deil. Çünkü aynı anda tane irketle çalımazsa eer bu irket kara geçemiyor, rantabl olmuyor. Elemanlar bo duruyor. Toplamda bütün bu çalımaları yapmak için 30 trilyon sermayesi olan bir kalkınma ajansının risk sermayesinin kurulması ile ne ilgisi var biz onu çözemedik. Sanayinin verim, kapasite, ARGE, yüksek katma deerli ürüne geçi projelerine mali hibe destei. Bunu yapan Türkiye de Halk bank var, KOSGEB var, TÜBTAK var. Kalkınma ajansları bu tür konulara girmemeli. Onun altında mevcut durum diye epeyce kapsamlı bir çalıma var. Bunlarda hepsi doru bilgiler ama yeni deil. steyenler Adana Sanayi Odası nın web sitesine girerse bundan çok daha kapsamlı, sadece Türkiye statistik Kurumu nun deil, aynı zamanda Tarım Bakanlıı, Maliye Bakanlıı, dier bakanlıkların bölgeyle ilgili bütün bilgilerini bulabilirler. Yine aynı ekilde güçlüzayıf yönler analizinde doru görüler var yeni deil; yeni görüler var doru deil. Bunların tek tek ayrıntılarına girmek istemiyorum ama gerçekten çok ciddi çelikileri olan, yani görev yerine getirmek için yapılmı olan çalımalar ve bunlardan yüzlerce benzerleri var. Peki, o zaman bu tür çalımalar yerine neler yapmalıyı, tekrarlamak istemiyorum geçen sempozyumda çok uzun biçimde bizim uzun yıllardan beri düündüümüz eyleri anlattık. Ama burada daha önce var olan, bizim sitemizde var olan bilgiler yerine ya da ite genel geçer bilgiler yerine çok daha somut, çok daha hedefe yönelik bilgilerin olması gerekirdi. Mesela bizim bölgemiz narenciye bölgesi, yılda yaklaık bir milyon ton narenciye üretiriz. Geçen sene 920 bin ton çıktı. Ama bölgemizde narenciye yatırımı için çok farklı eylere ihtiyaç var. Örnein, aaçların sayısına ihtiyaç var. Aaçların sayısı yetmez, yalarına ihtiyaç var. O da yetmez bu aaçların yalarına göre önümüzdeki 10 yılda bölgemizdeki narenciye üretimiyle ilgili bir vizyona, bir hesaplamaya da ihtiyaç var. Bugün 100 bin ton narenciye üretebiliriz de aaçlarımız yalıdır, 5 yıl sonra 5 bin tona düebilir, daha somut. Geçtiimiz 4 5 sene içerisinde Adana Valilii Adana da çiftçilerin ekmesi için 650 bin fidan zeytin daıttı. Bu zeytin için çalımalar yapılmalı. Bu zeytinin u anda yaı kaç? Hangileri hangi yılda ürün verecek, ona göre bir vizyon çizerek bölgemizde zeytinyaı üretimi veya salamura zeytin veya zeytinin çekirdeinden yakacak yapacak olan yatırımcılara somut, önlerini yollarını aydınlatacak bilgilere ihtiyaç vardı. Adana da Yumurtalık ve Karata gibi yerlerimizde balıkçılık yaygın, balıkçılıkla geçiniyor insanlar ama oralarda balık kalmadıı için artık denizin tabanını trollerle sıyırmaya baladılar, balık nesli bitiyor. Ama burası aynı zamanda çok ciddi denizanası bölgesi ve denizanasından Çinliler ve Japonlar çorba yaparak çok ciddi biçimde tüketiyorlar. Kalkınma ajansı oradaki denizanası miktarını, her yıl çıkabilecek miktarı saptayıp, orada denizanasını ileyecek bir fabrikanın rantabl olup olmadıını gösterseydi yatırımcıya çok daha ciddi sonuçlar çıkabilirdi. Sürekli olarak Kalkınma Ajansları nın görevlerini bir tek cümleyle özetlemeye çalııyoruz. Avrupa Birlii nden fon almaya çalıalım. Avrupa Birlii ne girmeye çalıalım. Avrupa Birlii ne Avrupa Birlii projeleri yapmaya çalıalım. Ama önce zaten var olan kendi atıl sermayemizi harekete geçirmek için ne yapmamız gerektiini ortaya koymaya çalııyoruz. Adana da u anda, Mersin i bilmiyorum; Adana da u anda bankalarda 2,5 milyar doların üzerinde tasarruf mevduatı var. Mevduat oranı çok daha yüksek. irketleri ayırdıınız zaman yaklaık olarak 2,5 milyar dolar tasarruf mevduatı oluyor. Bunun çok önemli bir kısmı yatırıma dönmek istiyor. Ama neye yatırım yapacaını bilmiyor ve bunu Türkiye de bilen kurum da yok. Devlet Planlama Tekilatı dâhil Adana Sanayi Odası dâhil, Türkiye statistik Kurumu dâhil ve Türkiye nin üniversiteleri, benim üniversitem dâhil. Bu insanlara eer bir yol gösterirsek, önce kendi bankalarımızdaki atıl durumdaki fonları bir kullanalım, yine Avrupa Birlii nden fon almaya devam edelim. Bakın Türkiye de u anda Orta Anadolu daki ekercileri, pancarcıları bekleyen tehlike var.

5 Avrupa Birlii nde u anda eker fiyatları 450 civarında, 2012 ye kadar 350 ya indirme taahhütleri var. Bu koullarda Türkiye de eker fiyatlarının bu seviyeye inmesi mümkün deil. imdi yeni hükümetteki yeni sanayi bakanımız da açıkladı, eker fabrikalarını özelletirecek. Bu çok kısa bir süre içerisinde Orta Anadolu nun ekonomisinin, tarımının göçmesi demek. O zaman biz burada dıarıda 350 dolarken eker Türk halkına 850 dolara eker yedirelim diyemeyeceimize göre Orta Anadolu daki Kalkınma Ajansı orada pancarın nasıl verimli olacaına, pancarın yerine hangi ikame ürünlerin ekileceine yönelik çalımalar yapmak zorunda. Baka bir örnek benim ilimde Pozantı diye bir ilçem var ve u anda D 400 Karayolu geçiyor içerisinden ve bütün geliri aradan geçen insanların durmasıyla, konaklama yerlerindeki lojistik destekle geçinen bir ilçemiz. Ama çok yakın bir zamanda TEM otoyolu burayı baypas ediyor ve ekonomisi göçüyor. O zaman burada neler yapılabilir? Örnein, Avrupalıların gelip orada yerinde çok yüksek fiyata aldıı çok kaliteli kiraz, vine üretimi var. Bunlar sanayi mamulü haline getirilebilir mi kalkınma ajansları bunlarla uramalı. Güneydouda çok ciddi sorun var. Güneydouda yoksulluk güneydouda, isizlik güneydouda ekonominin geri kalmı olması terörün tam olarak kesinlikle nedeni deil ama terörü besleyen çok ciddi unsur. O zaman güneydouda ne yapacaksınız? Nokta olarak nerelerde ne yapacaksınız? Kalkınma ajansları güçlü-zayıf yönler, bu tür böyle teorik, metodolojik, biliimsel, yönetimsel konular yerine çok daha somut yerinde antiye çalıması ile bunu yapması gerekir ve kalkınma ajansları mutfak olmalı. Yani bu tür projeleri getir projeyi al parayı, burada para dolu yöntemi yerine kendi içerisinde mutfak çalıması yapmalı, projeler hazırlamalı. Türkiye nin her yerinde gelecekte hangi sektörlerin aslında sektörler deil alt sektörlerin alt sektörler deil hangi konuların tek tek üretim konularının rekabetçi olacaını saptayıp; Adana gibi veya baka ehirlerde atıl duran atıl sermayeyi, kiisel tasarrufları yatırıma yönlendirecek çalımaları ortaya koymalı. Çok teekkür ediyorum.