Abant Gölü (Bolu) Bentik Algleri

Transkript

1 14, 56, Tahir ATICI Gazi Üniversitesi, Gazi Eðitim Fakültesi, Biyoloji Eðitimi Bölümü, 06100, Beþevler-ANKARA Olcay OBALI Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 06100, Tandoðan-ANKARA Ayþe ELMACI Uludað Üniversitesi, Müh. Mim. Fakültesi, Çevre Mühendisliði Bölümü, 16059, Görükle-BURSA Özet Ocak 1997-Kasým 1997 tarihleri arasýnda yapýlan bu çalýþmada; deðiþik habitatlardan (epipelik, epifitik ve epilitik) ve belirlenen dört istasyondan alýnan örneklerde Abant Gölü bentik algleri incelenmiþtir. Abant Gölü bentik algleri Bacillariophyta, Chlorophyta, Cyanophyta, Euglenophyta, Chrysophyta, Pyrrophyta divizyolarýna ait 138 alg türünden oluþmuþtur. Abant Gölü'nde Bacillariophyta, Chlorophyta ve Cyanophyta üyeleri genel olarak hâkim organizma grubu olmuþtur. Anahtar Kelimeler: Abant Gölü, bentik algler, epifitik, epilitik, epipelik. Benthic Algae of Lake Abant (Bolu) Abstract In this study the benthic algal flora of Lake Abant were investigated in samples collected from three different habitats (epipelic, epiphytic and epilytic), from four chosen stations, between January 1997 and November The benthic algal flora of Lake Abant composed of 138 algae species belong to Bacillariophyta, Chlorophyta, Cyanophyta, Euglenophyta, Chrysophyta and Pyrrophyta divisions. It was identified that, in general, the members of Bacillariophyta, Chlorophyta and Cyanophyta divisions were dominant organisms in Lake Abant. Keywords: Benthic algae, epilytic, epipelic, epiphytic, Lake Abant. GÝRÝÞ Ülkemiz koþullarý dikkate alýndýðýnda suyun önemi tartýþmasýz kabul edilmektedir. Doðal göllerde yayýlýþ gösteren epifitik, epilitik ve epipelik alglerin varlýðýný belirlemek ve bunlardan asgari ölçüde faydalanabilmek gerekmektedir. Özellikle Türkiye'de etkin olarak yararlanýlamayan ve önemli bir kaynaðý oluþturan su ürünlerinden daha verimli bir þekilde faydalanmak ülke ekonomisi açýsýndan büyük faydalar saðlayacaktýr. Çünkü alglerden; su kirliliðinin belirlenmesinde, týpta, biyoteknolojide, kozmetik, besin ve gübre sanayilerinde ve tek hücre proteininin elde edilmesi gibi pek çok alanda yararlanýlmaktadýr. Türkiye'nin çeþitli bölgelerindeki göl, gölet ve baraj göllerindeki kýyý bölgesi alglerinin sistematik ve ekolojik özelliklerinin incelendiði araþtýrmalar mevcuttur: Altuner (1984), Altuner ve Aykulu (1987) Tortum gölü (Erzurum), Gönülol (1985) Çubuk-I Baraj Gölü (Ankara), Ünal (1985) Beytepe ve Alap Göletleri (Ankara), Yýldýz (1986a, b) Altýnapa Baraj Gölü (Konya), Gönülol (1987) Bayýndýr Baraj Gölü (Ankara), Þen (1988) Hazar Gölü (Elazýð), Obalý ve ark. (1989) Mogan Gölü (Ankara), Elmacý ve Obalý (1992) Seyfe Gölü (Kýrþehir), Gönülol (1993) Bafra Balýk Gölleri (Samsun), Pürsünlerli (1994) Ýkizce Göleti (Ankara), Altuner ve Gürbüz (1996) Tercan Baraj Gölü (Erzurum), Elmacý ve Obalý (1998) Akþehir Gölü (Konya), Obalý ve Atýcý (1997) Atýcý ve Obalý (1999) Susuz Göleti (Ankara), Dalkýran (2000) Uluabat Gölü (Bursa)'nün kýyý bölgesi alg florasý ve mevsimsel deðiþimlerini incelemiþlerdir. Bu araþtýrmada da, þimdiye kadar sadece Obalý ve ark. (2002) tarafýndan fitoplanktonu taksonomik olarak çalýþýlmýþ olan Abant Gölü'nün bentik alglerinin sistematik yönden incelenmesi amaçlanmýþtýr. Bu çalýþma sonuçlarýnýn Türkiye alglerine katký saðlayacaðý ve bu gölde daha sonra yapýlacak araþtýrmalara temel olacaðý düþünülmektedir. Çalýþma Alanýnýn Tanýmý Çalýþma alanýný oluþturan Abant Gölü, Bolu ilinin 30 km güney batýsýnda, içinde bulunduðu vadinin bir yýkýntý sonucu týkanmasý ile oluþmuþtur. Denizden yüksekliði 1350 m olup, yüzey alaný 125 hektar ve en derin yeri 32 m'dir. Fazla sularýný Büyüksu adlý çýkýþýyla Dirgene çayýna boþaltýr, çevresi sazlýktýr. Yýllýk yaðýþ miktarý 38,64 kg/m 2, No: 56,

2 T. ATICI, O. OBALI, A. ELMACI ortalama hava sýcaklýðý 13,9ºC'dir. Abant Gölü turizm açýsýndan büyük önem taþýmaktadýr. Gölde sandalla ulaþým yapýlmakta; Leuciscus cephalus L (Tatlýsu kefali), Barbus plebejus escherichii Steindacher 1897 (Býyýklý balýk) ve ayrýca Salmo trutta abanticus Tortonese 1954 (Alabalýk) yetiþtirilmektedir. Yýllýk alabalýk üretimi kg civarýndadýr (Obalý ve ark. 2002). MATERYAL VE METOT Abant Gölü'nün bentik alglerini incelemek amacýyla, gölü temsil edebilecek özelliklerde dört faklý istasyon belirlenmiþtir. Örnekler, seçilen istasyonlardan Ocak 1997-Kasým 1997 tarihleri arasýnda sedimanlar, taþlar ve bitkiler üzerinden birer aylýk dönemlerle alýnmýþtýr. Belirlenen bu örnek alma istasyonlarýndan; 1. istasyon, göle Bolu yönünden giriþte sol taraftaki Turban otelinin önündedir. 2. istasyon, buraya yaklaþýk 600 m mesafede ilk istasyonun karþýsýndadýr. 3. istasyon Bolu yönünden giriþte sað tarafta Mudurnu yol ayrýmý karþýsýndadýr. 4. istasyon ise 1. istasyonun sol tarafýnda gölün diðer bölgelerine göre daha sýð olan bölgededir (Þekil 1). Epipelik örnekler 0,8 cm çapýnda cm uzunluðunda cam borular yardýmýyla, epifitik örnekler kýyýlarda su içinde bulunan bitkiler (Nypmpha sp., Salix sp., Phragmites sp., Ranunculus spp., Populus spp. ve bazý Gramineae) in gövde ve yapraklarýndan, epilitik örnekler su içindeki taþlar üzerinden alýnmýþtýr. Alýnan örnekler %4'lük formaldehite konularak incelenmek üzere laboratuvarlara getirilmiþtir. Bacillariophyta dýþýndaki alglerin tanýmlamalarý hazýrlanan geçici preparatlardan, Bacillariophyta üyeleri ise H 2 SO 4 -HNO 3 'in eþit oranlardaki karýþýmýnda yakýlan numunelerin kanada balzamý ile kapatýlarak hazýrlanan daimi preparatlarýndan yapýlmýþtýr (Round 1953). Ayrýca Abant Gölü'nde göl suyunun bazý fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirlemek amacýyla su örnekleri alýnmýþtýr. Örnek alma sýrasýnda istasyonlarda sýcaklýk, ph, çözünmüþ oksijen Portable Multi analyser F460 ile, ýþýk geçirgenliði de secchi diski ile ölçülmüþtür. Elektriksel iletkenlik laboratuara getirilen su örneklerinde iletkenlik ölçer (YSI 31) ile belirlenmiþtir. Toplam sertlik, toplam organik madde, amonyak, sülfat, sodyum ve bikarbonat gibi bazý parametreler de alýnan su örneklerinde Köy Hizmetleri Genel Müdürlüðü laboratuvarlarýnda standart metotlara göre yapýlmýþtýr (Anonymous 1998). Alglerin teþhislerinde ilgili kaynaklardan; Huber- Pestalozzi (1968), Prescott (1973), Krammer ve Lange-Bertalot (1986, 1991a, 1991b, 1999), Guiry ve Dhoncha (2003) ve John ve ark. (2003) yararlanýlmýþtýr. BULGULAR Abant Gölü'nde belirlenen bazý fiziksel ve kimyasal analiz sonuçlarýnýn ortama deðerleri Tablo 1'de verilmiþtir. Abant Gölü'nde teþhis edilen bentik algler sistematik ve alfabetik olarak listelenmiþ ve bu alglerin habitatlara göre daðýlýmlarý Tablo 2'de sunulmuþtur. Abant Gölü bentik alglerini 28'i Chlorophyta, 29'u Cyanophyta, 7'i Euglenophyta, 3'ü Chrysophyta, 2'i Pyrrophyta ve 69'u Bacillariophyta'ya ait olmak üzere 138 takson oluþturmuþtur. TARTIÞMA VE SONUÇ Abant Gölü bentik algleri Ocak 1997-Kasým 1997 tarihleri arasýnda araþtýrýlmýþtýr. Deðiþik habitatlardan (Epipelik, Epifitik ve Epilitik) alýnan örneklerde bentik alg gruplarý sistematik olarak incelenmiþtir. Abant Gölü'nde sýrasýyla Bacillariophyta, Chlorophyta ve Cyanophyta üyeleri genel olarak hâkim organizma grubunu oluþturmuþtur. Epipelik örneklerde; Fragilaria construens, Fragilaria pinnata, Fragilaria ulna, Cocconeis plecentula var. euglypta, Gomphonema truncatum, Navicula crypto- Tablo 1. Abant Gölü'nün bazý fiziksel ve kimyasal özellikleri. Þekil 1. Abant Gölü ve örnek alma istasyonlarýnýn yerleþimi. 10 No: 56, 2005

3 Tablo 2. Abant Gölü'nde tanýmlanan bentik alglerin habitatlara göre daðýlýmlarý. No: 56,

4 T. ATICI, O. OBALI, A. ELMACI Tablo 2. Devamý. 12 No: 56, 2005

5 Tablo 2. Devamý. No: 56,

6 T. ATICI, O. OBALI, A. ELMACI cephala, Nitzschia hungarica, Nitzschia vermicularis, Surirella brebissonii, Cosmarium granatum, Pediastrum boryanum, Mougeotiopsis calospora, Dichothrix gypsophila, Oscillatoria tenius, Anabaena catenula var. affinis, Chroococcus turgidus ve Euglena proxima türleri bol olarak gözlenmiþtir. Epifitik örneklerde; Oscillatoria granulata, Oscillatoria princeps, Aphanothece gardneri, Euglena gracilis, Chloropedia plana, Coelastrum microporum, Stigeoclonium nanum, Cosmarium granatum, Zygnema chalybeosermum, Oedogonium upsaliense, Melosira varians, Fragilaria brevistriata, Fragilaria ulna, Achnanthes minutissima, Cymbella helvetica, Gomphonema acuminatum, Gomphonema gracile, Hantzschia amphioxys, Nitzschia intermedia, Nitzschia vermicularis, Cymatopleura elliptica, Surirella caproni, Surirella brebissonii türleri bol miktarda kaydedilmiþtir. Epilitik örneklerde ise; Chroococcus limneticus, Oscillatoria subtilissima, Oscillatoria tenius, Calothrix fusca, Stigeoclonium lubricum, Diatoma vulgaris, Fragilaria capucina var. vaucheria, Diploneis ovalis, Rhopalodia gibba, Navicula tripunctata, Cymatopleura solea, Campylodiscus clypeus türleri bol sayýlarda görülmüþtür. Organizmalarýn %46'sý her üç habitatda da gözlenmiþtir. Diyatomeler dýþýndaki taksonlarýn epifitik ve epilitik ortamlarda görülüþ sebebi ortama tutunarak yaþayabilmeleridir. Özellikle Bacillariophyta üyelerine diðer divizyo üyelerine göre her habitatta daha sýk sayýlarda rastlanýlmýþtýr. Organizmalarýn tür sayýsý daðýlýmlarý aþaðýdaki gibi bulunmuþtur: Bacillariophyta üyeleri %51'lik bir çoðunlukla dominant organizma grubunu oluþturmuþtur (Þekil 2). Diðer alg gruplarý daha az sayýlarda temsil edilmiþler ve en düþük sayýlarda gözlenen Pyrrophyta divizyosu %1 oranýnda temsil edilmiþtir. Abant Gölü'nde bulunan algler kýyý bölgesi alglerinin incelendiði çalýþmalarda tespit edilen alglerle tür çeþitliliði bakýmýndan benzerlik göstermektedir (Gönülol 1985, Altuner ve Aykulu 1987, Obalý ve Þekil 2. Toplam alg sayýsýnýn divizyolara göre yüzde daðýlýmý. Atýcý 1997, Elmacý ve Obalý 1998, Dalkýran 2000). Round (1959)'a göre, özellikle bazý diyatome türleri için suyun hafif alkali özellikte olmasý yayýlýþ oranlarýný arttýrýcýdýr. Abant Gölü suyunun hafif alkali özellikte olmasý tüm algler için sýnýrlayýcý bir özelliktir. Gölün sülfat deðerleri bakýmýndan oldukça düþük seviyelerde olmasý, organizmalar için sýnýrlayýcý olacaktýr. Doðal göllerin sülfat deðerlerinin 3-30 mg/l arasýnda olduðu bilinmektedir (Nispet ve Verneaux 1970). Abant Gölü'nün sülfat deðerleri 4,55-5,28 mg/l arasýnda deðiþiklik göstermesi ortamýn inorganik kirliliðe maruz kalmadýðýný göstermektedir. Abant Gölü'nün rezerve ettiði sularýn, sertlik derecesi de oldukça yüksektir. Besin tuzlarýnýn tüm organizmalarýn fizyolojik aktivitelerinde önemli olduðu bilinmektedir. Herhangi birinin eksikliði organizmanýn geliþmesine olumsuz etki yapacaktýr. Göl civarýnýn ormanlýk olmasý nedeniyle göle çeþitli þekillerde organik atýklarýn akýþý söz konusudur. Bu nedenle su içerisinde Nilüfer (Nympha sp.) aþýrý çoðalmaktadýr. Bu durumun devam etmesi durumunda gölün sýð olan iç kesimlerinin bu bitkilerle çevrilmesi kaçýnýlmazdýr. Özellikle gölün sürekliliði ve verimliliði için gölü besleyen kaynak sulara çevredeki küçük iþletmelerin atýklarýnýn boþaltýlmamasýný saðlamak ve antropojen kirlenmeyi engellemek için çevre düzenlenmesinin ve korunmasýnýn titizlikle yapýlmasý gerekmektedir. KAYNAKLAR Altuner Z (1984) Tortum Gölü'nün epifitik ve epilitik algleri üzerinde bir araþtýrma. Atatürk Üniv. Fen Fak. Fen Bil. Dergisi 1, 4, Altuner Z, Aykulu G (1987) Tortum Gölü epipelik alg florasý üzerinde bir araþtýrma. Ýstanbul Üniv. Su Ürünleri Dergisi 1, 1, Altuner Z, Gürbüz H (1996) Tercan Baraj Gölü bentik alg florasý üzerinde bir araþtýrma. Tr. J. of Botany 20, 1, Anonymous (1998) Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater. 20th edition, American Public Health Association (APHA), Baltimore. Atýcý T, Obalý O (1999) Susuz Göleti (Ankara) algleri ve su kalite deðerlendirmesi. Gazi Üniv. Gazi Eðitim Fak. Dergisi 19, 3, Dalkýran N (2000) Uluabat (Bursa) Gölü'nün epipelik, epifitik ve epilitik alglerinin mevsimsel deðiþimi. Yüksek Lisans Tezi, Uludað Üniv. Fen Bil. Enst., Bursa. 14 No: 56, 2005

7 Elmacý A, Obalý O (1992) Kýrþehir-Seyfe Gölü bentik alg florasý. Ýstanbul Üniv. Su Ürünleri Dergisi 1, Elmacý A, Obalý O (1998) Akþehir Gölü kýyý bölgesi alg florasý. Tr. J. of Biology 22, Gönülol A (1985) Çubuk-I Baraj Gölü algleri üzerinde araþtýrmalar. II. Kýyý bölgesi alglerinin kompozisyonu ve mevsimsel deðiþimi. Doða Bilim Dergisi A2, 9, 2, Gönülol A (1987) Studies on the benthic algae of Bayýndýr Dam Lake. Doða Tr. J. of Botany 11, 1, Gönülol A (1993) Bafra Balýk Gölleri (Balýk Gölü, Uzun Göl) bentik alg florasý. Ýstanbul Üniv. Su Ürünleri Dergisi 1-2, Guiry MD, Dhoncha EN (2003) Algae Base Version 2.0 World-Wide Electronic Publication, National University of Ireland, Galway ( Huber-Pestalozzi G (1968) Das Phytoplankton des Susswassers Systematik und Biologie, I. Teil. Cyanophycean (Blaualgen). Eschweizer Bathsche Verlagbuchhandlung (Nagele U. Obermiller), Stuttgart. John DM, Whitton BA, Brook AJ (2003) The Freshwater Algal Flora of the British Isles: An identification guide to freshwater and terrestrial algae. The Natural History Museum and the British Phycological Society, Cambridge University Press, London. Krammer K, Lange-Bertalot H (1986) Süsswasserflora Von Mitteleuropa. Bacillariophyceae, Band 2/1, 1. Teil: Naviculaceae, 1-876, Spectrum Academicher Verlag, Berlin. Krammer K, Lange-Bertalot H (1991a) Süsswasserflora Von Mitteleuropa. Bacillariophyceae, Band 2/3, 3. Teil: Centrales, Fragillariaceae, Eunoticeae, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart. Krammer K, Lange-Bertalot H (1991b) Süsswasserflora Von Mitteleuropa. Bacillariophyceae, Band 2/4, 4. Teil: Achnanthaceae Kritische Erganzungenzu Navicula (Lineolatae) und Gomphonema Gesamtliteraturverzeichnis. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart. Krammer K, Lange-Bertalot H (1999) Süsswasserflora Von Mitteleuropa. Bacillariophyceae, Band 2/2, 2. Teil: Bacillariophyceae, Epithemiaceae, Surirellaceae, Spectrum Academicher Verlag, Berlin. Nispet M, Verneaux J (1970) Discussion et proposition de classes entantique bases interpretation de analyses chimiques. De Limnologia T-6, 2, Obalý O, Gönülol A, Dere Þ (1989) Algal flora in the littoral zone of Lake Mogan. Ondokuz Mayýs Üniv. Fen Dergisi 1, 3, Obalý O, Atýcý T (1997) Susuz Göleti (Ankara) Diyatomeleri. In: Salman S (ed), III. Ulusal ve Çevre Kongresi, 3-5 Eylül 1997, Kýrþehir, Obalý O, Atýcý T, Elmacý A (2002) Abant Gölü (Bolu) fitoplanktonu üzerine taksonomik bir çalýþma. Ot Sistematik Botanik Dergisi 9, 1, Prescott, GW (1973) Algae of the Western Great Lake Area. W.M.C. Brown Company Publishers, Dubuque, Iowa. Pürsünlerli E (1994) Ýkizce Göleti (Ankara-Haymana) kýyý bölgesi alg florasýnýn incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniv. Fen Bil. Enst., Ankara. Round FE (1959) A comparative survey of the epipelic diatom flora of some Irish Loughs. Proceedings of the Royal Irish Academy 60 B 5, Round FE (1953) An investigetion of two benthic algal communuties in Malharm Tarn, Yorkshire. J. Ecol. 41, Þen B (1988) Hazar Gölü (Elazýð) alg florasý ve mevsimsel deðiþimleri üzerine gözlemler Kýsým I. Litoral Bölge. In: IX. Ulusal Biyoloji Kongresi, Eylül 1988, Sivas, Ünal Þ (1985) Beytepe ve Alap Göletlerinde bentik alglerin mevsimsel deðiþimi. Cumhuriyet Üniv. Fen Ed. Fak. Fen Bil. Dergisi 3, Yýldýz K (1986a) Altýnapa Baraj Gölü alg topluluklarý üzerinde araþtýrmalar Kýsým II: Sedimanlar üzerinde yaþayan alg topluluðu. Doða Türk Biyoloji Dergisi 10, 3, Yýldýz K (1986b) Altýnapa Baraj Gölü alg topluluklarý üzerinde araþtýrmalar Kýsým III: Taþ ve çeþitli bitkiler üzerinde yaþayan alg topluluðu. Cumhuriyet Üniv. Fen Ed. Fak. Fen Bil. Dergisi 4, No: 56,