Comparison of characteristics of judicial child abuse cases directed to hospitals and child abuse cases detected by health care professionals

Transkript

1 doi:0./buchd Araştırma Hastaelere yöledirile adli çocuk istismarı olguları ile sağlık çalışalarıca saptaa çocuk istismarı olgularıı özelliklerii karşılaştırılması Compariso of characteristics of judicial child abuse cases directed to hospitals ad child abuse cases detected by health care professioals Zeyep SOFUOĞLU ID, Siem CANKARDAŞ NALBANTÇILAR İzmir Demokrasi Üiversitesi, Halk Sağlığı Aabilim Dalı, İzmir, Türkiye İstabul Arel Üiversitesi, Psikoloji Bölümü, İstabul, Türkiye ID ÖZ Amaç: Açığa çıkmaya çocuk ihmal ve istismarı (Çİİ) olguları, çocuğu daha fazla örselemesie, adli süreci başlatılamamasıa ve çocuğa gereke yardımı yapılamamasıa ede olmaktadır. Araştırmada, dört hastaede bir yıl içeriside kaydedilmiş Çİİ olgularıı icelemesi ve adli bildirimde buluulmuş olgular ile hastaeleri farklı birimleride istismar şüphesi ile yöledirilmiş olguları karşılaştırılması amaçlamıştır. Yötem: Araştırmaya İzmir de bulua dört hastaei ilgili birimleride çocuk istismarı kapsamıda kayıt altıa alımış olgular dâhil edilmiştir. Veri toplamak amacı ile Balka Çocuk İhmal ve İstismarı Epidemiyolojik Çalışması içi oluşturula aktarım formları kullaılmıştır. Araştırmaı gizliliğii koruması amacıyla veri toplama ekibi iki kliik psikologda oluşmuştur. Olguları özellikleri taımlayıcı istatistikler kullaılarak icelemiştir. Grupları karşılaştırılmasıda t-testi kullaılmıştır. Bulgular: Yüzde i adli olgu olmak üzere toplam 3 olguya ulaşılmıştır. Sağlık çalışalarıca sevk edile şüpheli olgularda istismarcıı çoğulukla aile üyesi olduğu, çocukları yaşı ortalamasıı daha küçük olduğu saptamıştır. Çİİ mağduru erkek çocukları,3 ü, kız çocukları,6 sı ise sağlık persoeli tarafıda belirlemiştir. Bu çalışmada, istismara uğraya çocuklarda okul ile ilgili soruları ve alkol/madde kötüye kullaımıı, kedie zarar verme davraışıı ve psikiyatrik bozuklukları e sık karşılaşıla sorular olduğu görülmüştür. Souç: Aile içide gerçekleşe istismarı ve erkek çocukları deeyimlediği istismarı daha yüksek oralarda gizli kaldığıa göstermektedir. İstismar türleri ve bulara maruz kala çocuklarda gözlee belirtiler kousuda hem ebeveyleri hem de okullar, sosyal servisler, kolluk kuvvetleri ve birici basamak sağlık hizmetleri çalışalarıı bilgiledirilmesi ile istismarı erke belirlemesi ve gerekli müdahaleleri yapılması olasıdır. Aahtar kelimeler: Çocuk istismarı, fiziksel şiddet, cisel şiddet, psikolojik şiddet, ihmal ABSTRACT Objective: Ureported child abuse ad eglect (CAN) cases cause further abuse of the child, ad these childre ca t receive the ecessary help they eed. I additio to this, without reportig, the legal process could t start ad the perpetrator ca t be puished. I this study, it was aimed to examie the CAN cases recorded i four hospitals withi oe year time ad to compare judicial cases ad cases led by the suspicio of abuse from differet departmets of the hospitals. Methods: The research was coducted i relevat departmets of four hospitals i Izmir i order to registered cases uder the scope of child abuse. BECAN trasmissio forms were used. Group comparisos were made by usig idepedet groups t-test. Results: The sample was cosist of 3 cases ad of them were judicial cases. It has bee determied that perpetrators i suspected cases referred by health care professioals were mostly a family member ad the average age of the abused childre were smaller..3 of males ad.6 of females sufferig from CAN have bee idetified by healthcare professioals. Problems with schoolig, alcohol/substace abuse, self-harmig behaviors, psychiatric disorders are the most commo problems i exploited childre i this research. Coclusio: The results of this study idicate that child abuse iside the family ad boys who experieced CAN are remaied hidde at a higher rate. It is possible to detect abuse earlier ad make itervetios by iformig parets, schools, social services, police ad primary health care workers, about the types of abuse ad the symptoms that appear i childre who exposed to them. Keywords: Child abuse, physical violece, sexual violece, psychological violece, eglect Alıdığı tarih: Kabul tarihi: Yazışma adresi: Yard. Doç. Dr. Zeyep Sofuoğlu, İzmir Demokrasi Üiversitesi, Halk Sağlığı Aabilim Dalı, İzmir, Türkiye zeyep.sofu@gmail.com Yazarları ORCİD bilgileri: Z.S S.C.N

2 GİRİŞ 960 larda Amerikalı pediatrist Hery Kempe tarafıda ilk defa rapor edilmeside güümüze kadar çocuk ihmal ve istismarıa (Çİİ) ilişki rapor edile olguları sayısıı ve Çİİ ye ilişki farkıdalığı giderek arttığı görülmektedir (). Çocuğu ihmal ve istismarı, çocuğu bedeie ve ruhsal gelişimie zarar vermesi ve sağlıklı gelişimi içi gerekli ihtiyaçları karşılamaması olarak taımlamaktadır. Çocuklar düyaı her yeride ve toplumu her kesimide hem ev ortamıda hem de diğer yaşam alalarıda hem yakıları hem de taımadıkları kişiler tarafıda istismar edilebilmektedir (). So zamalarda yapıla çalışmalar istismarcıları çoğulukla çocuğu ve ailei taıdığı, çocuğa erişimii kolay olduğu kişilerde oluştuğuu vurgulamaktadır (3,). Çocuğu istismar ede kişii aile içide ya da taıdık biri olmasıı istismarı açığa çıkması ve bildirimde buluulması açısıda bir egel oluşturduğu görülmektedir. Çoğu aile içi olgular bu edele açığa çıkmamakta, açığa çıkmaya istismar da çocuğu korumak içi gerekli ölemleri alıamamasıa ve çocuğu uzu süreli, tekrarlaya istismara maruz kalmasıa ede olmaktadır (). Tüm bu egelleri ortada kaldırılabilmesi, etkili müdahale ve öleme çalışmalarıı yapılabilmesi içi Çİİ olgularıa ilişki bilgii arttırılması gerekmektedir. Türkiye de istismar olgularıı belirlemesi ve bildirimi sürecide pek çok kurum rol oyamaktadır. Buları başıda polis, adliyeler, hastaeler ve Adli Tıp kurumu gelmektedir (). Çocuğu, yaşadığı olayı, istismarı yapa kişileri, çocuğa bakım vereleri ve çocuğu yaşamıdaki belirli risk etmelerii bilgileri her kurumda farklı ölçülerde kaydedilmektedir. Bu durum ise istismarı bir bütü olarak algılamayı zorlaştırmaktadır. Bu çalışmaı amacı, hastaeye adli değerledirme içi yöledirile çocuk istismarı olguları ile sağlık persoelii şüphesi ile belirlee Çİİ olgularıı iceleyerek bu olgular hakkıda kapsamlı bilgi edimektir. Buula birlikte, şüpheli olgulara ait özellikler ile bildirimde buluulmuş olguları özelliklerii karşılaştırarak gizli kala Çİİ olgularıa ilişki risk faktörlerii belirlemek amaçlamıştır. Bu araştırma Balka Çocuk İhmal ve İstismarı Epidemiyolojik Çalışması (BECAN) adlı projei alt çalışması olarak sürdürülmüştür ve Avrupa Birliği Yedici Çerçeve Programı da 378 sözleşme umarası ile desteklemiştir. GEREÇ ve YÖNTEM Etik Oay Bu araştırmaı Etik Kurul oayı Dokuz Eylül Üiversitesi Hastaesi Baştabipliği Girişimsel (İvaziv) Olmaya Araştırmalar Değerledirme Komisyou u tarihli 9 umaralı toplatısı soucuda, oy birliği ile alımıştır. Öreklem Araştırmaya İzmir de bulua dört hastaei ilgili birimleride Ekim 00 - Ekim 0 tarihleri arasıda çocuk istismarı kapsamıda kayıt altıa alımış olgular dâhil edilmiştir. Dört hastaede ikisii çocuk psikiyatri birimie yöledirilmiş adli olgular iceleirke, bir hastaede çocuk psikiyatri birimi olmadığı içi sosyal hizmet birimie istismar şüphesi ile hastaei diğer birimleride yöledirilmiş olgular icelemiştir. Dördücü hastaede de bezer şekilde diğer hastae birimleride istismar şüphesi ile çocuk koruma birimie yöledirilmiş olgular icelemiştir. Bua göre ulaşıla 3 olguu 9 u (70,7) adli olguları içerirke geri kalaı sağlık çalışalarıı istismar şüphesi ile yöledirdiği olgularda oluşmaktadır. Tablo de veri toplaa kurumları özelliklerie ilişki bilgiler yer almaktadır. Veri Toplama Araçları Veri toplamak amacı BECAN içi oluşturula aktarım formları kullaılmıştır. Formlarda bilgiler olgu kimliği, çocukla ilgili bilgiler, olayla ilgili bilgiler, faillerle ilgili bilgiler, bakım verele ilgili bilgiler, aile ile ilgili bilgiler, ev ile ilgili bilgiler, öceki kötü muamele ve olgu takibi olmak üzere dokuz aa başlık altıda kategorize edilmiştir. Veri Toplama Süreci Araştırmaı gizliliğii koruması amacıyla veri toplama ekibi iki kliik psikolog ile sıırladırılmıştır. Araştırmacılara iki bölümde oluşa sekiz saatlik

3 Z. Sofuoğlu ve ark., Hastaelere yöledirile adli çocuk istismarı olguları ile sağlık çalışalarıca saptaa çocuk istismarı olgularıı özelliklerii karşılaştırılması Tablo. Kurumları özellikleri. Kurum Yapısıa İlişki Özellikler Kayıtlı Vakaları Niteliği Çİİ ile İlgili Persoel Aylık Ortalama Çİİ Sayısı Ruti Çİİ Tarama Politikası Çİİ ile ilgili Eğitim Kurumda Eğitilmiş Persoel Behçet Uz Çocuk Hastaesi Adli Olgu 0 Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastaesi Hastae içi yöledirme Ege Üiversitesi Hastaesi Çocuk Koruma Birimi Hastae içi yöledirme 0 Dokuz Eylül Üiversitesi Çocuk Psikiyatrisi Adli Olgu 0 0 bir eğitim verilmiştir. Eğitimi ilk bölümüde aktarım formlarıı taıtılması, araştırmaı amaçları ve kayıt tutmaya ilişki bilgilere yer verilmiştir. Eğitimi ikici bölümüde ise şahıslara ait bilgiler gizli tutulacak şekilde, gerçek olgular üzeride veri elde etme çalışması yapılmıştır ve araştırmacıları tuttukları kayıtlar karşılaştırılmıştır. Hastae dosyaları iceleirke olgu kimliği adli kayıtları gizliliği göz öüde tutularak oluşturula bir kodlama sistemi ile kayıt altıa alımıştır. Araştırmacılar her bir olguya ait dosyayı okuyarak, dosyada yer ala bilgileri kayıt formlarıa aktarmışlardır. Veri Aalizi Araştırma veri tabaıa kaydedile bilgiler taımlayıcı istatistikler kullaılarak aaliz edilmiş ve aaliz içi IBM SPSS Statistics programı kullaılmıştır. Olgulara ve olayı özelliklerie ilişki bilgileri aalizide taımlayıcı istatistikler (frekas, ortalama ve stadart sapma) kullaılmıştır. Olguları yöledirilme türü ile yaş arasıdaki ilişkiyi icelemek içi bağımsız gruplar t-testi yapılmıştır. Cisiyet ile yöledirilme türü arasıdaki ilişki ise ki-kare testi kullaılarak icelemiştir. Araştırmada öreklem büyüklüğü göz öüde tutularak istatistik alamlılık düzeyi p<.00 olarak belirlemiştir. BULGULAR Araştırma kapsamıda ulaşıla olguları 60 ı (73,9) kız çocuklarıda oluşmaktadır. Olguları yaşları 0-8 arasıda değişmektedir ve yaş ortalaması, dir (±,3). Erkek çocuklarıı,3 ü, kız çocuklarıı ise,6 sı sağlık görevlileri tarafıda istismar şüphesi ile yöledirilmiş olgulardır. Hem adli olgular içide hem de şüpheli istismar olguları içeriside kız çocuklarıı oraı erkek çocuklarda alamlı düzeyde farklı çıkmıştır [χ (, N=3) = 9.0, p<.0]. Cisiyete göre şiddet türüü dağılımı Tablo. Cisiyete göre şiddet türü dağılımı. Cisel () Fiziksel () Fiziksel ve Cisel () Psikolojik + İhmal () Toplam Cisiyet () Erkek (7.8) (.) 7(8.) 7 (8.) 9 (6.) Kadı 8 (60.8) 0 (7.7) (0.8) 8 (0.8) 60 (73.9) Toplam 0 (6.8) 3 (.) 7 (3.) (.8) 3 (00.0) 3

4 Tablo de gösterilmiştir. Her iki cisiyette de e yaygı görüle istismar türü cisel istismar ike, cisel istismara maruz kalma oraı kız çocuklarıda daha yüksektir. Erkeklerde hem fiziksel hem de psikolojik istismar/ihmal oraı kızlarda daha yüksek ike, fiziksel ve cisel istismarı birlikte deeyimleye kız ve erkekleri oraıı birbirie yakı olduğu görülmüştür. Olguları yaş ortalamalarıı yöledirilme türüe göre farklılaştığı görülmüştür (t=9,96, p<,00). Sağlık persoeli tarafıda istismara uğradığıda şüpheleile çocukları yaş ortalamasıı (Ort=9,03), adli olguları yaş ortalamasıda (Ort=3,3) daha küçük olduğu görülmüştür. Yaş gruplarıa göre şiddet türlerii dağılımı Tablo 3 te görüldüğü gibidir. Tabloda da alaşılacağı üzere 0- yaş arası çocuklar arasıda fiziksel, psikolojik şiddet ve ihmale uğrama oraı daha yüksek ike, yaş üzeri çocukları hem cisel hem de cisel şiddet ile birlikte fiziksel şiddete maruz kalma oraı diğer şiddet türlerie göre daha yüksektir. Psikiyatrik ve davraışsal bozuklukları şiddet türüe göre dağılımı Tablo te yer almaktadır. Bua göre bilişsel bozukluğa (etelektüel yeti yitimi) sahip çocuklar arasıda cisel istismara daha sıklıkla karşılaşılmaktadır. Okula düzesiz devam etme, kedie zarar verme davraışı, psikiyatrik bozukluk, okul başarısızlığı ve kaçma davraışıı tüm istismar türleride e sık karşılaşıla problem olduğu görülmüştür. Alkol/madde kötüye kullaımıa ise e fazla psikolojik şiddet ve ihmal olgularıda rastlamıştır. Olguları yöledirilme türüe göre istismarcıı çocukla ilişkisie yöelik bulgular Tablo te yer almaktadır. Adli olgularda faili çoğulukla aile dışıda olduğu (7,6) dikkat çekerke, sağlık persoeli tarafıda istismar şüphesi ile yöledirile çocuklarda faili çoğulukla aile üyeleride biri olduğu (79,0) görülmüştür. Faillerde 38 ii yaşıı 7 ve altı olduğu; bu kişilerde üçü hariç hepsii cisel istismar faili olduğu belirlemiştir. Üç kişi Tablo 3. Yaş Gruplarıa göre şiddet türlerii dağılımı (=3). Fiziksel Cisel Fiziksel + Cisel Psikolojik+İhmal 0 - yaş 6 - yaş - yaş 6-8 yaş Tablo. Şiddet türüe göre psikiyatrik ve davraışsal bozuklukları frekas dağılımı (=3)* Bilişsel bozukluk Okul başarısızlığı Saldırga davraış Kedie zarar verme Uygusuz cisel davraış Suça karışma Psikiyatrik bozukluk Alkol/madde kötüye kullaımı Kaçma davraışı Okul devamsızlığı Toplam *67 eksik veri Cisel İstismar Fiziksel İstismar Psikolojik Şiddet ve İhmal Tablo. Vakaı yöledirilme türüe göre istismarcıı çocukla ilişkisi (=3)* Aile Üyesi Akra Aile dışı taıdık Yabacı Belirtilmemiş *6 eksik veri Adli Vaka Şüpheli Tüm Vakalar , 9,0 96,8 8, 93, 7 6, 8,0 3, 8, 6, , 8,7 0,8 8, 0,

5 Z. Sofuoğlu ve ark., Hastaelere yöledirile adli çocuk istismarı olguları ile sağlık çalışalarıca saptaa çocuk istismarı olgularıı özelliklerii karşılaştırılması fiziksel şiddet failidir. Geriye kala ve yaşıa ilişki bilgii kaydedildiği 6 faili yaş ortalaması ise 3,3 tür (SS=3,). İstismar türü ile faili cisiyeti arasıdaki ilişki icelediğide fiziksel ve psikolojik istismar açısıda bir fark bulumamıştır (p>,0). Acak cisel istismarda bulua erkekleri (0/8) kadı faillerde (3/) alamlı şekilde fazla olduğu [χ (, N=3)=3,06, p<,00] görülmüştür. Buula birlikte, kadı failleri (36/) erkeklerde (6/8) daha fazla çocuğu ihmal ettiği görülmüştür [χ (, N=3)=3,76, p<,00]. TARTIŞMA Bir yıl içide dört hastaede kaydedile çocuk istismarı olgularıı geriye döük icelemesii amaçladığı çalışmada, toplam 3 olguya ulaşılmıştır. Hem mevcut sistem içide kayıtları yetersiz oluşu hem de yeterli sayıda akademik çalışmaı yapılmamış olması edeiyle ülkemizde çocuk istismarı kousuda sağlıklı ulusal veriler elde etmek zordur (6-8). Türkiye de öz-bildirim ölçeği kullaılarak okullarda yürütüle epidemiyolojik araştırmada ömür boyu istismar deeyimleme oraıı, 3 ve 6 yaş grubu çocuklarıda 70 ile arasıda değiştiği görülmüştür (9). Bu rakamlara göre Türkiye de çocuk istismarı oralarıı, kayıtlı olguları oralarıda çok daha yüksek olduğuu söylemek olasıdır. Araştırmada olguları yaklaşık 66 sıı yalızca cisel istismar, 3 üü de hem fiziksel hem cisel istismar deeyimlediği görülmüştür. Bu souç cisel istismar ile birlikte e sık görüle istismar türüü fiziksel istismar olduğuu belirte Türkiye de yürütülmüş bir epidemiyolojik araştırmaı bulguları ile tutarlıdır (). Araştırma bulgularıda dikkati çeke bir diğer kou fiziksel ve cisel istismar dışıda kala istismar türlerie ilişki bildirim oraıı oldukça düşük olduğudur. Gözle görüür etkileri olmaması edeiyle psikolojik istismar ve ihmal gözde kaçabilmekte ya da doğruda fiziksel etkileri olmaması edeiyle fiziksel ya da cisel istismar kadar öemsemeyebilmektedir. Oysa Hard, Germai ve Brassard (0) gözde geçirme çalışmalarıda, psikolojik istismarı çocuklar üzeride iştahta azalma, yala söyleme, çalma, ekopreszis, eürezis, düşük belik saygısı, olumsuz kedilik algısı, duygusal istabilite, uyum soruları, azalmış duygusal tepki, bağımsız hareket edememe, düşük akademik başarı, başkalarıa güve duyamama, depresyo ve itihar gibi ciddi etkileri olduğuu raporlamıştır. Psikolojik istismar, çoğulukla birlikte görüle diğer istismar türlerie göre daha fazla tek başıa meydaa gelmektedir (). Psikolojik şiddet ve ihmali tek başıa bir tehdit olarak görmek çocuk koruma servisleri, sağlık persoeli ve okul çalışalarıı bu istismar türlerii de fark etmelerii ve gerekli müdahalelerde bulumalarıı sağlayabilir. Çocuk ihmal ve istismarı belirlemesi düya geelide belki de e zor ola şiddet türüdür. Suçluluk, utaç, faili tehdidi ya da itikam alacağı korkusu ve dışlama korkusu istismara uğraya çocuğu başıa geleleri açığa vurmasıı egellemektedir (). Diğer yada çocuğu faile ola yakılığı, çocuğu yaşı, cisiyeti de istismarı belirlemesii ya da açığa vurulmasıı etkilemektedir (3). Yapıla bir çalışmada, istismarcıı aile üyesi olduğu durumda istismara maruz kala çocukları 3 üü asla istismarı bildirmediği görülmüştür (). Yie Sauizer, istismarcıı aile dışıda biri olması durumuda açığa vurmama oraıı 39 a düştüğüü belirtmiştir. Bu çalışmada da şüpheli olgularda faili çoğulukla aile içide biri olduğu, bildirimde buluulmuş adli olgularda ise faili yabacı biri ya da aile dışıda biri olduğu görülmüştür. Yie bu çalışmada sağlık persoelii şüphesi ile yöledirile olguları yaş ortalamasıı, adli bildirimde buluulmuş olgulara göre daha düşük olduğu görülmüştür. Daha küçük yaştaki çocukları sosyal cisel tabular hakkıda yeterli bilgisi olmaması ve bu çocukları bilişsel gelişim düzeyi açısıda cisel istismarı alamakta zorlamaları başlarıa gelei bildirmelerii egelleyebilmektedir (). Cisiyet de Çİİ bildirimii ve belirlemesii etkileye öemli faktörlerde biridir. Bu çalışmada, Sofuoğlu u () çalışması ile tutarlı olacak şekilde cisel istismara uğramış olguları 78 ii kız çocuklarıda oluştuğu görülmüştür. Acak erkekleri yaklaşık yarısıı sağlık persoelii şüphesi ile yöledirilmiş olması erkek çocukları istismarıı gizli kaldığıa işaret etmektedir. Bir çalışmada, erkek istismar mağdurlarıı yalızca /3 ii açığa çıktığı

6 belirtilirke bir başka araştırmada da cisel istismara uğraya erkek çocukları bildirimde buluma oraıı 6 da az olduğu belirtilmiştir (,6). Buula birlikte, birçok araştırmada kliisyeleri ve sosyal çalışmacıları erkek çocuklarda cisel istismarı dikkate alma oralarıı düşük olduğua dikkat çekilmektedir (7-9). Özellikle ataerkil toplumlarda cisel istismar yalızca kız çocukları başıa gelebilecek bir olay gibi algılaırke, erkeği istismarı da utaılacak bir durum olarak algılamaktadır. Bir erkeği başka bir erkek tarafıda cisel istismara uğraması soucu çocuğu kedisi de çevresi de mağduru istismar soucu eşcisel olacağıda edişe ettiği içi istismarı gizleyebilmektedir (0). So zamalarda farklı ülkelerde yapıla çalışmalar cisel istismar oraı açısıda kız ve erkekler arasıda fark olmadığıı ya da erkekleri kızlarda daha fazla cisel istismara maruz kaldığıa işaret etmektedir (3,). Yapıla çalışmada, istismara uğraya çocuklarda okul ile ilgili soruları ve alkol/madde kötüye kullaımı, kedie zarar verme davraışı ve psikiyatrik bozuklukları e sık karşılaşıla sorular olduğu görülmüştür. Bezer şekilde fiziksel istismar deeyimlemiş çocukları o iki yıl takip edildiği bir çalışmada, istismara uğramış çocukları, istismar deeyimlememiş ola çocuklara göre okula devamsızlık oralarıı, depresyo, aksiyete, travma sorası stres bozukluğu ve agresyo düzeylerii daha yüksek olduğu ve daha fazla sosyal sorular yaşadığı görülmüştür (). Dube ve ark. () çocukluğuda cisel istismara uğramış yetişkilerde cisiyet fark etmeksizi alkol/madde kötüye kullaımı ve itihar girişimi oralarıı daha yüksek olduğuu belirlemişlerdir. Görüldüğü gibi istismarı çocuklar üzeride hem kısa hem de uzu vadeli ciddi etkileri olmaktadır. Bu bulgular, ebeveyleri ve öğretmeleri çocuklardaki davraışsal ve ruhsal değişiklikleri fark ettiğide istismarı düşümelerii, Çİİ i erke belirlemesii sağlayabileceğii göstermektedir. Diğer yada bu bulgular, istismar mağduru çocuklara davraışsal, ruhsal ve okul ile ilgili sorularıı sağaltımıa yöelik hizmet sağlaması gerektiğii göstermektedir. İleride yapılacak çalışmalarda istismarı etkilerii tedavi etmeye yöelik sosyal servis programlarıı geliştirilmesi ve bu programları etkililiğii mesie odaklaılması öerilmektedir. İstismar açığa çıkmadığıda çocuklar yielemeli ve uzu süreli istismara maruz kalmakta hem fiziksel hem de ruhsal olarak daha fazla hasar görmektedir. İstismar mağduru çocuklarda gözlee belirtiler kousuda hem ebeveyleri hem de okullar, sosyal servisler, kolluk kuvvetleri ve birici basamak sağlık hizmetleri çalışalarıı bilgiledirilmesi ile istismarı erke belirlemesi sağlaabilir. Gilbert ve ark. (3) hazırladıkları raporda tüm sektörlerde çalışaları Çİİ bildirimide bulumama edelerii ele almışlardır. Bular: (i) çocuğa kötü muamele belirtilerii bilmemek ya da farkıda olmamak, (ii) istismar bildirimii ereye ve asıl yapılacağıa dair sürece hâkim olmamak ve (iii) bildirimde bulumaı çocuğa daha fazla zarar vereceğide korkmak olarak belirtilmiştir. Gelecekte bu egelleri kaldırmaya yöelik eğitim ve müdahale programlarıı geliştirilmesi ile gizli kala istismarı açığa çıkmasıı sağlaabileceği düşüülmektedir. KAYNAKLAR. Nikolaidis G, Petroulaki K, Zarokosta F, Tsirigoti A, Hazizaj A, Ceko et al. Lifetime ad past-year prevalece of childre s exposure to violece i 9 Balka coutries: the BECAN study. Child ad Adolescet Psychiatry ad Metal Health. 08;():. World Health Orgaizatio, Prevetig child maltreatmet: A guide to takig actio ad geeratig evidece 006; WHO Press, Geeva. 3. Yektas C, Tufa AE, Buke B, Ceti NY, Yazici M. Evaluatio of abuse ad abuser s features ad risk factors associated with psychopathology i childre ad adolescets victimized by sexual abuse]. Aadolu Psikiyatri Derg. 08;9():0-8. Turkish. Sofuoglu Z, Cakardas - Nalbatcilar S, Oral R & Ice B. Case based surveillace study i judicial districts i Turkey: Child sexual abuse sample from four provices. Child & Family Social Work 07; Aceha S, Bile A, Ay MO, Güle M, Avci A ve İçme F. Çocuk istismarı ve ihmalii değerledirilmesi. Arşiv Kayak Tarama Dergisi. 03;(): Tıraşçı Y ve Göre S Çocuk İstismarı ve İhmali. Dicle Tıp Dergisi. 007;3(): Ağırta CA, Akar T, Akbas S, et al. Cotributig Multidiscipliary Teams (MDT). Establishmet of iterdiscipliary child protectio teams i Turkey : idetifyig the strogest lik ca make a differece! Child Abuse Negl. 009;33(): Oral R, Ca D, Kapla S, Polat S, Ateş N, Ceti G et al. Child 6

7 Z. Sofuoğlu ve ark., Hastaelere yöledirile adli çocuk istismarı olguları ile sağlık çalışalarıca saptaa çocuk istismarı olgularıı özelliklerii karşılaştırılması abuse i Turkey: a experiece i overcomig deial ad a descriptio of 0 cases. Child Abuse Negl. 006;(): Sofuoğlu Z, Oral R, Aydı F, Cakardeş S, Kademirci B, Koç F, Halıcıoğlu O, Akşit S. Türkiye i üç ilide olumsuz çocukluk çağı deeyimleri epidemiyolojik çalışması. Türk Pediatri Arşivi. 0;9: Hart SN, Germai R, & Brassard MR. The challege: to better uderstad ad combat the psychological maltreatmet of childre ad youth. I M. R. Brassard, R. Germai, & S. N. Hart (Eds.), Psychological maltreatmet of childre ad youth 987; (pp. 3-). New York: Pergamo Press.. Jelle LK, McCarroll JE, & Thayer LE. Child emotioal maltreatmet: a -year study of US Army cases. Child Abuse & Neglect. 00;(): Goodma-Brow TB, Edelstei RS, Goodma GS, Joes DP & Gordo DS. Why childre tell: A model of childre s disclosure of sexual abuse. Child Abuse & Neglect. 003;7():-0. Al-Eissa MA, Albuhaira ES, Qayad M, Salehee H, Ruya D & Almueef M. Determiig child maltreatmet icidece i Saudi Arabia usig the ICAST-CH: A pilot study. Child Abuse & Neglect. 0;: Sauzier M. Disclosure of child sexual abuse: For better or for worse. Psychiatric Cliics of North America. 989;: Goldma JDG, ad Usha KP. Some methodological problems i estimatig icidece ad prevalece i child sexual abuse research. Joural of Sex Research. 000;37(): Mohler Kuo M, Ladolt MA, Maier T, Meidert U, Schöbucher V, Schyder U et al. Child sexual abuse revisited: A populatio-based cross-sectioal study amog Swiss adolescets. Joural of Adolescet Health. 0;(3): Fikelhor D. The sexual abuse of boys. Victimology: A Iteratioal Joural. 98;6: Fikelhor D. Child sexual abuse: New theory ad research; 98; New York: Free Press. 9. Pierce R & Pierce LH. The sexually abused child: A compariso of male ad female victims. Child Abuse ad Neglect. 986;9: Fotes LA & Plummer C. Cultural issues i disclosures of child sexual abuse. Joural of Child Sexual Abuse. 00;9(): Lasford, JE, Dodge KA, Pettit GS, Bates JE, Crozier J, & Kaplow JA. -year prospective study of the log-term effects of early child physical maltreatmet o psychological, behavioral, ad academic problems i adolescece. Archives of Pediatrics & Adolescet Medicie. 00;6(8): Dube SR, Ada RF, Whitfield CL, Brow DW, Felitti VJ, Dog M, & Giles WH. Log-term cosequeces of childhood sexual abuse by geder of victim. America Joural of Prevetive Medicie. 00;8(): Gilbert R, Kemp A, Thobur J, Sidebotham P, Radford L, Glaser D et al. Recogizig ad respodig to child maltreatmet. The Lacet. 009;373(968):