T.C. MALİYE BAKANLIĞI

Transkript

1

2 T.C. MALİYE BAKANLIĞI YILLIK EKONOMİK RAPOR 2008

3 Yıllık Ekonomik Rapor, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı internet sitesinde ( yer almaktadır.

4 İÇİNDEKİLER I YILI GENEL EKONOMİK HEDEFLERİ... 1 II. MİLLİ GELİR... 5 A. GENEL GÖRÜNÜM... 7 B. GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA Üretim Yönünden GSYH Harcamalar Yönünden GSYH C. SEKTÖREL GELİŞMELER Tarım Sanayi i. İmalat Sanayi ii. Madencilik ve Taşocakcılığı iii. Enerji Hizmetler III. İŞGÜCÜ VE İSTİHDAM A. GİRİŞ B. DÜNYADA İŞSİZLİK C. YURT İÇİ İSTİHDAM D. TÜRKİYE İŞ KURUMU ÇALIŞMALARI IV. KAMU MALİYESİ A. GENEL GÖRÜNÜM B YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE PERFORMANSI Bütçe Açığı ve Faiz Dışı Fazla Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri C YILI OCAK EYLÜL DÖNEMİ MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ Bütçe Açığı ve Faiz Dışı Fazla Ocak Eylül Dönemi Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri Ocak Eylül Dönemi Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri D. ÖZELLEŞTİRME GELİRLERİ... 76

5 E. VERGİ YÜKÜ Türkiye de ve OECD Ülkelerinde Vergi Yükü İstihdam Üzerindeki Vergi Yükü F. VERGİ ESNEKLİĞİ V. DEVLET BORÇLARI A. GENEL GÖRÜNÜM Makroekonomik Çerçeve ve Borç Yönetimi Kamu Finansmanı ve Merkezi Yönetim Borç Stoku B. BORÇ DİNAMİKLERİ VE RİSK ANALİZİ Borç Yükünün Analizi Borçlanma Performansı ve Risk Primi C. BORÇ STOKU İç Borç Stoku Dış Borç Stoku D. BORÇ STOKUNUN YAPISI Merkezi Yönetim Borç Stokunun Yapısı İç Borç Stokunun Yapısı Toplam Dış Borç Stokunun Yapısı VI. PARA, BANKA VE SERMAYE PİYASALARI A. PARA VE KUR POLİTİKALARI Genel Çerçeve TCMB Analitik Bilançosu ve Para Arzları B. BANKACILIK SEKTÖRÜ Sektörün Genel Görünümü Bankacılık Sektörü Bilanço Büyüklükleri C. SERMAYE PİYASALARI İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) i. İMKB İşlem Hacmi ii. İMKB-100 Endeksi iii. İMKB de Sektör Payları iv. İMKB de Yabancı Yatırımcıların Payı Döviz Kurlarındaki Gelişmeler i. Döviz Kurları ii. Reel Efektif Döviz Kuru Endeksi

6 3. İstanbul Altın Borsası (İAB) Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası (VOB) Finansal Yatırım Araçlarının Reel Getirileri VII. FİYATLAR A. GENEL GÖRÜNÜM B. TÜKETİCİ FİYATLARINDAKİ GELİŞMELER C. ÜRETİCİ FİYATLARINDAKİ GELİŞMELER VIII. ÖDEMELER DENGESİ A. GENEL GÖRÜNÜM B. DIŞ TİCARET İhracat İthalat Dış Ticaret Dengesi Dış Ticaret Hacmi İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Ülkeler İtibariyle Dış Ticaret i. Ülkelere Göre İhracat ii. Ülkelere Göre İthalat C. ÖDEMELER DENGESİ Cari İşlemler Hesabı Sermaye ve Finans Hesabı IX. DÜNYA EKONOMİSİ A. DÜNYA EKONOMİSİNDE GENEL DURUM Finans Piyasaları i ve 2008 Dalgalanmaları ii. Mortgage Krizinin Finans Piyasalarına Etkisi Büyüme Enflasyon Emtia Fiyatları i. Petrol Fiyatları ii. Petrol Dışı Emtia Fiyatları B. BÖLGELER İTİBARİYLE EKONOMİK DURUM Gelişmiş Ülkeler i. ABD ii. Euro Bölgesi

7 iii. İngiltere iv. Japonya Yükselen Piyasalar ve Gelişmekte Olan Ülkeler i. BRIC Ülkeleri ii. Diğer Yükselen Piyasalar ve Gelişmekte Olan Ülkeler

8 SUNUŞ Bu rapor, Türkiye ve dünya ekonomisi hakkında bilgi vermek amacıyla, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 18 inci maddesi gereğince 2009 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı ekinde sunulmuştur.

9

10 TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER Yılsonu Ger.Tah. Nüfus (Milyon Kişi, Yıl ortası tahmini)* 69,3 70,2 71,2 72,1 69,7 70,6 71,4 72,2 GSYH (Cari Fiyatlarla, Milyon TL) GSYH (Milyar Dolar) 230,5 304,9 390,4 481,5 526,4 656,7 801,9 788,4 Büyüme Hızı (Yüzde) 6,2 5,3 9,4 8,4 6,9 4,6 4,2 4,0 4,0 -Tarım 8,8-2,0 2,8 7,2 1,4-6,9-1,1 4,9 3,6 -Sanayi 2,7 7,8 11,3 8,6 8,3 5,8 4,9 3,9 3,9 -Hizmetler 10,1 5,7 9,8 8,5 7,2 6,0 4,4 4,0 4,2 Kişi Başına GSYH (Dolar) MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GİDERLERİ (Milyon TL)** Faiz Hariç Bütçe Giderleri I-II. Personel ve Sos. Güv. Primleri III. Mal ve Hizmet Alımları IV. Cari Transferler V. Sermaye Giderleri VI. Sermaye Transferleri VII. Borç Verme VIII. Yedek Ödenekler Faiz Giderleri MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİ (Milyon TL)** I. Vergi Gelirleri II. Vergi Dışı Diğer Gelirler III.Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri IV. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Gelirleri BÜTÇE DENGESİ Faiz Dışı Denge Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (Milyon TL) Kamu Kesimi Borçlanma Gereği/GSYH (Yüzde) 9,99 7,33 3,65-0,31-1,97 0,10 0,83-0,02 Toplam Dış Borç Stoku (Milyon Dolar) Haz Merkezi Yönetim İç Borç Stoku (Milyon TL) Ağu Emisyon (Milyon TL) ,5 Rezerv Para (Milyon TL) ,4 Para Arzı ( M1) (Milyon TL)*** ,2 Para Arzı (M2) (Milyon TL)*** ,7 GSYH Deflatörü (Yüzde Artış) (1998 Bazlı) 37,4 23,3 12,4 7,1 9,3 7,6 12,0 7,5 TÜFE Değişim Yüzdesi (Yıllık ortalama)**** 45,0 25,3 10,6 8,2 9,6 8,8 9,8 10,3 8,0 TÜFE Değişim Yüzdesi (Yıl sonu) 29,7 18,4 9,3 7,7 9,7 8,4 11,1 10,0 7,5 ÜFE Değişim Yüzdesi (Yıllık ortalama)**** 50,1 25,6 11,1 5,9 9,3 6,3 11,3 13,4 6,9 ÜFE Değişim Yüzdesi (Yıl sonu) 30,8 13,9 13,8 2,7 11,6 5,9 12,5 13,8 6,4 İhracat (Milyar Dolar) 36,1 47,3 63,2 73,5 85,5 107,3 92,5 137,5 149,0 İthalat (Milyar Dolar) 51,6 69,3 97,5 116,8 139,6 170,1 145,6 218,0 232,5 İhracat / İthalat (Yüzde) 69,9 68,1 64,8 62,9 61,3 63,1 63,5 63,1 64,1 Dış Ticaret Dengesi (Milyar Dolar) -15,5-22,1-34,4-43,3-54,0-62,8-53,1-80,5-83,5 Cari İşlemler Dengesi (Milyar Dolar) -0,6-7,5-14,4-22,1-31,9-37,7-34,8-51,5-50,4 Cari İşlemler Dengesi / GSYH -0,3-2,5-3,7-4,6-6,1-5,7-6,4-6,4 TCMB Döviz Rezervler (Milyar Dolar) 26,8 33,6 36,0 50,5 60,9 73,3 Eylül 76,6 Ham Petrol Fiyatı (Brent, Dolar / Varil) 29,0 30,0 40,0 59,0 61,0 68,1 102,7 96,2 Ortalama Dolar Kuru 1,5058 1,4931 1,4223 1,3408 1,4311 1,3015 1,2296 1,2400 1,4098 Dönem Sonu Dolar Kuru 1,6345 1,3958 1,3421 1,3430 1,4131 1,1647 1,2316 1,3600 1,4390 (*) 2006 ve 2007 yılı rakamları Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre yılsonu rakamlarıdır. (**) Bütçe verileri Merkezi Yönetim Bütçe gerçekleşmelerini içermektedir. Bütçe Gelirleri red ve iadeler hariç net rakamlardır. (***) Para arzları 2005 yılından itibaren yeni sunuma göre hazırlanmıştır. (****) 2008 yılına ait veriler Eylül Eylül 2008 dönemine ait 12 aylık ortalamalardır. Eylül Ocak-Ağustos Eylül Eylül Ocak-Eylül Ocak-Haziran 2008 Gerçekleşme 2009 Program

11

12 2 0 I YILI GENEL EKONOMİK HEDEFLERİ

13 4 Yıllık Ekonomik Rapor 2008

14 2009 Yılı Genel Ekonomik Hedefleri M LL GEL R VE BÜYÜME HIZLARI Gayri Safi Yurtiçi Has la Büyüme H zlar ( Milyon TL ) (Yüzde) Cari Fiyatlarla 1998 Fiyatlar yla GSYH Tar m Sanayi Hizmetler ,2 8,8 2,7 10, ,3-2,0 7,8 5, ,4 2,8 11,3 9, ,4 7,2 8,6 8, ,9 1,4 8,3 7, ,6-6,9 5,8 6, (1) ,0 4,9 3,9 4, (2) ,0 3,6 3,9 4,2 Kaynak : DPT (1) Gerçekle me tahmini (2) Program KAYNAKLAR-HARCAMALAR DENGES 2007 De er (Milyon TL) 2008 (2) Cari Fiyatlarla 2009 (3) 2007 GSYH çindeki Pay (Yüzde) 2008 (2) 2009 (3) 2007 De er (Milyon TL) 2008 (2) 1998 Fiyatlar yla 2009 (3) 2007 De i im (Yüzde) 2008 (2) 2009 (3) GSYH ,0 100,0 100, ,6 4,0 4,0 NET MAL VE H ZMET HRACATI (1) ,1 5,8 5, ,2-0,4-0,2 TOPLAM YURT Ç TALEP ,1 105,8 105, ,6 4,2 4,0 SAB T SERMAYE YATIRIMI ,9 21,6 21, ,4 4,3 5,0 KAMU ,8 3,7 3, ,0 2,8 1,6 ÖZEL ,1 17,9 18, ,2 4,5 5,6 STOK DE MES (1) ,1 0,8 0, ,0 0,5 0,3 KAMU ,0 0,1-0, ,1 0,0-0,1 ÖZEL ,1 0,7 0, ,9 0,5 0,4 TOPLAM YATIRIMLAR ,0 22,4 22, ,5 6,1 5,9 KAMU ,8 3,8 3, ,5 3,9-1,4 ÖZEL ,1 18,6 18, ,6 6,5 7,3 TOPLAM TÜKET M ,1 83,4 83, ,1 3,6 3,4 KAMU ,8 9,6 9, ,4 4,2 2,1 ÖZEL ,4 73,8 73, ,0 3,5 3,5 Kaynak: DPT (1) Yüzde de i imleri, GSYH büyümesine katk lar n göstermektedir. (2) Gerçekle me Tahmini. (3) Program 3

15 4 Yıllık Ekonomik Rapor 2008

16 2 0 II 0 8 MİLLİ GELİR

17

18 Milli Gelir M LL GEL R A. GENEL GÖRÜNÜM 2002 y l ndan itibaren kararl l kla uygulanan makroekonomik politikalar ve yap sal reformlarla ekonomik istikrar n kal c hale gelmesi sonucu çarp c bir makroekonomik performans elde edilmi tir. Uluslararas piyasalardaki olumlu havayla birlikte özel sektör yat r mlar ile verimlilik art n n da etkisiyle y llar aras nda yüksek oranl büyüme h zlar na ula lm, Türkiye ekonomisi son alt y lda ortalama yüzde 6,8 oran nda büyümü tür y l na gelindi inde ise ekonomide k smi olarak yava lama görülmü ve büyüme h z son y llardaki yüksek oranlar n alt nda kalarak yüzde 4,6 olarak gerçekle mi tir. Ekonomik büyüme h z nda ya anan yava lamada genel olarak küresel piyasalardaki dalgalanmalar, seçimlere ili kin belirsizlikler, mevsim normalleri üzerinde seyreden hava s cakl klar na ba l olarak ya anan kurakl n yan s ra de erli YTL ve önceki y llara oranla verimlilik art h z ndaki yava laman n rekabet gücü üzerinde olu turdu u bask etkili olmu tur y l nda da sa lanan güven ve istikrar n korunmas, ekonomik büyümenin sürekli k l nmas, tasarruf ve yat r mlar n düzey ve oran n n yükseltilmesi ve yap sal reformlara kararl l kla devam edilmesi neticesinde ekonomideki güçlü performans n devam etmesi beklenmektedir. B. GAYR SAF YURT Ç HASILA Ülkemizin Avrupa Birli i adayl sürecinde Avrupa statistik Sistemine uyumun gerçekle tirilebilmesi ve 1987 y l ndan bugüne kadar ekonomide ortaya ç kan yeniliklerin hesaplara yans t labilmesi için gayri safi yurtiçi has lan n güncellenmesi ihtiyac ortaya ç km t r. Bu ihtiyaçlardan hareketle 2004 y l nda Türkiye statistik Kurumu (TÜ K) taraf ndan ba lat lan güncelleme çal malar Mart 2008 tarihi itibariyle tamamlanm t r. 1 7

19 Yıllık Ekonomik Rapor 2008 TÜ K taraf ndan yap lan güncelleme çal malar sonucunda, Birle mi Milletler Ulusal Hesaplar Sistemine (SNA 68) göre hesaplanmakta olan 1987 bazl GSYH serisi yerine, Avrupa Hesaplar Sistemine (ESA-95) uygun olarak 1998 baz y ll yeni seri haz rlanm t r. Bu kapsamda, y llar için milli gelir büyüklükleri 1998 y l baz al narak yeniden hesaplanm t r. Cari Fiyatlarla (Milyon YTL) Milyon Dolar Sabit Fiyatlarla (Milyon YTL) Büyüme Oran , , , , , , , , ,6 Kaynak: TÜ K Gayri Safi Yurtiçi Has la Güncellenen yeni seri büyüme verilerine göre, 2001 y l nda gerçekle en yüzde 5,7 lik küçülmenin ard ndan 2002 y l nda yüzde 6,2, 2003 y l nda yüzde 5,3 ve 2004 y l nda yüzde 9,4 e yükselen büyüme h z, 2005 y l nda yüzde 8,4 ve 2006 y l nda yüzde 6,9 olarak gerçekle mi tir y l nda ise büyüme h z yüzde 4,6 olmu tur. Böylece Türkiye ekonomisi, döneminde ortalama yüzde 6,8 oran nda büyümü tür y l n n birinci üç ayl k döneminde yüzde 8,1 düzeyinde gerçekle en GSYH büyüme h z, ikinci üç ayl k dönemde uluslararas piyasalarda ya anan dalgalanma, iç belirsizlikler ve güçlü baz y l etkisiyle yüzde 4,1 olarak gerçekle mi tir. Üçüncü üç ayl k dönemde seçimlere ili kin belirsizli in ortadan kalkmas na ra men, küresel piyasalardaki dalgalanma ve tar m sektöründeki daralman n etkisiyle ekonomi istenilen performans gösterememi ve GSYH büyüme h z yüzde 3,3 olmu tur. Dördüncü üç ayl k dönemde ise büyüme h z yüzde 3,6 olarak gerçekle mi tir. 8 2

20 Milli Gelir Böylece Türkiye ekonomisinde 2002 y l n n birinci çeyre inde ba layan büyüme süreci 26 çeyrektir kesintisiz olarak devam etmi tir. Büyümenin aral ks z olmas, sürdürülebilir bir büyümeye geçi in sinyallerini vermektedir Cari Fiyatlarla (Milyon YTL) Gayri Safi Yurtiçi Has la Geli me H z (%) Sabit Fiyatlarla (Milyon YTL) Geli me H z (%) I , ,1 II , ,1 6 Ayl k , ,0 III , ,3 IV , ,6 Y ll k , ,6 I , ,7 II , ,9 6 Ayl k , ,2 Kaynak: TÜ K 2007 y l genelinde GSYH sabit fiyatlarla yüzde 4,6 büyüyerek milyon YTL ye yükselmi tir. Cari fiyatlarla GSYH ise yüzde 12,6 büyüyerek milyon YTL olmu tur. Ki i ba na gayri safi yurtiçi has la cari fiyatlarla YTL, ABD dolar cinsinden dolar olarak hesaplanm t r y l n n ilk alt ayl k döneminde GSYH büyüme h z yüzde 4,2 olarak gerçekle mi tir. Böylece GSYH sabit fiyatlarla milyon YTL, cari fiyatlarla ise milyon YTL olmu tur. 3 9

21 Yıllık Ekonomik Rapor 2008 M LL GEL R GÜNCELLEMES Ülkemizin makroekonomik istatistiklerinin yöntem, kapsam, tutarl l k ve uluslararas kar la t r labilirli inde iyile tirmeler sa lanmas amac yla Ulusal Hesaplar Sistemi güncelleme çal malar TÜ K taraf ndan 2004 y l nda ba lat lm ve Mart 2008 tarihi itibar yla tamamlanm t r. Ülkemizde 1923 y l ndan günümüze kadar devam eden milli gelir serisinde, 1948, 1968 ve 1987 y llar nda da güncelleme çal malar yap lm t r. Mevcut serinin güncellenmesi çal malar s ras nda yap lan temel de i iklikler unlard r; * 1987 baz y l ndan, 1998 baz y l na geçilmi tir. * Birle mi Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi nden (SNA 68), Avrupa Hesaplar Sistemine (ESA-95) geçilmi tir. * Eski seride sabit fiyatlarla yap lan tahminlerde baz y l fiyatlar kullan l rken, yeni seride bir önceki y l n ortalama fiyatlar kullan lm t r. * Eski seride konut say s 13,9 milyon iken, yeni seride bu say 19,2 milyon olmu tur. Ayr ca, kendi konutunda ikamet eden hanehalk için eski seride kullan lan tek tip izafi kira yerine, yeni seride gerçek kira bedeli, konut tipi ve s nma sistemi ayr nt s kullan lm t r. * 2002 Genel Sanayi ve Yerleri Say m ve buna dayal olarak yap lan Yap sal statistikleri Ara t rmas sonuçlar na göre kapsam geni lemesi tespit edilmi ve hesaplara yans t lm t r. * Eski seride özel ticaret sistemine göre hesaplanan ithalat ve ihracat kalemleri, yeni seride genel ticaret sistemine göre hesaplanm t r. * Eski seride yer almayan internet hizmet sa lay c lar, kat l m bankalar, özel emeklilik fonlar gibi iktisadi faaliyetler de kapsam içerisine al nm t r. * Yeni seri, eski seriye göre ekonomik geli meleri hem toplamda hem de sektör ayr nt s nda daha duyarl yans tmaktad r. * Yeni seri AB normlar na daha uygun hale getirilmi tir. * ESA-95 e uyum sürecinin 2011 y l nda tamamlanmas planlanmaktad r. 10 4

22 Milli Gelir 1. Üretim Yönünden GSYH Üretim yönünden GSYH; tar m, sanayi ve hizmetler sektörlerinden olu maktad r. Tar m sektörü 2007 y l nda mevsim normalleri üzerinde seyreden hava s cakl klar ve buna ba l olarak ya anan kurakl ktan olumsuz ekilde etkilenmi tir. Elveri siz iklim ko ullar na ba l olarak üretimde ya anan kay plardan dolay tar m sektörü katma de erinde yüzde 6,9 küçülme meydana gelmi tir. Tar m sektörünün alt sektörlerinden bal kç l k sektörü yüzde 0,7 büyürken, tar m, avc l k ve ormanc l k sektörü yüzde 7,2 küçülmü tür. Ayn dönemde sanayi sektörü katma de er art h z, imalat sanayi ve enerji sektörleri katma de er art h zlar ndaki gerilemeye ba l olarak 2,5 puanl k dü ü le yüzde 5,8 düzeyinde gerçekle mi tir. Sanayi sektörü alt sektörlerinden madencilik ve ta ocakç l sektörünün büyüme h z bir önceki y la göre artarken, imalat sanayi ve enerji sektörünün büyüme h z nda bir miktar dü ü görülmü tür. Madencilik ve ta ocakç l sektörü katma de eri yüzde 8,1, imalat sanayi sektörü katma de eri yüzde 5,6 ve enerji sektörü katma de eri yüzde 6,8 artm t r. Hizmetler sektörü katma de er art h z ayn dönemde 1,2 puanl k azal la yüzde 6 olarak gerçekle mi tir. Bu de i imde özellikle in aat, ticaret ve mali arac kurulu lar n katma de er art h z ndaki dü ü ler belirleyici olmu tur. n aat sektörü katma de er art h z yüzde 18,5 ten yüzde 5,7 ye, toptan ve perakende ticaret sektörü katma de er art h z yüzde 6,3 ten yüzde 5,7 ye, mali kurulu lar sektörü katma de er art h z yüzde 14 ten yüzde 9,8 e gerileyerek, büyüme h zlar nda 2006 y l na göre belirgin olarak azalma ya anan sektörler olarak dikkat çekmi lerdir. 5 11

23 Yıllık Ekonomik Rapor 2008 Gayri Safi Yurtiçi Has la Büyüme H zlar ( ktisadi Faaliyet Kollar na Göre, 1998 Fiyatlar yla, Yüzde De i im ) I II III IV Y ll k I II Tar m 8,8-2,0 2,8 7,2 1,4-4,4-1,0-8,2-10,2-6,9 2,7-3,1-2,2-1,1 Tar m, avc l k ve ormanc l k 9,3-2,2 2,7 6,6 1,3-5,1-1,2-8,2-10,9-7,2 2,6-3,5-2,5-1,5 Bal kç l k -10,7 5,1 9,6 29,8 4,1 5,9 5,9-6,9-1,0 0,7 4,7 12,4 5,9 8,1 Sanayi 2,7 7,8 11,3 8,6 8,3 10,1 4,6 5,0 4,1 5,8 7,2 2,8 7,1 4,9 Madencilik ve Ta ocakç l -2,4-2,2 3,4 9,0 5,2 9,3 9,4 10,9 2,7 8,1 8,4 7,7 9,4 8,0 malat Sanayi 2,9 8,4 11,9 8,2 8,4 10,4 4,1 4,6 4,0 5,6 7,0 2,5 7,1 4,7 Elektrik, gaz, buhar ve s cak su üretimi ve da t m 3,3 4,9 7,1 14,1 8,6 6,6 8,3 6,6 5,8 6,8 9,9 5,1 7,5 7,3 Hizmetler 10,1 5,7 9,8 8,5 7,2 8,2 4,6 5,8 5,5 6,0 6,7 2,1 6,3 4,4 n aat 13,9 7,8 14,1 9,3 18,5 12,7 7,3 3,9 0,3 5,7 3,1 0,9 9,9 2,0 Ticaret 5,9 8,3 12,7 8,2 5,8 7,0 2,4 5,6 6,2 5,3 8,3 3,1 4,6 5,6 Toptan ve perakende ticaret 6,9 11,4 13,8 9,5 6,3 6,8 2,6 6,9 6,7 5,7 9,1 3,3 4,6 6,1 Oteller ve Lokantalar 1,5-6,2 6,8 0,4 2,5 8,8 0,6 0,5 1,8 2,1 1,3 0,6 4,5 1,0 Ula t rma, depolama ve haberle me 12,1 8,9 10,7 11,7 6,8 8,4 5,3 6,7 7,2 6,9 7,8 3,2 6,8 5,4 Mali arac kurulu lar n faaliyetleri -6,0-5,1 14,0 13,6 14,0 12,7 7,8 10,6 8,3 9,8 8,8 9,4 10,2 9,1 Konut Sahipli i 3,5 3,2 3,8 3,6 2,7 2,6 2,4 2,6 1,0 2,1 1,5 1,6 2,5 1,6 Gayrimenkul, kiralama ve i faaliyetleri 11,8 4,9 13,2 10,2 12,6 15,1 11,9 13,6 14,5 13,9 7,5 15,1 13,7 10,9 Kamu yönetimi ve savunma, zorunl sosyal güvenlik 0,5-0,7 3,1-5,0 0,1 0,3 1,0 3,9-0,4 1,2 3,7 5,0 0,6 4,3 E itim 4,6 0,2 1,1 4,3 5,2 8,9 5,1 1,8 3,0 4,8 1,3-6,1 7,0-2,3 Sa l k leri ve Sosyal Hizmetler 8,0 0,8-1,1 17,8 3,9 0,7 1,3 2,6 2,3 1,7 11,6 5,0 1,0 8,5 Di er sosyal, toplumsal ve ki isel hizmet faaliyetleri 7,0-0,3 4,7 5,3 9,1 6,5 3,7 5,5 5,6 5,4 1,9 1,4 5,2 1,7 Eviçi personel çal t ran hanehalklar 12,2 3,1 12,7 10,8 13,5 13,2 9,8 12,5 12,7 12,2 6,4 11,9 11,8 8,6 Sektörler Toplam 5,2 4,5 9,6 8,5 7,5 8,2 4,3 3,5 3,7 4,8 6,6 3,2 6,2 4,8 Dolayl ölçülen mali arac l k hizmetleri -8,1-7,1 14,7 14,3 17,4 13,2 6,2 10,1 7,1 9,0 8,0 9,9 9,7 8,9 Vergi-Sübvansiyon 6,8 6,4 9,9 10,9 6,6 10,2 3,5 5,3 5,2 5,9 9,1-6,9 6,6 0,8 Gayri Safi Yurtiçi Has la (Al c fiyatlar yla) 6,2 5,3 9,4 8,4 6,9 8,1 4,1 3,3 3,6 4,6 6,7 1,9 6,0 4, Ocak- Haziran 2008 Ocak- Haziran Kaynak:TÜ K 6 12

24 Milli Gelir Gayri Safi Yurtiçi Has la Sektör Katk lar ( ktisadi Faaliyet Kollar na Göre, 1998 Fiyatlar yla, Puan ) I II III IV Y ll k I II Tar m 1,0-0,2 0,3 0,8 0,1-0,2-0,1-1,4-1,0-0,7 0,1-0,2-0,1-0,1 Tar m, avc l k ve ormanc l k 1,1-0,3 0,3 0,7 0,1-0,2-0,1-1,3-1,0-0,7 0,1-0,3-0,2-0,1 Bal kç l k 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sanayi 0,7 1,9 2,9 2,2 2,2 2,8 1,3 1,2 1,1 1,5 2,0 0,8 2,0 1,4 Madencilik ve Ta ocakç l 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 malat Sanayi 0,7 1,9 2,7 1,9 2,0 2,6 1,0 1,0 0,9 1,3 1,8 0,6 1,8 1,2 Elektrik, gaz, buhar ve s cak su üretimi ve da t m 0,1 0,1 0,1 0,3 0,2 0,1 0,2 0,1 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 0,1 Hizmetler 6,1 3,6 6,1 5,4 4,6 5,5 2,9 3,4 3,5 3,8 4,6 1,3 4,2 2,9 n aat 0,7 0,4 0,8 0,5 1,1 0,8 0,5 0,2 0,0 0,4 0,2 0,1 0,6 0,1 Ticaret 0,9 1,2 1,9 1,3 0,9 1,1 0,4 0,8 0,9 0,8 1,3 0,5 0,7 0,8 Toptan ve perakende ticaret 0,8 1,4 1,7 1,2 0,8 0,9 0,4 0,8 0,9 0,8 1,2 0,5 0,6 0,8 Oteller ve Lokantalar 0,0-0,2 0,2 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 Ula t rma, depolama ve haberle me 1,5 1,2 1,5 1,6 1,0 1,3 0,8 0,9 1,0 1,0 1,2 0,5 1,0 0,8 Mali arac kurulu lar n faaliyetleri -0,6-0,4 1,1 1,1 1,2 1,2 0,7 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 Konut Sahipli i 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Gayrimenkul, kiralama ve i faaliyetleri 0,3 0,1 0,4 0,3 0,4 0,6 0,3 0,3 0,5 0,4 0,3 0,4 0,4 0,4 Kamu yönetimi ve savunma, zorunl sosyal güvenlik 0,0 0,0 0,1-0,2 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1 0,2 0,0 0,1 E itim 0,1 0,0 0,0 0,1 0,1 0,2 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0-0,1 0,2 0,0 Sa l k leri ve Sosyal Hizmetler 0,1 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,1 0,0 0,1 Di er sosyal, toplumsal ve ki isel hizmet faaliyetleri 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 Eviçi personel çal t ran hanehalklar 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sektörler Toplam 5,1 4,3 9,3 8,2 7,3 8,0 4,2 3,4 3,6 4,7 6,4 3,1 6,0 4,7 Dolayl ölçülen mali arac l k hizmetleri -0,5-0,4 0,7 0,7 0,9 0,8 0,3 0,6 0,5 0,5 0,5 0,6 0,6 0,5 Vergi-Sübvansiyon 0,6 0,5 0,8 0,9 0,6 0,9 0,3 0,4 0,4 0,5 0,8-0,6 0,6 0,1 Gayri Safi Yurtiçi Has la (Al c fiyatlar yla) 6,2 5,3 9,4 8,4 6,9 8,1 4,1 3,3 3,6 4,6 6,7 1,9 6,0 4, Ocak- Haziran 2008 Ocak- Haziran Kaynak:TÜ K 7 13

25 Yıllık Ekonomik Rapor 2008 Ana Sektörler tibar yla Büyüme (Yüzde) ,1 2,7 8,8 5,7 7,8-2,0 9,8 11,3 2,8 8,5 8,6 7,2 7,2 8,3 1,4 6,0 5,8-6,9 6,3 7,1-2,2 4,4 4,9-1,1-10 Kaynak:TÜ K Ocak- Tar m Sanayi Hizmetler Haziran 2008 Ocak- Haziran Ula t rma, gayrimenkul kiralama ve i faaliyetleri ile kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik sektörlerinin katma de er art h z nda ise yükseli kaydedilmi tir. Sonuç olarak 2007 y l nda yüzde 4,6 oran ndaki GSYH büyümesine tar m sektörünün katk s -0,7 puan olurken, sanayi sektörünün katk s 1,5 puan, hizmetler sektörünün katk s 3,8 puan olmu tur y l nda ekonomik büyümenin h z kesmesinde üretim yönünden, tar m sektöründeki yüksek oranl daralma, imalat sanayi, enerji, in aat, ticaret, mali arac kurulu faaliyetleri, konut sahipli i ve e itim sektörlerinin katma de er art h z nda meydana gelen dü ü ler etkili olmu tur. Madencilik, ula t rma, gayrimenkul, kiralama ve i faaliyetleri sektörlerindeki katma de er art lar ise GSYH art n olumlu ekilde etkilemi tir y l n n ilk alt ayl k döneminde ise tar m sektörü yüzde 1,1 küçülürken sanayi sektörü yüzde 4,9 ve hizmetler sektörü yüzde 4,4 oran nda büyümü tür. Tar m sektörünün alt sektörlerinden bal kç l k sektörü yüzde 8,1 büyürken, tar m, avc l k ve ormanc l k sektörü yüzde 1,5 küçülmü tür. 14 8

26 Milli Gelir Sanayi sektörü alt sektörlerinden madencilik ve ta ocakç l sektörü katma de eri yüzde 8, imalat sanayi sektörü katma de eri yüzde 4,7 ve enerji sektörü katma de eri yüzde 7,3 artm t r. Hizmetler sektörü alt sektörlerinden in aat sektörü katma de eri yüzde 2, ticaret sektörü katma de eri yüzde 5,6, ula t rma sektörü katma de eri yüzde 5,4, mali arac kurulu lar sektörü katma de eri yüzde 9,1, gayrimenkul, kiralama ve i yeri faaliyetleri sektörü katma de eri yüzde 10,9 oran nda art göstermi tir. Böylece 2008 y l n n ilk alt ayl k döneminde yüzde 4,2 oran ndaki GSYH büyümesine tar m sektörünün katk s -0,1 puan olurken, sanayi sektörünün katk s 1,4 puan, hizmetler sektörünün katk s ise 2,9 puan olmu tur. 2. Harcamalar Yönünden GSYH Türkiye de büyümenin en önemli itici güçlerinin ba nda yurtd sermaye ak mlar ve d talep geldi inden, büyüme aç s ndan d konjonktür önemlidir y l ortas ndan itibaren uygulanan s k para politikas n n gecikmeli etkileri ve A ustos ay nda uluslararas mali piyasalarda ortaya ç kan dalgalanmalar sonras nda tüketici ve yat r mc güvenindeki bozulma, 2007 y l nda toplam yurt içi talepteki art n dü ük düzeylerde gerçekle mesine yol açm t r. Söz konusu dönemde, 2002 y l ndan itibaren büyümenin en önemli sürükleyicilerinden biri olan özel kesim harcamalar n n büyümeye katk s azalm t r. Ancak, bu dönem boyunca, ihracatta görülen art ve ithalat n belirgin ekilde h z kesmesi, net ihracat art yoluyla büyümeye önemli bir destek vermi tir y l nda tüketim harcamalar n n GSYH ye oran yüzde 83,5, sabit sermaye yat r mlar n n GSYH ye oran ise yüzde 21,6 olmu tur y l nda kamu tüketim harcamalar yüzde 6,5 artarken GSYH nin harcamalar yönünden en büyük bile eni olan özel tüketim harcamalar yüzde 4,1 artarak gücünü korumu tur. Böylece toplam tüketim harcamalar yüzde 4,4 oran nda artm ve büyümeye 3,5 puan katk da bulunmu tur. 9 15

27 Yıllık Ekonomik Rapor GSYH Büyümesine Katk lar GSYH Büyümesine (Puan) Katkılar (Puan) 17 0, ,1 2,1 1,0 2,0 3,2 3,2-2,2-2,2 0,4 5,6 3,1 5,6 3,1 6,8 6,8 7,7-0,9-0,4-1,9-3,3-0,9-0,4-2,4-1,9 0,1 1,0 0,1 1,0 3,1 0,9 3,1 0,9 0,8 1,0 3,1 0,8 1,3 1,6 5,6 1,2 1,2 1,2 1,2 5,6 0,9 3,3 2,8 3,6 1,9 0,9-0,1 3,3 3,6 2,8-1,4-1,2 1,9-0,5-0,4-0,3-0,1-0,2-0,4-1,4-1,2-0,5-0,3-0, ,3-2, Ocak- Haziran 2008 Ocak- Haziran Ocak-Haziran 2008 Ocak-Haziran Özel Tüketim Özel Yat r mlar Kamu Stok De i meleri Net hracat Kaynak:TÜ K Kaynak:TÜ K Özel Tüketim Özel Yat r mlar Kamu Stok De i meleri Net hracat Kamu sektörü sabit sermaye yat r mlar makine-teçhizat yat r mlar ndaki yüzde 14,8 lik ve in aat yat r mlar ndaki yüzde 5,2 lik art n etkisiyle yüzde 7,3 büyürken, özel sektör sabit sermaye yat r mlar makine-teçhizat yat r mlar ndaki yüzde 4,7 lik ve bina in aat ndaki yüzde 6,3 lük art n etkisiyle yüzde 5,2 artm, böylece toplam sabit sermaye yat r mlar nda yüzde 5,5 oran nda art meydana gelmi tir y l nda ekonomik büyümenin h z kesmesinde harcamalar yönünden, devletin nihai tüketim harcamalar ile özel kesim sabit sermaye yat r mlar art h zlar ndaki dü ü etkili olurken, kamu kesimi sabit sermaye yat r mlar ve stok de i imi GSYH art nda olumlu etki yapm t r y l n n ilk alt ayl k döneminde ise tüketim harcamalar n n GSYH ye oran yüzde 85,2, sabit sermaye yat r mlar n n GSYH ye oran ise yüzde 21,4 olmu tur y l n n ilk alt ayl k döneminde kamu tüketim harcamalar yüzde 0,5 artarken özel tüketim harcamalar yüzde 5,1 art göstermi tir. Net ihracat ise küresel ekonomik durgunluktan dolay büyümeyi 0,2 puan a a çekmi tir

28 Milli Gelir Gayri Safi Yurtiçi Has la Büyüme H zlar (Harcamalar Yöntemine Göre, Sabit Fiyatlarla) I II III IV Y ll k I II 2007 Ocak- Haziran 2008 Ocak- Haziran Yerle ik Hanehalklar n n Tüketimi 4,7 10,2 11,0 7,9 4,6 3,4 1,8 6,5 4,6 4,1 7,6 2,8 2,6 5,1 Yerle ik ve Yerle ik Olmayan Hanehalk. Yurtiçi Tüketimi 4,9 9,2 10,2 7,5 4,6 3,5 1,4 4,8 3,6 3,4 7,4 2,2 2,4 4,7 Yerle ik Olmayan Hanehalk.Yurtiçi Tüketimi (Eksi) 7,8-2,8-0,5 3,0 0,9 6,2-4,0-11,2-10,1-7,1 0,8-11,0-0,1-6,2 Yerle ik Hanehalklar n n Yurtd Tüketimi 13,9 0,1 3,7 6,6-13,9 6,5 9,5-8,7 24,7 6,9-1,3-15,2 8,2-9,1 Devletin Nihai Tüketim Harcamalar 5,8-2,6 6,0 2,5 8,4 7,0 13,5 4,2 2,7 6,5 5,6-3,7 10,5 0,5 Maa, Ücret 1,6 1,1 0,2-0,8 0,4 0,8 1,3 1,1 1,1 1,1 0,4-0,3 1,1 0,1 Mal ve Hizmet Al mlar 12,8-8,1 15,5 7,1 19,0 17,8 28,3 7,7 3,9 12,6 13,4-7,0 24,0 1,0 Gayri Safi Sabit Sermaye Olu umu 14,7 14,2 28,4 17,4 13,3 4,5 3,9 4,7 8,7 5,5 11,9-1,5 4,2 4,7 Kamu Sektörü 8,3-15,1-6,6 25,0 2,6 3,7 8,2 16,1 1,5 7,3-9,1-16,8 6,3-13,7 Makine- Teçhizat 27,5-23,3-6,8 34,8-18,5-9,7 8,8 25,4 15,7 14,8 45,6 33,9 2,8 37,2 n aat 2,4-12,0-6,5 21,7 10,4 5,1 8,1 14,1-6,2 5,2-14,0-25,1 6,8-20,5 Özel Sektör 16,9 23,7 36,1 16,2 15,0 4,6 3,4 3,0 10,1 5,2 14,1 0,6 3,9 7,0 Makine- Teçhizat 16,2 30,9 48,2 21,4 12,2-0,1 0,9 3,2 15,1 4,7 18,1-2,7 0,4 6,8 n aat 17,9 15,0 19,8 7,6 20,3 12,9 8,2 2,8 2,2 6,3 7,7 7,0 10,5 7,4 Stok De i meleri Toplam Yurtiçi Talep 8,8 8,8 11,7 9,5 7,0 7,0 3,1 5,6 6,9 5,6 7,1 1,5 5,0 4,2 Mal ve Hizmet hracat 6,9 6,9 11,2 7,9 6,6 13,3 9,8 4,6 3,3 7,3 12,2 2,3 11,4 7,0 Mal ve Hizmet thalat (-) 20,9 23,5 20,8 12,2 6,9 8,2 5,1 14,0 15,5 10,7 12,8 0,7 6,5 6,4 Gayri Safi Yurtiçi Has la 6,2 5,3 9,4 8,4 6,9 8,1 4,1 3,3 3,6 4,6 6,7 1,9 6,0 4,2 Kaynak:TÜ K 11 17

29 Yıllık Ekonomik Rapor Gayri Safi Yurtiçi Has la Sektör Katk lar ( Harcamalar Yöntemine Göre, 1998 Fiyatlar yla, Puan ) I II III IV Y ll k I II Yerle ik Hanehalklar n n Tüketimi 3,2 6,8 7,7 5,6 3,3 2,6 1,3 4,1 3,1 2,8 5,4 1,9 1,9 3,6 Yerle ik ve Yerle ik Olmayan Hanehalk. Yurtiçi Tüketimi 3,6 6,6 7,6 5,7 3,4 2,7 1,0 3,4 2,6 2,5 5,5 1,6 1,8 3,5 Yerle ik Olmayan Hanehalklar n n Yurtiçi Tüketimi (-) 0,5-0,2 0,0 0,2 0,0 0,2-0,2-0,8-0,4-0,3 0,0-0,4 0,0-0,2 Yerle ik Hanehalklar n n Yurtd Tüketimi 0,1 0,0 0,0 0,0-0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0-0,1 0,0-0,1 Devletin Nihai Tüketim Harcamalar 0,7-0,3 0,6 0,3 0,8 0,7 1,3 0,4 0,3 0,6 0,5-0,4 1,0 0,0 Maa, Ücret 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 Mal ve Hizmet Al mlar 0,6-0,4 0,6 0,3 0,8 0,6 1,2 0,3 0,3 0,6 0,5-0,4 0,9 0,0 Gayri Safi Sabit Sermaye Olu umu 2,4 2,5 5,4 3,9 3,2 1,2 1,1 1,1 2,2 1,4 3,0-0,4 1,1 1,2 Kamu Sektörü 0,3-0,6-0,2 0,7 0,1 0,1 0,3 0,5 0,1 0,2-0,2-0,6 0,2-0,4 Makine- Teçhizat 0,3-0,3-0,1 0,3-0,2 0,0 0,0 0,1 0,2 0,1 0,1 0,2 0,0 0,1 n aat 0,1-0,4-0,2 0,5 0,3 0,1 0,2 0,4-0,2 0,1-0,3-0,7 0,2-0,5 Özel Sektör 2,0 3,1 5,6 3,1 3,1 1,1 0,8 0,6 2,2 1,2 3,2 0,1 0,9 1,6 Makine- Teçhizat 1,1 2,2 4,3 2,6 1,6 0,0 0,1 0,4 2,0 0,7 2,5-0,4 0,1 1,0 n aat 1,0 0,9 1,3 0,5 1,5 1,1 0,6 0,2 0,2 0,5 0,7 0,6 0,9 0,6 Stok De i meleri 2,1-0,4-1,9 0,1-0,1 3,0-0,3 0,1 1,4 1,0-1,5 0,4 1,3-0,5 Net hracat -2,2-3,3-2,4-1,4-0,3 0,7 0,8-2,4-3,5-1,2-0,8 0,4 0,8-0,2 Mal ve Hizmet hracat 1,6 1,6 2,7 1,9 1,6 3,1 2,3 1,1 0,9 1,8 3,0 0,6 2,7 1,7 Mal ve Hizmet thalat (-) 3,8 4,9 5,1 3,3 1,9 2,4 1,5 3,6 4,3 3,0 3,7 0,2 1,9 1,9 Gayri Safi Yurtiçi Has la 6,2 5,3 9,4 8,4 6,9 8,1 4,1 3,3 3,6 4,6 6,7 1,9 6,0 4, Ocak- Haziran 2008 Ocak- Haziran Kaynak:TÜ K 12 18