LSANSÜSTÜ TEZ DANIMANLIININ NCELENMES * EVALUATION OF GRADUATE THESIS SUPERVISION Eray EMR **. Serkan ÖDEM *** Gökhan KAYIR ****

Transkript

1 LSANSÜSTÜ TEZ DANIMANLIININ NCELENMES * EVALUATION OF GRADUATE THESIS SUPERVISION Eray EMR **. Serkan ÖDEM *** Gökhan KAYIR **** Öz Bu çalımanın amacı lisansüstü örencilerinin tez yazım sürecinde yaadıkları tecrübeler sonucunda, danımanlarına ilikin oluturdukları düünceleri incelemektir. Çalıma nitel aratırma desenlerinden durum çalımasına uygun olarak tasarlanmıtır. Aratırmanın çalıma grubunu, kolaylı örnekleme yoluyla seçilen, lisansüstü eitimini tamamlamı 10 adet örenci oluturmaktadır. Çalıma verileri, yapılan ön görümeler sonucu oluturulan, yapılandırılmı 11 adet görüme sorusu ile elde edilmitir. Bulgular örencilerin danımanlarına ilikin tecrübeleri dorultusunda olumlu ve olumsuz düünceler gelitirdiklerini göstermektedir. Olumlu düüncelerden baat olanlar iyi bir rehber, motive ediyor, iletiim becerileri iyi ve akademik olarak baarılı olarak sıralanmaktadır. Olumsuz düüncelerden öne çıkanlar ise demokratik deil, liderlik özellii yok, ulamak çok zor ve rehberlik yapamıyor eklindedir. Anahtar Kelimeler: Lisansüstü Eitim, Danımanlık, Lisansüstü Örencisi. Abstract The purpose of this study is to analyse the opinions of graduate students formed as a result of their experiences during the thesis process about their thesis supervisors. The study was designed as a case study which is a qualitative research method. The sampling group of the study consisted of 10 graduate students selected by convenience sampling method. Data was gathered by 11 structured questions which were prepared by pre-interviews. The findings showed that graduate students formed both affirmative and negative opinions about their thesis supervisors according to their experiences. The principal affirmative opinions were a good guide, a motivator, a good communicator, and a good academician. The principal negative opinions were not democratic, not a leader, unavailable and not a good guide. Keywords: Graduate Education, Supervision, Graduate Student * Bu makale, Eylül 2013 tarihleri arasında Eskiehir de düzenlenen 22. Ulusal Eitim Bilimleri Kurultayı nda bildiri olarak sunulmutur. ** Ar. Gör. Afyon Kocatepe Üniversitesi Eitim Fakültesi eegmir@aku.edu.tr *** Hv. Ört. Yzb. zmir Hava Astsubay Meslek Yüksekokulu ibrahimserkanodemis@gmail.com **** Öretmen, Eskiehir l Milli Eitim Müdürlüü gokhankayir@gmail.com

2 Giri Lisansüstü eitimin en önemli aamasını tez dönemi oluturmaktadır. Tez aamasındaki bir örenci bu dönemde danımanına dair çeitli beklentiler içine girmektedir. Çünkü tez oluturma faaliyeti örencinin alıık olmadıı, çok yönlü ve belirsizliklerle dolu bir süreçtir. Dier yandan öretim üyelerinin görev alanları içinde karılatıkları en karmaık ve zor ilerden birisi de tezlere danımanlık yapmaktır (Bakiolu ve Gürdal, 2001: 9). Onlar sadece lisansüstü örencisini yönlendirip desteklemekle kalmaz aynı zamanda yayınlanacak eserin kalitesini belirler (Mainhard vd., 2009: 359). Örencilerin danımanlarıyla kurduu ilikiler yazacakları tezin kalitesini belirlerken (Heath, 2002), danımanların ve tez örencilerinin iletiim biçemleri ile karılıklı beklentilerinin/algılarının tez sürecini ve sonuçlarını etkileyen önemli belirleyiciler arasında olduu belirtilmektedir (Summak, Summak ve Balkar, 2010: 29). Danımanlıın doası, örencilerin deneyimlerini etkileyen ana faktörlerden birisini oluturmaktadır ve danımanların yetitiricilik özellikleri, lisansüstü örencilerin eitiminde çok önemli bir rol oynamaktadır (Arabacı ve Ersözlü, 2010; Abdullah ve Evans, 2011). yi bir danıman-danıan ilikisi örencilerin memnuniyetlerini salarken sürecin hızlı ilerlemesine yardımcı olur (Ives ve Rowley, 2005). Bu noktadan bakıldıında danımanda olması gereken bazı özellikler; güvenilir, iyi dinleyici, sabırlı, yardımsever, içerik ve metot arasında denge kurabilen, organizasyon tecrübesi olan, karılıklı anlayı ortamı oluturabilen ve alar kurabilen eklinde sıralanmaktadır (Clutterbuck ve Megginson akt. Arabacı ve Ersözlü, 2010). Baka bir kaynakta ise örencilerin danımanlarına ilikin olumlu gördükleri özellikler; esnek, yardımsever, arkada canlısı, ulaılabilir, aktif aratırmacılar ve aktif iletiimciler oldukları yönündedir (Abiddin, 2007). Bunun yanı sıra Sezgin (2003) tarafından yapılan bir aratırmada, örenciler danımanlarından empatik davranı sergilemelerini beklemekte ve akademik hayatlarını yönlendirmeleri konusunda daha çok rol almalarını istemektedirler. Abiddin (2007) yaptıı aratırmada, lisansüstü örencilerinin ideal bir danımanda olması gereken rolleri be ana balıkta topladıklarını görmütür. Buna göre iyi bir danıman örencilerine, i. dönüt vermeli ve rehberlik salamalı, ii. örencisiyle vakit geçirmeli, tartımalı ve görümelerde bulunmalı, iii. alanında iyi bilgi birikimine sahip olmalı, iv. örenciye kiisel destek salamalı ve v. örencilerini yeteneklerine göre yönlendirmelidir. Dennicolo (2005) ise yaptıı aratırmada, iyi bir danımanın güvenilir, örenciyi 577 tevik eden, örencisine güvenen, bilgili, paylaımcı, sürekli olarak örencisine dönüt veren ve sıcakkanlı olması gerektii sonucuna varmıtır. Literatür incelendiinde, lisansüstü örencilerinin danıman algıları üzerine yapılan çou çalımada, örencilerin danımanları hakkında olumsuz düüncelere sahip olduu ve danımanlık sürecinden memnun olmadıkları görülürken (Korkut, Yalçınkaya ve Mustan, 1999; Bakiolu ve Gürdal, 2001; Summak ve Balkar, 2010, Wadesengo ve Machingambi, 2011); bir kısım çalımada ise örenciler danımanları konusunda olumlu düünmektedir (Abiddin, 2007; Abdullah ve Evans, 2011). Yapılan aratırmalarda örencilerin ideal danıman algıları ve kendi danımanları hakkındaki düünceleri arasında farklılıklar görülmektedir. Örencilerin aratırma sürecinde literatür, aratırma metodolojisi ve teorilerin doası ile ilgili aldıkları destek ve rehberlikten memnun olmadıkları belirlenmitir. yi bir danımandan iyi bir danımanlık hizmeti almadıklarında örencinin ilerlemesini etkileyecek sonuçlar ortaya çıkabilir (Abiddin, 2007: 11). Örencilerin ve danımanların tez sürecinde üstlendikleri görev ve sorumluluklara dair aralarında büyük oranda görü birlii olmasında ramen örencilerin danımanlık hizmetlerinden memnuniyetsizlii, görülerin uygulamaya geçirilmesinde sorun olabileceini göstermektedir (Summak ve Balkar, 2010: 23). Ayrıca örenciler tez danımanlarının olumsuz yöndeki özelliklerini, danımanlarının, kendilerine yeterince dönüt vermemesi, alan bilgisinin eksiklii, danımanın i yükünün fazla olması nedeniyle örenciye zaman ayıramaması olarak sıralamaktadır (Wadesengo ve Machingambi, 2011). Tez yazım süreci örenci ve danıman ilikisinin çok önem kazandıı, örencinin baarısının danımanı ile olan olumlu ilikisi ile yakından ilgili olduu bir durumdur. Bu çalımanın odak noktasını tez yazım sürecinde aratırma örencilerinin danımaları ile yaadıkları tecrübeleri ve bunun sonucunda sahip oldukları algıları belirlemek oluturmaktadır. Bu kapsamda aaıdaki soruların cevapları aranmıtır: 1. Bir danımanda ne gibi özellikler ararsınız? a. Sizce bir danıman tez örencisini serbest mi bırakmalı yoksa belli aamalarda takip mi etmeli? Niçin?

3 b. Bir danımanın liderlik özellikleri taıması gerekli midir? Evet, ise hangi tür liderlik özellikleri taımalıdır? Neden? c. Bir danıman tez konusu dıındaki konularda da örencisine danımanlık yapmalı mıdır? Neden? 2. Tez sürecinde genel olarak danımanınızı nasıl deerlendiriyorsunuz? a. Size karı tutum ve davranılarını nasıl deerlendiriyorsunuz? b. Tez yazım sürecinde size nasıl yardımcı oldu? c. Size, danımanı olmadıı örencilerden farklı davranıyor mu? Nasıl? d. Danımanınızın nasıl bir aratırmacı olduunu düünüyorsunuz? Niçin? e. Danımanınızda gördüünüz liderlik özelliklerinden bahseder misiniz? f. Danımanınızın size kattıı eyleri nasıl ifade edersiniz? Yöntem Aratırma Deseni Örencilerin tez danımanlarına ilikin düüncelerinin neler olduunun saptanmasının amaçlandıı bu aratırma, sosyal hayatı ve insanlarla ilgili problemleri kendi gerçeklii içerisinde anlamlandırmaya çalıan nitel aratırma deseni kullanılarak yapılandırılmıtır. Aratırmada, nitel aratırma desenlerinden vaka çalıması tercih edilmitir. Vaka çalıması güncel bir olgunun kendi yaam çerçevesi içinde çalıılması ve birden fazla kanıt veya veri kaynaının mevcut olduu durumlarda kullanılabilmektedir. Yani durum çalıması aratırmacının neden? ve nasıl? sorularına odaklanarak hedeflenen durumu derinlemesine ve ayrıntılı olarak irdelemek istediinde kullanılmaktadır (Yin, 2003). Bu çalımada ise lisansüstü örencilerin danımanları hakkındaki algıları ortaya çıkarılmaya çalııldıından vaka çalıması kullanılmıtır. Aratırmada, vaka çalıması desenlerinden birisi olan çoklu vaka çalıması deseni kullanılmıtır. Çoklu vaka çalıması deseninde, tek bir durum içinde çou kez birden fazla alt tabaka veya birim olabilmektedir (Yıldırım ve imek, 2005). Yapılan aratırmada, ele alınan tek durum, lisansüstü eitimini tamamlamı örencilerin tez danımanlarına ilikin düünceleridir. Aratırmada bu durum içinde yer alan alt analiz birimleri; Eitim Bilimleri, Eitim Yönetimi Tefti Planlama ve Ekonomisi, Eitim Programları ve Öretimi, Okul Öncesi Öretmenlii, ngiliz Dili ve 578 Edebiyatı, Genel Dilbilim, Kalite Yönetimi, Amerikan Kültür ve Edebiyatı ve nsan Kaynakları bölümleridir. Belirlenen alt analiz birimlerinin iç içe geçmi yapısının ve derinlemesine incelenmesinin, aratırma durumunu ayrıntılı olarak açıklayacaı düünülmektedir. Bu amaçla alt analiz birimlerinden ayrı ayrı elde edilen verilerden yola çıkılarak, aratırma durumunun bütününe ilikin sonuçlar üretilmeye çalıılmıtır. Çalıma Grubu Aratırma, lisansüstü eitimini tamamlamı 10 kii üzerinde yapılmıtır. Aratırmaya sadece tez sürecini tamamlamı örencilerin alınmasının sebebi, bu örencilerin danımanları ile ilgili yöneltilen sorulara daha detaylı ve doyurucu cevaplar vereceklerinin düünülmesidir. Bu bireyler kolaylı örnekleme ile belirlenmitir. Kolaylı örnekleme aratırmaya hız ve pratiklik kazandırmak için aratırmacının ulaabildii bireylerle çalıtıı bir yöntemdir (Yıldırım ve imek, 2005). Danımanlık süreci etkileimli bir süreç olduundan, hem bireyin hem de danımanın özelliklerinin, ortaya konulan durumun açıklanmasında önemli olduu düünülmü ve örnekleme alınan bireylerin yaı, cinsiyeti, bölümü, danımanın unvanı ve cinsiyeti aratırmanın deikenleri olarak belirlenmitir. Aratırmanın çalıma grubuna dair özellikler Tablo 1 de verilmektedir. Çalıma grubunda yer alan bireylerin % 60 ını (n=6) kadın, % 40 ını (n=4) erkek örenciler oluturmaktadır. Tüm bireyler sosyal bilimler örencisidir. Bölümleri bakımından % 20 si (n=2) Eitim Bilimleri, %20 si (n=2) nsan Kaynakları, %10 u, (n=1) Genel Dilbilim, %10 u (n=1) Amerikan Kültür ve Edebiyatı, %10 u (n=1) Kalite Yönetimi, %10 u (n=1) Okul Öncesi Öretmenlii, %10 u (n=1) Eitim Yönetimi Tefti Planlama ve Ekonomisi, %10 u (n=1) Eitim Programları ve Öretimi alanında lisansüstü eitim yapmıtır. Ya ortalamaları 30,5 dir. Yine özellikle tez danımanlarının % 60 ının (n=6) kadın %40 ının (n=4) erkek öretim üyelerinden oluması çeitlilik salanmasına katkı salamıtır. Ayrıca öretim üyelerinin % 30 u (n=3) profesör, % 30 u (n=3) yardımcı doçent ve % 40 ı (n=4) doçent olarak belirlenmitir. Tablo 1: Çalıma Grubunun Özellikleri

4 Tez Örencisi Yaı Cinsiyeti Veri Toplama Aracı Aratırmada ihtiyaç duyulan veriler yapılandırılmı bir görüme formu ile toplanmıtır. Görüme formu hazırlanırken eitim bilimleri, eitim yönetimi ve insan kaynakları bölümlerinden olmak üzere üç örenci ile ön görümeler yapılmı ve konu ile ilgili literatür incelenmitir. Elde edilen veriler ııında görüme formu hazırlanmı ve form eitim yönetimi alanından bir öretim üyesine incelettirilerek görü ve önerileri dorultusunda son haline getirilmitir. Görüme formu iki ana konu ile ilgili olmak üzere 11 açık uçlu sorudan olumaktadır. Görümeler örenciler ile birebir olarak gerçekletirilmi olup, ortalama olarak 30 dakika sürmütür. Görüme esnasında aratırmacıların açık uçlu sorulara verdikleri cevaplar not alınmı ve aynı zamanda sözel olmayan veriler de gözlem yoluyla kayıt altına alınmıtır. Bu kayıtlar daha sonra düzenlenerek kontrol etmeleri amacıyla görüülen aratırmacılara tekrar gönderilmi ve onayları alınmıtır. Verilerin Analizi Bölümü Danımanın Cinsiyeti Danımanın Unvanı A.A 32 Kadın Genel Dilbilim Kadın Prof. Dr. E.A. 33 Kadın Amerikan Kültür ve Erkek Doç. Dr. Edebiyatı C.C.O. 30 Kadın Kalite Yönetimi Kadın Doç. Dr. F.T. 30 Erkek nsan Kaynakları Erkek Prof. Dr. E.E. 27 Erkek Eitim Yrd. Doç. Erkek Bilimleri Dr. Okul E.K. 28 Kadın Öncesi Kadın Doç. Dr. Ört. E.. 29 Erkek EYTEPE Kadın Prof. Dr. A.. 34 Kadın nsan Yrd. Doç. Kadın Kaynakları Dr. E.B. 28 Erkek Eitim Yrd. Doç. Erkek Bilimleri Dr. Eitim R.H. 34 Kadın Prog. ve Ört. Kadın Doç. Dr. Aratırma kapsamında elde edilen verilerin çözümlenmesinde betimsel analiz ve içerik analizi türlerinden tümevarımcı analiz kullanılmıtır. Tümevarımcı analiz kodlama yoluyla verilerin altında yatan kavramları ve bu kavramlar arasındaki ilikileri ortaya çıkarmak amacıyla yapılmaktadır (Miles ve Huberman, 1994; Yıldırım ve imek 2005). Tümevarımcı analiz üç aamada gerçekletirilmitir. Birinci aamada görüme esnasında katılımcıların verdii cevaplar ve yapılan gözlemler yazılı hale getirilmitir. kinci aamada aratırmacılar ayrı ayrı yazılı verileri kodlamılardır. Güvenirlik için her iki 579 aratırmacı tarafından yapılan kodlamalar üzerinde Güvenirlik= Görü Birlii/ Görü Birlii + Görü Ayrılıı X 100 formülü uygulanmıtır (Miles ve Huberman, 1994). ki kodlayıcı arasında uyuum yüzdesi % 93,5 olarak hesaplanmıtır. Uyuum yüzdesinin % 70 veya daha üstü olması yeterli görüldüünden veri analizi açısından güvenirlik salanmıtır. Aratırmacılar tarafından yapılan kodlamalarda uyuum gösteren kodlar temalara ulamada temele alınmıtır. Geçerlik ve Güvenirlik Nitel aratırmada geçerlik bilimsel bulguların doruluu, güvenirlik ise bilimsel bulguların tekrarlanabilirlii ile ilgilidir (Yıldırım ve imek, 2005). Bu dorultuda aratırmanın geçerlii ve güvenirlii artırmak için bazı önlemler alınmıtır. a) Aratırmanın iç geçerliini (inandırıcılıını) artırmak için görüme formu gelitirilirken ilgili alan yazın incelemesi sonucunda konu ile ilgili bir kavramsal bir çerçeve oluturulmutur. Görüme sonrası kiilerin söyledikleri yazılı hale dönütürülmü ve bu metin ilgili kiilere tekrar gönderilerek kontrol etmeleri istenmi, böylece katılımcı teyidi alınmıtır. Ayrıca yapılan içerik analizinde temalar, ilgili kavramları kapsayacak kadar geni ve ilgisiz kavramları dıarıda bırakacak kadar dar kapsamda belirlenmeye çalıılmıtır. Bu temalar ve temaları oluturan alt temaların kendi aralarındaki ilikisi ile her bir temanın dierleriyle ilikisi kontrol edilerek bütünlük salanmıtır. Dier taraftan görüme öncesi aratırmacılar ile ön görümelerin yapılması karılıklı güvenin salanmasında önemli bir etken olmutur. Ayrıca aratırma kapsamına sadece tez sürecini tamamlamı örencilerin alınmasına karar verilerek, katılımcıların tüm süreci ve danımanlarıyla olan ilikilerini gerçekçi bir yaklaımla ifade etmesi salanmaya çalıılmıtır. Böylece görüme sürecinde toplanan verilerin gerçek durumu yansıtması salanmıtır. b) Aratırmanın dı geçerliini (aktarılabilirliini) artırmak için aratırma süreci ve bu süreçte yapılanlar ayrıntılı bir ekilde açıklanmaya çalıılmıtır. Bu balamda, aratırmanın modeli, çalıma grubu, veri toplama aracı, veri toplama süreci, verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması ayrıntılı bir biçimde tanımlanmıtır. c) Aratırmanın iç güvenirliini (tutarlıını) artırmak için bulguların tamamı yorum yapılmadan dorudan verilmitir. Ayrıca görümede elde edilen veriler üzerinde aratırmacılar ayrı ayrı kodlamalar yapmı ve kodlamalar karılatırılarak tutarlık oranı hesaplanmıtır.

5 d) Aratırmanın dı güvenirliini (teyit edilebilirli- ini) artırmak için aratırmacılar, süreçte yapılanları ayrıntılı bir biçimde tanımlamıtır. Ayrıca elde edilen ham veriler ve kodlamalar bakaları tarafından incelenebilecek ekilde aratırmacı tarafından saklanmaktadır. Aratırmacının rolü Nitel aratırmada aratırmacı veri toplama sürecinde ve bulguların sunulmasında tarafsız bir tutum sergilemelidir. Aratırmada lisansüstü örencilerin danımanları ile ilgili görülerini örenmek amacı ile hazırlanan yapılandırılmı sorular kullanılarak görümeler yapılmıtır. Danımanların örencilerin uygun standartlarda bir ürün ortaya koyabilmesi için süreç boyunca örencilere rehberlik etmeleri gerektii ve akademik yönden örenci ihtiyaçlarını karılamalarının ideal danıman özellikleri açısından baat olduu düünülmektedir. Görümelerde örencilerin kendi görülerini serbest bir ortamda ifade etmeleri salanmaya çalıılmı ve kayıtlara örenci teyidi alınarak son hali verilmitir. Bulgular Bu bölümde belirlenen ana temalar ve alt temalar çerçevesinde tez örencilerinin danımanlarına ilikin görüleri sunulmaktadır. Belirlenen ana temalara ve alt temalara ilikin görüler içerik ve betimsel analiz yapılarak aaıda sunulmaktadır. Tez örencilerinin ideal danıman özellikleri hakkındaki görüleri Aratırmaya katılan bireylerden ideal bir danımanda bulunması gereken özellikleri belirtmeleri istenmi ve elde edilen veriler Tablo 2 de verilmitir. Buna göre belirlenen 8 alt temadan baat olanları öyle sıralanabilir: (1) akademik olarak yeterli (n=12, % 42,8), (2) iletiim becerilerine sahip (n=3, % 10,7), (3) motive edici (n=3, % 10,7), (4) ulaılabilir (n=3, % 10,7). Bunun yanı sıra örenciler ideal bir danımanın güvenilir, hogörülü, rehberlik eden ve kiilik özelliklerinin kendisi ile benzedii kiiler olması noktasında görü belirtmilerdir. 580 Tablo 2: Tez örencilerinin ideal danıman özellikleri hakkındaki görüleri deal danıman özellikleri Akademik Olarak Yeterli 12 42,8 letiim Becerilerine Sahip 3 10,7 Motive Edici 3 10,7 Ulaılabilir 3 10,7 Güvenilir 2 7,1 Hogörülü 2 7,1 Rehberlik Edici 2 7,1 Kiilik Özelliklerinin Örenci ile Benzemesi 1 3,5 Aratırmaya katılan bireyler ideal bir danımanda bulunması gereken en önemli özellik olarak akademik yeterlilii vurgulamılardır. Örnein A.. ve C.C.O. ideal danımana yönelik algılarını u ekilde ifade etmilerdir: A..: Öncelikle bir danıman konuyla ilgili kapsamlı bir bilgiye sahip olmalıdır ve bu bilgiyi de örencisine net bir ekilde aktarabilmelidir. Konuya hâkim olmalıdır ki örencisini yönlendirebilsin. C.C.O: Tez danımanının çalıtıınız konu ile ilgili bilgili ve uzman olması gerekir. Sizin konunuz ile ilgili çalımaları ve yayınları olmalıdır. Ayrıca kiilik özelliklerinizin birbirinize benzemesi, çalıma tarzınızın uyması çok önemlidir. Tez danımanınızın size arkadaça yaklaması beraber çalımanızı kolaylatırır. Elde edilen veriler gözden geçirildiinde ideal bir danımanın alanı ile ilgili yeterli bir bilgi birikimine sahip olması gerektii örencilerin ortak cevabı olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca katılımcılar ideal bir danımanın iletiim becerilerine sahip olması, motive edici bir yaklaım benimsemesi ve ulaılabilir olması gerektiini ifade etmilerdir. Tez örencilerinin danımanın süreç içerisinde örenciye tanıdıı serbestlik hakkındaki görüleri Aratırmaya katılan örencilere, sizce bir danıman tez sürecinde örencisini serbest mi bırakmalı yoksa belli aamalarda takip mi etmelidir? diye sorulmu ve görüler Tablo 3 te verilmitir. Buna göre katılımcıların verdikleri cevaplar u ekilde daılım göstermitir: (1) örenciyi belli aamalarda takip etmelidir (n=6, % 60), (2) örenciyi serbest bırakmalıdır (n=2, % 20), (3) örenciye göre deiir (n=2, % 20).

6 Tablo 3: Tez örencilerinin danımanın süreç içerisinde örenciye tanıdıı serbestlik hakkındaki görüleri Serbestlik Hakkındaki Görüler Örenciyi belli aamalarda takip etmelidir 6 60 Örenciyi serbest bırakmalıdır 2 20 Örenciye göre deiir 2 20 Aratırmaya katılan bireylerin büyük bir kısmı, danımanın örenciyi takip etmesi gerektii görüünde birlemilerdir. Örnein E.B. ve E.. görülerini u ekilde belirtmilerdir: E.B.: Danıman, örencisini belli amalarda takip etmelidir. Çünkü tez süreci çok yönlü bir süreçtir. Konu seçiminden itibaren her aamanın ayrı zorlukları vardır. Bir tez örencisi bu zorlukların hepsi ile ba edemez. Ayrıca jüri karısına salam bir ürün çıkartabilmek için örencinin yaptıı hatalar anında tespit edilip düzeltilmelidir. Yoksa bu hata ileride düzeltilmesi çok zor bir hal alabilir ve tezin sıhhatine engel olabilir. Ayrıca bu takip örencinin aamayı tatmin edici bir biçimde geçip geçmediinin kontrolü için de gereklidir. Eer eksikleri varsa danıman bunları tespit edip örenciye söylemeli ve düzeltme istemelidir. E..: Danıman bence her aamada yön gösterici olmalı. Seçtiim yolların sonuçları hakkında beni bilgilendirmeli ve daha güzel bir seçenek varsa bana bunun yollarını göstermeli. Bazı katılımcılar ise danımanın tez sürecinde örenciyi serbest bırakması gerektiini düünmülerdir. Örnein A.A. u ekilde görü belirtmitir: A.A.: Bence örenci serbest bırakılmalı çünkü baskı altında verimliliin düebileceini düünüyorum. htiyaç duyduunda örenci danımanıyla iletiime geçecektir. Kontrol altında bir eyleri yetitirme kaygısıyla yapılan i özenli olmamaktadır. Bir kısım örenci ise danımanın bu tercihinin örenciye göre deieceini savunmulardır. Örnein, E.E. görülerini u ekilde ifade etmitir: E.E.: Örencisine göre deiir. Bazı örenciler kendi kararlarını vermek ve özgür çalımak isteyebilir; bu noktada konunun ve zamanın daılmaması için plan yardımı yapabilir. Kararsız örenciler için de süreçle birlikte her eyi takip etmelidir. Hata yapıp motivasyon kaybeden örenciler de olacaktır, onların da hata yapmasını engellemeye çalımak için birebir kontrol gerekir. Sonuç olarak örenciyle sıkı iletiim içinde olmalı ki ihtiyaca cevap versin. 581 Katılımcıların görüleri deerlendirildiinde tez sürecinin farklı aamaları olan bir süreç olduunu ve bu süreçte danımanın örencisi için belirli tarih sınırları koyduu bir plan hazırlaması gerektii ifade edilmektedir. Danıman bu süreçte örencisinin verilen görevleri tamamlayıp tamamlamadıını kontrol etmek amacıyla onunla iletiime geçmeli ve olası hataların düzeltilmesi için zamanında uyarılarını yapmalıdır. Danımanın liderlik özellikleri hakkındaki görüler Örencilere bir danımanın liderlik özellikleri taımasının gerekli olup olmadıı sorulmutur. Gerekli olduunu düünen katılımcılara ise hangi tür liderlik özelliklerine sahip olmaları gerektii sorularak görüleri alınmıtır. Buna göre katılımcıların çou danımanın liderlik özellikleri göstermesi gerektiini belirtmitir (n=23, % 88,5). Bu görüte olan örencilerin hangi liderlik özelliklerine sahip olması gerektiine ilikin cevaplarına göre önemli olarak u özellikler sayılabilir: (1) rehber (n=11, % 42,3), (2) motive edici (n=4, % 15,3), (3) etkili iletiim becerilerine sahip (n=3, %11,5). Bunun yanı sıra ise örencilerin bazıları ise (n=3, % 11,5) danımanın liderlik özelliklerine sahip olması gerekmediini belirtmilerdir. Elde edilen veriler Tablo 4 te verilmitir: Tablo 4: Danımanın liderlik özellikleri hakkındaki görüleri Danımanın liderlik özellikleri Rehber 11 42,3 Motive Edici 4 15,3 Etkili letiim Becerilerine Sahip 3 11,5 Süreci Yöneten 3 11,5 Sabırlı 2 7,6 Gerek Yok 3 11,5 A..: Danıman kesinlikle lider özellikleri taımalıdır. Örenciye tezini yazarken nelere dikkat etmesi gerektiini, neleri ön planda neleri arka planda tutması gerektiini belirtmelidir. Örenciyi en iyi ekilde yönlendirmelidir. Zaman zaman eytanın avukatlıını yapmalıdır. (Gülümseyerek) Yani jüri üyelerinin de beklentisini göz önünde bulundurarak ona göre sorular sorup-tabii tezle ilgili-örenciyi tartabilmelidir. E.K.: Liderlik vasıflarından yol gösterici olma özelliini taımalıdır. A.A.: Bir danımanın bilgili ve ilgili olması yeterlidir diye düünüyorum. Ama örenciyi

7 yönlendirmesi ve motive etmesi danımanda bulunması gereken liderlik özellikleri olarak düünülebilir. Yukarıda verilen katılımcı görüleri incelendiinde özellikle örencilerin danımanın rehber yani yol gösterici özelliine vurgu yaptıkları görülmelidir. Bunun sebebi tez sürecindeki bir örencinin süreç hakkında bilgisinin yetersiz olmasından dolayı danımanının rehberliine azami bir ihtiyaç duyması olabilir. Bunun yanı sıra danımanın motive etme ve iletiim becerilerine sahip olma özelliklerine de deinmilerdir. Bazı bireyler ise danımanların liderlik özelliklerine sahip olmaları gerektiini düünmemektedirler. Örnein, E.. ve E.E. u ekilde görü belirtmilerdir: E..: Bence liderlik özelliklerinden çok akademik yeterlik gereklidir. Liderlik özellikleri taımasına gerek olduunu düünmüyorum. E.E.: Çok gerektiini düünmüyorum. Okulda lider okul müdürüdür mesela. Ama iyi örenci yetitirmek öretmenin iidir. Öretmenlik baka bir eydir. Danıman bana güven vermelidir ve ufkumu açmalıdır. Lider olmak zorunda deil Bu görüü paylaan örenciler danımanın liderlik özelliklerinden ziyade akademik yeterlilie sahip, paylaımcı ve güvenilir olmaları gerektiini belirtmilerdir. Tez konusu dıında danımanlık hakkında görüler Örencilere danıanın tez konusu dıındaki konularda da danımanlık yapmasının gerekli olup olmadıı sorulmu ve görüleri alınmıtır. Elde edilen veriler Tablo 5 te verilmitir. Katılımcılarda gelen cevaplar iki alt tema altında toplanmıtır. Bunlar: (1) Evet, danımanlık yapmalıdır (n=8, % 80), (2) Hayır, yapmasına gerek yoktur (n=2, % 20). Tablo 5: Tez konusu dıında danımanlık hakkındaki görüler Tez konusu dıında Evet, yapmalıdır 8 80 danımanlık Hayır, gerek yoktur Örencilerin büyük bir kısmı, danımanın örencisine tez konusu dıında bilimsel aratırma yapma sürecindeki teknik konularda da (konu seçimi, çalıma programı, kaynaklara ulaım vb.) yardım etmesi gerektiini belirtmilerdir. Örnein, A.A. ve E.E. görülerini u ekilde belirtmilerdir. 582 A.A.: Çalıma programı ve teknik konularda da danımanlık önemli diye düünüyorum. Çünkü tez yazma belirli bir akademik bilgi ve tecrübe gerektiriyor. Özellikle tecrübe konusunda örencinin sıkıntı yaadıını düünüyorum. E.E.: Muhakkak ki yapmalı. Alanı, alandaki ihtiyacı ve önceki çalımaları örenciden daha iyi bildii düünülürse bu noktalarda ve konu seçiminde de destei beklenir Bir kısım örenci ise, danımanın örencisine aralarındaki ilikiye balı olarak kiisel konularda da yol gösterebilecei görüünü paylamaktadırlar. Örnein, F.T. ve E.B. konu ile ilgili görülerini u ekilde belirtmilerdir: F.T.: Buna imkân görüyorsa yapmalıdır. Çünkü bir örencinin akademik çalımasında baarılı olabilmesi o konuya younlaabilmesini yani hayatındaki dier sorunlu alanları halletmi olmasını ya da en azından bunlarla nasıl baa çıkabileceini biliyor olmasını gerektirir. Bu açıdan konuyu deerlendirdiimizde eer örenci hayatına ilikin yardım ve deerlendirmeye açık ise örenciye tam bir rehberlik salama adına danıman bu konuda da giriimlerde bulunmalı ya da konu kendisini aıyor ise onu profesyonel bir destek almaya yönlendirmelidir. Bir bakı açısına göre akademik çalımanın profesyonel bir bilgi gelitirme ii olduu düünülebilirse de bu iin en verimli ve sürekli olabilmesi için danımanı, tez örencisi olarak kabul edilen ve seçilen kiinin tüm sorunlarıyla ilgilenmeye hazır olmalı veya en azından böyle konuları olabileceini kabul edip bunlarla ilgili kendisine anlayı gösterebilmeli E.B.: Bence yapmalıdır. Özellikle örenci akademik anlamda bir gelecek düünüyorsa danımanı ona bu konuda da rehberlik yapabilmelidir. Ayrıca örenci lisansüstü eitimde karılatıı problemleri danımanına aktarabilir. Ayrıca örnein tez sürecinde örenci belki de kiisel bir probleminden dolayı dümeler yaayabilir. Bu durumlarda da danıman tez örencisine yardımda bulunabilir. Tabi bütün bu söylediklerim danımanla örenci arasındaki samimi iletiime balı durumlardır. Buna karın bazı örenciler ise tez konusu dıında örencilerin danımanından yardım almasının gerekli olmadıını belirtmilerdir. Örnein E.K. ve E.. bu konudaki görülerini öyle belirtmilerdir: E.K.: Gerek yok. Bence örencinin öncelikli beklentisi tezini tamamlayabilmek için gerekli yardımı alabilmektir.

8 E.E.: Eer danıılacak konu, danımanın alanının çok dıındaysa örenciye fazla bir yarar salayabileceini düünmüyorum. Çünkü alana hâkim olamayacak, kullanılacak yöntemlerde çok faydalı olamayacaktır. Elde edilen veriler deerlendirildiinde katılımcıların büyük bir kısmı danımanın örencisine tez konusu dıında bilimsel bir aratırmayı nasıl yürütecei konusunda da yardım etmesi gerektiini düünürken, bir kısım örenci ise bu yardımın kiisel konular için de geçerli olabileceini ifade etmilerdir. Bu fikri paylaan örenciler, tez süreci esnasında bu sürecin ilerleyiini sekteye uratan kiisel problemlere danımanın kayıtsız kalmaması gerektiini belirtmilerdir. Örencilerin danımanları hakkındaki görüleri Katılımcılardan tez sürecini göz önüne alarak kendi danımanlarını deerlendirmeleri istenmitir. Örencilerin verdikleri cevaplarda elde edilen olumlu üç baat alt tema u ekildedir: (1) rehber olarak iyi (n=4, % 26,6), (2) iletiim becerileri iyi (n=2, % 13,3), (3) motive edici (n=2, % 13,3). Bunun yanı sıra elde edilen olumsuz alt temalardan önde gelen üç tanesi öyledir: (1) rehber olarak iyi deil (n=3, % 20), (2) ulaılabilir deil (n=1, % 6,66), (3) demokratik deil (n=1, % 6,66). Elde edilen veriler Tablo 6 da verilmitir: Tablo 6: Tez sürecinde danıman ile ilgili görüler Danımanın özellikleri Rehber olarak iyi 4 26,6 letiim becerileri iyi 2 13,3 Motive edici 2 13,3 Ulaılabilir 1 6,66 Rehber olarak iyi deil 3 20 Ulaılabilir deil 1 6,66 Demokratik deil 1 6,66 Net deil 1 6,66 Elde edilen veriler deerlendirildiinde, örencilerin danımanlarını deerlendirirken özellikle rehberlik edebilmelerini ölçü aldıkları görülmektedir. Danımanları hakkında olumlu ya da olumsuz algı gelitirmeleri danımanların tez sürecindeki rehberlik davranılarından etkilenmitir sonucuna varılabilir. Örnein E.B. ve A.A. danımanları hakkında görülerini u ekilde ifade etmilerdir: E.B.: Ben danımanımın bu istenilen özelliklere yüksek oranda sahip bir danıman olduunu düünüyorum. Yani süreç içerisinde aklıma takılan 583 sorularımı sorabildiim, ulaılabilir olduunu gördüüm bir danımanım vardı. Ayrıca süreç içerisinde beni sık sık motive etmitir. Ayrıca daha önceki tez örencilerinin jürilerde aldıı eletirilere dayanarak beni bu noktalarda uyarmıtır. letiim becerileri de yine gayet kuvvetliydi diye düünüyorum. Ancak danımanım tamamen örenci çalımasına endeksli bir yaklaım izledi. Yani benim az çalıtıım dönemlerde motive etti ama çalımamı bekledi yani çok üstelemedi. Çok çalıtıım dönemlerde de son derece yardımcı oldu. A.A.: Genel olarak deerlendirmem olumlu. Özellikle tezimi gelitirmemde bana katkısı büyük. Çok deerli önerilerde bulunuyor. Ancak dekan yardımcılıı gibi çok farklı görevleri olduu için zihni daınık ve kendisine ulamak sıkıntı olabiliyor. Buna karın bir kısım örenci ise danımanlarının kendilerine yeteri kadar rehberlik etmediini ifade etmilerdir. Örnein E.. nin görüleri öyledir: E..: Ben danımanımdan çok sınırlı oranda destek alabiliyorum. Bunun dıında örenciler danımanlarının iletiim becerilerine ve ulaılabilir olmasına yönelik görüler de belirtmilerdir. Ayrıca danımanın motive etme özellii de örencilerin danımanlarına yönelik algıda rol sahibidir. Örnein bu konuda E.B. nin görüleri u ekildedir: E.B.: süreç içerisinde aklıma takılan sorularımı sorabildiim, ulaılabilir olduunu gördüüm bir danımanım vardı. Ayrıca süreç içerisinde beni sık sık motive etmitir. Ayrıca daha önceki tez örencilerinin jürilerde aldıı eletirilere dayanarak beni bu noktalarda uyarmıtır. letiim becerileri de yine gayet kuvvetliydi diye düünüyorum. Olumsuz görü belirten örencilerin ifade ettikleri dier özellikler ise danımanlarının ulaılabilir, demokratik ve net olmadıkları eklindedir. Örnein R.H. nin görüleri öyledir: R.H.: Benim danımanım tez konumun belirlenmesinde bile bana çok söz hakkı tanımamıtı. Kendi seçmediin ve neden aratırdıını bilmediin bir konuda yaptıın ie inandıını söylemek çok zor. Bu açıdan tez süreci benim için olması gerekenden daha yorucu ve psikolojik olarak daha yıpratıcı bir hal almıtı. Çou zaman tez yazmak için bilgisayarımı açtıımda karnıma arılar giriyordu. Sonuç olarak örencilerin danımanları ile algıları genel olarak olumludur. Olumlu görü belirten örenciler genellikle danımanlarının rehber rolü ile iletiim becerilerine dikkat çekmilerdir. Olumsuz görü

9 belirten örenciler ise danımanlarının süreçte kendilerine yeterli rehberlik yapmadıını, net, demokratik ve ulaılabilir olmadıklarını belirtmilerdir. Örencilerin danımanlarının tutum ve davranıları hakkındaki görüleri Örencilere danımanlarının tez sürecinde kendilerine yönelik tutum ve davranıları hakkındaki görüleri sorulmutur. Elde edilen verilerden hareketle elde edilen olumlu alt temalardan öne çıkan üç tanesi öyledir: (1) destekleyici (n=7, % 26,9), (2) iletiim becerileri iyi (n=5, % 19,2), (3) anlayılı (n=5, % 19,2). Bunun yanı sıra elde edilen olumsuz alt temalar ise öyledir: (1) ilgisiz (n=2, % 7,6), (2) yorucu (n=1, % 3,8), (3) beklentisi yüksek (n=1, % 3,8). Elde edilen veriler Tablo 7 de verilmitir: Tablo 7: Tez sürecinde danımanın tutum ve davranıı ile ilgili görüler Danımanın tutum ve davranıları Destekleyici 7 26,9 letiim becerileri iyi 5 19,2 Anlayılı 5 19,2 Motive edici 4 15,3 Deer veren 1 3,8 lgisiz 2 7,6 Beklentisi yüksek 1 3,8 Yorucu 1 3,8 Örencilerin, danımanlarının tutum ve davranıları ile ilgili görülerinin genelde olumlu olduu görülmektedir. Olumlu görüler içerisinde örenciler en çok danımanlarının destekleyici tutumunu vurgulamılardır. Örnein E.B. ve F.T. u ekilde görü belirtmilerdir: E.B.: Gayet olumluydu. Aramızda iyi bir iletiim vardı diye düünüyorum. Yapılan tezi kendi çalımasıymı gibi sahiplendii için bana ciddi yardım etti ve sürece kontrollü biçimde dâhil oldu. Yani umursamaz bir tavır takınmadı. F.T.: Oldukça anlayılı, i yaamının akademik çalımaya engel olduu zamanlarda bile sabırlıydı. Motivasyonumun azaldıı zamanlarda ise beni takip edip yokladı, gayretlendirdi. Süreç boyunca anlayılı, sabırlı, örencileriyle sosyal olarak yakınlaan ve tez dıında onlarla etkili diyalog kurabilen, sıcaklık ve rahatlık hissettirebilen bir öretim görevlisi olduunu söyleyebilirim. Buna karın az da olsa olumsuz görüler belirten örenciler de bulunmaktadır. Bu örencilerin belirttii 584 özellikler ise danıanlarının ilgisiz, yüksek beklenti sahibi ve yorucu yaklaımlarıdır. Örnein E.K. ve E.. görülerini öyle ifade etmilerdir: E.K.: Benim danımanımın beklentileri çok yüksek ve ilk kez tez yazdıımı unutuyor sanki. E..: Benim danımanım, örenci ne yaparsa yapsın yeter ki beni rahatsız etmesin mantıında. Sonuç olarak danımanların ilgisiz bir tavır sergilemeleri örencilerin görülerini olumsuz yönde etkilemektedir. Buna karın etkili iletiim kurabildikleri ve onları destekleyen danımanlar ile çalımak algılarını olumlu bir hale getirmektedir. Örencilerin tez yazım sürecinde danımanların rolü hakkındaki görüleri Örencilerden kendi tez yazım sürecinde danımanlarını deerlendirmeleri istendiinde dokuz olumlu bir olumsuz görü belirtilmitir. Elde edilen on alt tema içerisinde olumlu olan baat ilk üç alt tema öyle sıralanabilir: (1) rehberlik yaptı (n=8, %28,5), (2) ilgili davrandı (n=5, %17,8), (3) destekleyici davrandı (n=4, %14,2). Elde edilen tek olumsuz alt tema ise; destek göremedim (n=2, %7,1) olmutur. Sonuçlar Tablo 8 sunulmutur: Tablo 8: Danımanın tez yazım sürecindeki yardımları hakkındaki görüler Danımanın tez Rehberlik yazım sürecindeki rolü yaptı 8 28,5 lgili davrandı 5 17,8 Destekleyici davrandı 4 14,2 Motive etti 3 10,7 Destek Göremedim 2 7,1 Serbestlik tanıdı 2 7,1 Çalımayı sevdirdi 1 3,5 Deerli olduumu hissettirdi 1 3,5 Demokratik davrandı 1 3,5 Kaynak saladı 1 3,5 Örenciler danımanlarından sürecin balangıcından sonuna kadar yardım gördüklerinde olumlu görülere sahip olmaktadır. Örnein, E.B. ve A.A. sürece ilikin görülerini u ekilde belirtmitir: E.B.: Sürecin baından sonuna kadar bana yardım ettiini söyleyebilirim. Tez konusunu belirlediimiz andan jüride savunma yaptıımız ana kadar tecrübelerinden ciddi biçimde faydalandım. Bana en

10 batan bir çalıma planı yaptı ve her aamada neler yapacaımı ayrıntılı biçimde tarif etti. Her aamanın belli dönemlerinde benimle iletiime geçti ve herhangi bir sorun olup olmadıını sordu. Aamanın bitiminde de bölümleri kendisine yolladım ve yapacaım düzeltmeleri belirtip bana tekrar geri yolladı. Ama benim özellikle literatür yazdıım dönemde biraz ileri aırdan aldıım bir zaman zarfında çalımadıımı hissetmi olacak ki beni çok fazla desteklemedi. Ancak en büyük yardımını jüride gördüm; nerede ise beni benden çok savundu ve jürinin sonunda sen çalımasaydın ben yardım etmezdim senin çalıtıını gördüüm için yardım ettim eklinde bir ifadesi oldu. A.A.: Öncelikle kendisiyle ne zaman görümek istesem benim için zaman oluturdu. Tez konumun belirlenmesinde fikirleriyle katkı saladı ve baskıcı bir tutum sergilemedi. Çalımalarımın deerli olduunu hissettirdi ve çalıma alanımı sevmeme yardımcı oldu ve kukusuz bilgi ve tecrübelerini benimle paylatı. Buna karılık danımanlarından bekledikleri yardımı göremeyen örenciler hayal kırıklıı yaamaktadır. A..: Açıkçası danımanım tezi yazmaya baladıımdan bitirme sürecine kadar, attıım her adımda yanımda olacaını sanıyordum ama biraz yanılmıım. Biraz diyorum çünkü en bata içindekiler bölümünü olutururken ve anket soruları hazırlarken beni yönlendirdi. Fakat sonrasında hep yalnızdım. En sonunda her eyi yazdım, bitirdim ve tez formatına getirip teslim ettim. En fazla bir iki noktada hata yapmıımdır düüncesiyle her eyi bitirmenin rahatlıını yaadım. Tam 1 (bir) ay sonra tezimi teslim aldım fakat her sayfasında hatalar, kırmızıyla altı çizilen yerler ve soru iaretleri gördüümde ok oldum ve çok üzüldüm. O andan itibaren tezi resmen yeniden yazmam gerektiini anladım. Fakat ona her soru sorduumda cevaplasaydı, en son bakarız demeseydi tezimi ona teslim ettiimde her ey bitmi olacaktı. Gerçi hakkını yemek istemem. O andan itibaren bana çok yardımcı oldu ama sadece bu durum bana süreci biraz uzatmı gibi geldi o kadar. Sonradan tezi yeniden yazılmı olarak incelediimde yaptıım hataların farkına vardım ve daha iyi anladım. Daha çok içime sindi. Örencilerin tez yazım sürecinde danımanlarından içindekiler kısmının yazımından tez savunması için jüri karısına çıkmalarına kadar yardım bekledikleri anlaılmaktadır. Özellikle yaptıkları çalımaların deerli olduunu hissettiklerinde örencilerin motivasyonları artmaktadır. Danımanlarından bekledikleri destei göremeyen örenciler uzayan süreçten danımanını sorumlu görmektedir. 585 Danımanın örencisine karı davranıına ilikin görüler Tez danımanının kendi örencisine dier örencilerden farklı davranıp davranmadıı sorulduunda elde edilen görüler Tablo 9 da belirtilmitir. Elde edilen be alt temanın üç tanesi olumlu görü belirtmektedir. Örenciler danımanları ile daha yakın iletiim kurduklarını (n=4, %33,3), kendilerini özel hissettiklerini (n=3, % 25) ve danımanlarının kendilerine daha anlayılı davrandıını (n=1, % 8,3) belirtmitir. Bazı örenciler ise danımanlarının kendilerine dier örencilerden farklı davranmadıını (n=3, %25) ve dier örencilerden daha acımasız davrandıını (n= 1, % 8,3) düündüklerini belirmitir. Tablo 9: Danımanın örencisine davranı tarzına ilikin görüler Danımanın örencisine Daha yakın iletiim 4 33,3 davranı tarzı kurdu Özel hissettirdi 3 25 Dier örencilerden 3 25 farklı davranmadı Daha acımasız 1 8,3 davrandı Daha anlayılı 1 8,3 davrandı F.T.: Kiisel özelliklerimi iyi tanıyıp, anlayıla, iyi takiple, kiisel iletiim kurarak bana oldukça yardımcı oldu. Dier örencilerinden farklı davranıı ise sadece askerlik meslei ile birlikte tez çalımalarımı yürütmem nedeniyle aksayan yönlerimde veya zorlandıım zamanlarda bana karı daha anlayılı olması idi. E.B.: Farklı davrandı ama o da tez sürecinin oluturduu bir yakınlıktan kaynaklandı. Tabi ki kiisel olarak beni daha yakından tanıdıı için zaman zaman tez süreci dıındaki konularda da fikir alıveriinde bulunduk. Bir de akademisyen olma isteimi bildii için bana bu konuda da fikirlerini beyan etti. Bunları dier örencilerle konutuunu zannetmiyorum. Hatta doktoraya giri durumumu, tarihlerini bile takip ettiini söyleyebilirim. Bazı örenciler, danımanlarının bu özelliin bir ayrımcılıa sebep olacaını düünerek böyle bir davranı sergilemediini belirtmitir. A..: Bana danımanı olmadıı örencilerden farklı davranmadıını düünüyorum. Çünkü örencileri çok sever ve bilgiye aç olan her örenciyi doyurur. Genelde yardımsever bir danımandır.

11 C.C.O.: Danımanı olduu örencilere daha fazla ilgi gösteriyor. Fakat bu çok bariz deil. Bunu dier örencilere hissettirmiyor. Bir örenci ise danımanın kendisine daha acımasız davrandıını belirtmitir. R.H.: Benim danımanım benden çok ey bekliyordu. Tez yazım sürecimin baından sonuna kadar benim yaptıım yanlılara karı pek toleranslı davranmadı. Beni acımasızca eletirmesi kendimi gelitirmeme yardımcı olsa bile psikolojik açıdan çok sıkıntılar yaadım. Ömür törpüsü gibi bir süreç yaadım. Örenciler danımanlarından yakın bir tavır gördüklerinde mutlu olmaktadır, fakat bunun kendilerine ilikin bir ayrıcalık halini almasını istememektedirler. Danımanlarından sert bir tavır gören örenci ise yaadıı sıkıntıları unutmakta zorlanmaktadır. Danımanın aratırmacı kimliine ilikin görüler Örencilere tez danımanlarının aratırmacı kimliine ilikin görüleri sorulmu ve elde edilen bulgular Tablo 10 da sunulmutur. Danımanların olumlu olan aratırmacı özellikleri baarılı (n=8, %40), çalıkan (n=3, %15), tecrübeli (n=3, %15), öz güveni yüksek (n=1, %5), ve yenilikçi (n=1, %5) olarak belirlenmitir. Bazı örenciler danımanlarının aratırmaya yeterince zaman ayıramadıını (n= 4, % 20) düünmektedir. Tablo 10: Danımanın aratırmacı kimliine ilikin görüler Danımanın Baarılı 8 40 aratırmacı kimlii Aratırmaya zaman ayıramayan 4 20 Çalıkan 3 15 Tecrübeli 3 15 Özgüveni yüksek 1 5 Yenilikçi 1 5 F.T.: Oldukça baarılı, zaten böyle olmasa. gibi bir üniversitede görev alıp bu görevine devam edemezdi. Bunun yanında benimle yaptıı çalımada yol göstericilii, ayrıntıları kontrol edii, eksiklikleri gidermedeki titizlii, geçmite yine bu konularda yapmı olduu çalımalardaki tecrübelerini aktarması aratırmacılık yönünün kuvvetinin göstergesidir. A.A.: yi bir aratırmacı çünkü hala sorguluyor. Alanında yazılmı pek çok makale ve kitabı var. Türkiye de kendi uzmanlık alanında çok çalıma bulunmadıı için öncü niteliinde. 586 Bazı örenciler danımanlarının yaptıkları ek görevler nedeni ile hem aratırma yapmak hem de kendisi ile ilgilenmek için zaman bulamadıından ikâyet etmektedir. E.B.: Danımanımın çalıkan birisi olduunu düünüyorum. Kendisi de bulunduu üniversiteye yeni geldii için ve bölümde yeterli sayıda öretim üyesi bulunmadıı için ekstra bir emek sarf ediyordu. Ancak unvanı göz önüne alındıında yükselmek için akademik çalımalara daha fazla aırlık vermesi gerekirken bu noktada çok fazla zaman bulamadıını düünüyorum. Ancak öretim üyelii ile birlikte yürüttüü idari görevlerde gösterdii performansa ve yürüttüü projelerin sayısına bakarak iyi bir aratırmacı olduunu söyleyebilirim. E.E.: Aratırmak için yeterli zamanı olmadıını düünüyorum. Fazla derse giriyordu. Benimle ilgilendii sırada bile iin yarıda kaldıı oluyordu ki randevulu gitmeme ramen Danımanların belirli bir akademik kariyere sahip olmaları onların aratırmacı yönünü bir derece yansıtmaktadır. Örencilerin görüleri tez sürecinde danımanların konuları ile ilgili kendilerine saladıı katkıdan ve danımanların yürüttüü görevlerden etkilenmektedir. Örencilerin danımanlarında gördükleri liderlik özelliklerine ilikin görüleri Örencilerin danımanlarında gördükleri liderlik özellikleri sorulduunda baat olan ilk üç liderlik özellii rehber (n= 7, % 29,1 ), motive edici (n= 5, % 20,8) ve süreci iyi yöneten (n= 3, % 12,5) olarak belirlenmitir. Aratırmaya katılan bazı örenciler danımanlarının liderlik özelliinin olmadıını (n=4, % 16,6) düünmektedir. Elde edilen tüm bulgular Tablo 11 de sunulmutur: Tablo 11: Danımanın liderlik özelliklerine ilikin görüler Danımanın liderlik özellii Rehber 7 29,1 Motive edici 5 20,8 Liderlik özellii 4 16,6 yok Süreci iyi yöneten 3 12,5 Demokratik 2 8,3 Kuvvetli iletiim 2 8,3 becerilerine sahip Karizmatik 1 4,2 Örenciler danımalarından tez yazım sürecinde özellikle rehberlik ve sonuca ulamada yardım

12 beklemektedir. Örencinin bu süreçte yaanan sorunlarla tek baına baa çıkması zor olduu için motivasyon, etkili iletiim becerileri ve süreç yönetimi ön plana çıkan özellikler olmaktadır. F.T.: yi bir rehber, koç, sabırlı, iletiimi kuvvetli, anlayılı, baarı konusunda ve sonuca ulamada ısrarcı bir kiidir. Bu özelliklerini yakından gözlemleme ansımın olması benim gıptayla baktıım ve her zaman çalımaktan büyük zevk aldıım ve örnek aldıım bir insan olmasını saladı. E.B.: Kendisi yönetimci olduu için öncelikle süreci çok iyi yönettiini düünüyorum. Ayrıca karılatıımız küçük problemlerde de durumu çok iyi idare etti. Ama bence yönlendirme yani koçluk yapma özelliini tez sürecinde gerçekten hissettim. C.C.O.: Danımanım motive edici, destekleyici bir lider. Olumsuz eletiri yapmıyor, doru yolu gösteriyor. mkânsızı veya çok zoru istemiyor, sizi çalımak istediiniz veya ilgili olduunuz alana yönlendiriyor. Bazı örenciler ise danımalarında liderlik özellikleri görmediklerini ifade etmilerdir. Bu örenciler bu süreçte kendilerini yalnız hissetmi ve danımanlarından bekledikleri destei görmediklerini düünmülerdir. E..: Bir liderlik özellii göremiyorum. R.H.: Danımanım sert bir yapıya sahipti. Bana yardımcı olmasını beklediim durumlarda rehberlik ve yol göstericilik göremedim. Tez sürecimin uzamasına neden oldu. yi bir lider çalıtıı kiilerle baladıı ii zamanında bitirmeye önem verir. Danımanın örenciye kazandırdıklarına ilikin görüler Örencilere tez yazım sürecinde danımanlarının kendilerine neler kazandırdıkları sorulduunda baat kazanımlar olarak danımanlarının örencilere bilimsel çalımayı örettii (n= 7, % 24,1), çalımayı sevdirdii (n= 6, % 20,6), ufuk açtıı (n= 5, % 17,2), rehberlik yaptıı (n= 4, % 13,8), sabretmeyi örettiini (n= 3, % 10,3) belirtmilerdir. Olumsuz bir tez süreci yaayan bir örenci ise tez danımanından hiç bir ey örenemediini (n= 1, % 3,4) belirtmitir. Elde edilen bulgular Tablo 12 de sunulmutur: Tablo 12: Danımanın örenciye kazandırdıklarına ilikin görüler Ana Tema Alt Tema % Danımanın Bilimsel çalımayı 2 öreticilik özellii öretti 4,1 Çalımayı sevdirdi 2 0,6 Ufkumu açtı 1 7,2 Rehberlik yaptı 1 3,8 Sabretmeyi öretti 1 0,3 Alçakgönüllü 3 olmanın önemini fark,4 ettirdi Baarabileceimi 3 gösterdi,4 Bilgimi arttırdı 3,4 Danımanımdan 3 bir ey örenmedim,4 587 Örenciler en çok danımanlarının kendilerine bilimsel çalımalar açısından saladıı kazanımlardan örnekler vermitir. Bilimsel aratırma yapma sürecinde ilk olarak yapılan ii sevmek gerektii daha sonra sabırlı olunmasının önemli olduu vurgulanmıtır. Danımanların konu alanı dıında da rehberlik yapması artı bir kazanım olarak deerlendirilmitir. E.B.: Öncelikle akademik dünya hakkında ufkumu açtı. Eer bu yolda devam edersem neler ile karılamamın muhtemel olduunu bana ifade etti. Ayrıca bir bilimsel çalıma yapmanın nasıl bir disiplin gerektirdiini özümsemede bana yardımcı oldu. Gerçekten emek verilince nasıl güzel sonuçlara varılabileceini somut olarak görmemi saladı. A..: Bana farklı bir bakı açısı kazandırdıını düünüyorum. Onun sayesinde daha önce ilgi duymadıım konulara ilgi duymaya baladım. Hatta iyi bir kariyer yöneticisi olduundan benimle bu konuda bile ilgilenmektedir. Kariyer ile ilgili konferans veya seminerler olduunda beni bu konuda bilgilendirmektedir. Bazı örenciler ise alçakgönüllü olmanın ve büyük hedeflere yönlendirilmenin önemine vurgu yapmıtır. E.A.: Bana her eyden önce alçakgönüllü bir akademisyenin aslında en baarılı akademisyen olduunu öretti. E.E.: Hedeflerimi büyütmeyi ve baarabileceimi gösterdi. Olumsuz bir süreç yaayan bir örenci ise danımanından herhangi bir kazanım elde edemediini belirtmitir. E..: Danımanımdan bir ey örenebildiimi düünmüyorum. Her eyi kendim yaptım. Tez jürisinde bile beni savunmadı. Örenciler danımanlarından hem tez yazım süreci hem de kariyerleri ile ilgili yardım beklemektedir. Özellikle bu sürecin ana teması olan bilimsel aratırma yapmak ve farklı bakı açıları gelitirebilmek öne çıkan kazanımlar olmutur. Tartıma

13 Bu çalıma lisansüstü eitimini tamamlamı örencilerin yaadıkları süreci farklı boyutlardan deerlendirerek danımanları hakkında oluturdukları düünceleri örenmek amacıyla yapılmıtır. Lisansüstü eitim örenci açısından birçok zorluklar içermektedir. Lisansüstü eitime balayan örenciler tez örencisinin yaam tarzına alımak, yeni bir aratırma örencisi olarak enstitüde yer almak, iyi bir aratırmanın nasıl yapılabileceini örenmek, danımanı ile etkileimde bulunmak, doküman kaydı tutmak, gelecekte yapacaklarını planlamak, kendini ve zamanını yönetmek, tezini gelitirme sorumluluunu üstlenmek, dier örenciler ile yardımlamak, onlardan destek almak ve destek vermek üzere ibirlii yapmak, rapor yazmak, sunu yapmak, tezinde orijinallii yakalamaya çalımak, yaratıcı düünce için beceriler gelitirrnek, kendi yeteneklerini yönlendirebilmek, tezi oluturmak, kendini sınava hazırlamak, mezun olduktan sonra ne yapacaına karar vermek gibi konular ile uramak durumundadır (Patt, 2000). Bütün bu zorluklarla ba etmek durumunda kalan örencilerin en büyük dayanakları aldıkları danımanlık yardımıdır. Örencilerin baarılı bir ürün ortaya koymaları danımanları ile olan ilikileri ile yakından ilgilidir. Yüksek lisans ve doktorada örenci ile danıman yakın bir iliki içindedirler. Tez çalımasının balangıcında bu iliki, öretmen örenci ilikisi gibi balar, çalıma ilerledikçe taraflar eit hale gelirler. Örenci materyali kontrol eden, danıman ise bu süreçte önerilerde bulunan kii konumundadır (Selkirk, 1991). Tez örencilerinin iyi danıman konusundaki tanımları tezde harcadıkları zaman ile ilikili olarak deimektedir. Tez sürecinde birinci yılını geçiren bir örenci iyi kiisel ilikileri önemserken, ikinci ve üçüncü yılda düzenli görüme ve uzmanlıa önem vermekte, danımanlıı yetersiz görmeye balamaktadır (Brown ve Atkins, 1991). Bu süreçte her iki tarafın birbirinden beklentileri olmaktadır. Doa bilimlerinde yapılan bir aratırmaya göre beklentiler ve süreçler ortaya konulur ve açıkça belirtilirse, danıman ile örenci ibirlii içinde çalıma ortamını daha iyi yakalayabilirler (Dorit ve Barry, 1995). Aratırmada elde edilen bulgulardan örencilerin ideal danıman algıları ve kendi danımanları ile yaadıkları tecrübeler sonucu oluan düünceleri iki ana tema altında incelenmitir. lk olarak ideal danıman algılarına yönelik sorular sorulmutur. deal bir danımanda aranan özellikler; akademik yeterlilikte olmak, ulaılabilir olmak, iletiim becerilerine sahip olmak, rehberlik etmek, hogörülü olmak, güvenilir olmak, motive edici olmak, örenciyi takip etmek, örenciyi serbest bırakmak ve süreci yönetmek olarak ön plana çıkmaktadır. deal danımanlık ile ilgili 588 literatür incelediinde, danımanın akademik yeterlilie sahip ve iyi bir aratırmacı olmasının önemi ön plana çıkmaktadır (Donald, Saroyan ve Denison, 1995; McQueeney, 1996). Ayrıca danımanların örencilerin aratırma becerilerin gelimesinde ve onlarla iyi ilikiler kurmada öncülük etmeleri gerektii düünülmektedir (Ballard ve Clanchy, 1993). Örenciler danımanlarının sadece akademik yönden yeterli ve çalımalarına destek olmalarını deil, özellikle akademik kariyer gibi dier alanlarda da rehberlik etmelerini, destek vermelerini ve ulaılabilir olmalarını istemektedir (Moses, 1985; akt. Holdaway vd., 1995). Örencilerin kendi tez yazma süreçlerinde danımanları ile yaadıkları tecrübe sonucunda oluturdukları düünceler incelediinde kendi danımalarında gördükleri olumlu özellikleri; iyi bir rehber, motive ediyor, iletiim becerileri iyi, akademik olarak baarılı, ulaılabilir, çalımalarımı destekliyor ve sıcak davranıyor eklinde sıralamılardır. Elde edilen bulgular önceki yapılan çalımalardaki görülerle örtümektedir (Abiddin, 2007; Abdullah ve Evans, 2011). Örencilerin olumsuz olarak deerlendirdikleri danıman özellikleri ise; demokratik deil, liderlik özellii yok, ulamak çok zor, rehberlik yapamıyor, beklentisi yüksek, istedii sonuçlar çıksın istiyor ve destek vermedi eklinde sıralanmaktadır. Danımanlarından bekledikleri destei göremeyen örenciler olumsuz yönde etkilenmektedir. Elde edilen bulgular ilgili aratırmaların sonuçları ile benzerlik göstermektedir (Korkut, Yalçınkaya ve Mustan, 1999; Bakiolu ve Gürdal, 2001; Summak ve Balkar, 2010; Wadesengo ve Machingambi, 2011). Tez yazım sürecindeki danıman örenci ilikisi etkileimli bir durumdur. Örencilerin bu süreç boyunca yakından takip edilmeleri, iyi bir rehberlik salanması, aratırma becerileri kazandırılması ve desteklenmesi iyi bir ürün ortaya çıkmasını kolaylatırmaktadır. KAYNAKÇA ABDULLAH, Melissa N. ve EVANS, Terry (2012). The relationships between postgraduate research students psychological attributes and their supervisors supervision training. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 31, ABDDN, Zainal N. (2007). Postgraduate students and their supervisors perception on effective supervisor: A case study at one public university in Malaysia., 1 (1), ARABACI, Bakır. ve ERSÖZLÜ, Alpay (2010). Postgraduate students' perceptions of their supervisiors' mentoring skills (Gaziosmanpasa University example). Procedia - Social and Behavioral Sciences, 2 (2), BAKOLU, Ayen ve GÜRDAL, Ayla (2001). Lisansüstü tezlerde danıman ve örencilerin rol algıları: Yönetim için göstergeler. Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi, 21, 9-18.

14 589 BALLARD, Brigid ve CLANCHY, John (1993). Supervising Students from Overseas. Quality in PhD education (s ) içinde, D. J. Cullen (Ed.), Canberra: Australian National University. BROWN, George ve ATKNS, Madeleine (1991). Effective Teaching in Higher Education. Routledge, London. CRYER, Pat (2000). The Research Student s Guide to Success. Philadelphia: Open University Press. Eric No: ED DENCOLO, Pam (2004). Doctoral supervision of colleagues: Peeling off the veneer of satisfaction and competence. Studies in Higher Education, 29 (6), DONALD, Janet G., SAROYAN, Alenoush ve DENSON, Brian D. (1995). Graduate Student Supervision Policies and Procedures: A Case Study of Issues and Factors Affecting Graduate Study. The Canadian Journal of Higher Education, XXV (3), DORT, Maor ve FRASER, Barry (1995). A Case Study of Postgraduate Supervision in a Natural Science Department. American Educational Research Association ın yıllık toplantısına sunulan bildiri, [San Francisco, LA, Nisan 18-22, 1995]. HEATH, Trevor (2002). A qualitative analysis of Ph. D. students views of supervision. High Education Research & Development, 21 (1), HOLDAWAY, Edward, DEBLOS, Claude ve WNCHESTER, Ian (1995). Supervision of Graduate Students. The Canadian Journal of Higher Education, XXV (3), IVES, Glenice ve ROWLEY, Glenn (2005). Supervisor selection or allocation and continuity of supervision: Ph. D. students progress and outcomes. Studies in Higher Education, 30 (5), KAM, Booi. H. (1997). Style and quality in research supervision: The supervisor dependency factor. Higher Education, 34, KORKUT, Hüseyin, YALÇINKAYA, Mustafa ve MUSTAN Türkan. (1999). Aratırma görevlilerinin sorunları. Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi, 17, MANHARD, Tim, RJST, Roeland V., TARTWJK, Jan V. ve WUBBELS, Theo (2009). A model for the supervisior doctoral student relationship. High Education, 28, MCQUEENEY, E. (1996). The Nature of Effective Research Supervision. A Journal for Further and Higher Education in Scotland, 20 (1), MLES, Matthew B. ve HUBERMAN, Micheal A. (1994). Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook (2nd Edition). Thousand Oaks, CA: Sage. SELKRK K.E. (1991). The Research Student, University of Nottingham, Faculty of Education. SEZGN, Feridun (2003). Öretim üyelerinin yetitiricilik rolleri. Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi, 33, SUMMAK, Semih M., SUMMAK, Elçin G. ve BALKAR, Betül (2010). Yüksek lisans tez sürecinde danıman ve örencilerin görev ve sorumluluklarına ilikin beklentilerinin incelenmesi. Çada Eitim Dergisi, 35 (372), WADESANGO, Newman ve MACHNGAMB, Severino (2011). Postgraduate students experiences with research supervisors. Journal of Sociology and Social Antropology, 2 (1), YILDIRIM, Ali ve MEK, Hasan (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. YN, Robert. K. (2003). Case study research: Design and methods (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.