Uykusuzluk Bozukluğu ve Aşırı Uykululuk bozukluğu. Dr. Sinan Yetkin

Transkript

1 Uykusuzluk Bozukluğu ve Aşırı Uykululuk bozukluğu Dr. Sinan Yetkin

2 Uyku Bozuklukları Sınıflandırması ICSD-3, 2014 DSM-5, İnsomnia 2. Uykuyla ilişkili solunum bozuklukları 3. Hipersomnolansın merkezi bozuklukları 4. Sirkadiyen ritim uyku-uyanıklık bozuklukları 5. Parasomniler 6. Uyku ile ilişkili hareket bozuklukları 7. Diğer uyku bozuklukları 1. Uykusuzluk bozukluğu 2. Aşırı uykululuk bozukluğu 3. Narkolepsi 4. Solunumla ilişkili uyku bozukluğu 5. Sirkadiyen ritim uyku-uyanıklık bozuklukları 6. NREM uykusu uyanma bozuklukları, 7. Kabus bozukluğu, 8. REM uykusu davranış bozukluğu, 9. Huzursuz bacaklar sendromu 10. Madde/ilacın yol açtığı uyku bozukluğu.

3 TANIM Uykusuzluk, insomnia; Uyku için yeterli fırsat ve imkan olmasına rağmen, süreğen bir şekilde uykuya başlamada, sürdürmede, konsolide ve kaliteli uyumada güçlük ve sonuçta gün içi işlevselliğinde bozulmalarla karakterizedir. (ICSD-3) uykusuzluğun üç bileşeni: Süreğen uyku güçlüğü, yeterli uyku fırsatı, gün içi işlevsellikte bozulma

4 TANI KRİTERLERİ [ICSD-3] A. Hastanın bildirimleri veya hastanın ebeveyn ya da bakıcısının gözlemlerinde; aşağıdakilerden bir ya da daha fazlası olmalıdır. 1. Uykuya başlama güçlüğü 2. Uykuyu sürdürme güçlüğü 3. İstenilenden daha erken uyanma 4. Uygun olan yatma zamanında yatmaya direnç gösterme 5. Aile veya bakıcı müdahalesi olmadan uyuma güçlüğü B. Hastanın bildirimleri veya hastanın ebeveyn ya da bakıcısının gözlemlerinde; gece uyku güçlüğüyle ilişkili olarak aşağıdakilerden bir ya da daha fazlası olmalıdır. 1. Yorgunluk/halsizlik 2. Dikkat, konsantrasyon, veya bellek bozukluğu 3. Sosyal, ailesel, mesleki veya akademik performansta bozulma 4. Duygudurum bozuklukları/iritabilite 5. Gündüz uykululuğu 6. Davranışsal sorunlar (örn: hiperaktivite, dürtüsellik, agresyon) 7. Motivasyon, enerji ya da insiyatif almada azalma 8. Hata/kaza yapmaya eğilimli olma 9. Uyku ile ilgili kaygılar ya da memnuniyetsizlik C. Bildirilen uyku/uyanıklık yakınmaları salt yetersiz imkan (örn: uyku için yeterli zaman ayrılması) ya da uyku için yetersiz koşullar (örn: ortamın güvenli, karanlık, sessiz ve rahat olması) ile açıklanamaz. D. Uyku bozukluğu ve ilişkili gün içi bulgular haftada en az üç kez olmalıdır. E. Uyku bozukluğu ve ilişkili gün içi bulgular en az üç aydır mevcut olmalıdır. F. Uyku/uyanıklık güçlüğü diğer bir uyku bozukluğu ile daha iyi açıklanamaz

5 TANI KRİTERLERİ [İnsomni bozukluğu (DSM-V)] A. Başlıca yakınma, aşağıdaki belirtilerden birinin (ya da daha fazlasının) eşlik ettiği, uykunun niceliği ya da niteliği ile ilgili memnuniyetsizlik yakınmasıdır: 1. Uykuya başlamada güçlük (Çocuklarda bakım verenin yardımı olmadan uykuyu başlatmakta güçlük) 2. Uykuyu sürdürmede güçlük, sık uyanmalarla ya da uyanmalardan sonra yeniden uyumakta sorun yaşıyor olmakla belirlidir. (Çocuklarda bakım verenin yardımı olmadan yeniden uyumakta güçlük çekiyor olmak) 3. Sabah erken uyanma, uyandıktan sonra yeniden uyuyamama B. Uyku bozukluğu, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, mesleki, akademik işlevselliğinde ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında düşmeye neden olur. C. Uyku bozukluğu haftada en az üç gece ortaya çıkar. D. Uyku bozukluğu en az üç ay vardır. E. Uyku bozukluğu uyumak için elverişli bir ortam olmasına karşın ortaya çıkmaktadır. F. Uyku bozukluğu, başka bir uyku-uyanıklık bozukluğu ile daha iyi açıklanamaz ve yalnızca başka bir uyku uyanıklık bozukluğunun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır. G. Uykusuzluk bir maddenin (kötüye kullanılan bir madde, bir ilaç) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanmaz. H. Eşzamanlı bulunan ruhsal hastalıklar ve sağlık durumları önde gelen uykusuzluk yakınmasını yeterince açıklamaz.

6 Ruhsal bir bozuklukla komorbid (madde kullanım bozuklukları) Diğer bir tıbbi bozukluğa komorbid Diğer bir uyku bozukluğuna komorbid Dönemsel (episodic): bulguların 1-3 ay arasında sürmesi Süreğen (persistent): bulguların 3 ay veya daha uzun sürmesi Tekrarlayıcı (recurrent): bir yıl içinde 2 veya daha fazla episodun gerçekleşmesi

7 Uykusuzluk bozuklukları (ICSD-3) Kronik uykusuzluk bozukluğu Kısa süreli uykusuzluk bozukluğu Diğer uykusuzluk bozukluğu İzole semptomlar veya normal varyantlar: Yatakta aşırı zaman geçirme Kısa uykucu Uykusuzluk bozuklukları (ICSD-2) 1. Psikofizyolojik İnsomni 2. Paradoksal İnsomni 3. İdiyopatik İnsomni 4. Yetersiz Uyku Hijyeni 5. Çocukluk dönemi davranışsal İnsomni (Uyku başlangıcı ile ilişkili tip, Sınırlı uyku tipi, Karışık tip, adlandırılmamış tip) 6. Uyum İnsomnisi (Akut İnsomni) 7. Psikiyatrik Bozukluklara Bağlı İnsomni 8. Tıbbi Duruma Bağlı İnsomni 9. İlaç ya da Maddeye Bağlı İnsomni 10. İlaç ya da Maddeye Bağlı Olmayan İnsomni, Belirlenmemiş (Organik Olmayan İnsomni) 11. Fizyolojik (Organik) İnsomni Komorbid bir bozukluk olarak uykusuzluk

8 İnsomni klinik ve fizyopatolojik alt tipleri 1. Psikofizyolojik İnsomni 2. Paradoksal İnsomni 3. İdiyopatik İnsomni 4. Yetersiz Uyku Hijyeni 5. Çocukluk dönemi davranışsal İnsomni (Uyku başlangıcı ile ilişkili tip, Sınırlı uyku tipi, Karışık tip, adlandırılmamış tip)

9 EPİDEMİYOLOJİ Yaygınlığı Genel populasyonun % uykusuzluk yakınmaları tanımlamakta Olguların % insomni bozukluğu tanısını Olguların %80 komorbid insomni karşılamaktadır. Türkiye de yaş; % 9.8, yaş; % yaş; % 13.8, N=4758, F/M: 2407/2351 TAPES, yaş ve üzeri; % 13.9

10 Epidemiyoloji - GENETİK Uykusuzluk bozukluğunda ailesel bir model tam olarak gösterilememiştir. Ancak ayrı yumurta ikizlerine göre, aynı yumurta ikizlerinde yaygınlığı daha yüksektir. Ayrıca genel populasyona göre birinci derecede akrabalarda daha yüksek yaygınlığa sahiptir. Bu ailesel yüklülük ortak genetik yatkınlık, ortak çevresel koşullar veya öğrenilmiş davranışların bir sonucu olabilir.

11 EPİDEMİYOLOJİ Ford DE, Kamerow DB: Epidemiologic study of sleep disturbances and psychiatric disorders: An opportunity for prevention? JAMA 262[11]: , 1989

12 EPİDEMİYOLOJİ Risk faktörleri Kadınlar (iki kat daha fazla) Yaşlılar (65 yaşın üzerinde sıklığı % 50 lere ulaşır) Düşük gelir ve eğitim düzeyi İşsizler Ayrı yaşayanlar, boşanmış ve dullar Ohayon MM,Caulet M, Guilleminault C: How a general population perceives its sleep and how this relates to the complaint of insomnia. Sleep 20[9]: , 1997.

13 EPİDEMİYOLOJİ Tıbbi bozukluklara komorbid insomni N=137 N=401 p<.001 % p<.001 p<.001 p<.05 p<.01 p<.01 p<.05 p<.001 Kalp Hst Kanser HT Nöro lojik Solu Num Bzk Üriner Diabet Kronik ağrı GI Diğer tıbbi Bzk N=772 Kadın ve erkek, (Yaş: 20-98) Taylor DJ., et al. Sleep. 2007;30(2):

14 EPİDEMİYOLOJİ İlaç veya madde kullanımına komorbid insomni İlaç ve maddeler Antidepresanlar; Stimulanlar; SSRI (fluoksetin, sertralin, paroksetin, essitalopram, fluvoksamin), SNRI (venlafaksin, duloksetin), MAOI kafein, metilfenidat, amfetamin deriveleri, efedrin ve deriveleri, kokain Dekonjestanlar; psödoefedrin, fenilefrin, fenilpropanolamin Kardiyovasküler; Solunum Alkol Nikotin B-blokörler, alfa reseptör agonist ve antagonistleri, diüretikler, lipid düşürücü ilaçlar Teofilin, albuterol

15 EPİDEMİYOLOJİ Psikiyatrik bozukluklara komorbid insomni İnsomnide en yaygın komorbiditeyi psikiyatrik bozukluklar oluşturur İnsomninin diğer DSM-IV tanı dağılımı (64%) DSM-IV tanısı almayanlar (24%) Diğer uyku bozuklukları (5%) Genel tıbbi duruma bağlı insımni (7%) Maddeye bağlı insomni (2%) Insomni ile ilişkili diğer ruhsal bozukluklar(10%) Primer insomni (16%) Uyum Bozukluğu (2%) Anksiyete Bozuklukları (24%) Psikiyatrik bozukluklar (36%) Bipolar Bozukluk (2%) Depresif Bozukluk (8%) Ohayon MM. Sleep Med Rev. 2002;6: N=20,536. European meta-analysis

16 EPİDEMİYOLOJİ Diğer uyku bozukluklarına komorbid insomni Uyku Bozuklukları Obstruktif uyku apnesi, santral uyku apnesi, Huzursuz bacaklar sendromu, Periyodik bacak hareketleri bozukluğu Sirkadiyen ritim uyku bozuklukları Parasomniler

17 UYKUSUZLUĞUN ETKİLERİ Sosyal ve aile ilişkilerini sürdürmede, iş yaşantılarındaki başarıda ve baş etme mekanizmalarında düşme Psikomotor işlevsellerde bozulma (konsantrasyon, dikkat, problem çözme, reaksiyon zamanı) Semantik ve kısa süreli bellek bilişsel İşlevlerde azalma Üretkenlikte düşme Kaza riskinde artma Yaşam Kalitesinde düşme Tıbbi bozukluklarda kötüleşme Roth T, Ancoli-Israel S. Sleep. 1999;22:S354-S358. Katz DA, McHorney CA. J Fam Pract. 2002;51:

18 İNSIDANS (%) UYKUSUZLUĞUN ETKİLERİ Depresyon ya da diğer bir psikiyatrik bozukluk gelişme riski yüksek İnsomniyaklarda 3.5 yıl içinde (insomni olmayanlara göre) Depresyon gelişiminin 4 kat, Anksiyete bozukluğu gelişiminin 2 kat fazla Madde kötüye kullanımı ya da bağımlığının da 7 kat fazla görüldüğü Depresyon İnsomni olanlar Anksiyete bozuklukları İnsomni olmayanlar Alkol kötüye kullanımı P 0.05 İlaç kötüye kullanımı N=1200 Breslau N, et al. Sleep disturbance and psychiatric disorders: a longitudinal epidemiological study of young adults. Biol Psychiatry. 1996;39:

19 İnsomni ve psikiyatrik bozukluk arasındaki zamansal ilişki Duygudurum bozukluklarının Öncesinde insomnianın var olduğu %41 Eş zamanlı oluştuğu %29 Duygudurum bozukluklarının rölaps gösterdiği olgularda ise olguların; % 56 da insomnianın önceden var olduğu % 22 de eş zamanlı oluştuğu % 22 de rahatsızlık başladıktan sonra ortaya çıktığı İnsomnia ile anksiyete bozuklukları arasındaki göreceli zamansal ilişki ise; (öncesinde bir anksiyete bozukluğu olmayan hastalarda) % 18 da insomnianın önceden var olduğu % 29 de eş zamanlı oluştuğu % 44 de rahatsızlık başladıktan sonra ortaya çıktığı (Ohayon ve Roth, 2003)

20 KLİNİK 1991 National Sleep Foundation Survey: Uykuya başlamakta güçlük Sık uyanıklık Sabah erken uyanma Dinlendirici olmayan uyku

21 KLİNİK Tanı için öznel yakınmalara dayalı klinik değerlendirme yeterlidir Nesnel değerlendirme; Erişkin ve yaşlılarda Uykuya geçiş süresi; 30 dk ve üzeri Uyku başladıktan sonraki uyanıklık süresi; 30 dk ve üzerinde klinik olarak anlamlıdır. Sabah erken uyanmaları olan hastalarda; Olağan veya istenen uyanma saatinden 30 dakika veya daha uzun süre öncesinde uyanmaları anlamlı kabul edilir. Çocuk ve gençlerde: uykuya geçiş süresi ve uyku başladıktan sonraki uyanıklıkların süresi 20 dakika ve üzerinde olduğunda anlamlı kabul edilir.

22 Laboratuvar- Polisomnografi Uykunun devamlılığı: Uyku latensinde gecikme Toplam uyku süresinde azalma Uyku sonrası uyanıklık süresinde artma Uyku etkinliği azalma Uykunun yapısı: Dönem N1 artma, Dönem N3 azalma Arousal sayısı ve CAP oranında artma Beta ve gamma EEG frekansında artma

23 Laboratuvar- Polisomnografi-MSLT Çalışmaları Ortalama uykuya geçiş süreleri genellikle normaldir (10-15 dakika), hatta aşırı uyanıklık eğiliminde olduğu görülür. Uykusuzluk bir uyku yoksunluğu değildir, ama ikisi bir arada olabilir.

24 UYKUSUZLUĞUN OLUŞ NEDENLERİ Etiyolojik Modeller 1. Erken dönem etiyolojik yaklaşımlar 2. Psikolojik kuramlar 3. Stimulus kontrol modeli (Bootzin, 1972) 4. Kales in İnternalizasyon modeli (Kales, 1984) 5. Fizyolojik model (hiperarousal) 6. Spielman ın üç faktörlü davranışçı modeli 7. Harvey in mikroanalitik modeli 8. Nörobilişsel model (Perlis, 1997) 9. Uykuyu bozan ve uykunun yorumlandığı psikolojik süreçler arasındaki etkileşim modeli (Lundh ve Broman, 2000) 10. Psikobiyolojik İnhibisyon Modeli (Espie, 2002) 11. Dikkat Amaç Çaba Yolağı Modeli (Espie, 2006) 12. Drosofili modeli 13. Akut insomnide kafes değişim modeli 14. Hiperarousal modeli

25 Spielman ın üç faktörlü modeli (1987) Yatkınlık faktörleri Biyopsikososyal faktörler: -Biyolojik F: hiperarousal, HPA da yüksek aktivite -Psikolojik F: kaygı ve ruminasyonlara yatkın kişilik özellikleri Tetikleyici faktörler Biyopsikososyal faktörler: -Biyolojik F: tıbbi hastalıkla -Psikolojik F: akut stres reaksiyonları, ya da psikiyatrik bozukluklar -Sosyal F: sosyal mesleki değişiklikler Sürdürücü davranışsal faktörler Kronik İnsomnia Hastanın geliştirdiği adaptif olmayan davranışsal stratejilerdir; -yatakta uzun vakit geçirme -yatak ve yatak odasında uyku ile uyumlu olmayan davranışlar (Bootzin in stimulus kontrol

26 Hiperarousal Modeli Kronik uykusuzluk fizyolojik, bilişsel aşırı uyarılmış durumu ile karakterizedir. Serum katekolamin düzeyinde artma Nokturnal serum ve idrar kortizol düzeyinde artma Bazal metabolizmada artma HRV de düşük frekans aktivitesinde artma Vücut ısısında artma EEG de Beta frekansında artma Hiperarousal Uykuya başlamada güçlük Uykuyu devam ettirmede güçlük İNSOMNİA HPA da (CRF) aşırı aktivite - genetik yatkınlık? - erken dönem stresli yaşam olayları? Tekrarlayan stresörler anormal stres cevabında daha fazla artmaya neden olur Kortizol ve ACTH infüzyonu, sağlıklı bireylerde; (Born, 1989; Holsboer 1988) -REM uykusunda azalma - GH salınımında düşme ve delta uykusunda azalma -Fragmente uyku, düşük uyku etkinliği ile sonuçlanmıştır

27 Bulgular uyanıklığı, emosyonları ve bilişsel işlevleri düzenleyen bölgelerde genel bir aktivite artışı olduğunu desteklemektedir. Sonuç olarak uykusuzluğun uykuyu sağlayan beyin yapılarının işlevini bozan kortikolimbik aşırı aktivite artışı ile ilişkili bir bozukluk olabilir.

28

29 Hipersomnolansın Merkezi Bozuklukları Uyanıklığın istem dışı olarak uyanık kalınması gereken zamanda sürdürülemediği bozukluklardır. Gündüz uykululuğu, gündüz aşırı uykululuğu, hipersomnia, hipersomnolans Uykululuk uykuya dalmaya normal bir eğilim ve uyku yoksunluğunun fizyolojik bir sonucudur. Hipersomni ve artmış gündüz uykuluğu sıklıkla birlikte kullanılmakla beraber, artmış gündüz uykululuğunun daha geniş anlamı vardır ve gün içindeki artmış uykuluğa işaret eder. Uykululuk daha yoğun, istemsiz, uygunsuz ve açıklanamayacak ölçüde olduğunda ise hipersomni, hipersomnolans olarak adlandırılır.

30 Hipersomnolans bulguları Uzamış uyku episodları Tekrarlayan uyku atakları Gündüz aşırı uykulu olma durumu Her yerde uykuya dalma eğilimi Kolaylıkla uykuya dalma (yattıktan saniyeler sonra)

31 Hipersomnolansın Merkezi Bozuklukları ICSD-3 1. Narkolepsi tip 1 2. Narkolepsi tip 2 3. İdiyopatik hipersomni 4. Kleine-Levin sendromu 5. Tıbbi bir bozukluğa bağlı hipersomni 6. İlaç veya maddeye bağlı hipersomni 7. Psikiyatrik bir bozuklukla ilişkili hipersomni 8. Yetersiz uyku sendromu İzole semptom veya normal varyantlar Uzun uykucu DSM-5 1. Hipersomnolans bozukluğu 2. Narkolepsi

32 Primer Uyku Bozuklukları Diğer uyku bozuklukları Tıbbi ya da Psikiyatrik Bozukluklar Davranışsal, çevresel veya diğer dış nedenler

33 Gündüz aşırı uykuluğun genel popülasyonda yaygınlığı; % 5-25 (Breslau 1997, Hublin 1996, Melamed 2002, Walsleben 2004) Türkiye de % 5.4 bulunmuştur. (TAPES 2012) Gündüz Aşırı Uykululuğu Nedenleri [YÜZDE] Santral Hipersomniler Sekonder Hipersomniler

34 Hipersomnolans Bozukluğu İdiopatik Hipersomnia (Aşırı Uykululuk Bozukluğu) Bilinen bir neden olmaksızın ortaya çıkan aşırı uykululuk tablosudur. SSS'i patolojilerinde kaynaklandığı düşünülmektedir. Uzun gece uykusu, sabah güç uyanma ve dinlendirici olmayan gün içi uyuklamaları görülmektedir.

35 TANI KRİTERLERİ [ICSD-3] A. Hastanın en az üç aydır neredeyse her gün olan engel olunamayan uyku ihtiyacı veya uyku atakları nöbetleri vardır. B. Katapleksi yoktur. C. Standart yöntemle yapılan MSLT çalışması hiç SOREM veya ikiden az SOREM dönemi gösterir. D. Aşağıdakilerden en az biri mevcuttur: 1. MSLT 8 dakika veya daha kısa ortalama uyku latensi gösterir saatlik polisomnografi kaydında (kronik uyku yoksunluğu düzeltildikten sonra uygulanan) uyku süresi 660 dakika (12-14 saat) ya da uyku çizelgesi ile beraber aktigraf değerlendirilmesiyle (en az 7 günlük takiple) E. Yetersiz uyku hijyeni dışlanmalıdır F. Aşırı uykuluk ve/veya MSLT bulguları diğer bir uyku bozukluğu veya tıbbi veya psikiyatrik veya ila kullanımı ile açıklanamaz.

36 TANI KRİTERLERİ (DSM-5) DSM-5 A. Aşağıdaki belirtilerden en az biri ile giden, ana uyku evresi en az yedi saat sürmesine karşın, kişinin bildirdiği aşırı uykululuk durumu: 1. Aynı gün içinde yineleyen uyku evreleri ya da birden uykuya dalıvermeler. 2. Günde dokuz saatin üzerinde olan, uzamış ana uyku evresi dinlendirici değildir. 3. Birden uyandıktan sonra, tam uyanık olmakta güçlük çekme. B. Aşırı uykululuk durumu, en az üç aydır, en az haftada üç kez ortaya çıkmaktadır. C. Aşırı uykululuğa belirgin bir sıkıntı ya da bilişsel, toplumsal, işle ilgili işlevsellikte ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşme eşlik eder. D. Aşırı uykululuk, başka bir uyku-uyanıklık bozukluğu (örn. narkolepsi, solunumla ilişkili uyku bozukluğu, yirmi dört saatlik düzenle ilgili uyku-uyanıklık bozukluğu ya da bir parasomni) ile daha iyi açıklanamaz ve yalnızca başka bir uyku-uyanıklık bozukluğunun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır. E. Aşırı uykululuk, bir maddenin (örn. kötüye kullanılabilen bir madde, bir ilaç) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz. F. Eşzamanlı bulunan ruhsal hastalıklar ve sağlık durumları önde gelen aşırı uykululuk yakınmasını yeterince açıklamaz.

37 TANI KRİTERLERİ (DSM-V) Ruhsal bozuklukla birlikte Diğer bir uyku bozukluğu ile birlikte Tıbbi bir bozuklukla birlikte Akut: bir aydan kısa süreli Subakut: 1-3 ay arası Süreğen: 3 aydan uzun süren Hafif: Yakınmaların haftada 1-2 gün olması Orta: Yakınmaların haftada 3-4 gün olması Şiddetli: Yakınmaların haftada 5-7 gün olması

38 KLİNİK Uzun, kesintisiz ve dinlendirici olmayan bir uykudan sonra (%30 olguda 10 saatten uzun), uykululuğunun devam etmesi, gece uzun uyku süreleri olmaksızın (10 saatten kısa), güç uyanmak, hatta konfüze ve uyku sarhoşluğu (sleep inertia) (%36-66) olabilir. Gece uykusu uyku etkinliği % 90 üzerinde olmasına rağmen dinlendirici olmayan uyku (%46-78) Gündüz uykuları uzun (>60 dk) ve dinlendirici olmayan uyku (%46-78)

39 KLİNİK Vasküler baş ağrısı, senkop, bayılma, ortostatik hipotansiyon, el ve ayaklarda soğuma, Raynaud fenomeni gibi otonom sinir sistemi fonksiyon bozukluğunu düşündüren belirtiler de görülebilir. Uyku paralizisi veya hipnogojik halusinasyon olabilir (% 4-40)

40 Laboratuvar- Polisomnografi-MSLT Çalışmaları Session Time (minutes) Start Time TST* NREM Sleep Latency* Latency* Nap #1 09: N/A Nap #2 11: N/A Nap #3 13: N/A Nap #4 15: N/A Mean Sleep Latency (min): 7.0 #SOREMPs: 0

41 EPİDEMİYOLOJİ Gerçek yaygınlığı ve sıklığı bilinmemektedir Toplumda yaygınlığının 2-5/ olduğu düşünülmektedir. Gündüz uykuluğu nedeni ile uyku merkezlerine başvuranların % 1-10 nu oluşturmaktadır yaş arasında başlamakta genellikle zaman içinde ilerlemekte ve yıllar sonra tanı konabilmektedir. Ailesel yüklülük olmakla birlikte, genetik yönü gösterilememiştir. Cinsiyet farkı tanımlanmamıştır. (Bazı çalışmalarda kadınlarda? daha sık)

42 OLUŞ NEDENLERİ Etyopatogenezi bilinmemektedir. Etiyolojik açıdan üç grup dikkat çekmektedir: Birinci grup, ailesel yüklülüğün ve otonom sinir sistemi fonksiyon bozukluğunun olduğu gruptur. İkinci grup, postviral enfeksiyon hastalarından (örn; Guillain-Barre sendromu, mononükleoz) oluşur. Üçüncü grup ise ailesel ve postviral olmayanlardan oluşmaktadır. GABA-A reseptör etkinliğinde artma?

43 AYIRICI TANI Yetersiz uyku hijyeni Kronik yorgunluk sendromu Uzun uykucular Tıbbi bozukluğa bağlı hipersomni Psikiyatrik bozukluğa bağlı hipersomni İlaç ve maddeye bağlı hipersomni Posttravmatik hipersomni Uykuda fragmantasyona neden olan bozukluklarla ilişkili (uyku apne/hipopne sendromları, ağrı bozuklukları gibi ) Narkolepsi tip 2

44 Narkolepsi Uyku atakları Katapleksi, Uyku paralizisi, Hipnogojik/hipnopompik halüsinasyonlarla karakterize, yaşam boyu süren bir bozukluktur. Diğer bulgular: Bozulmuş gece uykusu Otonomik davranışlar REM uykusu davranış bozukluğu Narkolepsi tetradı

45 TANI KRİTERLERİ (ICSD-3) Narkolepsi tip-1 A. Hastada en az üç ay süreyle gündüz engel olunamayan uyku ihtiyacı veya uyku atakları vardır. B. Aşağıdakilerden biri veya her ikisinin olması: 1. Katapleksi ve MSLT çalışmasında ortalama uyku latensi 8 dakika ve kayıtlarda 2 veya daha fazla REM uyku periyodunun (SOREM) olmalı 2. İmmunoreaktivite ölçümüyle BOS hipokretin-1 konsantrasyonu 110 pg/ml ya da aynı standart yöntemle normal olgularda ölçülen ortalama değerlerin <1/3

46 TANI KRİTERLERİ (ICSD-3) Narkolepsi tip-2 A. Hastada en az üç ay süreyle gündüz engel olunamayan uyku ihtiyacı veya uyku atakları vardır. B. Katapleksi ve MSLT çalışmasında ortalama uyku latensi 8 dakika ve kayıtlarda 2 veya daha fazla REM uyku periyodunun (SOREM) olmalı. Gece polisomnografi çalışmasında SOREM (uyku başladıktan sonraki 15 dakika içinde) var ise MSLT çalışmasında bir SOREM dönem kabul edilebilir. C. Katapleksi yok D. İmmunoreaktivite ölçümüyle BOS hipokretin-1 konsantrasyonu >110 pg/ml ya da aynı standart yöntemle normal olgularda ölçülen ortalama değerlerin >1/3 üzerinde elde edilir. E. Hipersomnolans ve/veya MSLT bulguları yetersiz uyku sendromu, obstruktif uyku apne sendromu, gecikmiş uyku fazı bozukluğu veya ilaç veya maddeye bağlı ya da çekilmesine bağlı bir durumla açıklanamaz.

47 TANI KRİTERLERİ (DSM-5) A. Aynı gün içinde ortaya çıkan, yineleyen, baskılanamayan uyku gereksinimi, birden uykuya dalıverme ya da kestirme (kısa gündüz uykusu) evreleri. Bunlar, son üç ay içinde, en az haftada üç kez ortaya çıkıyor olmalıdır. B. Aşağıdakilerden en az birinin varlığı: 1. (a) ya da (b) olarak tanımlanan ve ayda en az birkaç kez ortaya çıkan katapleksi dönemleri: a. Uzun bir süredir hastalığı olan kişilerde, gülme ya da şaka yapma ile tetiklenen, bilinçlilik durumunun korunması ile birlikte, birden, kısa süreli olarak (saniyeler ya da dakikalar süren), iki yanlı olağan kas gerginliğini (tonusunu) yitirme dönemleri. b. Çocuklarda ya da altı aydan daha kısa bir süredir hastalığı olan kişilerde, açık duygusal tetikleyiciler olmadan ortaya çıkan, dili yanlış yerleştirme ya da genel kas gerginliği düşüklüğü (hipotoni) ile birlikte, kendiliğinden ortaya çıkan yüz buruşturmaları ya da çeneyi açma dönemleri. 2. Beyin-omurilik sıvısı (BOS) hipokretin-1 immünreaktivite değerleri kullanılarak ölçülen hipokretin eksikliği (aynı incelemeyle sağlıklı kişilerde elde edilen değerlerin üçte birine eşit ya da üçte birinden daha düşüktür ya da 110 pg/ml ye eşit ya da bu değerden daha düşüktür). BOS nda düşük hipokretin-1 değeri, akut beyin yaralanması, inflamasyon ya da enfeksiyon bağlamında gözlenmiş olmamalıdır. 3. Gece uykusu polisomnografisi, hızlı göz devinimleri uykusunun (REM) 15 dakika ya da daha kısa bir süre içinde başladığını; çoğul uykuya dalma ölçümünde ortalama uykuya dalma süresinin 8 dakika ya da daha kısa olduğunu ve iki ya da ikiden çok kez, uykuya dalmakla birlikte ortaya çıkan REM evresinin olduğunu gösterir.

48 KLİNİK Uyku atakları (% 100) Katapleksi (% 60-75) Uyku paralizisi (% 29-60) Hipnogojik/hipnopompik halüsinasyonlar (% 39-50) Diğer bulgular: Bozulmuş gece uykusu (% 80-90) Otonomik davranışlar (% 50) Kataplektik yüz Davranışsal değişiklikler (irritabilite, saldırgan davranışlar, emosyonel labilite, içe kapanma..) Obesite (%25, düşük kalori diyetine rağmen) Püperte prekoks (Poli et al. Sleep 2013) (Inocente et al. CNS Neurosci Ther 2014)

49 Laboratuvar- Polisomnografi-Çalışmaları N1 uykusunda artma Sık uyanıklık Kısa REM latensi (<15 dk, SOREM) (%20-30) Periyodik bacak hareketlerinde artma

50 Laboratuvar- Polisomnografi-MSLT Çalışmaları Session Time (minutes) Start Time TST* NREM Sleep Latency* Latency* Nap #1 08: Nap #2 10: Nap #3 12: Nap #4 14: Mean Sleep Latency (min): 3.1 #SOREMPs: 4

51 51 Littner MR, Kushida C, Wise M, et al. Practice parameters for clinical use of the multiple sleep latency test and the maintenance of wakefulness test. Sleep 2005;28(1): Normal ve hasta gruplarında MSLT de ortalama uyku latans değerleri Ortalama uyku latensi (dakika) Ort. ± SS. Normal 10.4 ± 4.3 (dört kayıt) 11.6 ± 5.2 (beş kayıt) Narkolepsi 3.1 ± 2.9 İdiopatik hipersomni 6.2 ± 3.0 Uyku apnesi 7.2 ± 6.0

52 EPİDEMİYOLOJİ Nadir görülen bir bozukluk olup, prevalansının 1/2000 olduğu bildirilmektedir. Tablo, genellikle ergenlik döneminde başlamaktadır. Cinsiyet arasında belirgin fark olmasa da, erkeklerde biraz daha yaygın olduğu görülür.

53 Etyolojide hipokretin (oreksin) eksikliği rol oynar

54 Deneysel çalışmalarda, hipokretin reseptör-2 mutasyonu ile ilişkili disfonksiyon saptanmıştır. HLADQB1*0602 pozitif narkoleptiklerde, beyin omurilik sıvısında (BOS) hipokretin reseptör-1 in düzeyi tespit edilememiştir. otoimmün patolojinin hipokretin içeren hücrelerde yıkıma yol açabileceğini düşündürmektedir. Genetik H1N1 grip aşısı Enfeksiyonlar