Gündüz Uykuluğunu Değerlendiren Nesnel Yöntemler

Transkript

1 Gündüz Uykuluğunu Değerlendiren Nesnel Yöntemler ÇOKLU UYKU LATANS TESTİ UYANIKLIĞI SÜRDÜRME TESTİ Dr. Sinan YETKİN 1

2 Amaç ÇOKLU UYKU LATANS TESTİ (Multiple Sleep Latency Test) Doğrudan uykululuk düzeyi ile ilişkili olan uykuya dalma hızını ölçmek amaçlanır Ayrıca narkolepsi tanısına yönelik REM başlangıçlı uykunun saptanmasına imkân veren bir yöntemdir. Mary A. Carskadon ve William C. Dement tarafından 1977 yılında geliştirilmiştir. 2

3 Gün içinde 2 saat arayla yirmişer dakikalık 4-6 uyku kaydı uygulamasıdır. Bir gecelik polisomnografi çalışmasından sonraki gün içinde uygulanır saat 2 saat 2 saat 2 saat 2 saat PSG

4 Hazırlık Aşamaları 2 hafta önce: Uyku ve uyanıklığı etkileyen ilaçlar (Hipnotikler, sedatifler, antihistaminikler veya REM uykusunu etkileyen antidepresanlar, stimulanlar) kesilmelidir. 1-2 hafta önce: Uyku ve uyanıklık saatleri düzenlenmeli, uyku hijyeni kuralları öğretilmelidir. Bu süre içinde uyku günlüğü veya aktigraf kullanılmalıdır. 4

5 Hazırlık Aşamaları 1 gün önce: Gece polisomnografi çalışmasına alınmalıdır. Gece PSG de en az 6 saat uyku kaydı olmalıdır. Yarım gece (split night) kayıt sonrası ÇULT yapılmamalıdır. 5

6 Hazırlık Aşamaları (Çalışma günü) Çalışma sabahı: Polisomnografi çalışmasından sabah saat 6:00-7:00 gibi uyanır. Teknisyen hastayı sabah REM uykusunda iken uyandırmamalıdır. Aksi takdirde ilk gündüz kaydında rebound olarak REM uykusu görülebilir. Hasta ihtiyaç duyuyorsa banyo yapmasına izin verilir. Hafif bir kahvaltı verilir. Kahvaltı ilk gündüz kaydından bir saat öncesinde bitmelidir. Elektrotlar yerleştirilir. 6

7 Montaj Elektroensefalogram (Santral ve oksipital EEG), referans elekrotlar (M1 ve M2) Elektrookulogram (EOG), Çene elektromiyogram (EMG) Elektrokardiyogram (EKG) 7

8 Çalışma sabahı: Gündüz kayıtları PSG çalışmasından uyandıktan saat sonrasında başlar. kalkış saatine göre 2 saat arayla kayıt saatleri belirlenir : : : : : saat 2 saat 2 saat 2 saat 2 saat PSG

9 Hasta odasının fiziksel özellikleri: Hasta odası karanlık, sessiz ve uygun ısıda olmalıdır. 9

10 Hazırlık Aşamaları 30 dakika önce Sigara içmemesi istenir. 15 dakika önce Uyarıcı faaliyetler ve fiziksel aktiviteler kesilir. 10 dakika önce Rahat kıyafetlerini giymesi, yatmak için hazırlanması, varsa tuvalet ihtiyacını gidermesi istenir. 10

11 Hazırlık Aşamaları 5 dakika önce Yatağına yatması istenir. Biyokalibrasyon işlemleri tamamlanır. Biyokalibrasyon yönergeleri; (her kayıt öncesi uygulanır) Sırt üstü rahat yatın ve gözlerinizi açın (30 saniye) Gözlerinizi kapatın (30 saniye) Başınızı çevirmeden sağa bakın, sonra sola bakın Gözlerinizi yavaşça kırpın (5 defa) Dişleriniz sıkın 11

12 Hazırlık Aşamaları 30 saniye önce 5 saniye önce Kayıt Uyumak için rahat bir pozisyon alması istenir. Lütfen rahat bir pozisyon alın, gözlerinizi kapatın ve uyumaya çalışın komutu verilir. Işık söndürülür ve kayıt başlanır. 12

13 Kayıt Işığın söndürülmesi ve kaydın başlaması eş zamanlı olmalıdır. Kayıtlarda eğer uykuya geçiş görülmez ise kayıt 20 dakika sonra tamamlanır. Işığın söndürülmesi ile başlanan kayıttan ilk uyku epoğuna kadar geçen süre uyku latansı olarak kabul edilir. Uyku dönemin görülmesi halinde kayıt 15 dakika daha devam edilir. 13

14 Değerlendirme Uyku latansı: Işığın söndürülmesi ile başlanan kayıttan ilk uyku epoğuna (N1 uyku dahil) kadar geçen süre. REM latansı: İlk uyku epoğundan REM uykusunun başladığı ilk epoğa kadar geçen süre. Naps L.Out L.On Uyku latansı (dk) REM REM Latansı (dk) 1 9:10 9:24: :05 11: :05 13: :06 15:22: :08 17: Ortalama: 5.2 dakika SOREMPs: 3 14

15 ÇULT de dikkat edilmesi gereken hususlar Gün boyunca güneş ve parlak ışık kaynaklarına maruz kalmamalıdır. Kafeinli, kolalı içecekler gibi uyarıcı içecekleri almaması sağlanmalıdır. Hastanın kayıt aralarında uyumaması sağlanmalı, teknisyen tarafından kontrol edilmelidir. Kayıt aralarında yorucu bedensel faaliyetlerden kaçınmalıdır. 15

16 Endikasyon Narkolepsi şüphesi olan hastalarda tanıyı desteklemek ve İdiopatik hipersomni şüphesi olan hastalarda narkolepsi için ayırıcı tanı amacıyla uygulanması önerilir. Testin uygulamasında sonuçları etkileyebilecek sorunların ortaya çıkması veya klinik olarak narkolepsiden şüphe duyulmasına rağmen çalışmanın kliniği destelememesi halinde çoklu uyku latans testinin tekrarı önerilir. 16

17 Objektif ve Subjektif ölçüm yöntemleri ile gündüz uykululuğu şiddeti Uykululuk Çoklu Uyku Latans Testi (dakika) Epworth Uykuluk Ölçeği Hafif Orta Şiddetli

18 Normal ve hasta gruplarında çoklu uyku latans testi ortalama uyku latans değerleri Ortalama uyku latensi (dakika) Ort. ± SS. Normal 10.4 ± 4.3 (dört kayıt) 11.6 ± 5.2 (beş kayıt) Narkolepsi 3.1 ± 2.9 İdiopatik hipersomni 6.2 ± 3.0 Uyku apnesi 7.2 ± 6.0 Normal sağlıklı bireylerin % 30 da ortalama uyku latansinin 8 dakikanın altında Normal sağlıklı bireylerin %16 da ortalama uyku latansinin 5 dakikanın altında Narkolepsi hastalarının % 16 da ortalama uyku latansinin 5 dakikanın üzerinde 18

19 Ortalama uyku latansını etkileyen faktörler 1. Yaş 2. Gündüz yapılan uyku kayıt sayısı 3. Vardiya usulü çalışma, uyku fazında kayma 4. Uykuyu etkileyen ilaçlar 5. Bir gece önceki uykuda fragmantasyon veya uyku deprivasyonu 19

20 Amaç UYANIKLIĞI SÜRDÜRME TESTİ (Maintenance of Wakefulness Test) Bireyin uykuyu engelleyebilme, uyanık kalabilme yeteneğini değerlendirmek amaçlanır. Mitler ve arkadaşları (1982) tarafından geliştirilmiştir. 20

21 Endikasyon Uyanık kalabilme yeteneği gerek toplumsal gerek bireysel emniyet yönünden gerekli olan olan bireylerde uyanık kalabilme yeteneğini değerlendirmek amacıyla kullanılabilinir. Uyanıklığı sağlayan tedavilerin (stimulanlar gibi) tedavi etkinliğini değerlendirmek amacıyla kullanılabilinir. 21

22 Uyanıklığı sürdürme testi, 2 saat ara ile 40 dakikalık 4 kayıt olarak uygulanır. Hasta uyandıktan saat sonra (saat 9:00 veya 10:00 da) ilk kayıt yapılır. Gece polisomnografi çalışması şart değildir. 1-2 haftalık uyku günlüğü takibi şart değildir. 22

23 Çoklu uyku latans testinde olduğu gibi EEG (santral, oksipital), çene EMG, EOG ve EKG kaydı alınır. Her kayıt öncesi önce biyokalibrasyon yapılır. Hastaların rahat bir pozisyonda olduklarından emin olduktan sonra lütfen rahat oturun ve olabildiğince uyanık kalmaya çalışın. İleri bakın ve ışığa doğrudan bakmayın komutu verilerek kayıt başlanır. Kayıt süresince hastanın kendisini uyanık tutmaya yönelik eylemlerine (yatakta hareket etmek, şarkı söylemek, kendine vurmak gibi) izin verilmemeli ve takip edilmelidir. 23

24 Kayıtlar sırasında hastanın loş bir odada ( lux, görme alanının dışında kalan aydınlatma cihazı) rahat bir koltuk ya da katlanır bir yatakta oturur pozisyonda, baş ve boyun yastıkla desteklenerek, günlük rahat kıyafetleri oturması istenir. 24

25 Kayıt ve Değerlendirme Eğer hasta uyumaz ise 40 dakika sonunda kayıt sonlandırılır. Ardışık 3 epok dönem 1 uykusu veya diğer uyku dönemlerinden bir epok gözlendiğinde kayıt tamamlanır. Işığın söndürülmesi ile başlanan kayıttan ilk uyku epoğuna kadar geçen süre uyku latansı olarak kabul edilir. 4 kayıttan alınan uyku latanslerinin aritmetik ortalaması ile ortalama uyku latansi hesaplanır. 25

26 Ortalama uyku latansının 8 dakikanın altında olması anormal kabul edilir dakika arası kesin olmayan bir aralık olup tamamen normal olarak tanımlanamamaktadır. Sağlıklı deneklerin ortalama uyku latansı 30.4 dakika (SS ±11.2) 26