KÖPEKLERDE DENEYSEL ETjLEN GLjKOL ZEHjRLENMESjNDE ULTRASONOGRAFjK TANI VE BAZI KAN PARAMETRELERjNDE DEGjŞjKLjKLER

Transkript

1 Ankara Ünv Vet Fak Derg 42: X KÖPEKLERDE DENEYSEL ETjLEN GLjKOL ZEHjRLENMESjNDE ULTRASONOGRAFjK TANI VE BAZI KAN PARAMETRELERjNDE DEGjŞjKLjKLER ZekALKAN* Ahmet SARıcA **** Yaşar ŞEKER** Arf KURTDEDE*** Al BUMİN***** Dagnostc ultrasound and changes n some blood parameters n expermentally nduced ethylene glycol ntoxcaton n dogs. Summary: In ths study t s nvestgated ultrasonographc fndngs and some blood parameters n expermental ethylene glycol toxcaton nduced dogs. Four mongrels weghng mean 15kg were used. Followng 24 hours starvaton 10 mllkg body weght oral dosage of atfreeze soluton (95% Ethylene glycal manufactured hy PetrolOfs) was admnstred hy a plastc stomach tuhe. Clncal ultrasonographcal and laborator}' examnatons were performed hefore and 3.6. /2. and 24. hours after antfrez admnstraton. Three hours after antfreez admnstraton ataxa depressmı polydpsa nerease n respratan and pulse rates were the jrst clncal symptoms followed hy deep depresson ncoordnaton and coma hy the 12. hour of the tra/. Serum urea and phosphorus levels and creatnne total proten sodum and chlorure values showed statstcally mportant ncrease (p<o.ol and p<0.05) durng ths experment. Three hours after toxcatmı hyperecl1of?encareas enlargng hour hy hour were determned n the cortex and medulla of kdneys n whch depends on calcum oxalate depostons. As a result t s decded that some pathologc changes n kdney three hour after ethylene glycol can he dagnosed hy ultrasonographcally and ncrease hlood serum urea and phosphorus were the.frst lahoratory fndngç ndcated kdney d.\jwıcton. Özet: Bu çalışmada deneysel etlen glkol zehrlenmes olu\.turulan köpeklerde ultrasono!vafk hulgular ve hazı kan parametreler araştırıldı. Çalışmada ortalama ağırlıkları /5 kg olan melez ırktan 4 köpek kullanıldı Köpeklere 24 saat açlık dönemn takhen 10 ml/kg dozunda ant~f"'z (%95 Ethylen glkol PetrolOfs süper ant~rrz) mde sondası le verld. Antfrz verlmesnden / saat önce ve verldkten sonra /2. ve 24. saatlerde köpeklern klnk lahoratuvar ve ultrasmlografk kontrolları yapıldı. Doç. Dr. Aü Veterher Fakültes Radyoloj Blm Dalı. Ankara. Yrd. Doç. Dr. GOP U. Zraat Fakültes Zootekn Bölümü. TokaL Prof. Dr. AÜ. Veterner Fakültes Iç Hastalıkları ABD Ankara. Uzm. Türkye Yüksek lhtsa.' Hastanes Byokmya Lah. Ankara. Arş. GOr. AU. Veterner Fakültes Radyoloj Blm Dalı. Ankara.

2 474 Z. ALKAN - Y. ŞEKER - A. KURTDEDE - A. SARıcA - A. BUMIN Antfrz verlmesnden sonrak 3. saatte gözlenen lk klnk semptomlar ataks depresyon poldps solunum ve nabız sayısıııda artııç d. Daha sonra dern depresyon ve nkoordnasyon gelşt ve 12. saat cvarında koma gözlend. Kan serumu üre ve fosfor düzeyler le kreatnn total proten sodyum ve klor değerler bu araıçtırma süresnce statstk olarak öneml (p<o.ol p<o.05) artış gösterd. Zehrlenmeden 3 saat sonra böbreklern korteks ve medullasında kalsyum okzalat krstallernn brkmesne bağlı olarak gderek genıçleyen hperekojen odaklar tesbt edld. Sonuç olarak etlen glkol zehrlenmesnden 3 saat sonra böbreklerde oluşan bazı patolojk değşklklern ultrasonografk olarak tamnableceğ ve böbrek fonksyon bozukluğwıu gösteren lk laboratuvar bulgularııı kan serumu üre ve fosfor düzeynde artış olduğu kamsıııa varıldı. Grş Etlen glkol (antfrz) zehrlenmesnde antfrz kullanılan şyerlerndek hayvanlarda özellkle kasım-şubat ayları arasında ve çoğunlukla da köpeklerde rastlanmaktadır (2 15). Etlen glkolün hızlı metabolze olması metaboltlernn çok toksk özellk göstermes ve tanıdak geckmeye bağlı olarak sağaltıma geç başlanması sonucu mortaltenn yüksek olduğu belrtlmektedr (6 O). Etlen glkol zehrlenmesnn tanısı tatlı özellkte olan bu maddenn yalan ma olasılığı göz önünde tutulup ortaya çıkan klnkopatolojk ve ultrasonografk bulgulara göre konulmaktadır (25 15). Ağız yolu le alındığında gastrontestnal kanaldan hızla emlen ve 2-3 saat çnde kanda en yüksek düzeye çıkan etlen glkolün br kısmı karacğerde karbondokst ve suya dönüştürülürken br kısmı alkol dehdrojenaz le okzalk aste çevrlr ya da hçbr değşklğe uğramadan böbrekler yolu le atılır (3 ll 14). Etlen glkol zehrlenmesnde klnk bulguların asdozs ve kalsyum okzalat krstallernn böbrek tubulusları beyn ve beyncktek küçük arterlern etrafında brkmes sonucu görüldüğü bldrlmektedr (3 8 14). Ked ve köpeklerde etlen glkolün alınmasından -3 saat sonra ataks nabız ve solunum sayısında artış daha sonra nabız sayısında azalma myozs orta derecede dehdrasyon depresyon bazan kusma ölüme yakın olarak da nkoordnasyon konvülzyon ve komanın ortaya çıktığı belrtlmektedr ( ). Laboratuvar bulgusu olarak: serum kalsyum ve fosfor düzeynn 3. le 4. saate kadar yükseldğ daha sonra normal düzeylere düştüğü serum üre kreatnn fosfor total proten klor ve sodyum değerlernn ve lökost sayısının arttığı hemoglobn değerlernn düştüğü fade edlmektedr (1236 LS 16). Etlen glkol zehrlenmelernde ultrasonografk ncelemelern böbrek korteks ve medullasında meydana gelen patolojk değşklklern ortaya konulmasında yararlı olacağı bu konudak çalışmaların devam ettğ belrtlmektedr (1 2). Adams ve ark. (1) yaptıkları br araştırmada etlen glkolün alınmasından 4 saat sonra böbrek korteks ve medullasında ekojente artışından söz etmektedrler. Adams ve arkadaşlarının dğer br araştırmada (2) ultrasonografk ncelemelerde böbrek korteks ekojentesnn dalak ekojentesne yakın ya da eşt olduğunu anekojen yapıdak medullada ekojentenn oluştuğunu böbreklerdek ekojente artışının: hücresel nfltrasyon mneral depolanması yağ ya da fbroz dokularda yer değşm sonucu oluşabldğn ve renal paranşmde artan ekojentenn kalsyum okzalat krstallerne bağlı akustk ekolardan meydana geldğn ler sürmektedrler. Grauer ve ark. (5) etlen glkol zehrlenmes oluşturulan köpeklerde böbrek byopss ve unlateral nefrektom le böbrek tubuluslarındak polarze krstallern ncelenmesyle letal olmayan dozda etlen glkol alınmasında böbreklerde kalıcı hasarın oluşmadığına ve br süre sonra kalsyum okzalat krstallernn ortadan kalktığına şaret etmektedrler. Akut etlen glkol zehrlenmes ml/kg. dozlarda ortaya çıkmakta (7 8 9). ölüm perakut zehrlernelerde merkez snr sstemnde depresyon ve kardopulmoner kollaps sonucu 3-5 saatte akut zehrlenmelerde bağlı asdozse olarak 5-48 saatte kronk zehrlenmelerde se böbrek tubulusları beyn ve beynck arterlernde kalsyum okzalat krstallernn brkmes sonucu 48 saatten daha uzun sürede görülmektedr (14 16).

3 o ---- KÖPEKLERDE NEYSEL ETILEN GLİKOL ZEHIRLENMESİNDE UL TRASONOGRAFİK TANI 475 Tablo I. Deneysel etlen glkol zehrlenmes oluşturulan köpeklerde hazı kan parametreler. Table. Same blood parameters n expermentally nduccd eulylene glycal toxcaton n dogs. Parametre Deneme DENEME SONRASı (g ü n) Önces - --._-.- n:4 3 saat n: 4 6. saat n: saat n: saat n: 3 ; x " Üre Sx Mn-Max ; X " 3.4 ; Kreatnn Sx Mn-max x ! 8.3 T. Proten Sx Mn-Max ! x Alhumn Sx Mn-Max x " Sodyum Sx Mn-Max x Potasyum Sx Mn-Max ! - x Klorür Sx Mn-Max _--.._ _ x Kalsyum Sx ; Mn-Max x Fosfor Sx Mn-Max x Alyuvar Sx ; Mn-Max x Akyuvar Sx Mn-Max _ _ x rev Sx Mn-Max (X)-7X !; x LHemOglObn Sx :78~3 d Mn-Max _~ _ _..._-- x: p<0.05. xx: p<o.oi Istatstk değerlendrmeler deneme önces ve sonrası değerler arasında yapılmıştır. Sağahımda; etl alkol ( ) 4- metlprazolan (5) alkldol dsülfram ve 13 butandol (9) gb maddeler kullanılmaktadır. Bu çalışmada köpeklerde deneyselolarak oluşturulan etlen glkol zehrlenmelernde ultrasonografk bulguların ve bazı kan parametrelerndek değşklklern araştırılması amaçlandı. Materyal ve Metot Bu çalışmada her k cnsyetten ortalama 15 kg. canlı ağırlıkta melez 4 köpek kullanıldı. Ankara Keçören Beledyesnden sağlanan köpeklere kuduz aşısı (Rabcn-Rhone Mereux) uygulandı. İç ve dış paraztlere karşı 5 gün ara le k kez sağahım yapıldı. Breysel kafeslerde barındırılan köpeklere günde br kez gıda verlrken bokslannda devamlı su bulunduruldu. Deneme önces 24 saat aç bırakılan köpeklere kusmanın önlenmes çn 3 ml/kg. dozda trmethobenzamde hdroklorürün (Emedur 200 mg/ml DİF) kas ç verlmesnden yarım

4 '~ " 476 Z. ALKAN - Y. ŞEKER - A. KURTDEDE - A. SARıCA - A. BUMN r...~:---- "'_. ''\..'. ~" ~. 1 <? "'1'. ";( : ~'... ~.~..... '.{:-- '. 'f. ;t. ~~ Şek 1. Zehrlenme önces böbreğn görünümü. Fgur 1. Normal kdney (before ntoxcaton) Şekl 2. Zehrlenmeden 3 saat sonra böbreğn görünümü. Fgur 2. Kdney. 3 hours after the admnstraton of ethylene glycole. ı t-. \ / ". ~j " :--~ '"cr.; ' ~: <"kc o J"'~' ~ ~ç ':j~t~~ "':'~ "- "-~.~.. J '~ L -.".;.. ).'. Şek 3. Zehrlenmeden 12 saat sonra böbreğn görünümü. Fgur 3. Kdney 12 hours after the admnstraton of ethylene glycol. saat sonra LO mllkg. canlı ağırlık dozunda antfrz (%95 Etİlen glkol PetrolOfs süper antfrz) mde sondası le verld. Antfrz verlmesnden 1 saat önce ve verldkten sonrak ve 24. saatlerde köpeklern klnk muayeneler (beden dereceler nabız ve solunum sayıları) yapıldı. Hematolojk (ertrost ve lökost sayıları hematokrt ve hemoglobn değerler) byokmyasal kontroller (üre keratnn total proten albumn sodyum potasyum klorür kalsyum ve fosfor) çn EDTA'lı tüplere 2'şer ml ve astten geçrlmş temz kuru tüplere 5'er ml V. cephalca antebrach' den kan drar analz çn araştırmanın 2. saatnde br kez drar örneğ alındı. Hematolojk kontroller kan alımını takben br saat çnde Automatc Cell Counter (Contraves Dgcell 3 00 h ve Haemocell 400h) chazı le kan serumu byokmyasal analzler se kan alımından 4-5 saat sonra Automatc Analyser (Htach-91 ) chazı le yapıldı. U1trasonografk kontrollarda deneme önces ve denemeden sonra ve 24. saatler- Şekl 4. Zehrlenmeden 24 saat sonra böbreğn görünümü. Fgur 4. Kdney 24 hours after the admnstraton of ethylene glycol. de Toshba sal-30 model 50 MHz transduserl B-mode real tme ultrason chazı ve multformat kamera sstem kullanıldı. İdrar analz ve hematolojk kontrollar AÜ Veterner Fakültes İç Hastalıklar Anablm Dalı klnk laboratuvarında byokmyasal analzler Türkye Yüksek İhtsas Hastanes Byokmya laboratuvarında ultrasonografk ncelemeler AÜ Veterner Fakültes Radyoloj Blm Dalında yapıldı. Deneme önces değerler le denemenn ve 24. saatlernde belrlenen değerler arasındak farklılığın önem eşlemeye dayalı "t" testi le saptandı (4). Tokskasyon oluşturulan köpekler 24. saat'ten sonra sağaltıldılar. Bulgular Etlen glkolün alınmasından 3 saat sonra depresyon ataks poldps. solunum ve nabız sayılarında artış sonrak saatlerde gttkçe artan depresyon nkoordnasyon 2. saatten sonra da koma tablosu gözlend. İdrar analzlernde albu-

5 KÖPEKLERDE NEYSEL ETILEN GLlKOL ZEHIRLENMESİNDE IJL TRASONOGRAFİK TANI 477 mn ve kalsyum okzalat krstaller saptandı. Deneme önces ve deneme sonrası ve 24. saatlerde belrlenen hematolojk ve byokmyasal analz sonuçları tablo 1'de gösterld. Deneme önces mg/dı olan kan serumu üre düzeynn araştırmanın 3. saatnde mg/dl'ye yükseldğ (p<0.05) bu artışın daha sonrak saatlerde de devam ettğ ve 24. saatte mg/dı' ye ulaştığı deneme önces 1.0+ OL mg/dı olan kreatnn mktarın araştırmanın 12. saatnde öneml ölçüde (p<o.o) yükseldğ ( mg/dı) total proten ve sodyum değerlernde 12. ve 24. saatlerde klorür düzeynde se 12. saatte öneml artışlar (p<0.05 p<o.oi) saptandı. Deneme önces mg/dı olan kan serumu fosfor mktarının araştırmanın 3. saatnde mg/dl'ye ve 6. saatte mg/dl'ye yükseldğ dkkat çekt. Kan serumu albumn potasyum. kalsyum hematokrt ve hemoglobn değerler le alyuvar ve akyuvar sayılarında 24 saatlk deneme süresnce öneml değşklk belrlenemed. Ultrosonografık muayenede deneme önces böbrek korteksnn ekojen medullasının hpoekojen yapıda olduğu zehrlenmenn 3. saatnden sonra lk olarak hperekojen bölgelern belrlendğ daha sonrak saatlerde hperekojen alanların gderek genşledğ ve bu alanların çevrede bulunan karacğer ve dalağa yakın veya daha ekojen br yapıda olduğu dkkat çekt (ŞekII 2 34). Tartışma ve Sonuç Sanayde çeştl amaçlarla kullanılan etlen glkol araçlarda antfrz olarak da kullanılmakta ve hayvanlarda etlen glkol zehrlenmelern en öneml kaynağıru oluşturmaktadır ( ). Köpeklerde deneysel etlen glkol zehrlenmesnde erken ultrasonografk tanı konulması amacına yönelk bu araştırmada etlen glkol olarak antfrz terch edld. Etlen glkol zehrlenmes sonrası ked ve köpeklerde ortaya çıkan klnk ve laboratuvar bulguları spesfk olmamakta fazla mktarda alındığında ölüm kısa sürede meydana gelmektedr (2 ll 14). Bu zehrlenmenn patogenezsnde öneml yer tutan renal bozuklukların ultrasonografk olarak belrlenmesnn erken tanıda öneml olduğu bldrlmektedr ( ). Bu araştırmada depresyon ataks solunum ve nabız sayılarındak artışlar gb klnk bulguların etlen glkol zehrlenmesnde tanı koydurucu özellkte olmadığı çeştl araştırıcıların bldrmlerne (2 ı5 16) uygunluk göstermektedr. Etlen glkol zehrlenmesnde kan serumu üre kreatnn fosfor sodyum klor ve total Proten düzeylernde artışlar olableceğ bldrmler ( ) le uyumlu olarak deneme önces sırası le ortalama 41.7 mg/dı lmg/dl 5.2 mg/dı 152 mmol/it mmolllt ve 6.6 gr/dı olan üre kreatn fosfor sodyum klor ve total proten düzeyler araştırmanın 24. saatnde sırası le 104 mg/dı 3.4 mg/dı 10.6 mg/dı' 179 mmovlt ı25 mmovit ve 8;3 gr/dı 'ye.yükseldğ belrlend. Becket ve Shelds (3) le Unsüren ve ark. (16)'nın yaptıkları araştırmalarda kalsyum - düzeynde denemenn saatlernde yükselme daha sonra düşmenn meydana geldğn bldrmektedrler. Bu araştırmada deneme önces 2.6 mmovlt olan serum kalsyum değernn 24. saatte 29 mmovlt olduğu belrlend. Ked ve köpeklerde klnk ve laboratuvar bulgularının spesfk olmadığı gastro-ntestnal sstemden hızla emlen etlen glkolün 2-3 saat çnde maksmum plazma düzeyne ulaştığı ve kısa sürede hayvaru ölüme götürdüğü (2 7 8) bu nedenle erken tanının öneml olduğu bldrlmektedr (4 9). Bu çalışmada da böbreklerde zehrlenmeden 3 saat sonra korteks' de başlayan sonra medullada gözlenen hperekojen alanlar gderek genşled ve çevrede bulunan karacğer ve dalağa göre daha ekojen br görü-.nüm verd. Bu araştırmada ultrasonografk olarak denemenn 3. saatnden tbaren böbrek korteksnde zamanla genşleyen ve belrgnleşen hperekojen alanlar ve bu hperekojen alanların dalak ve karacğere göre daha ekojen br görünümde belrlenmes Adams ve arkadaşlarının (1 2) bldrmler le uyumlu bulundu. Sonuç olarak etlen glkol zehrlenmesnn 3. saatnden tbaren böbreklerde oluşan değşklklern ultrasonografk olarak saptanablece-. ğ kan serumunda üre ve fosfor düzeynde 3. saatten kreatnn total proten sodyum ve klorür mktarlarında se 12. saatten sonra öneml. artışların (p<o.o1 p<0.05) ortaya çıktığı saptandı. Etlen glkol zehrlenmelernde 12. saatten önce yapılan sağatırnların başarılı olduğu bldrm (16) gözönünde tutulduğunda; zehrlenmenn 3. saatnden tbaren saptanableceğ ortaya konulan ultrasonografk ve bazı byokmyasal değşklklern klnk uygulamalarda yararlı olacağı kanısına varıldı. Kaynaklar. Adams W.H. Toal R.L. and Breder M.A. (1991). Ulırasonograplıc ftııdngs eılıyleııe glycol (Anıfreeze) poso. ıılg ıı a pregııaııı queen and 4 [eıal kııeııs. Vet. Rad. 32: Adams W.H. Toal; R.L. Walker M.A. and Breder M.A. (1989). Early Ulırasonograplıcjndngs n dogs "ıh expermeıııally nduced eılıylene glycol neplımss. Am Vet. Res 50:

6 478 Z. ALKAN - Y. ŞEKER - A. KURTDEDE - A. SARıCA - A. BUMIN 3. 8ecket S.D. and Shelds R.P. (1971). Treatmeııı of aeuce eıyleııe glyeol (aıııfreeze) ıoxcoss ıı ıhe dog. JAVMA158:46lH Düzgüneş O. Kesc T. ve Gürhüz F. (1983). İsıaısık MelOdları. AU. Zraat Fak. Yay. No: 861. Ankara. 5. Grauer G.F. Thrall M.A. Hemre 8.A. Grauer R.M. and Lamar D.W.; (1984). Early c!ııeopaıhologe /ııdııgs n dogs ııgeslııg eıhyleııe glycol. Anı J Vet Res. 45: Grauer G.F. Thrall M.A. (1986). Eıhyleııe glyeol (aıııfreeze) po.l"olıng. n R.W. Krk (Ed.) Current Veternary Therapy VIII. SmaJl anmal praetee Phladelpha Jacobson D. (1951). Eıhylene glyeol (presloııe) posoııııg ıı a dog. Vet. Med. 46: Kerstng M.S. and Nelsen S.W. (1966). Erpermeııral eıhyleııe glycol posonııg ıı ıhe dog. Am J Vet Res. 27: Murphy M..J. Ray A..J Janes; L.P. and Reagor S.C. (1984). 1 3 BUlaııdol Ireaımeııı of eıhyleııe glyeol 10- xeoss ıı dogs. Am J Vet Res. 45: Nunamaker D.M. Medway M. and 8erg P. (1971). Trearmell of eıhyleııe glyeol posoııııg ıı ıhe dog JAVMA 159: Penumarthy L. and Oehme F.W. (1975). Trıeaımeııı of eıhyleııe glyeolloxeoss ıı eaıs. Am J Vet Res. 36: Sanyer.ı.L. Oehme F.W. and Mc Gavn M.D. (1973). Sysıeme Irealmem of eıhyleııe glyeol ıoxeoss n dogs. Am J Vet Res. 34: Sanyer.ı.L. Oehme F.W. and Mc Gavn M.D. (1975). Sysıeme Ireaımeııı of eıhyleııe glyeol roxeoss ıı dogs. Am J Vet Res. 36: Szabunewcz M. 8atey E.M. and Wersg D.O. (1975). A ııew approaeh Lo ıhe IreaımelIl of eıhyleııe glyeol posoııııg ıı dogs. Southwestem yeternaran 28: 7-1J. 15. Thrall M.A. Graver G.F. and Mero K.N. (1984). Clnu.'opaıhologe }ııdııgs n dogs. ıh eıheylene glyeol ıı ıoxealoıı. JAVMA: 184: Ünseren H. Kurtdede A. Şeker Y. Fdancı U.R. Özlem M.B. ve Şahal M. (1987). Köpeklerde deııeysel eılen glkol (Amfrh) zehrlelmes. AÜ. Vet. Fak. Dcr. 34: