Arif KURTDEDE, M. Kazım BÖRKÜ, A. Arda SANCAK, Selçuk PEKKAYA, Ankara Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, İç Hastalıklar Anabilim Dalı, Ankara

Transkript

1 Ankara Ünv Vet Fak Derg, 51, ,2004 Ishall buzağılarda metablk asdzsn ve sağatırnda kullanılacak sdyum bkarbnat mktarının mkr C 2 sstem ve kan gazı analzörü le saptanması* Arf KURTDEDE, M. Kazım BÖRKÜ, A. Arda SANCAK, Selçuk PEKKAYA, Ankara Ünverstes, Veterner Fakültes, İç Hastalıklar Anablm Dalı, Ankara Özet: İshall 21 buzağıda mkr Cı sstem ve kan gazı analzörü kullanılarak sırasıyla venöz kan serumu ttal karbndkst ve venöz kan bkarbnat değerler le metablk asdzsn şekllenp şekllenmedğ saptandı. Buzağııara verlecek sdyum bkarbnat mktarı her k yöntem kullanılarak hesaplandı. Mkr Cı sstem ve kan gazı analzörü le ölçülen bkarbnat değerler arasında statstksel br fark belrlenmed ve %75 krelasyn saptandı (r= 0,758). Snuç larak, shall buzağııara verlecek sdyum bkarbnat mktarının mkr Cı sstem le hesaplanmasının bast ve güvenlr br yöntem lduğu kanısına varıldı. Anahtar kelmeler: Buzağı, shal, kan gazı analzörü, mkr C ı sstem Determnatn f metable acdss and sdum bcarbnate requrement by a mcr C ı system and a bld gase analyser n darrhec ealves Summary: Bld serum ttal carbndxde and venus bld bcarbnate values and the presence f metablc acdss were determned by a mcr Cı system and a bld gase analyser respectvely n 21 darrhec calves. The requrement f sdum bcarbnate gven t darrhec calves was cakulated by usng bth methds. There were n statstcally sgnfcant dfferences and 75 % crrelatn (r=0.758) fr the values f bcarbnate between the mcr Cı system and bld gase analyser. As a result, t was cn- C1uded that mcr Cı system was a smple and a safe methd fr estmatng the requrement f sdum bcarbnate fr darrhec calves. Key wrds: Bld gase analyser, calf, darrhea, mcr C ı system Grş İshaıı buzağılarda metablk asdzsn kesn larak saptanması kan gazı analzörlernde (KGA) ph, pcı, Pı ve baz durumunun belrlenmes le lasıdır (1-3). Fakat KGA çk pahalıdır ve ancak labratuvar şartlarında çalıştırılablr. Bu nedenle çeştl araştırıcılar (2, 4, 5, 8,12), pratkte kullanılmak üzere fzksel muayene bulguları le metablk asdzsn şddet arasında lşk kurmaya çalışmakta veya venöz kan bkarbnat (HC r ) düzeyn pratk larak belrlemede güvenle kullanılablecek mkr Cı sstem (MCS) gb pratk chazlar gelştrmeye çalışmaktadırlar. Ttal karbndkst'n (TCı) %95'nn HC r rjnl lması nedenyle MCS kullanılarak 0.1 ml kan veya kan serumunda 2-3 dakka çnde TC ı düzey ve dlayısıyla kullanılacak sdyum bkarbnat (NaHC0 3 ) mktarı hesaplanablmektedr (2, 3, 5, 9, 10). Çeştl araştırıcılar (2, 5, 9, 1,13), MCS'nn güvenlr ve bast br yöntem lduğunu bldrmektedrler. Bu sstem, Amerka ve İngltere' de yaygın larak kullanılmaktadır. Türkye'de bu knuda yapılmış br araştırmaya rastlanılmamıştır. Bu araştırmada shall buzağııara verlecek NaHC0 3 mktarının hesaplanmasında MCS'nn kullanımının araştırılması amaçlandı. Materyal ve Mett Bu araştırmada Ankara Ünverstes Veterner Fakültes İç Hastalıklar Anablm Dalı Klnğ'ne shal şkayet le getrlen 21 buzağı (12' s 8 günün altında, 9'u 8 günün üstünde yaşta) le Ankara cvarındak k ayrı şletmeden sağlanan 40 sağlıklı buzağı (5-20 gün yaşta) kullanıldı. İshall buzağıların sahplernden buzağıların yaşı ve dğumları, shaln başlangıcı ve seyr hakkında gerekl blgler alındı. Klnk muayenede dehdrasyna lşkn bulgular kaydedld. Sağlıklı buzağılar ve klnk muayeneler yapılan shalllern vena jugulars' nden heparnze edlmş (Lquemne, Rche) enjektörlere havayla teması mnmum lacak şeklde 2'şer ml, ayrıca antka.gulantsız tüplere 5' er ml kan örneğ alındı. * Bu araştırma VHAG-1687/ADP N'lu TUBİTAK Prjesdr.

2 106 Arf Kurtdede - M. Kazım Börkü - A. Arda Sancak - Selçuk Pekkaya. Hp,rn' kanda ph, pe" p" b"" dnmmu v HC" Mkr C,,"em ve KGA ll beldenen!ic" değerler shalllerde kanı n alınmasından hemen snra; değerlernn emme refleksnn zayıf Jlduğu 13 bu1zağıda sağlıklılarda buz üzernde muhafaza edlerek k saat sırasıyla :t 4.93 mmlll ve 14.~2 :t 6.05 mblll; çnde Ankara Ünverstes Veterner Fakültes Cerrah emme refleksnn yk lduğu 8 buağıda se sı~asıyla Anablm Dalı'nda AVL Cmpact-l kan gazı analz 18.20:t 7.50 mmlll, ve 21.36:t 51.03mmllL larak chazında belrlend. Dğer kan örneğnden en geç k belrlend. saat çnde elde edlen serumda TC0 2 düzey Ankara Klnk bulgulara göre rastlan~ısal larak rtaya Ünverstes Veterner Fakültes ç Hastalıklar Anablm çıkan bu gruplarda her k chazla Iyapılan HCpr ve Dalı labratuvarında MCS alet kullanılarak ölçüldü (2, TC02 ölçümlernn yapılan statstksel anaılznde 14). gruplar arasında emme refleks bjlgusu nceljnenler Ttal karbndkst düzeynn ölçümünde lk harç önemv br fa.;k belrıenmed.1 E~me refl~ksn!n larak MCS'nn cntaları yerleştrld, kapllar tüpe 1 cm zayıf ldugu buzagılar ıle bu re~eksın yk ldugu çzgsne kadar ndkatör sıvısı çekld ve tüp alete buzağılarda KGA kullanılarak elde edlen d~ğerler yerleştrld. Küvetn sağ tarafına 2.4 mmlll' lk laktk arasında statstksellarak. önerlıl fark saptandı astten 0.5 ml, sl tarafına se 0.1 ml kan serumu knul- (p<,i). I. du. Alet ölçüme hazır hale getrld ve sapından tutu- Ishall buzağılarda KGA kullanılarak yapılan lablarak aşağı yukarı yönde blek hareketyle sanye sal- ratuvar muayenesnde; kan ph'ının le 7.29, baz landı. Bu sürenn snunda ndkatör sıvısının düzey açığının (-0.4) le (-29.3), pc02 de&ernn 24.8 ImmHg göstergeden kundu. Ttal karbndkst düzeynn le 86.8 mmhg arasında değştğ dkkat çekt. K2LnpH'1 ölçümü üç kez tekrarlandı. Daha snra kan serumu ye- 8 buzağıda 7.20'nn üzernde lup haff derecere asrne 25 mmlll'lk standart HC r slüsynu dzs,7 buzağıda 7.1 le 7.2 arasın dj lup rta derecede kullanılarak üç ölçüm daha yapıldı. kunan üç değern asdzs, 4 buzağıda 7.0 le 7.1 ar~sında lup $.ddetl rtalaması snuç larak kaydedld ve TC0 2 düzey derecede asdzs ve 2 buzağıda 7.0ıın altında ıup çk hesaplandı (2,5, 14). Buzağıların NaHC0 gereksnm- şddetl asdzs larak değerlendr~d. Kan PHI' lan 2 buzağıda baz açığı bulunmazklen dğerlernde baz ler KGA ve MCS'ne göre ayrı ayrı hesaplandı (2, 5, açığı saptandı. Baz açığı 10 buzağıdt (-8) ve üzerndey- 14). d. En yüksek baz açığı kan ph'ı ~.92 ve 6.84!lan 2 Kan serumu TC02 değerne göre ast-baz durumu; buzağıda sırasıyla (-21) ve (-29.3) larak belrleı~d. Bu (Nrmal), (Haff asdzs), (rta buzağılar sağaltım esnasında öldü. Venöz kanı pc02 derecede asdzs), 8-12 (Şddetl asdzs), <8 (Çk değer 7 buzağıda 60 mmhg 'nın üzerndeyd. Kan seruşddetl asdzs) larak değerlendrld (2,5). mu TC02 değerne bakılarak shah buzağı1aı l ın 3'ü MCS ve KGA le ölçülen TC02 ve HCr haff, 5' rta, 2's şddetl ve l' çdk şddetl d6recede değerlernn statstksel analzler, Mann- Whtney U, metablk asdzs larak değerlend~ld. eşleşmş gruplarda t-test ya da Wlcxn ve krelasyn Ishall ve sağlıklı buzağılarda Ivenöz kan serumu testlerkuıanılarak yapıldı (1). TC02 ve venöz kan HCr değerler ŞekII 'de;1ishall buzağılarda kan serumu TC02 ve Ivenöz kan HCr Bulgular değerler arasındak lşk şekl 2'de, Baz açığı 8ulunan shall buzağıların klnk muayenesnde; dğum ve bulunmayan buzağılarda venöz dn serum u TÇ=02 ve tarhler srularak buzağıl.arın yaşının 12' snde 8 gün ve HC d v. 3'd ~ ~ venöz kan r egerlerı şekl e; Baz açığı qulunan altında; 9'unda 8 günün üzernde lduğu öğrenld. Mkr C sstem ve KGA le belrlenen HC buzağılarda kan serumu TC02 ve venöz kan HCr 2 r değerler arasındak lşk şekl 4'de gösterld. değerler yaşları 8 gün ve altında lan buzağılarda shall buzağılarda MCS le yapılan ölçü'merde sırasıyla 18.94:t 6.04 mmlll ve :t 6.36 mmlll;, yaşları 8 gün üzerndek buzağılarda se sırasıyla 19.72:t rtalama venöz kan serumu.tc021eğer :t mmlll ve 19.97:t 6.40 mmlll larak saptandı. ( ) mmlll; KGA ıle yapılan ölçümlenae rta- Mkr C sstem ve KGA le belrlenen HC 2 r lama venöz kan H~r değer ~8.711:t 6.31 (4.00~29.90) değerlernn gözün göz çukuruna çöktüğü 15 buzağıda mmlll larak belırlendı. Her ıkı lçtm metdu ıle elde sırasıyla :t6.16 mmlll ve 18.32:t 6.49 mmlll; edlen bu değerler arasında statsdksel larak öneml gözün klnk larak nrmallduğu 6 buzağıda se fark bulunmadı. sırasıyla :t 5.89 mmlll ve :t 6. mmlll Sağlıklı buzağılarda MCS le ölçülen halama lduğu saptandı. venöz kan serum u TC02 değer 2l-97 :t (21.- Mkr C 2 sstem ve KGA le belrlenen HC r 36.25) mmlll; KGA le ölçülen 1rtalama ve~öz kan değerlernn der elastkyet azalan 15 buzağıda sırasıyla HC03- değer se :tv2.87 (2l ) ~mlll :t 5.79 mmlll ve 18.18:t 6.38 mmall; der larak belırlendı. Bu degerler arasında ıstatqstıksel elastkyet nrmallan 6 buzağıda se sırasıyla :t larak öneml fark bulunmadı mmlll ve 20.05:t 6.53 mmlll larak kaydedl- shall ve sağlıklı buzağılarda ölçülen venöz kan d. serumu TC02 ve venöz kan HC0 3 değerler absında

3 .r ~ _ Ankara Ünv Yet Fak Derg, 51, ı:$-_t:::~::-::::~::::-.-:;::: ~ 25 r _.~..~ g s סס t:. 20 _. _. 0 _ '0 0"0"" ~ ~ ~ ~. ~. - - " ~ - g.. _...>< _. ~-.-;--.- MCS Sağlıklı KGA Sağlıklı Mett MC Sshal KGAshal :? 25 cı t5 ~ 20 ~ S fj.d l ~ l l 5 L S 20 TCQ, mmiil (MCS) 25 Şekl. Sağlıklı ve shall buzağılarda kan serumu TC0 2 (mml/l) ve venöz kan HC0 3 - (mmill) değerler Fgure l.yenus bld serum TC0 2 (mmill) and venus bld HC0 3 - (mml/l) calves values n healthy and darrhec Şekl 2. İshall buzağılarda venöz kan serumu TC0 2 (mmi/l) le venöz kan HC r (mml/l) değerler arasındak lşk Fgure 2. Relatnshp between venus bld serum TC0 2 (mmill) and venus bld HC r (mml/l) values n darrhec calves!::::::~::::::::::::::-$-l:::t:- S 25.~ F --. ~..---~ r. u g s::- b 20 ' f' ~ 8 ~ 15 --~ t D ~ ö MCS. Bı;: var KGA BE var MCS. BE yk Mett KGA. BE yk Şekl 3. Baz açığı bulunan ve bulunmayan shaıı ve sağlıklı buzağılarda venöz kan serumu TC0 2 (mmill) ve venöz kan HC r (mmill) değerler. BE: Baz açığı. Fgure 3. Yenus bld serum TC0 7 (mmill) and venus bld HC0 3 - (mmi/l) values n dan'hec and healthy calves wth and wthut base deffcency. BE:Base deffcency her k ölçüm metdunda da statstksellarak öneml farklılık saptandı (p<,00 1). İshall buzağılarda; venöz kan serumu TC0 2 ve venöz kan HC r ölçümler arasında krelasyn değer ken, sağlıklı buzağılarda larak bulundu TC()' mml/l (MCS) Şekl 4. Baz açığı bulunan shall buzağılarda venöz kan serumu TC0 2 (mmill) ve venöz kan HCr (mmill) değerler arasındak lşk Fgure 4. Relatnshp between venus bld serum TC0 2 (mmill) and venus bld HC r (mmill) values n darrhec calves wth base defcency. Mkr C 2 sstem le ölçülen NaHC0 3 değer le (14.76 :t mml/l) KGA le ölçülen NaHC0 3 değer (13.97 :t8.65 mml/l) arasında statstksellarak öneml br fark belrlenmed. Baz açığı bulunan ve bulunmayan buzağılardak değerler (venöz kan serum u TC0 2 veya venöz kan

4 108 Arf Kurtdede - M. Kazım Börkü - A. Arda Sancak - Selçuk Pekkaya HCr) arasında her k mettla yapılan ölçümde de statstksel fark bulundu (p<.i). rsn (15) le Grutdes ve Mchell (4) kan ph' 7.25' e düştükten snra metablk asdzs' den söz edlebleceğn, 7.1' den daha düşük değerlere ulaşıldığında hayat tehlkenn varlduğunu bldrmektedrler. Bu çalışmadak shall buzağılardan Tsnn kan ph'1 7.1 ve daha altındaydı. Bunlardan kan ph'1 7.0 ve daha altında lan 6 buzağıdan yerde yatan 2 's sağatım devam ederken öldü, dğer 4'ü sağaltımın başlamasından br gün snra ölü bulundu. Bu araştırmadak shall buzağılarda MCS ve KGA le belrlenen HCr değerler arasındak krelasyn değer %75 larak belrlenrken çeştl araştırıcılar k chazın ölçümler arasındak krelasyn u %87 (5), %91 (l3) ve %99 (ll) bulduklarını bldrmektedrler. Baz açığı saptanan buzağılarda HC r değerler araslıldak krelasynun yüksek, baz açığı lmayan buzağılarda se düşük lacağı bldrmlerne (2, 5) uygun larak bu çalışmada MCS ve KGA le ölçülen HCr değerler arasındak krelasyn değer baz açığı bul u- nanıarda 0.771, baz açığı lmayanlarda larak saptandı. Tartışma ve Snuç İshall buzağılarda asdzsn şddet le fzksel muayene bulgularının lşklendrlerek sıvı sağaltımının yönlendrlmes önemldr (7,8). Fakat asdzsn derecesnn fzksel muayene bulguları le tahmn edlmes her zaman dğru snuç vermemektedr (5, 7, 8). Yaşları 6-8 gün ve daha küçük lan buzağılarda dehdrasynun fzksel bulgularının belrgn, metablk asdzs' n derecesnn se haff lduğu; 6-8 günün üstündeklerde se metablk asdzs' n şddetl, dehdrasynun fzksel bulgularının haff lduğu belrtlmektedr (5, 6, 8). Bu araştırmadak buzağılarda MCS ve KGA le hesaplanan kan TC0 2 (HCr) düzey dkkate alınarak yapılan karşılaştırmada 8 günlüğü n altında ve üstündek buzağılar arasında statstksel larak öneml br fark belrlenemed. Bu durumun daha fazla sayıda lguda araştırılmasının uygun lacağı kanısına varıldı. Dehdrasyn bulguları le metablk asdzs 'n şddet arasında her zaman lşk lmayableceğ; dehdrasyn bulgusu göstermeyen buzağılarda da şddetl metablk asdzs'n gelşebleceğ belrtlmektedr (5, 7, 8). Benzer larak bu çalışmada dehdrasyn bulgusu gösteren (gözün göz çukurluğuna çeklmes ve der elastkyetnn azalması) buzağılarla bu bulguların nrmallduğu buzağılardak HCr değerler arasında statstksellarak öneml farklılık saptanmadı. Kan serum u TC0 2 ve venöz kan HCr değerler arasındak krelasyn değer baz açığı bulunanlarda 0.771, baz açığı lmayanlarda larak belrlend. Hasta buzağılara verlecek NaHC0 3 mktarı hesaplanırken aynı labratuvarda ayhı alet ve Jşlerce sağlıklı buzağılarda ölçülen rtalaıha TC0 2 d6ğernn kullanılması önerlmektedr (4, If). Bu araş~ırmada sağlıklı buzağılarda belrlenen rtalama TC0 2 değer larak 28 kullanıldı. Bu değer Grve- Whte (6) tarafından 25 Naylr (13) tarafından ı larak kullanılmıştır. I. Snuç larak, shall buzağılarda; MCS v:e KGA chazları le ölçülen venöz kan seruhm TC0 2 vıb venöz kan HCr değerler arasında stats~ksel br far11. bulunmaması ve bu değerler arasındak kb relasyn d~ğernn larak saptanması nedenyle KGA' nün bulunmadığı durumlarda hastalara verlecek NaHC)3 mktarının hesabında MCS le yapılan löıçümıern I?,üvenle kullanılablecek bast br yöntem lduğu k!anısına varıldı Kaynaklar Altman DG (1991): Practcal S'talstcs fr IMedcal ReSI'arch. ıst ed. Chapman&Haıı, Dndn. Frngs CS, Ner BP, Hulsey G 0973): Evaluptn f Harlec C 2 apparatus: Nate/snl mcrgasmher and "SMA 6/60" methds fr determnng serum bcc!rbnate (TC0 2 ). Cln Chem, 19,1227. ' Gentry PA, Black WD (1975): Svaluatn f ıharlec C) apparatus: Cmparsn wth tyıe Van Slyke IMethd. JAVMA, 167, Grutdes C, Mchell AR (11990): Evalu{ııın f acd-base dsturbances n calf darr/11ea.yet ReC,13, Grve-Whte DH, Whte DG (11993): Dagnss and treatmellt f metablc acdss n calves: a Peıd study. Yet Rec, 13, , Grve- Whte DH (1994): /ntrave1nus jlud tlllfrapy n the scurng ealves. Br Cattle Yet Assc. 2, 261-;!68. Grve- Whte D, Mchell AR (200 ı): Cmparscn f the measuremellt f ttal carbndxdeland strng ~ıdfferenel' fr the evaluatn fmetable acdss n dlarrhec ca/ves. Yet Rec, 24, Harlec Lt., N rev 9/75, Lege,Belgum., Hunt E (ı 985): Age predspstnlf darrheall dsease n the nenatal calves. Yet Cln Nrth Am Fd Anm Pract, 1,653. ı L. Kasar T, Naylr M (1984): Metablc acdssıwthut clncal sgns f dehydratn n yjng calves. C~lnYet J, 25, Kasar TR, Naylr JM (1985): <flneal evalumn f sdum bearbnate, sdum L-Iacta\e and sdımı: aeetate fr the treatment facdss n dar,;ılheccalves. JA YMA, 187, Lam CWK, Tan IK (1978): Eva!ııaln f the Jr-Jarlec C) system {'r measurement f' tbtal c, n Sknl/11r _ J'. " plasma. Cln Chem, 24,143: Naylr JM (1987): Evaluatln f the ttal carblldlxıde apparatus and ph meter fr the dbtemınatn ı/ acdbase status n darrhec and healthy balves. Can YletJ, 28, ~~ Naylr JM (1989): A retrspectve study f the relatnshp brmveen clncal sgns Glıd srert)' {~f acdass n darrhec calves. Can Yet J,,

5 Ankara Ünv Yet Fak Derg, 51, rsn JA (1989): Pathphyslgy, dagnss and treatment f clncal acd-base dsrders, Cmp Cntn Edue Praet Yet, 11, Gelş Tarh Kabul Tarh Yazışma adres: PrfDrArf KURTDEDE, Ankara Ünverstes Veterner Fakültes ç Hastalıklar Anablm Dalı Dışkapı! Ankara.