TÜRKİYE DE YAĞLI TOHUMLAR SEKTÖRÜ VE İZLENEN POLİTİKALAR

Transkript

1 TÜRKİYE DE YAĞLI TOHUMLAR SEKTÖRÜ VE İZLENEN POLİTİKALAR Oya SAV Cengiz SAYIN Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü ÖZET İnsanoğlunun beslenmesinde önemli bir yere sahip bitkisel yağlar ile hayvancılık yem sanayi sektöründe temel girdi olan yağlı tohumlar, son dönemde özellikle enerji üretimi nedeniyle gündeme gelmekte ve nüfus artışına paralel olarak talebi de hızlı bir şekilde artış göstermektedir. Yağlı tohumlar genel olarak soya fasulyesi, ayçiçeği, kanola, pamuk çiğidi, palm çekirdeği, yer fıstığı, susam ve Hindistan cevizi olarak sıralanırken dünya ticareti açısından en önemli olanları ise soya fasulyesi, kanola ve ayçiçeğidir. Dünyada yağlı tohumlu bitkilerin üretiminde A.B.D, Brezilya, Çin, Arjantin ve Hindistan öne çıkmaktadır. Türkiye ise iklim ve toprak özellikleri açısından büyük bir potansiyele sahip olmasına rağmen yurtiçi yağ ihtiyacını karşılayacak düzeyde üretim gerçekleştirilememekte ve bitkisel yağ açığını, ithalat kanalıyla karşılamaktadır. Bu çalışmanın materyalini, konuyla ilgili yapılan ulusal ve uluslararası çeşitli yayınlardan elde edilen ikincil veriler oluşturmaktadır. Çalışmada, Türkiye de yağlı tohumlar üretim potansiyeli, gelişimi, sektörün ekonomideki yeri ve dış ticareti ile sektörde yaşanan sorunlar ve uygulanan politikalar incelenmekte ve yaşanan sorunlara ilişkin öneriler geliştirilmektedir. Anahtar Kelimeler: Yağlı tohumlar, bitkisel yağlar, politika. OILSEEDS SECTOR AND THE POLICIES FOLLOWED IN TURKEY ABSTRACT That vegetable oil occupy an important position in the nutrition and oil seeds are the main input in feed industry have become a current issue on energy production and their demand increase in parallel to population increase. While oil seeds are followed as soybean, sunflower, canola, cotton seeds, palm seeds, peanut, sesame seeds, coconut; soybean, canola and sunflower are the most important ones in the world trade. In oil seeds production; USA, Brazil, China, Argentina and India come to the forefront in the world. Even though Turkey has climate and soil potential, Turkey is unable to supply the required domestic demand and vegetable oil gap has been filled with imports. Materials of this study consists of secondary data of national and international publications. In this study, oilseeds production potential, improvements, its place in the economy, problems faced in the sector, policies followed and recommendations have been researched. Keywords: Oilseeds, vegetable oils, politics. 763

2 1. GİRİŞ Yağlı tohumlu bitkiler; dane, küspe ve yağ olarak sınıflandırıldıklarından gıda sektöründen, yem, enerji, boya, kozmetik ve sağlık sektörüne kadar çeşitli alanlarda girdi olarak kullanılıp uluslararası ticarete konu olabilmektedir. Soya fasulyesi, ayçiçeği, kanola, pamuk çiğidi, palm çekirdeği, yer fıstığı, susam ve Hindistan cevizi yağlı tohumlar grubunda yer almaktadır. Türkiye de yağ bitkileri üretimine ilişkin uzun dönemli tarımsal planlamaların yapılıp uygulanmaması nedeniyle yıldan yıla bitkisel yağ açığı artmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın yağlı tohumlarda üretim destekleri bulunmasına rağmen ülkenin yağlı tohum ihtiyacının önemli bir bölümü yerli üretimle karşılanamamaktadır. Petrol, Türkiye ithalatında ilk sırada yer alırken yağlı tohumlar da, ithalatta önemli kalemlerden biri olarak öne çıkmaktadır. Türkiye nin 2014 yılında gerçekleştirdiği 12 milyar dolarlık tarım ürünleri ithalatının 4,3 milyar doları yağlı tohum, bitkisel ham yağ ve küspe gibi kalemlerden oluşmaktadır. Bu çalışmanın amacı Türkiye de yağlı tohumlar sektörünün, üretim ve dış ticaretinin geçmişten günümüze incelenmesi ve uygulanan politikalar açısından değerlendirilmesidir. 2. MATERYAL ve YÖNTEM Çalışmanın materyalini ikincil veriler oluşturmaktadır. Araştırmada konuyla ilgili yazılmış makalelerden, raporlardan, oluşturulmuş istatistiklerden, internet web sayfalarından yararlanılmış olup yağlı tohumlar sektörünün mevcut durumu çeşitli yönlerden ele alınmıştır. Çalışma kapsamında Türkiye de yağlı tohumlar sektörünün gelişimi yıllar itibariyle incelenmiş olup elde edilen veriler yorumlanmıştır. 3. BULGULAR 3.1. Dünyada Yağlı Tohum ve Ürünleri Üretimi, Ticareti ve Dağılımı Dünyada üretim miktarları açısından yağlı tohumlar arasında soya fasulyesi 315 milyon ton ile ilk sırada yer alırken soya fasulyesini, kolza izlemektedir. Dünyada toplam yağlı tohum üretimi 2015 yılında 532 milyon tona ulaşmıştır (Çizelge 1). Çizelge 1. Dünyada yağlı tohum üretimi, milyon ton, Soya Fasulyesi Ayçiçek Tohumu Kolza Tohumu Pamuk Tohumu Diğer Tohumlar Toplam Kaynak: USDA, Küresel anlamda yağlı tohum talebinin artmasıyla beraber iklim ve toprak şartlarına göre ülkeler birbirleriyle rekabet içindedir. Dünyada yağlı tohum üretiminden A.B.D aldığı %22 ile pay ile 2015 yılı itibariyle ilk sırada bulunurken miktar açısından Brezilya (%19) ile ikinci, Arjantin ve Çin ise ilk dörtte yer almaktadır (Çizelge 2). 764

3 Çizelge 2. Ülkeler bazında dünya yağlı tohum üretimi, milyon ton, A.B.D Brezilya Arjantin Çin Hindistan Diğer Ülkeler Toplam Kaynak: USDA, Dünyada 2015 yılı itibariyle üretilen toplam ham yağ miktarı 181 milyon tondur. Dünyada ham yağ üretiminde en fazla paya, palm yağı sahiptir; üretimi her yıl artmaktadır ve miktar açısından palm yağını soya yağı izlemektedir (Çizelge 3). Çizelge 3. Dünyada bitkisel ham yağ üretimi, milyon ton, Soya Yağı Pamuk Yağı Ayçiçek Yağı Kolza Yağı Palm Yağı Diğer Yağlar Toplam Kaynak: USDA, Dünya yağlı tohum ithalatında ise 2014 yılı itibariyle Çin ilk sırada bulunurken, onu Avrupa Birliği izlemektedir. Son dört yılda toplam yağlı tohum ithalatı sürekli artış gösterirken Türkiye, yağlı tohum ithalatında beşinci sırada yer almaktadır (Çizelge 4). Çizelge 4. Ülkeler bazında dünya yağlı tohum ithalatı, milyon ton, Çin 62,29 63,52 75,60 84,81 AB 16,89 17,02 18,00 16,99 Meksika 5,39 5,08 5,58 5,84 Japonya 5,34 5,54 5,49 5,57 Türkiye 2,03 2,02 2,40 3,14 Endonezya 2,15 2,14 2,55 2,65 Tayvan 2,29 2,29 2,34 2,56 Tayland 1,99 1,96 1,88 2,44 Pakistan 1,11 0,60 1,16 2,28 Rusya 0,90 0,86 2,23 2,23 Diğer 11,56 12,23 14,61 15,67 Toplam 111,94 113,27 131,85 144,18 Kaynak: USDA, 2015 Son dört yılda toplam yağlı tohum ihracatı sürekli artmıştır. Dünya yağlı tohum ihracatında 2014 yılı itibariyle Brezilya ilk sırada bulunurken, onu A.B.D izlemektedir. İhracatta diğer öne çıkan ülkeler ise Kanada, Arjantin ve Paraguay dır (Çizelge 5). 765

4 Çizelge 5. Ülkeler bazında dünya yağlı tohum ihracatı, milyon ton, Brezilya 36,35 42,02 46,99 50,75 ABD 37,81 37,16 45,55 51,14 Kanada 11,66 10,62 12,69 13,10 Arjantin 8,10 8,41 8,49 11,43 Paraguay 3,61 5,54 4,82 4,39 Ukrayna 2,83 2,72 3,57 4,43 Uruguay 2,61 3,53 3,20 2,85 Diğer 8,34 8,39 8,24 8,12 Toplam 111,30 118,39 133,55 146,21 Kaynak: USDA, Türkiye de Yağlı Tohum ve Ürünleri Üretimi, Ticareti ve Dağılımı İklim ve toprak özellikleri dikkate alındığında, yağlı tohumlu bitkilerin üretimi bakımından Türkiye büyük bir potansiyele sahiptir. Türkiye de 1980 li yıllarda tarımsal sanayi sektöründe görülen gelişmelere paralel olarak gerek teknoloji, gerekse üretim miktarı açısından bitkisel yağ sanayinde de önemli gelişmeler yaşanmıştır. Ancak arz-talep veya iklim koşullarına bağlı olarak, üretilen toplam bitkisel yağ üretimi yıllara göre dalgalanma göstermektedir (Taşkaya Top ve Uçum, 2012). Türkiye de en çok üretilen yağlı tohumlar ayçiçek ve pamuk tohumudur. Bu tohumları soya, kolza ve aspir takip etmektedir. Türkiye de yağlı tohum üretimi yıllık 1,8-2,7 milyon ton arasındadır ve istikrarlı bir artış seyretmemektedir (Çizelge 6). Çizelge 6. Türkiye yağlı tohum üretimi, bin ton, Ayçiçek Tohumu Pamuk Tohumu Soya Fasulyesi Kolza Tohumu Aspir Tohumu Toplam Kaynak: TÜİK, BSYD, Türkiye de ekim alanlarının artış gösterdiği yıllarda bile, yağ ihtiyacını karşılayacak düzeyde üretim gerçekleşmemiştir ve bitkisel yağ üretiminde giderek artan miktardaki yağ açığı ithalat yoluyla karşılanmaktadır Türkiye de yağlı tohum üretiminin yeterli olmayışının nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Taşkaya Top ve Uçum, 2012): Yağlı tohumlardaki üretim maliyetlerinin yüksek olması sebebiyle dış pazar fiyatlarıyla rekabet edememesi, Birim alandaki getirisinin düşük olması nedeniyle yetiştirildikleri bölgelerdeki alternatif ürünlerle rekabet edememesi, Dünya ham yağ fiyatlarının Türkiye ye göre daha düşük olması Ürün planlamasının ve yağlı tohum üretimin artırılmasına yönelik politikaların etkin olamamasıdır. Türkiye yağlı tohum ve türevleri ithalatında 2014 yılı itibariyle miktar açısından yağlı tohumlar en büyük paya sahiptir. (Çizelge 7). 766

5 Çizelge 7. Türkiye nin yağlı tohum ve türevleri ithalatı, bin ton, Yağ.Tohum Hamyağ Küspe Toplam Kaynak: TÜİK, Türkiye, 2014 yılında toplam 6 milyon 240 bin ton yağlı tohum ve türevleri ithal etmiş olup karşılığında 4,3 milyar dolar ödemiştir. Türkiye yağlı tohum ve türevleri ithalatında değer açısından 2014 yılı itibariyle ham yağlar ve yağlı tohumlar en büyük paya sahiptir. Buna göre 4,29 milyar dolarlık ithalatın 1,80 milyar doları tohum, 1,89 milyar doları ham yağ, 0,60 milyar doları küspeden oluşmaktadır (Çizelge 8). İthalatın çoğunlukla ham yağ şeklinde yapılması katma değer kaybına ve sanayinin kırma kapasitesinin atıl kalmasına neden olmaktadır. Çizelge 8. Türkiye nin yağlı tohum ve türevleri ithalatı, milyon dolar, Yağ. Tohum Hamyağ Küspe Toplam Kaynak: TÜİK, Türkiye nin 2014 yılında toplam yağlı tohum ithalatı 3 milyon tondur. Türkiye nin yağlı tohum ithalatında 2014 yılı itibariyle soya fasulyesi ilk sırada yer almaktadır (Çizelge 9). Çizelge 9. Türkiye nin yağlı tohum ithalatı, bin ton, Soya Fasulyesi Kolza Tohumu Ayçiçeği Tohumu Pamuk Tohumu Toplam Kaynak: TÜİK, Türkiye nin 2014 yılında toplam ham yağ ithalatı 1,8 milyon tondur. Türkiye nin ham yağ ithalatında 2014 yılı itibariyle ayçiçek ilk sırada yer almaktadır (Çizelge 10). Çizelge 10. Türkiye ham yağ ithalatı, bin ton, Ayçiçeği Hamyağı Mısır Hamyağı Soya Hamyağı Palm Yağı Toplam Kaynak: TÜİK, Türkiye de 2014 yılında yurtiçinde ayçiçek ve pamuk tohumlarının üretimi öne çıkarken en çok ithal edilen yağlı tohumda soya fasulyesi ilk sırada yer almaktadır (Çizelge 11). 767

6 Çizelge 11. Türkiye yağlı tohum arz ve kullanımı, bin ton, ARZ-KULLANIM Yağlı Tohum Arz Yurt İçi Üretim İthal Tohum Yağlı Tohum Kullanım Fullfat, Yem, Tohumluk İşlenen Yağlı Tohum Kırma Ayçiçeği Soya Fasulyesi Pamuk Kolza Yağı Aspir Yağı Keten/Ketencik Toplam Kaynak: BSYD, Türkiye de 2014 yılında en çok arz edilen ve çok kullanılan yağlı tohumdan elde edilen yağ ayçiçeğidir. Dünya bitkisel ham yağ üretimi 2014 yılı itibariyle 175 milyon ton iken Türkiye deki üretim ise 771 bin tondur. En çok ithal edilen yağlar ise ayçiçek ve palm yağıdır. Türkiye de ayçiçekten sonra en çok kullanılan yağlı tohumdan üretilen yağlar ise palm ve kolza yağıdır. Türkiye de yağlı tohumlar sektörünün öncelikli sorunu hammaddedir, çünkü hammadde ihtiyacının %75 i ithalat ile karşılanmaktadır. Türkiye de 2014 yılında gerçekleşen 3 milyon ton yağ arzının 770 bin tonu yerli üretimle karşılanmıştır, buna göre yağ arzının %25 i yerli üretim ve %75 i yağlı tohum veya hamyağ ithalatından oluşmaktadır. Bu kapsamda yağlı tohum üretiminin artırılması stratejik bir önem taşımaktadır (Çizelge 12). Çizelge 12. Türkiye de yağlı tohumun yağ arzı ve kullanımı, bin ton, ARZ- KULLANIM Yurt İçi Tohum Ham Yağ YAĞ ARZ İthal Tohum Ham Yağ İthal Ham Yağ TOPLAM HAM YAĞ ARZI KULLANIM DİĞER İHRACAT İÇ TÜKETİM Yem, Boya, Sabun Sıvı yağ Margarin Margarin Sıvı Yağ TOPLAM YAĞ KULLANIM Ayçiçeği Soya Fasulyesi Mısırözü Yağı Pamuk Palm Yağı Kolza Yağı Aspir Yağı Keten/Ketencik Toplam Kaynak: BSYD, 2015 Türkiye nin likit ve margarin olmak üzere son 9 yılda ihracatı yaklaşık 2,5 kat artmıştır, ihracatın büyük bölümünü likit yağlar oluşturmaktadır. Toplam bitkisel yağ ihracatı 2014 te 881 bin ton olmuştur (Çizelge 13-14). Türkiye nin tarım ürünleri ihracatında dış ticaret açığı olmadığı halde, yağlı tohum ve türevleri dış ticaretinde 2,5 milyar doların üzerinde dış ticaret açığı bulunmaktadır. Çizelge 13. Türkiye nin bitkisel yağ ihracatı, bin ton, Likit Margarin Toplam Kaynak: TÜİK,

7 Çizelge 14. Türkiye nin bitkisel yağ ihracatı, milyon dolar, Likit Margarin Toplam Kaynak: TÜİK, Türkiye de Dünden Bugüne Yağlı Tohum Sektör Politikaları Yağlı tohumlarda arz açığı olması nedeniyle Türkiye de yağlı tohumların desteklenmesine önem verilmektedir. Diğer yandan destekleme politikalarında sürekli değişim yaşanmakta ve istikrarsız bir yapı ortaya çıkmaktadır. Türkiye nin yağlı tohumlar ve bitkisel yağ açısından net ithalatçı konumunda olması cari açık açısından olumsuz bir durum meydana getirmektedir. Bu durumun değiştirilebilmesi için orta ve uzun vadeli politikalar ile yurt içi üretimin artırılması gerekmektedir yıllarını kapsayan Onuncu Kalkınma Planı nda ayçiçeği, soya ve kolza olarak üç yağlı tohum türünde kendine yeterlilik 2013 yılında %38 iken bu oranın 2018 de %45 e çıkarılması hedeflenmiştir. Doğrudan Gelir Desteği uygulamasına 2009 yılında son verilmesiyle, destekler alan ve ürün bazlı ödemeler şeklinde sürdürülmüştür. Planda, sulama ve arazi toplulaştırma faaliyetlerinin hızlandırılarak sulama oranının artırılacağı belirtilmektedir. Bu durumunda mısır, ayçiçeği ve pamuk gibi önemli düzeyde su tüketen yağlı tohumlar için daha uygun ortam hazırlanacağı ve üretim artışının hedeflendiği anlaşılmaktadır (Onuncu Kalkınma Planı, 2013). Yağlı tohumlu bitkilerde dekar başına mazot desteği 7,9 TL iken gübre desteği ise 8,25 TL dir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015). Türkiye de 2015 yılı itibariyle en büyük destekleme kg başına pamuk ve soyada yaşanmıştır. Son 12 yılda %129 artışla en az ayçiçeği tohumuna destek verilirken, %200 ün üzerinde artışla pamuk tohumu ve soya fasulyesi desteklenmesine rağmen üretimlerinde ciddi artışlar olmamış, hatta pamuk tohumu üretiminde düşüş yaşanmıştır (Çizelge 18). Çizelge 15. Türkiye de yıllar itibariyle desteklemeler, krş/kg, Pamuk Ayçiçeği 13,5 17, , Soya ,7 27, Kanola , , Aspir , Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Fark ödemesi desteği 2015 yılında en fazla kütlü pamuğa (65Krs/Kg) uygulanmaktadır. Onu soya (50Krs/Kg), aspir (45Krs/Kg), kanola (40Krs/Kg) ve yağlı ayçiçek (30 Krs/Kg) izlemektedir (Resmi Gazete, 2015). Çiftçi Kayıt Sistemi ne kayıtlı gerçek ve tüzel kişilere, uluslararası rekabette ayakta kalmaları için destekleme ödemesi yapılmaktadır. Türkiye de 2015 yılı itibariyle sertifikalı tohum kullanım desteği en çok soya fasulyesine(20tl/da) uygulanmaktadır. Yer fıstığına 8TL/da ve susam, kanola ve aspire ise 4TL/da kullanım desteği verilmektedir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015). Türkiye de 2015 yılı itibariyle sertifikalı tohum üretim desteği en çok kanolaya (1,20TL/Kg) uygulanmaktadır. Yer fıstığına (0,80TL/Kg), susama (0,60TL/Kg), aspire (0,50TL/Kg), soyaya (0,35TL/Kg) sertifikalı tohum üretim desteği verilmektedir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015). 4. SONUÇLAR Bitkisel yağlar gıda, enerji ve kimyasal sektörlerinde yoğun olarak kullanılan ve tüketimi sürekli artan bir üründür. Türkiye nin yağlı tohum ve bitkisel yağ üretiminde kendine 769

8 yetebilecek ve hatta üretim fazlasını ihraç edebilecek düzeye gelmesi gerekmektedir. Türkiye de temel olarak tarımsal üretimde artış için ucuz girdi kullanımı sağlanmalı; gübre, mazot ve elektrikteki vergi oranları indirilmeli; üretim maliyetleri düşürülmelidir. Uzun yıllardan bu yana süregelen bitkisel yağ açığı sorununu çözmek için yağlı tohumlu bitkilerde üretimi teşvik edici bir fiyat politikası izlenmeli, üreticiye alım garantisi verilmelidir. Bunlara ek olarak üreticiye sağlanan primler amacına uygun düzeyde belirlenmeli, yağlı tohumlara ödenecek primler ekim öncesi açıklanmalı ve hasat sonrası hemen ödenmelidir. Yağlı tohumlu bitkilerin üretim alanlarının başka ürünlere kaymasını önlemek için üretimi destekleyici parite sistemi uygulanmalıdır. Yağlı tohumların üretiminde önemli olan sulama yatırımları hızlandırılmalı ve sulamaya yönelik teşvikler artırılmalıdır. Devlet araştırma projelerini desteklemeli, tohumlarda yabancı ot, hastalık ve zararlılara dayanıklı çeşitler geliştirilmeli, geliştirilen çeşitlerin performans denemeleri ve adaptasyon çalışmaları kullanıma sunulmalıdır. Yağ bitkileri üretim alanlarının artırılmasında GAP bölgesinde başta soya olmak üzere, ayçiçeği, kanola, yerfıstığı ve susam gibi bitkilerin üretimleri planlı bir şekilde desteklenmelidir. Yağlı tohumlarda alım politikalarında lisanslı depoculuk sistemi devreye sokulmalı ve ürün değerini bulması için borsalar etkin hale getirilmelidir. Nadas alanlarında ve alternatif ürün projesinde yağlı tohumlu bitkiler üretimi devreye girmelidir. Tağşiş ile mücadelede Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yapılan denetimler artırılmalı ve caydırıcı daha ağır cezalar uygulanmalıdır (Büyükhelvacıgil, 2015). Türkiye de en çok tüketilen yağ çeşidi olan ayçiçek yanında kanola ve aspir gibi yağlı tohumların da tüketimini özendirici çalışmalar yapılmalıdır (Uğur, 2012). Yağlı tohumlar ve ürünlerinde en önemli dış ticaret önlemleri gümrük vergileridir yılından itibaren tüm tarife dışı engeller kaldırılmış ve gümrük vergisine (tarifeye) dönülmüştür (Koç, 2015). Yağlı tohumlar ve ham yağların üst limit gümrük vergileri Dünya Ticaret Örgütü kapsamında yeniden ele alınarak hububatlarda olduğu gibi geniş tutulmalı ve koruma amaçlı olarak gözetim fiyatı değişikliğine gerek duyulmayacak şekilde vergi oranları Türkiye lehine yeniden düzenlenmelidir. Dahilde işleme rejimi kapsamında yapılan ihracatlar karşılığında 0 gümrükle ithalat son yıllarda sektörün en önemli sorunudur. İhracat artışının tamamına yakınının Irak ve Suriye ye olması ve iç piyasada düşük fiyatla teklif edilen ham yağ ile gümrüklerde belirlenen suiistimaller sektörde haksız rekabete sebep olmaktadır (Büyükhelvacıgil, 2015). Bu hedeflere ulaşmak adına bitkisel yağ sanayi ve yağlı tohumlu bitki üretiminde, uzun vadeli stratejiler ve devamlılık arz eden politikalar uygulanmalıdır. KAYNAKLAR Büyükhelvacıgil, T. 2015, Yağlı Tohum Bitkiler ve Bitkisel Yağ Konferansı, Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği, 3 Eylül 2015, İstanbul. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, FAO, [Erişim: ] Koç, A Yağlı Tohum Sektörünün (Tohum. Küspe ve Yağ) Durumu: Gümrük Tarife Oranlarının Düşürülmesi ve Prim Desteklerinin Etkileri. Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Yayın No: 7. Mayıs Onuncu Kalkınma Planı Kalkınma Bakanlığı. Ankara. Özden, A., Aydın İli Tarım İşletmelerinde Bitkisel Üretim Faaliyetlerinin Verimliliklerinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, s Taşkaya Top, B., Uçum, İ. 2012, Türkiye de Bitkisel Yağ Açığı TEPGE Bakış, TEPGE Yayınları, Temmuz 2012 / ISSN: / Sayı:14/Nüsha:2 Ankara. Uğur, A.E. 2012, Türkiye de Yağlı Tohum Bitkileri Üretimi ve Bitkisel Yağ Sanayi, YABİTED I. Bitkisel Yağ Kongresi, Nisan 2012, İstanbul. Resmi Gazete,