11. HAFTA PFS103 Doç. Dr. Nurhayat ÇELEBİ nurcelebi@karabuk.edu.tr Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
2 İÇİNDEKİLER ÖĞRETİMİ PLANLAMA 2-24
3 ÖĞRETİMİ PLANLAMA PLAN YAPMA VE TÜRLERİ Tarih boyunca insan hep birileri tarafından eğitilmiştir. Yani kazandığı davranışların bir kısmı başkalarının etkisiyle oluşmuştur. İnsanın hayatını devam ettirmesi için, başkalarıyla iletişim kurması zorunludur. Ayrıca insan, potansiyeli ve ihtiyacı gereği eğitilmeye muhtaçtır. Birden fazla insanın bulunduğu yerde, birinin başkasını eğitme çabası hep olmuştur. Bu iş, topluma hakim olanlar tarafından üstlenilmiştir. Bu bazen ya da pek çok zaman aile reisi tarafından; aileye de hakim olan kabile veya aşiret reisi ya da değişik özellikleri bakımından toplumun yönetimini elinde bulunduranlar tarafından; günümüzde ise ortak bir organizasyon olan devlet tarafından gerçekleştirilmektedir. Burada yapılan iş planlı, amaçlı ve kasıtlıdır. Eğitimin planlı, amaçlı, kasıtlı ve başkalarının kontrolü altında yapılanına öğretim denir. Öğretimin yapılması için programa ihtiyaç vardır. Bireye kazandırılması düşünülen davranışlar; bu davranışların nasıl kazandırılacağını, kazandırılıp kazandırılmadığının nasıl anlaşılacağını gösteren dokümana öğretim programı denir. Eğitimde davranış değişikliği esastır. Bu değişikliğin gerçekleşmesi için uygun strateji, yöntem ve tekniklerin doğru belirlenmesi gerekir. Strateji, yöntem ve teknikler hedef ve davranışlara göre belirlenmelidir. Öğretim araçları, kullanılması gereken strateji, yöntem ve tekniklerin başarılı bir şekilde uygulanması sırasında ihtiyaç duyulan materyallerdir. Geleceği rast gelelikten kurtarmak ve belirlenen hedeflere daha kısa ve doğru yollardan ulaşmak için planlama yapmak kaçınılmazdır. Fakat planlama demek, geleceği bu günden olduğu gibi yaşamak değil, muhtemel güzel bir şekilde yaşamanın hesabını önceden yapmaktır.
4 Plan, yeteneklerin kullanıma açılması ve geleceği daha anlamlı yaşamak için gereklidir. Hele başkasının geleceğiyle ilgili bir işlemi gerçekleştirmek başka bir insanın sorumluluğuna verilmişse; ilgili kişi saldım çayıra, Mevla m kayıra deme hakkına sahip olmamalıdır. Okullarda öğretimi gerçekleştirmek için öğretmen, öğrenci, ve öğretim programı üç temel öğedir. Geliştirilen öğretim programları öğretmenlerin rehberliğinde öğrenciye kazandırılmak amacıyla okullarda uygulanmaktadır. Öğretim programının öğrenme öğretme durumları (eğitim durumları), çoğunlukla programlarda kısa açıklamalar ve örnekler verilerek hazırlanmaktadır. Verilen açıklama ve örneklere göre öğretmen bu süreci planlayıp öğretimi gerçekleştirmekle sorumludur. 2003 04 öğretim yılından itibaren okullarda yıllık plan ile ünite planı üniteleştirilmiş yıllık plan adıyla birleştirilerek tek bir plana dönüştürülmüştür. Bişr programın öğrenme öğretme sürecinin işe koşulmasında işleniş basamakları; hazırlık, planlama, uygulama (işleniş) ara değerlendirme, işleniş (devam) ve değerlendirmedir. Üniteleştirilmiş yıllık plan yapılırken bu işleniş basamaklarına göre bir düzenleme yapılabilir. Öğretmenlerin üniteleştirilmiş yıllık planı yaptıktan sonra yapmaları gereken ikinci plan günlük (ders) planıdır. Günlük plan, detaylı bir şekilde işlenişin nasıl yapılacağını, düzenlenecek etkinlikleri sıralayarak göstermektedir. Günlük plan yapılırken uzunluğu kısalığı hep tartışma konusu olmaktadır. Fakat yazılması anlamında bunu anlamak gerekir. Yoksa yapılması gereken işlemlerin öğretimin gerçekleşmesi açısından tartışılması çok anlamalı değildir. Bu yüzden günlük (ders) planda bulunması gereken temel noktalar aşağıda kısaca açıklanmıştır. PLANLAMA Önceden de belirtildiği gibi, okullarda öğretimi gerçekleştirmek için öğretmen,öğrenci ve öğretim programı üç temel öğedir. Geliştirilen öğretim
5 programları öğretmenlerin rehberliğinde öğrenciye kazandırılmak amacıyla okullarda varlığını devam ettirmektedir. Plan; öğretmenin neyi, ne zaman ve nasıl yapacağını gösteren yazılı tasarıma denir. Planlar ikiye ayrılır: 1.Uzun süreli planlar: Yıllık plan, ünite planı, uzun süreli gözlem planı, inceleme planı ve araştırma planı 2.Kısa süreli planlar: Günlük plan, ders planı, gezi planı, gözlem planı, inceleme planı, araştırma planı, deney planı YILLIK PLAN Öğretmenin yıl boyunca vereceği derslere ilişkin genel program uyarınca belli ünite veya temaları hangi aylarda, ne kadar sürede işleyeceğini gösteren ve öğretmen tarafından hazırlanıp ders yılı başında okul yönetimine sunulan çalışma planına denir. Yıllık plan, düzenli ve sistemli bir çalışma gerektirir. Bunun için yapılacak hazırlıklar iki noktada ele alınabilir. Bunlar: planın süresi bakımından ve planın konusu bakımından yapılacak hazırlıklardır. 1. PLANIN SÜRESİ BAKIMINDAN: Toplam ders sayısını bulma İş takvimi oluşturma her aya rastlayan özel gün, resmi tatil ve kutlamaları çizelgeden çıkarma Her ünite ya da konuya düşen zamanın hesaplanması Her konuya ayrılacak ders saatinin belirlenmesi Üniteyle ilgili çalışmaların belirlenmesi projeler, bireysel çalışmalar, grup çalışmaları..
6 Konuları sıraya koyma Üniteyle ilgili deneyler, gezi ve gözlemler, metinler, kaynaklar, araç ve gereçler ilgili sütuna yazılır Planın uygulanması sırasında ortaya çıkabilecek gelişmelerin kaydedilebileceği düşünceler sütunu oluşturulur 2. PLANIN SÜRESİ BAKIMINDAN Öğretim yılındaki resmi tatil günlerini gösteren takvim Dersle ilgili kaynak kitaplardan birkaç tanesi Ders araç gereçleri listesi Öğretmenin haftalık ders dağılımı çizelgesi Dersle ilgili geçmiş yıllarda yapılmış yıllık plan örnekleri Önemli gün ve haftaların listesi ÖNEMLİ GÜN VE HAFTALAR 6 haziran 1983 tarih ve 2140/228 sayı Dünya çocuk günü ekim aynın ilk pazartesi. Kızılay haftası 29 ekim 4 kasım. Dünya tiyatrolar günü 27 mart
7 YILLIK PLANIN BÖLÜMLERİ ay Ders saati Konu örüntüsüü hedefler Belirli gün ve haftalar Öğretim yöntem ve teknikleri Gezi, gözlem, inceleme ve deneyler kaynaklar değerlendirme Değişikliğe ait notlar ÜNİTE PLANI Ünitelerin nasıl işleneceğini ortaya koyan taslaktır. Öğretmen ve öğrencinin birlikte çalışmaları sonucu oluşturulur. Dikkate alınması gerekenler: Dersin süresi Kazandırılması amaçlanan hedefler Kazanımlar Hangi öğretim etkinliklerinin kullanılacağı Hangi araç ve materyallerin kullanılacağı GÜNLÜK PLAN Günlük plan detaylı bir şekilde işlenişin nasıl yapılacağını, düzenlenecek etkinlikleri sıralayarak göstermektedir. Bir ders planı o dersin taslağıdır, ama ders kitabının bir parçası değildir. Derse girişten çıkışa kadar adım adım öğretmen rehberliğinde öğrencinin yapacaklarını göstermektedir.
8 Branş öğretmenleri girdikleri dersin planını yaparlar aynı dersin farklı şubelerde de okutuyorsa ve sınıf düzeyleri birbirine yakın ise aynı ders planını kullanabilir. Günlük (Ders) Planın Hazırlanma Aşamaları Günlük plan iki bölümden oluşur: Biçimsel bölüm; işlenişe şekil veren öğelerden oluşur. İşleniş bölümü; giriş, gelişme ve sonuç etkinliklerinden oluşur Biçimsel bölüm Ders, konu süre yazılmalıdır. Hedef davranışlar belirlenmelidir. Strateji, yöntem ve teknikler belirlenmelidir. Araç gereç kaynaklar, konuya uygun olmalıdır. İşleniş bölümü Hedef davranışların etkinliğe dönüştürülmesidir. Sınıfa girdikten sonra yapılması gerekenlerdir bunların 3 temel aşamada gerçekleştirilmesi gerekir: Hazırlık Uygulama Sonuç değerlendirmesi Hazırlık Bölümü Burada öğrencinin derse dikkatinin çekilmesi güdülenmesi ve hedeften haberdar edilmesi söz konusudur. Dersin işlenişinde ilk basamak dikkati çekmektir. Dikkati çekerken fıkra, hikaye, masal vb. şeyler anlatılabilir. Hedef davranışlar dikkati çekmede göz önünde bulundurulmalıdır. Dikkat çekme basamağında, sınıfta bulunan farklı bireylere ortak bir dünyada buluşturma işlemi yapılır. Güdüleme basamağında öğrenciye ilgili dersi dinlemesiyle, öğrendiklerinin yakın ve uzak gelecekte neler kazandıracağı bildirilir. Öğrenmenin gerçekleşmesi öğrenenin öğrenmeye istekli olmasına bağlıdır niçin öğrenmek zorunda oldukları öğretmen ve öğrencilerle birlikte ortaya konulmalıdır. Hedeften haberdar etme basamağında öğrenciye bu derste ne öğreneceği nihai olarak nereye ulaşacağı bildirilir. Uygulama(Gelişme)
9 Öğretmenin, sınıf içi etkinlikleri düzenlerken öğrenci ihtiyaç ve beklentilerinden hareket ederek örnek ve uygulamalara yer vermelidir. Her bir öğrenci etkinliklerde görev aldığında öğrenme sürecine bizzat katılıp kendi yaşantısını oluşturabilecektir. Uygulama aşamasında, artık öğrenciye kazandırılacak hedef davranışların strateji, yöntem teknikler ve araç gereçler organize edilerek etkinliğe dönüştürülür. Etkinlikler sırasında; gerekli ip uçları, pekiştireç, dönüt düzeltme gibi değişkenler kullanılır. Gelişme bölümünde öğrencinin kazanması istenen bilgi, beceri, tutum ve alışkanlıkları öğrenci tarafından kazanılmasına yönelik etkinlikler yapılır. Hedef davranışların öğrenciler tarafından kazanılması için etkinlikleri önceden planlaması gerekir. Sonuç etkinlikleri Sonuçta özet yapılmalıdır. Farklı davranış düzeylerine geçileceği zaman ara özetlere yer verilmelidir. Son özette ise ana nokta söylenmelidir. Kapanış: bu basamakta dikkat çekme basamağında yarım kalan gösteriler sunularak ders bitirilebilir. Değerlendirme: hedef davranışların kazanılıp kazanılmadığının kontrol edildiği yerdir. Öğrenciye not verme amacı yoktur davranışları kalıcı bir şekilde kazanmaları için başarının görülmesi eksiklerin belirlenmesi yanlışların düzeltilmesi için hazırlanması gerekir Gezi gözlem planı Gezi gözlem amacıyla bazen dersler sınıf dışında işlenebilir. Yada sınıfta işlenen dersin pekiştirilmesi amacıyla gezi gözlem inceleme maksadıyla sınıf dışında etkinlikler düzenlemek gerekebilir. Bu durumda ders planı yanında gezi gözlem planı da yapılmalıdır. Deney planı Özellikle fen bilgisi gibi atölye ve laboratuar ortamında işlenen derslerde deney planına ihtiyaç olur. Deneyi öğrenciler yapacaksa deney planı öğrenciler tarafında da hazırlanmalıdır. Ancak öğretmen yapılacak deneyin planını yapmalıdır
10 DERS PLANI Belli bir derste işlenmesi düşünülen konuların öğretimini gerçekleştirmek için gerekli olan öğrenme yaşantılarının düzenlenmesini içerir. Ders planları öğretim sürecinin en işlevsel plan türüdür. GÜNLÜK DERS PLANI ÖRNEĞİ DERSİN ADI TÜRKÇE SOSYAL BİLGİLER SINIFI ÜNİTE KONU SÜRE HEDEFLER KONU BÖLÜMLERİ STRATEJİYÖNTEM VE TEKNİKLERİ KAYNAK VE ARAÇLAR GEZİ, GÖZLEM VE DENEY DEĞERLENDİRME TÜRKÇE TÜRKÇE SOSYAL BİLGİLER 1.PLANIN KİMLİK KISMI *ders: *sınıf: *konu: *süre:.40 dk *öğrenme öğretme stratejileri yöntem ve teknikleri: yöntemler belirlenir
11 Ön öğrenmeler üzerine yeni öğrenmeler kurma: öğrencileri edinecekleri yeni kazanımlardan haberdar ederek, yeni kazanımlar daha önce öğrenilen kazanımlar üzerine kurulmalıdır. Uygun yönlendirmelere yer verme, Öğrenme öğretme sürecini geliştirme: öğretmen öğrencilerin kendilerini rahatça ifade edebilecekleri, görüş ve düşüncelerini paylaşabilecekleri demokratik bir ortam oluşturarak karşılıklı kabul düzeyini yükseltmeye çalışmalıdır. Gerekli rehberliği yapma ve uygun ipuçları verme: bir öğrencinin bir konuyu, bir problemi anlaması, fark etmesi ve sezmesi ona yapılan rehberliğe bağlıdır. Pekiştireçler: ödül, aferin, kişiye ismiyle hitap etme Çoklu etkileşime dayalı dönüt ve düzeltmeleri sağlama: Öğrencinin edindiği kazanımlarım doğru olup olmadığı hakkında sağlanan tepkilere dönüt denir.dönüt alan öğrenci eksikliklerini gidermek ve yanlışlarını düzeltmek gibi bir dizi etkinliğe girerken aynı zamanda akranları ile çok yönlü etkileşime girer. bu yanlışların öğretmen ve akran grubu tarafından düzeltilmesi gerekir. Bunlara düzeltici etkinlikler denir. *öğrenci katılımını sağlama *öğrenme öğretme etkinliklerinin işe koşulması ve değerlendirilmesi, DERS PLANININ FAYDALARI: 1.Öğretim faaliyetlerinin düzenli yapılmasını sağlar 2.Öğretmen ve öğrenciyi disipline eder, öğretimde verimliliği sağlar 3.Dersin öğretim programı ile uygun yürütülmesine hizmet eder 4.Bütün öğrenciler için fırsat ve imkan eşitliği sağlar 5.Öğrenme öğretme sürecinin gidişatı ile ilgili öğretmenler ve öğrencilere geri bildirim sağlar.
12 SONUÇ Öğrenme öğretme sürecinin amacına uygun bir biçimde yürütülmesi iyi bir planlamaya bağlıdır. Öğretmen öğretimi planlarken iş takvimine göre yıllık çalışma planı, ünitelendirilmiş yıllık plan ve günlük plan yapmalıdır. Bugün öğretmenlere öğretmen kılavuz kitabı verilerek uygulamada birlik ve beraberlik sağlanmıştır. Ayrıca öğretmenin gezi, gözlem, deney planı yapmak kendi sorumluluğundadır. Kaynakça AÇIKGÖZ, Ü. K. (2003) Aktif Öğrenme. Eğitim Dünyası Yayınları. DEMİREL, Ö. (2002). Planlamadan Değerlendirmeye Öğretme Sanatı. Ankara: Pegem A. DOĞANAY, A.(Editör). ( 2007). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 4.Baskı. Ankara:PegemA. HESAPÇIOĞLU, M.(2011). Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Noel. KÜÇÜKAHMET, L. (2006).Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Nobel. OCAK, G.(Editör).(2011). Öğretim İlke ve Yöntemleri.3.Baskı. Ankara:PegemA. ÖZDAŞ, A. (1997). Öğretim İlke ve Yöntemleri, İstanbul 1997. SÖNMEZ,V.(2010). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 4.Baskı. Ankara: Anı. SÖZER, E. (2005). Öğretimde Planlama ve Değerlendirme,Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. TAN,Ş.(editör) (2011). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 7.Baskı. Ankara: PegemA. TOĞRUL, B. (2005). Özel Öğretim Yöntemleri, Anadolu Üniversitesi Yayınları. III.Baskı Eskişehir.
13
14