Bölüm VIII SAĞLIK İŞLETMELERİNDE ÜRETİM YÖNETİMİ Prof. Dr. Dilaver TENGİLİMOĞLU Doç. Dr. Mahmut AKBOLAT Doç. Dr. Oğuz IŞIK
Genel Kavramlar Üretim, doğadaki kaynakların hammadde ve malzemelerin insan gereksinimlerine daha uygun mal ve hizmetler biçimine dönüştürülmesi için girişilen fiziksel, kimyasal, mekanik ve benzeri işlemler topluluğu olarak tanımlanabilir. Üretimin gerçekleşmesinin ana amacı insan gereksinimlerinin karşılanmasıdır.
Üretim Sistemi Beşeri Etki Geribeslemesi Bilgi Geribeslemesi İnsan Doğal Kaynaklar- Malzemeler Üretim Süreçleri Bilgi ve Deneyim Ürünler Artık Maddeler Ekolojik Geribesleme
Üretim yönetimi, işletmenin elinde bulunan malzeme, makine ve insan gücü kaynaklarının belirli miktarlardaki mamulün istenilen niteliklerde, istenilen zamanda ve mümkünse en düşük maliyetle üretimini sağlayacak biçimde bir araya getirilmesidir (miktar, kalite, zaman, fiyat).
Üretim yalnızca imalat ile sınırlı değildir, hizmet üretimini de içerir. Bunun sonucu olarak da hastanelerde hizmet üretiminin planlanması, üretim süreçlerinin iyileştirilmesi ve çıktıların değerlendirilmesi de üretim yönetimi içerisinde değerlendirilmektedir.
Hastane Üretim Sistemi Unsurları Üretim Sistemi Girdiler Dönüşüm Alt Sistemi Çıktılar Hastane Binalar, sağlık araç-gereç ve malzemeleri, doktorlar, hastalar, hemşireler, yardımcı personel, tıbbi bilgi Muayene, teşhis, tedavi, yatan hastalara verilen yemek ve temizlik hizmetleri (sağlık hizmetleri) Tedavisi tamamlanmış hastalar. Laboratuar sonuçları
Üretim Yönetimi Fonksiyonları Bir işletmede üretim yönetimi departmanının fonksiyonları, işletmenin büyüklüğü, yönetim politikası, organizasyon yapısı, üretim tipi, endüstri dalı veya üretim miktarı gibi faktörlerin etkisinde değişiklik gösterir.
Genel olarak işletmelerin büyük çoğunluğunda izlenen üretim fonksiyonları temelde üç fonksiyon olarak ele alınmaktadır. Tüketici Araştırması Satış Tahminleri Rotalama Dağıtım Mamul Dizaynı ve Geliştirme Tesis Yatırım Politikaları İş Yeri Düzeni Zaman Tahminleri Programlama Muayene Takip ve Kontrol Geri Besleme (Feedback) Değerleme Ön Planlama Planlama Kontrol
Ön Planlama Bu fonksiyon içerisinde tüketici beğenilerine yönelik tüketici araştırmaları ve satış tahminleri yapılır. Müşteriye yönelik mal veya hizmet üretim türü belirlendikten sonra mamul veya hizmet dizaynı ve geliştirmesi ile ilgili faaliyetler gerçekleştirilir. Üretim ile ilgili olarak tesis ve yatırım politikaları ele alınır. Üretim araçları ve tesisleri belirlendikten sonra, makine ve teçhizatın iş akışı prensiplerine uygun olarak yerleştirileceği düzen saptanır.
Değişen üretim şartları ve teknoloji ile beraber iş yeri düzeninde zaman zaman yer değiştirme veya eklemeler yapılabilir. Örneğin hastanelerin röntgen birimlerinde röntgen cihazı, kumanda merkezi, film banyo yeri gibi bölümler yer alırken, değişen ve gelişen teknoloji sayesinde otomatik röntgen banyo cihazları devreye girmiş ve banyo odası gibi alanlara ihtiyaç kalmamıştır. PACS sistemi sayesinde doğrudan çekilen röntgenler hekim bilgisayarlarına gönderilmeye başlanmıştır. Diğer taraftan hastane otomasyonu, MRI ve CT gibi özellikli cihazlar için yeni alanlar gerekmiştir.
Planlama Planlama aşamasında yer alan faaliyetler dört üretim faktörüne yönelik olarak gerçekleştirilir. Bunlar; Malzeme, Makine, Metot ve İşgücüdür. Bu dört faktörün gerçekleştirilecek üretim faaliyetlerinde ihtiyaçları tam olarak karşılayacak şekilde planlanması gerekir.
Üretim ile ilgili temel faktörlerin planlanmasından sonra rotalama denilen iş akışı planlaması, işin verimli ve ekonomik hale getirilebilmesi için zaman ve metot analizleri yapılır. Üretim için gerekli olan zaman tahminleme işleminden sonra faaliyetler bir üretim programına aktarılarak üretime geçilir. Üretim planlaması, girdi olarak aşağıda belirtilen verileri kullanır; Envanter seviyeleri, Sipariş miktarları, Talep tahminleri,
İmalat ara stok düzeyleri, İşgücü seviyeleri, Her üretim merkezinin kapasitesi, Malzeme temin edilebilirliği, Üretim standartları, Maliyet standartları ve satış fiyatları, Yönetim politikaları.
Kontrol Üretim yönetiminde kontrolün temel amacı, hazırlanan üretim programlarının uygulanmasını sağlayacak faaliyetleri yürütmek ve uygulama anında doğabilecek sorunları belirleyerek ilgili birimlere duyurmak ve programla uygulama arasındaki uyumsuzlukları zamanında tespit etmek olarak tanımlanabilir.
Kontrol Üretim yönetiminin kontrol aşamasında yer alan elemanlar; dağıtım, takip ve kontrol, muayene ve değerleme olarak tanımlanır. Kontrolün en önemli fonksiyonu, üretimdeki aksamaların ve plandan sapmaların tespit edilmesi ve gerekli düzenlemelerin yapılması için bilginin geri iletiminin sağlanmasıdır.
SAĞLIK KURULUŞLARINDA ÜRETİM YÖNETİMİ Sağlık hizmetleri yönetimi direkt olarak insan sağlığı ve hayatı ile ilgilidir. Herhangi bir sanayi kuruluşunda yönetsel kararların yanlışlığı en fazla üretim kaybına ya da parasal zarara neden olurken sağlık yönetiminde yanlış kararlar, insan hayatının kalitesinde düşme hatta insan hayatına mal olma ve toplumun sağlık düzeyinde bozulma ile sonuçlanmaktadır. Yapılan hataların geri dönüşü ve telafisi çoğunlukla mümkün değildir.
Sağlık sektörü diğer sektörlere oranla çok hızlı değişip gelişen bir sektördür. Aynı zamanda sağlık sektörü gelişen diğer sektörlerden hızlı ve yoğun biçimde etkilenmektedir. Örneğin uçak sanayinin son 50 yılına baktığımızda uçakların model konfor ve hız özelliklerinde gelişim ve değişmenin yaşandığı gözlenir. Sağlık sektöründe ise son 50 yılda devrimle nitelendirilebilecek düzeyde gelişmeler sağlanmıştır. Özellikle bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler sağlık sektörünü çok yakından etkilemiş olup, sağlık hizmetlerinin üretimi ve sunumunda son 10 yılda köklü değişimler yaşanmıştır.
Sağlık hizmetleri endüstrisinde tüketicilerin pazarda sunulan hizmetleri satın alma konusunda seçeneklerinin çok az, çoğu durumlarda da seçeneklerinin bulunmadığı görülür. Bunun en önemli nedeni tüketicilerin satın almak arzusunda bulundukları hizmetlerin niceliği ve niteliği konusunda verecekleri kararlarda satıcılara (tıbbi otoriteye) bağımlı bulunmalarıdır. Bazı durumlarda tüketiciler istenilen fiyatı ödemeye hazır olmalarına karşın, hizmetlerden yararlanılması hizmet sunucusunun iznine bağlıdır. Örneğin, hekim onayı olmadan hasta hastaneye yatırılamaz veya ameliyat edilemez.
Sağlık İşletmelerinde Üretim Yönetimi Hastanelerde üretim yönetimi, sağlık hizmetlerinin çağdaş tıbbın gerektirdiği ilke ve yöntemlerde istenilen kalitede, istenilen fiyat, zaman ve miktarda üretilmesi amacıyla yapılan işlemleri içermektedir. Diğer bir değişle, üretim yönetimi, miktar, kalite, zaman, maliyet parametrelerini optimize etmeye çalışır.
Hastanelerde ayaktan veya yatarak verilen gözlem, tetkik, teşhis, tedavi, doğum, eğitim ve araştırma gibi hizmetler nitelikleri itibariyle siparişe göre üretim tipindeki kesikli üretim tipine uyar. Her hasta ayrı bir proje olarak değerlendirildiği için üretimde standardizasyon zordur. Hizmetin üretiminde belli bir standardın olmaması hizmetin sunumu için gerekli olan hammaddenin planlamasını da oldukça güçleştirir.
Yapılacak üretimin sipariş veya iş emri genellikle hekimler tarafından verilir ve hizmet üretimi hekimler ile birlikte çeşitli paramedikal personel ve hemşireler tarafından gerçekleştirilir Hastane üretim hattında, hekimlerin otonomisi söz konusudur.
Hastanelerde Hizmetlerin Akışı Acil Servis Laboratuvar F.T.R İdari ve Destek hizmetler Geliş Hasta Poliklinikler Hasta Kabul ve Çıkarma Klinikler Tıbbi Tedavi Hasta Bakımı Çıkış İyileşmiş haliyle EX Randevu Özel Muayene İmam Gassal Morg Diyet Röntgen (PACS) Doğumhane Eczane Kan Bankası
Sağlık İşletmelerinde Üretim Çeşitleri Sağlık işletmeleri hizmet üreten işletmeler olmalarının yanı sıra bir takım mallarda üretmektedirler. Dolayısıyla üretimlerini mal ve hizmet üretimi olmak üzere iki ana başlık altında toplayabiliriz.
a. Mal Üretimi Özellikle hastanelerin kapasitelerinin büyümesi, eğitim ve araştırma ünitelerinin genişlemesi ve dış çevre ile ilişkilerinin sıklaşmasına bağlı olarak bazı ilaç, tıbbi malzeme ve çeşitli araç gereçlerin hastanelerde üretildiğini görmekteyiz. Hastane işletmelerinde gerçekleşen mal üretimlerine ilişkin aşağıdaki örnekleri verebiliriz: Parenteral ve diğer solüsyonların üretimi, Periton diyaliz çözeltilerinin üretimi, Antiseptik ve dezenfektan solüsyonların üretimi, Bazı ecza karışımların üretimi, Protez üretimi, Ortez üretimi, Tıbbi araç gereç üretimi, Ahşap veya madeni demirbaş eşya üretimi, vb.
b. Hizmet Üretimi Hastanelerde üretimi gerçekleşen hizmetleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: Poliklinik hizmetleri (ayaktan tetkik ve tedavi hizmetleri), Klinik hizmetleri (yatarak tetkik ve tedavi hizmetleri), Laboratuar hizmetleri (tetkik ve araştırma hizmetleri), Ameliyat hizmetleri ( cerrahi girişim hizmetleri), Doğum hizmetleri, Rehabilitasyon hizmetleri, Eğitim hizmetleri (tüm personelin eğitim hizmetleri), Araştırma hizmetleri
Sağlık İşletmelerinde Üretim Yönetiminin Önemi ve Amacı Üretim yönetiminin temel amacı miktar, kalite, maliyet ve zaman faktörlerinin optimum değerlerini sağlamaktır. Bunları şu şekilde açıklayabiliriz: Müşteri isteklerini üretim yönetiminin faktörlerine bağlı olarak zaman, kalite, miktar ve maliyet-fiyat açısından en iyi şekilde karşılamak, Mal ve hizmetleri en düşük maliyetle üretmeyi sağlamak, Mal ve hizmetlerin kalitesinin tatmin edici düzeyde olmasını sağlamak, Stok düzeyini düşürmek ve stok devrini artırmak, İnsan gücü ve makine kaynaklarından daha fazla ve daha iyi, optimum derecede yararlanmak.
Sağlık işletmelerinde hizmet üretiminde kuruluş ve konumluk yer seçiminin önemi kadar hastane içerisinde birimlerin yerleşim planları da büyük önem arz etmektedir. Hastane içerisinde gereksiz trafik ve hastanenin kirlenmesinin önlenmesi, enfeksiyon kontrolü ve hastanenin güvenliği (hırsızlık, sabotaj, vb.) açısından yerleşim büyük önem arz etmektedir.
Ankara Dış kapı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Hastanesi Poliklinik Zemin Kat Yerleşim Krokisi SB. ANKARA DIŞKAPI YILDIRIM BEYAZIT EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ POLİKLİNİK ZEMİN KAT KROKİSİ WC ENDOSKOPİ PTT MATBU EVRAK İMMÜNOLOJİ ALERJİ TEST AŞI 4. DAHİLİYE (İMMÜNOLOJİ) 3. DAHİLİYE 2. DAHİLİYE 1. DAHİLİYE GÖĞÜS CERRAHİSİ KDC GASTRO ENTEROLOJİ 25 M 5 DAHİLİYE AĞRI ÜNİTESİ 3 NÖROLOJİ HASTA KAYIT ORTOPEDİ TEDAVİ 12 M MERDİVEN 16 M 2 NÖROLOJİ 2 FTR. 1 NÖROLOJİ ASANSÖR 1 FTR. BAŞTABİP YRD. (GİRİŞ İLE HASTA KAYIT ARASI 20 M) 3 ORTOPEDİ HALKLA İLİŞKİLER WC WC HALKLA İLİŞKİLER WC 4 ORTOPEDİ 1 NRŞ. 2 NRŞ. 1 ORTOPEDİ 2 ORTOPEDİ DİYETİSYEN GİRİŞ EK BİNAYA GEÇİŞ
İş akış şeması, bir mamul veya metotla ilgili bütün olayların akışını gösteren bir şemadır. İş akış şemasında, üretim sürecinin başlangıç faaliyetinden başlanarak en son faaliyete kadar yapılmakta olan işlemler sistematik olarak şekiller ve semboller aracılığıyla ifade edilir. İş akışının düzenlenmesi sonucu gereksiz zikzaklar ve geliş gidişler ortadan kaldırılır. Yerleşim planlamasında birimlerin birbirleri ile ilişkileri yanı sıra iş akış şeması da dikkate alınmalıdır
POLİKİNİK HASTA MUAYENESİ AKIM ŞEMASI Fiş alımı Kayıt Uzman Hekim Muay. Ayaktan ted Lab. Rönt. USG. EKG Diğer bir Polikl.sev k Sevk Yatış Ameliyat Yatarak Me d.tedavi Uzman Hekim Muay. Uzm an Hekim Mu ay. Ayaktan Tedavi Ha staneye Yatış Ameliyat Yatarak Med.Tedavi
İş akımı şemalarıyla üretim sürecinde sağlanan faydalar ve kolaylıklar şunlardır: Gereksiz bazı faaliyetlerin ortadan kaldırılması, Bazı faaliyetlerin birleştirilerek zamandan tasarruf sağlanması, Üretim faaliyetleriyle ilgili sıralama işleminin yapılması, Gecikme ve depolamanın ortadan kaldırılmasıdır.
Hastanelerde iş akışının düzenlenmesi yanı sıra iş analizleri, hareket ve zaman etütleri de yapılmalıdır. İş analizi, işletmelerde kullanılmakta olan üretim faktörlerinden en yüksek düzeyde yararlanabilmek için bu faktörler arasındaki ilişkilerin sistematik bir biçimde düzenlenerek ölçülmesi amacıyla yapılan çalışmalara denir.
Metot ve Zaman Etütleri İş Analiz Sistemleri Metot Analizi Zaman Analizi İşleri daha kolay yapabilmek için daha ekonomik metotlar geliştirme İşlerin ne kadar zamanda yapılabileceğini tespit etme, daha yüksek verimlilik Daha Yüksek Verimlilik
X Hastanesi Tetkik İşlemleri Zaman Etüdü X Hastanesi TETKİK İSTEMİ 1 dakika Kan alma odasına gidiş Röntgen odasına gidiş 45 saniye 1 dakika Kayıt sır. Bekleme Kayıt sır. Bekleme 15 saniye 15 saniye Kayıt işlemi Kayıt işlemi 15 saniye 15 dakika Kan alma Odası Sıra Bekleme Röntgen Sıra Bekleme Değişken 1,5 dakika Kanın Alınması Röntgen Çekimi 5 dakika Ertesi gün Sonuç Bekleme Sonuç Bekleme Minim.: 5 dak. Max: 1 saat 5 dakika Sonuç Alma Sonuç Alma 15 saniye Toplam Süre Kat Edilen Yol Kan Alma Röntgen 23 dakika 45 saniye Minimum: 11 dak. 30 saniye Maksimum: 1 saat 18 dak. 30 sani Minimum: 27 metre Maksimum: 80 metre Minimum: 25 metre Maksimum: 115 metre
TEŞEKKÜRLER