BÜTÜNLEŞİK BULANIK DEMATEL VE BULANIK KAPSAMLI DEĞERLEME İLE KALİTE UZMANI YETERLİLİKLERİ VE TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ PROGRAMININ DEĞERLENDİRİLMESİ Mehmet Aksaraylı Dokuz Eylül Ünverstes Unvan (Doç. Dr.) Dokuzçeşmeler Buca İzmr E-posta:: < mehmet.aksarayl@deu.edu.tr> Osman Pala Dokuz Eylül Ünverstes Unvan (Arş. Gör.) Dokuzçeşmeler Buca İzmr E-posta:: < mehmet.aksarayl@deu.edu.tr> Türkçe Özet Lsansüstü eğtmn en öneml amaçlarından br tanes öğrencler potansyel mesleklerne hazır hale getrmektr. Çalışmada, başarılı br kalte uzmanı olmak çn gerekl olan yeterllkler ve bunların arasındak etkleşmler ncelenmştr. Dokuz Eylül Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Toplam Kalte Yönetm programının dersler ncelenerek, derslern meslek yeterllk kazandırmadak başarı düzeyler değerlendrlmştr. Çalışmada, hyerarşk yapıda oluşturulan modele göre her br dersn başarılı Kalte Uzmanı olmak çn gerekl olan yeterllklere dar etk skorlarını elde etmek çn uzman görüşlerne dayanılarak dlsel br ölçek kullanılmıştır. Dlsel ölçeğ temel alarak Bulanık Kapsamlı Değerleme ve Bulanık DEMATEL Yöntemlern çeren bütünleşk br yaklaşım le ders ve program skorları elde edlmştr. Öncelkle Bulanık DEMATEL le meslek yeterllklern meslek çn önem etkleşml br şeklde belrlenmştr. Sonrasında Bulanık Kapsamlı Değerleme le se derslern meslek yeterllklere etk düzeyler değerlendrlmştr. Derslern ve programın mesleklere yönelk başarı sağlamada etks elde edlmştr. Öğrenclern hang seçmlk dersler seçerek karyerlerne daha fazla olumlu katkı yapacağına dar önerler getrlmştr. 90
Anahtar Kelmeler: Kalte Yönetm Eğtm, Bulanık DEMATEL, Bulanık Kapsamlı Değerleme Alan Tanımı: Ekonometr (Yöneylem) ASSESSMENT OF QUALIFICATIONS OF QUALIFIED EXPERT AND TOTAL QUALITY MANAGEMENT PROGRAM WITH HYBRID FUZZY DEMATEL AND FUZZY COMPREHENSIVE EVALUATION Abstract One of the most mportant ams of graduate educaton s to make students ready for ther potental professon. In the study, the qualfcatons needed to be a successful qualty specalst and the nteractons between them have been examned. Dokuz Eylül Unversty Graduate School of Socal Scences Total Qualty Management program has been examned and the success levels of the courses have been evaluated. In the study, a lngustc scale was used based on expert opnons to obtan mpact scores on the competences requred to be successful Qualty Experts for each lesson accordng to the model created n the herarchcal structure. Based on lngustc scale, course and program scores were obtaned wth an ntegrated approach ncludng Fuzzy Comprehensve Evaluaton and Fuzzy DEMATEL Methods. Frst the professon competences have been assessed n an nteractve way wth Fuzzy DEMATEL and after that the effect levels of the courses on competences are evaluated wth Fuzzy Comprehensve Evaluaton. The effectveness of the courses and the program has been acheved n terms of professon's success. Suggestons have been made for students to choose whch electve courses to make more postve contrbutons to ther careers. Keywords: Educaton of Qualty Management, Fuzzy DEMATEL, Fuzzy Comprehensve Evaluaton. Jel Codes: 6100. 91
1. GİRİŞ Kalte endüstr devrm le hayatımızın br parçası halne gelmş br kavramdır. Shewfelt (1999) kaltey hatanın bulunmaması ve mükemmellğn br dereces olarak tanımlamıştır. Ürün bazlı, tüketc bazlı ve sstem bazlı kalte bakış açılarının bulunduğundan bahsetmştr. Günümüzde şletmeler kaltenn sürekllk arz etmes ve yleştrlmes çn kalteden sorumlu uzmanlar sthdam etmektedrler. Sngh (2000) çalışmasında hzmet sektöründe çalışanların kaltey br bütün olarak etkledğn fade etmştr. Kalte uzmanı bu nedenle tüm çalışanlarla rtbat halnde, şletmenn tamamının kaltesnden sorumlu olarak görev yapan, çok çeştl konulara hakm olması gereken ve şletmede çok öneml br sorumluluk üstlenerek öne çıkan br pozsyonda çalışan kşdr. Janssen ve Van Yperen (2004) çalışmalarında başarılı br ldern çalışanları poztf yönde etkledklern öne sürmüşlerdr. Kalte uzmanının başarısı tüm çalışanları ve şletmey öneml derecede etkleyen br unsurdur. Başarılı br kalte uzmanı nasıl olmalı?, başarısına etk eden yeterllkler olarak sahp olması gereken öneml yetenek ve blgler ne olmalı? ve bunları gelştrmek çn aldıkları uzmanlık eğtmler nasıl olmalı? sorularına çalışmada cevap aranmıştır. Bu nedenle öncelkle aldıkları eğtmn yeterllk düzeyn gelştrme dereces değerlendrlmeldr. Br çok yeterllğn başarıya etksnn olması ve eğtmdek derslern sözel olarak bu yeterllklere olan etks fade edlebldğnden dolayı derslern yeterllklere olan etks bulanık mantık kullanılarak değerlendrlmştr. Çalışmada, hyerarşk yapıda oluşturulan modele göre her br dersn kalte uzmanı mesleğnde gerekl olan yeterllklern gelştrmede etk skorlarını elde etmek çn uzman görüşlerne dayanılarak dlsel br ölçek kullanılmıştır. Dlsel ölçeğ temel alarak Bulanık Kapsamlı Değerleme ve Bulanık DEMATEL Yöntemlern çeren bütünleşk br yaklaşım le ders skorları elde edlerek gerekl statstksel analzler yapılmıştır. Bulanık DEMATEL le meslek yeterllklern önem etkleşml br şeklde değerlendrlmştr. Bulanık Kapsamlı Değerleme le se derslern meslek yeterllklere etk düzeyler değerlendrlmştr. Eğtmn mesleğe yönelk başarı sağlamada etks elde edlmştr. Çalışmada yeterllkler arası etkleşm olması ve bu etkleşmn sözel olarak fade edlmesnden dolayı Bulanık DEMATEL kullanılmıştır. Bulanık DEMATEL çn lteratüre bakıldığında, Wu ve Lee (2007) yönetclern yeterllklern oluşturma 92
ve değerlendrmede Bulanık DEMATEL kullanmışlardır. Chang vd. (2011) bulanık DEMATEL le tedark seçm krterlern oluşturmuşlardır. Zhou vd. (2011) çalışmalarında acl durumlarda yönetm çn krtk başarı faktörlern tanımlamada ve aralarındak bağlantıyı kurmada Bulanık DEMATEL den yararlanmışlardır. Chou vd. (2012) blm ve teknoloj alanındak nsan kaynaklarını değerlendrmede Bulanık Analtk Hyerarş Proses (BAHP) ve Bulanık DEMATEL brlkte kullanmışlardır. Derslern yeterllklere olan etksnn dlsel br ölçek üzernden değerlendrlmesnde kullanılan Bulanık Kapsamlı Değerleme, kalte değerlendrmelernde yaygın kullanımı olan br yöntemdr. Lteratürde, Feng ve Xu (1999a) ve Feng ve Xu (1999b), kent gelşmn değerlendrmede Bulanık Kapsamlı Değerleme yöntemyle çalışan karar destek sstem gelştrmşlerdr. Zou vd. (2006) çalışmalarında su kaltesn değerlendrmede yararlanılmak üzere Bulanık Kapsamlı Değerleme yöntem ve entrop kullanarak ölçütler ve ağırlıklarını belrlemşlerdr. Cheng ve Tao (2010) kuraklık durumunda oluşacak rskler ve kuraklık etklern Bulanık Kapsamlı Değerleme metodu le değerlendrmştr. Çalışmada toplam kalte yönetm mezunlarına yönelk güncel br meslek olan Kalte Uzmanlığı, çn Dokuz Eylül Ünverstes Toplam Kalte Yönetm bölümünün ders programı ncelenerek, bölümün meslek yeterllk kazandırmadak başarı düzeynn ölçülmes ve değerlendrlmes gerçekleştrlmş ve önerler sunulmuştur. Eğtmn mesleğe uygunluğu sayesnde öğrenclern sthdamı ve karyer gelşmler artarak kalte uzmanlığına lşkn dğer bölüm mezunlarına göre avantajlı br konum elde edecektr. 2. BULANIK DEMATEL Ln ve Wu (2008) DEMATEL yöntemnde krterler arası etkleşmn kesn değerlerle fade edlmesnn zor olması nedenyle Bulanık DEMATEL aşağıdak adımlarla uygulamayı önermşlerdr: Adım 1: Karar Problemnde Amacın Tanımlanması ve Karar Verc Ekbn Oluşturulması: Karar problem tanımlanmalı ve amaç net br şeklde fade edlmeldr. Karar problemnn konusunda uzman olan kşler tarafından karar verc ekp oluşturulmalıdır. 93
Adım 2: Değerlendrme Krterlern Tanımlanması ve Bulanık Dlsel Ölçeğn Tasarımı: Problemde öncelkle karar verc ekp tarafından değerlendrme krterler belrlenr. Sonrasında krterler arasında etkleşm fade edecek bulanık dlsel değşkenler ve bulanık ölçek tanımlanır. Tablo 1 de çalışmada kullanılan dlsel fadeler ve Ln ve Wu (2008) tarafından önerlen bulanık sayılar bulunmaktadır. Tablo 1: Dlsel İfadeler ve Bulanık Karşılıkları Dlsel İfadeler Üçgensel Bulanık Sayılar Etksz (0.00, 0.00, 0.25) Az Etkl (0.00, 0.25, 0.50) Orta Etkl (0.25, 0.50, 0.75) Çok Etkl (0.50, 0.75, 1.00) Yüksek Etkl (0.75, 1.00, 1.00) Adım 3: Krterler Arasındak İkl Etkleşmlern Değerlendrlmes: C=C 1,2,..., n adet krter arasındak etkleşm p adet karar vercnn ayrı ayrı ( 1) ~ (2) ~ ( ) değerlendrmes sonucu nxn boyutlu Z ~, Z,..., Z p bulanık matrsler elde edlr. İkl karşılaştırma matrs ~ Z k. karar vercye at olup, ~ Z k ~ ( ) 0 z 1n ; ~ z n1 0 k 1,2,..., p ~ ) j j j j ( k şeklndedr. Matrs elemanı z ( l, m, u ) üçgensel bulanık sayı olarak. krtern j. krtere etk sevyesn fade eder. Adım 4: Normalze İlşk Matrsnn Elde Edlmes Karar verc k çn normalze edlmş lşk matrs 94
~ X k ~ ( ) 0 x 1n ; ~ x n1 0 şeklnde elde edlrken, ~ x j ~ z r j l ( r j mj, r u, r k 1,2,..., p j ve DEMATEL de olduğu gb r maks( 1n n j1 u j ) ) eştlklernden yararlanılır. Karar verclere at p adet matrsn elemanlarının ortalaması alınarak X ~ lşk matrs elde edlr. Adım 5: Yapısal Modeln Kurulumu ve Analz Toplam lşk matrs, ~ t ~ 11 t1 n ~ T ~ t ~ n1 tnn olarak fade edleblr ~ ıı j j j j ıı ıı ve t ( l, m, u ) şeklndek eştlkle fade edlrken, elemanları ıı 1 l j X l ( I X l ) ıı m j X m ( I X m) ıı 1 u X ( I X ) j u şeklnde hesaplanır. u 1 T ~ toplam lşk matrsnn satır toplamı D ~ ve toplam lşk matrsnn sütun toplamı R ~ olmak üzere D ~ R ~ ve D ~ R ~ şlemler sonucu krterlern sırasıyla lşk ve etk düzeyler hesaplanır. Durulaştırmada, 95
~ ~ def 1 D R ( l 2m u) 4 ~ ~ def 1 D R ( l 2m u) 4 eştlkler kullanılır ve nha krter ağırlıkları, w W n ~ ~ def 2 ~ ~ D R D R w 1 w şlemler le elde edlr. 2 1/ 2 def 3. BULANIK KAPSAMLI DEĞERLEME Zhou ve Chan (2017) çalışmalarında Bulanık Kapsamlı Değerleme (BKD) çn algortmk br yapı önermşlerdr.yapının adımları aşağıdak gbdr, Adım 1: Değerlendrme Faktörlernn Belrlenmes Eğer n adet değerlendrme faktörü var se U u,..., 1 u n kümes le tanımlanablr. Değerlendrme bu faktörler üzernden yapılacaktır. Adım 2: Değerlendrmeye Uygunluk Derecelernn Belrlenmes Eğer m adet değerlendrme dereces var se V v,..., 1 v m kümes le tanımlanablr. Değerlendrme bu derecelere ne kadar uyulduğuna göre yapılacaktır. Örneğn m=5 çn V çok az,az,orta,çok,mükemmel şeklnde dereceler tanımlanablr. Adım 3: Bulanık Matrslern Oluşturulması 96
Her br faktörün bulanık derecelere ne kadar uyduğu karar vercler tarafından değerlendrlr ve r R rn 11 1 r1 m r nm matrsnde her br satırda faktörlere at dlsel ölçeğe uygunluk değerler olacak şeklde R matrs elde edlr. Adım 4: Faktörlern Ağırlıklarının Belrlenmes Faktörlere karar vercler tarafından doğrudan ya da uygun br ÇKKV analz le W w,..., ağırlıkları atanır. 1 w n Adım 5: Genel Uygunluk Derecesnn Elde Edlmes Bulanık Kapsamlı Değerleme yöntemnde genel uygunluk dereces aşağıdak gb elde edlr. b j mn1, n 1 wrj ( j 1,..., m) 4. KALİTE UZMANI EĞİTİMİ DEĞERLENDİRME UYGULAMASI Çalışmada başarılı br kalte uzmanı olmada öneml yeterllkler tespt edlerek Toplam Kalte Yönetm programında verlen derslern bu yeterllkler yleştrmede etks değerlendrlmş ve nhayetnde eğtmn mesleğe dar başarılı olmada etks bulunmuştur. Bunun çn kalte konusunda uzman karar verclern br araya geldğ br ekp oluşturularak yeterllkler tablo 2 de olduğu gb belrlenmştr. Yeterllkler k grupta toplanmış olup doğrudan etklerde yer alan yeterllkler blg brkm le alakalı ken dolaylı etkler grubunda yer alan yeterllkler se yetenekler olarak adlandırılmaktadır. 97
Tablo 2: Başarılı Kalte Uzmanı Yeterllkler 1. Doğrudan etkler 2. Dolaylı Etkler F1 Kalte yönetm sstemler blgs F8 Analtk düşünme yeteneğ F2 Kalte yleştrme araçları blgs F9 Sayısal analz yeteneğ F3 İstatstk blgs F10 Ekp çalışmasında başarı F4 MS Offce Excel uygulamaları blgs F11 Problem çözme ve karar verme yeteneklerne sahp olma F5 Teknk resm okuyablme ve ölçü aletlern kullanablme F12 Lderlk ve yönetclk yeteneğ F6 Vermllk ve etknlk analz blgs F13 Hedef odaklı çalışma özellğ F7 Proje yönetm blgs F14 İletşm ve nsan lşkler becers F15 F16 Sorumluluk alablme özellğ İş süreçlern okuyablme yeteneğ Dokuz Eylül Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Toplam Kalte Yönetm programında öğrencler toplam olarak sekz adet ders alablmektedr. Programda mevcut verlen zorunlu (Z) ve seçmel (S) dersler se tablo 3 dek gbdr. Her k dönemde öğrencler 3 er zorunlu ve 1 er seçmlk ders alablmektedr. Toplamda se 17 adet ders bulunmaktadır. Tablo 3: Toplam Kalte Yönetm Programındak Dersler D 1. Dönem Dersler D 2. Dönem Dersler Z D1 Kalte Yönetm Felsefes Z D10 Kalte Yönetm Sstemler Z D2 Stratejk Yönetm Z D11 İstatstksel Kalte Kontrol Z D3 Blmsel Araştrma Teknkler Ve Yayn Etğ Z D12 Süreç Ve Kalte Gelştrme Teknkler S D4 İnsan Kaynaklar Yönetm Ve Endüstr S D13 İler İstatstksel Kalte Gelştrme S D5 Hzmet Kaltes S D14 Kalte Tetkkler S D6 Lderlk Ve Takm Yönetm S D15 Örgütsel Değşm Ve Gelşm S D7 Proje Yönetm S D16 Kalte Ekonoms 98
S D8 Yaln Üretm S D17 Kalte İçn Blg Teknolojler S D9 Kalte Yönetmnde İnovasyon Uygulamada öncelkle yeterllkler arası lşkler Bulanık DEMATEL le değerlendrlmştr. Karar vercler tarafından ortak değerlendrmeler sonucu yeterllkler arası etkleşm tablo 1 dek dlsel ölçek kullanılarak oluşturulmuş ve karar verc grubun dlsel değerlendrme sonuçları tablo 4 de verlmştr. Tablo 4: Yeterllkler Arası İlşk Matrs F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10 F11 F12 F13 F14 F15 F16 F1 Y A O A Ç Ç O O Y Ç Ç Y Ç Ç Y F2 Ç Ç Y O Ç Ç Ç Ç Ç Y O Ç A A Y F3 A O O E O E Ç Y E O E O E E O F4 E E A E E E A O E A E E E E E F5 E E E A E E A A E E E E E E O F6 A Ç O O E E O Ç A E O O A A Ç F7 A A E Ç E O O A Ç Ç Y Y Ç Y Ç F8 E A A E A A A Y O Ç Ç Ç O O Y F9 E A O A A O A Y E Ç A O E E O F10 E E E E E E A A E A O Ç Y Ç A F11 E A E E E A O Ç Ç O Y Y Ç Y Y F12 E A E E E A A Ç Ç Ç Y Y Y Y Y F13 E A E E E O Ç O O O Ç Ç A O O F14 E E E E E E A O A Y O Ç E A E F15 E E E E E E A O A Ç O Y O A A F16 A O A Ç O Ç O Ç O A A A O E E Bulanık DEMATEL uygulanarak Başarılı Kalte Uzmanı olmak çn gerekl olan yeterllklern etk dereceler D ~ def R ~, lşk dereceler D ~ def R ~ ve ağırlıkları olan W değerler tablo 5 dek gb olmuştur. 99
Tablo 5: Bulanık DEMATEL Sonuçları Yeterllkler W D+R D-R Kalte yönetm sstemler blgs 0.0715 2.9051 1.6275 Kalte yleştrme araçları blgs 0.0761 3.3401 1.182 İstatstk blgs 0.0469 2.1365 0.4584 MS Offce Excel uygulamaları blgs 0.0378 1.6771-0.528 Teknk resm okuyablme ve ölçü aletlern kullanablme 0.0266 1.2349-0.1147 Vermllk ve etknlk analz blgs 0.0584 2.7133 0.164 Proje yönetm blgs 0.0681 3.1099 0.6044 Analtk düşünme yeteneğ 0.0766 3.5488-0.3296 Sayısal analz yeteneğ 0.0672 3.0837-0.5248 Ekp çalışmasında başarı 0.0592 2.6938-0.5782 Problem çözme ve karar verme yeteneklerne sahp olma 0.0768 3.5735-0.0981 Lderlk ve yönetclk yeteneğ 0.0771 3.5872-0.1003 Hedef odaklı çalışma özellğ 0.0743 3.4239-0.4784 İletşm becers 0.0527 2.4135-0.4296 Sorumluluk alablme özellğ 0.0574 2.6451-0.3719 İş süreçlern okuyablme ve oluşturablme yeteneğ 0.0734 3.3837-0.4828 Sonuçlara göre Lderlk ve yönetclk yeteneğnn gelşmş olması Başarılı Kalte Uzmanı olmada en öneml krterken aynı zamanda dğer yeterllklerle en çok lşkl faktör olarak öne çıkmıştır. İlgl yeterllkler en çok etkleyen yeterllk olarak Kalte yönetm sstemler blgs belrlenmştr. Çalışmada her br dersn ve toplamda programın Başarılı Kalte Uzmanı olmak çn gerekl olan yeterllkler Bulanık Kapsamlı Değerleme le tablo 6 dak problem çn özel oluşturulan dlsel ölçekten yararlanılmıştır. Bulanık Kümeler etksz, az etkl, orta etkl, çok etkl, yüksek etkl sırasıyla, E, A, O, Ç, Y olarak adlandırılmıştır. 100
Tablo 6: Bulanık Kapsamlı Değerleme Dlsel Ölçeğ BULANIK KÜMELER Dlsel İfadeler E A O Ç Y Etksz 1 0.75 0.5 0.25 0 Az Etkl 0.75 1 0.75 0.5 0.25 Orta Etkl 0.5 0.75 1 0.75 0.5 Çok Etkl 0.25 0.5 0.75 1 0.75 Yüksek Etkl 0 0.25 0.5 0.75 1 Karar verc grup derslern yeterllklerne olan etksn tablo 6 dak dlsel ölçeğ kullanarak değerlendrmş ve sonuçlar tablo 7 de verlmştr. Tablo 7: Derslern Yeterllklere Olan Etks F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10 F11 F12 F13 F14 F15 F16 D1 Ç E E E E E E O E A O Ç O E E E D2 O E E E E Ç E Ç O A O Ç Ç E O A D3 E A Y O E Ç O Y Y O Ç A O E O E D4 A E E A E E A A E Ç A A E Ç A E D5 O Ç A A E O A O O A O O O Ç O E D6 E E E E E E O O A Ç Ç Y O Ç Y A D7 Ç Ç E O E O Y Ç O Y Ç Ç Y Ç Y A D8 Ç Y A A E Ç A Y Y O Ç O Ç A O Y D9 Y O E A E Ç O Ç O O O Ç Ç O Ç O D10 Y A E E E O O O O O O O Ç O Ç O D11 Ç Y Y Y A Ç O Y Y O Y A Ç A O Y D12 Ç Y Ç Y A Ç O Y Y O Y O Ç E Ç Y D13 Ç Y Y Y A Ç O Y Y O Y A Ç A O Y D14 Y Ç Ç O A O O Ç Ç O O Ç Ç O Ç Ç D15 Ç E E A E O A O A Ç O O O Ç O O D16 Ç Y A O E Ç A Y Y O A Ç Ç A A E D17 O O A Y E Ç A Y Y O Ç A O O E E 101
Bulanık Kapsamlı Değerleme uygulanarak Başarılı Kalte Uzmanı olma konusunda öğrency derslern etkleme durumları yeterllklern ağırlıklı ortalaması alınarak her br ders çn bulunmuştur. Sonrasında derslern ağırlıklı ortalaması alınarak programın genel ortalama etks tablo 8 dek gb belrlenmştr. Programın genel etk düzeyn belrlerken zorunlu derslern ağırlık oranı toplam alınan ders sayısına göre eşt ken seçmlk derslern ağırlığı seçlme olasılıkları le çarpılarak bulunmuştur. Bulanık Kapsamlı Değerlemede Dlsel ölçek dereceler (E-A-O-Ç-Y), Başarılı Kalte Uzmanı olmada etk dereceler olarak karesel artış gösteren (0, 0.0435, 0.0870, 0.1739, 0.6957) değerler le çarpılıp toplanarak tek br skor (S) değer elde edlmştr. Tablo 8: Dersler ve Programın Kalte Uzmanı Yeterllklerne Etks E A O Ç Y S D1 0.76 0.7277 0.6659 0.4901 0.2401 0.3418 D2 0.6157 0.7116 0.7412 0.6344 0.3844 0.4731 D3 0.5213 0.6592 0.7206 0.6335 0.4788 0.5346 D4 0.7998 0.8384 0.6443 0.4503 0.2002 0.3101 D5 0.5708 0.7709 0.8649 0.6793 0.4293 0.5255 D6 0.5794 0.6708 0.6919 0.6035 0.4207 0.4869 D7 0.318 0.5312 0.7078 0.8027 0.6821 0.6987 D8 0.3478 0.5845 0.7185 0.7556 0.6523 0.6731 D9 0.4245 0.6378 0.8322 0.7898 0.5756 0.6379 D10 0.5061 0.7004 0.8567 0.7083 0.494 0.5718 D11 0.2607 0.5107 0.6825 0.762 0.7394 0.7284 D12 0.252 0.4756 0.686 0.7942 0.7481 0.7389 D13 0.2607 0.5107 0.6825 0.762 0.7394 0.7284 D14 0.3337 0.5837 0.8204 0.8807 0.6664 0.7135 D15 0.5723 0.7475 0.8362 0.6778 0.4278 0.5207 D16 0.4453 0.6453 0.6944 0.6949 0.5548 0.5952 D17 0.5022 0.6735 0.7488 0.6571 0.4979 0.555 Program 0.4807 0.6362 0.7316 0.6796 0.5194 0.5708 S değerlerne göre D12 ders en yüksek katkıyı sağlarken D4 ders en düşük katkıyı sağlamaktadır. Programın ağırlıklı ortalaması 0.5743 ken lk dönem D7 102
veya D8 seçlerek knc dönem de D13 veya D14 seçlerek maksmum katkı artışı sağlanablmektedr. 5. SONUÇ Ünverste mezunları arasında şszlğn arttığı günümüzde öğrenclern bölümlernden potansyel mesleklerne dar donanımlı br şeklde mezun olması sadece öğrencnn sorumluluğunda olmayan ayrıca bölümlern de katkı vermes gereken br süreçtr. Meslek yetenek kazandırmada toplam kalte yönetm ortalamanın braz üzernde katkı sağlamaktadır. Programda kalte uzmanlığına yönelk olarak ders planlarının gözden geçrlmes ve derslern yenden düzenlenmes özellkle seçmlk dersler le meslek yeterllklern arttırılması gereğ tespt edlmştr. Ayrıca dersler ve meslekler arasındak bağlantının karyer planı temelnde öğrenclere etkn br şeklde aktarılmasının programa dar bağlılık ve motvasyon kaynağı olacağı düşünülmektedr. KAYNAKÇA Chang. B.. Chang. C. W.. & Wu. C. H. (2011). Fuzzy DEMATEL method for developng suppler selecton crtera. Expert systems wth Applcatons. 38(3). ss.1850-1858. Cheng. J.. & Tao. J. P. (2010). Fuzzy comprehensve evaluaton of drought vulnerablty based on the analytc herarchy process: an emprcal study from Xaogan Cty n Hube Provnce. Agrculture and Agrcultural Scence Proceda. 1. ss.126-135. Chou. Y. C.. Sun. C. C.. & Yen. H. Y. (2012). Evaluatng the crtera for human resource for scence and technology (HRST) based on an ntegrated fuzzy AHP and fuzzy DEMATEL approach. Appled Soft Computng. 12(1). ss.64-71. Feng. S.. & Xu. L. (1999b). An ntellgent decson support system for fuzzy comprehensve evaluaton of urban development. Expert Systems wth Applcatons. 16(1). ss. 21-32. Feng. S.. & Xu. L. D. (1999a). Decson support for fuzzy comprehensve evaluaton of urban development. Fuzzy Sets and Systems. 105(1). ss.1-12. 103
Janssen. O.. & Van Yperen. N. W. (2004). Employees' goal orentatons. the qualty of leader-member exchange. and the outcomes of job performance and job satsfacton. Academy of management journal. 47(3). ss. 368-384. Ln, C. J., & Wu, W. W. (2008). A causal analytcal method for group decsonmakng under fuzzy envronment. Expert Systems wth Applcatons, 34(1), ss. 205-213. Shewfelt. R. L. (1999). What s qualty?. Postharvest Bology and Technology. 15(3). ss. 197-200. Sngh. J. (2000). Performance productvty and qualty of frontlne employees n servce organzatons. Journal of marketng. 64(2). ss. 15-34. Wu. W. W.. & Lee. Y. T. (2007). Developng global managers competences usng the fuzzy DEMATEL method. Expert systems wth applcatons. 32(2). ss. 499-507. Zhou, R., & Chan, A. H. (2017). Usng a fuzzy comprehensve evaluaton method to determne product usablty: A proposed theoretcal framework. Work, 56(1), ss. 9-19. Zhou, Q., Huang, W., & Zhang, Y. (2011). Identfyng crtcal success factors n emergency management usng a fuzzy DEMATEL method. Safety scence. 49(2). ss. 243-252. Zou. Z. H.. Y. Y.. & Sun. J. N. (2006). Entropy method for determnaton of weght of evaluatng ndcators n fuzzy synthetc evaluaton for water qualty assessment. Journal of Envronmental Scences. 18(5). ss. 1020-1023. 104